Fragment nga romani  ‘Gjarpri i shtëpisë’ nga  Arif Demolli

Posted on by Kult Plus


Në shtatë vjetorin e vdekjes së shkrimtarit Arif Demolli, Kult Plus ua sjell një fragment nga romani i tij “Gjarpri i shtëpisë’.

Në atë farë fshati ishte një shtëpi… Shtëpia ku isha lindur dhe ku po e kaloja fëmijërinë, bota e tërë që po e njihja në vitet e para të jetës sime. Ajo ishte goxha shtëpi, me një bodrum poshtë dhe me tri dhoma lart (në midis ishte dhoma e zjarrit, kurse në të dy krahët e saj ishin dhoma jonë e fjetjes dhe dhoma e xhaxhait). Para derës së shtëpisë shtrihej një copë oborr, i ngushtë dhe i pjerrët, që merrte fund me dyert e mëdha me deriçkën përngjitur me to. Një herë, derisa dyert ishin të hapura dhe zbrazëtinë e mbushte hija e dendur e arrave të xha Fejzës, nuk e di pse, oborri ynë më qe dukur si një gjuhë e nxjerrë jashtë nga vapa e një qeni gjigant, kurse dyert – si goja e tij. Ndoshta pse ua kisha frikën qenve, ndodhte që ndonjëherë të më bëhej se po mblidhej nën këmbët e mia ajo gjuha e stërmadhe dhe kështu po më fuste në gojën e vet ai farë qeni gjigant i përfytyruar. Skajit të oborrit rridhte vija e hollë e ujit, sikur të donte ta njomte përherë gjuhën e atij qeni dhe kështu ta zbuste egërsinë e tij. Në njërën anë shtriheshin vatha, pojata, çilari dhe oda, kurse në anën tjetër ishin kopshti, lëmi, hambari dhe plemja. Nën të gjitha këto zbriste fort pjerrtas Ara e Bregut, ku kishte rrezik t’i thyeje jo vetëm këmbët, por edhe qafën. Po t’i shikoje nga Shpati (ku dilja shpesh me gjy- shen për t’i kullotur qengjat), krejt këto krijonin një pa- mje laramane: shtëpia ishte e mbuluar me qeramidhe, pojata me dushk, hambari e çilari me kashtë, kurse oda, e ndërtuar vonë, – me tjegulla, të kuqe gjak. Aty i shtrinin kurorat e tyre dy arrat e mëdha, ngriheshin përpjetë disa dardha, sesi i ngatërronin degët disa mollë e disa kumbulla, përpiqej të grabiste sa më shumë tokë një ftua me shumë trungje nga të njëjtat rrënjë, sikur të mos donte të rronte i vetmuar në atë vend, ku çdo pemë e kishte së paku një shoqe të llojit të vet. Nga Shpati shihej gjysma e shtëpive të fshatit. Përpiqesha t’i krahasoja dhe më dilte se shtëpia jonë ishte ndër më të bukurat. IN MEMORIAM 28 – Gjyshe, kush e ka shtëpinë më të bukur? – pyetja. Ajo i numëronte katër-pesë shtëpi dhe ndër to ishte edhe shtëpia jonë. -Ne, pëllumbi i gjyshes, – më shpjegonte ajo, – i kemi pasur të gjitha të mirat: edhe shtëpinë e mirë, edhe në vend të mirë, edhe tokën më pjellore se të askujt… vetëm meshkujt nuk i kemi pasur të hajrit. Prandaj, na ka mbetur vetëm kjo shtëpi si dëshmi e asaj se kush kemi qenë dikur. Po edhe kjo e shkreta i ka hequr një mijë të zeza. Sa e mbaj mend unë – kush mund ta dijë se ç’ka pësuar më përpara? – deri tash e kanë djegur tri herë… – Kush e ka djegur, gjyshe?! – Së pari e kanë djegur zaptijet e turkut, pastaj xhandarët e Serbisë dhe, së fundi, italianët… Doja të pyetja se ç’ishin ata farë zaptijesh, xhandarësh e italianësh, po më vinte keq ta preja në gjysmë rrëfimin e gjyshes. -Dhe secilën herë, – vazhdonte gjyshja, – e kemi ngrehur më të fortë e më të bukur. Së pari ka qenë me kashtë të zakonshme, së dyti me kashtë thekre tërë renda-renda, së treti me shinra… të gjitha të gdhendura me durim për inat të armiqve… dhe tash, si e sheh, e mbuluam me qaramidhe… që ta kenë më vështirë kur ta djegin sërish… Ndonëse nuk më kishte rënë të shihja ndonjë shtëpi duke u djegur, përfytyrimet e mia ishin më se të llahtarshme. – E pse e kanë djegur kështu vazhdimisht shtëpinë tonë? -Pse, a? Sepse të zotët e saj kanë qenë gjithmonë dofarë kryengritësish, kaçakësh, gjakësorësh, vullnetarësh… e ku ta di unë çka jo, të cilët nuk i shtroheshin dot as pushtetit të fshatit, as pushtetit të shtetit. Secili prej tyre ishte më kokëfortë e më i papërkulur se tjetri… Të gjithë njësoj: e mira e tërë botës, e keqja e kokës dhe e shtëpisë së vet… Më tej rrëfimet e gjyshes merrnin ngjyra të tjera emocionale dhe nuk e dije më në i qortonte për së vdekuri e për së gjalli ata burra kryeneçë (babai e xhaxhai domosdo ishin dy prej tyre), apo mburrej me trimëritë e tyre. Dikur ajo kridhej me tërë shpirtin në botën e kujtimeve të saj të pazakonshme dhe tashmë fliste hapur me mburrje e me krenari për vjehrrin, për burrin dhe për djemtë e saj, kurse mua më kapte njëfarë shqetësimi. Në fytyrën e saj të ndezur nga krenaria më dukej se e shihja flakën e shtëpisë dhe zija të dridhesha nga frika se dikush mund të na e digjte sërish shtëpinë dhe të na linte në titërr të lënd- 29 inës. Ajo pothuaj harronte fare se më kishte pranë (lëre më të mundohej të hynte në shpirtin tim të vogël e plot shqetësime), ia ngjallte vetes kujtimet e kohëve të shkuara, prandaj e merrte si krejt të zakonshme djegien e herëpashershme të shtëpisë sonë dhe derisa e shikonte atë sikur mrekullohej dhe u thoshte në vetvete ndezësve të ardhshëm: “Do t’ia merrni të ligat shtëpisë sonë! Muret i ka prej guri, pullazin prej qeramidhesh, digjeni në mundshi!”. Për një çast trimërohesha edhe unë. Besoja se nuk mund ta digjnin po t’i lëshoheshin të gjithë ndezësit e botës, prandaj lirisht mund të bëhesha edhe unë kryengritës, kaçak, gjakësor, vullnetar e çkado që të më tekej. Dhe ia shihja vetes për të madhe pse isha shqetësuar e isha frikësuar kot së koti. Po mua më tepër ma nxitnin kureshtjen ata që fshihnin përbrenda të gjitha ato që i takonin shtëpisë dhe oborrit tonë, sesa t’ia shikoja ashtu për karshi dhe t’i dë- gjoja rrëfimet e gjyshes për kohët e djegësve të pamëshirshëm. Isha në një moshë kur nuk më rrihej në një vend, as nuk mund të kënaqesha dot me një të shikuar. Hyja e dilja prej një dhome në tjetrën nga disa herë në ditë. Zbritja me kënaqësi në bodrum me nënën dhe me gjyshen, kur shkonin ta milnin lopën. U shkoja pas në pojatë. Kisha dëshirë të ndukja edhe unë kashtë a sanë me kërrabë në pleme, t’i shihja zogjtë se si hynin e dilnin nëpër pallzina, t’i kërkoja e t’i gjeja çerdhet e tyre, me të cilat ishte plot kashta e pullazit. Edhe në çilar e në hambar mund të ndiente njeriu një kënaqësi të veçantë, sidomos po ta shikonte botën nëpërmjet pallzinave të tyre. Kështu, secila më dukej më tërheqëse se tjetra, kurse çdo herë që hyja në ndonjërën prej tyre më bëhej se zbuloja diçka të re, apo ato që i kisha parë tash më dukeshin disi më ndryshe. E sidomos bodrumi më tërhiqte me njëfarë fuqie magjike. Ashtu i errët, tërë pleh, ku gati ta zinte frymën duhma e shurrës dhe e bajgave që digjeshin, me vatrën e mbetur shkret (bodrumi kishte qenë dikur dhomë zjarri), me raftet anash saj dhe me dollapët në të gjitha muret, ku tash pulat i bënin furriqet – gjithnjë më dukej plot fshehtësi, plot b 30 rënë. Kishin mbetur vetëm gurët e zhvoshkur, kurse ndërmjet tyre i hapnin gojët vrimat e panumërta, formash dhe madhësish të ndryshme. Ashtu të shplarë edhe nga grimca e fundit e baltës së dikurshme ndërlidhëse, gurët dukej se kacavareshin apo se rrinin pezull fare dhe vetëm pritnin çastin të shembeshin. Hardhucat hynin e dilnin nëpër ato vrima si në shtëpi të vet. – Duhet të mbajmë sa më shumë pula, – thoshte gjyshja, – sepse, si na është bërë ky bodrumi ynë – sikur të mos kishim burrë në shtëpi – do të na mbysin gjarpërinjtë. Pulat, sikur vërtet ta kishin kuptuar këtë mendim dhe këtë frikë të gjyshes, shkonin e shpurthnin tërë ditën e lume pikërisht rrëzë mureve të bodrumit dhe përreth plehut, ku shpesh gjenim vezë gjarpërinjsh. Ato ishin më të mëdha se të vremçave dhe më të vogla se të pulave – ve të tjera nuk më kishte rënë të shihja – më dukeshin të bukura dhe më pëlqente të luaja me to. Prandaj, i kërkoja me ngulm dhe kjo dëshirë do të më mbetej përgjithmonë, derisa të rritesha, sikur nga një sosh të mos më dilte një gjarpër i vogël, i hollë, tërë lara… Ai filloi të zvarrisej tërë qejf, sikur mezi të kishte pritur ta çliroja nga gëzhoja e vezës së tij, duke e nxjerrë ritmikisht thimthin e tij të vocërr. Unë bërtita dhe as dita të ikja nga tmerri, gjarpri ikte lakadredhas, një pulë e vuri re dhe sakaq e goditi në kokë me sqepin e saj të sigurt, vdekjeprurës. Ja, nuk ishte e thënë që të rronte më gjatë, të bënte më tepër se një hap rrugë, as të shihte më shumë se një pleh, një fëmijë të trembur dhe një pulë vrastare, në e pastë parë fare, duke qenë i mrekulluar nga drita që po e shihte për herë të parë dhe nga sendet, të cilave ajo u jep shkëlqim dhe ngjyra. Nga kjo ditë nuk guxova të luaja dhe më me vezë gjarpërinjsh. Edhe murin e çaraveshur zura ta shikoja me frikë gjithnjë më të madhe. Tamam kur në shpirtin tim nisi të lëshonte rrënjë gjithnjë më të thella kjo frikë, në dhomën tonë të fjetjes, në pikë të ditës, e gjetëm një gjarpër të madh. Ishte shtrirë në tërë gjatësinë e shtrati, fare i qetë, thuajse ndodhej në shtrat të vet e jo në shtrat të botës. Nëna këlthiti. Mua, që po i shkoja bisht pas, nuk më doli as zëri nga frika. Gjyshja hyri me nxitim në dhomën tonë. Ajo sikur u qetësua nga ajo që pa në shtrat. 31 – Dil përjashta, – i tha nënës. – Jepi djalit ujë që t’i kalojë frika. Nëna më dha ujë dhe piu edhe vetë. Gjyshja mbeti të merrej vetëm me gjarprin. Nuk ka më trime se gjyshja, mendoja. Pa e prishur fare terezinë – kjo mbresë mund të fitohej nga zëri i saj – zuri t’i fliste gjarprit. Fjalët e saj ishin të qeta, të ëmbla, plot kujdes e perkëdheli. E luste të mos na bënte keq, të largohej nga shtrati ynë dhe të strukej në vrimën e vet. Herë pas here e vidhja me bisht të syrit se ç’bënte gjyshja e si ia dëgjonte fjalët gjarpri – uji vërtet më kishte qetësuar pak – dhe nuk mund t’u besoja as syve, as veshëve të mi. Gjarpri, sikur t’i thoshte gjyshes: “Ndonëse më pëlqen të prehem në këtë shtrat të pastër, që kundërmon erë sane të re, po iki, po ta bëj qejfin, pasi qenke kaq plakë e mirë e trime”, zbriti nga shtrati, e trupoi dhomën dhe u fut pak me përtesë në një vrimë të murit, skaj dyshemesë. – Pse nuk e thirre dikë nga burrat që ta mbyste?! – pothuaj e qortoi nëna. – Si të flemë tash në këtë dhomë, kur e dimë se në atë vrimë është strukur një gjarpër aq i madh?! Gjyshja e shikoi nënën më tepër me keqardhje e me habi, si të ishte e vogël fare, sesa me hidhërim. – Si të mbytet, moj, gjarpri i shtëpisë?! Je në vete ti? Ai është roja jonë… Nëna u skuq dhe e uli kokën. Ishte turp të flitje keq për të, apo të mos e njihje fare gjarprin e shtëpisë. Si të mos kishte ndodhur gjë fare, gjyshja u ul në stolin e saj pranë vatrës, e futi në shokë furkën tërë zbukurime, i dha hov boshtit gati të mbushur plot dhe pastaj filloi t’i fliste nënës, duke i mbajtur sytë në fundin e shtëllungës së leshit, prej nga dilte peri: -Si nuk e ditke, moj, se gjarpri i shtëpisë nuk të kafshon?! Ku më je rritur ti që nuk e paske mësuar?! – E di, e di, – u përgjigj nëna e turpëruar. – Ama sa vlen kjo, kur rrëqethem sapo ta kujtoj gjarprin, e lëre më edhe ta shoh në shtratin tim, ta di se e kam në dhomë, se mund të më futet nën jorgan, në gji të fëmijëve… -Edhe në u futtë, nuk u bën gjë, – fliste gjyshja me siguri të plotë. – E kam gjetur gjarprin unë edhe nën jorgan, edhe në djep të burrit tënd kur IN MEMORIAM 32 ka qenë foshnjë… I kam folur dhe ai më ka dëgjuar, është futur në vrimë të vet… Mbaje mend, se je e re ti, gjarpri është rojë e robëve të shtëpisë. Kur ne flemë, ai kalon mbi trupat tanë që të na mbrojë. Ku ka gjarpër, nuk ka të keqe… – E si na mbron, gjyshe? – pyeta, pasi nuk më bindën fjalët e saj. – Si?! – u zu ngushtë ajo. – Këtë nuk e di as unë… Gjarpri është fshehtësi e madhe… Ai ashtu na duket, por vetëm zoti e di se ç’fshihet nën lëkurën e tij… dhe sa është… sa fuqi ka… Gjarpri mund të jetë edhe njeri… Ta kam treguar atë përrallën për djalin gjarpër që martohet me çikën e mbretit? – Po, gjyshe. – Edhe ata kanë menduar se ajo është martuar me gjarpër, po ç’djalosh i bukur na ka qenë ai! Gishtat e thatë të gjyshes e nduknin dhe e ngjeshnin leshin me shpejtësi të pabesueshme, boshti sillej aq shpejt sa agërshaku gati nuk shihej fare. Gjyshja e ndër- prente pakëz rrëfimin sa për t’i pështyrë gishtat, kurse unë sakaq tretesha në përfytyrime të botës mahnitëse e plot befasi të asaj përrallës për djaloshin 33 Gjyshja vazhdoi të fliste, nëna gjeti një arsye dhe doli përjashta, kurse mua më kujtoheshin përralla e rrëfime të ndryshme për gjarpërinj e për bolla. Ishte rrëqethës sidomos rrëfimi për një bollë të gjatë sa një litar, me flokë të kuqe si një vajzë, e cila i mbyste njerëzit që hynin në livadhin ku rronte ajo. Më bëhej se e ndieja se si ma shtrëngonte trupin ajo bollë gjigante dhe pastaj sesi e fuste kokën e saj nën sqetullën time, që të ma shponte trupin dhe të ma hante zemrën… Dora më shkonte vetvetiu së pari nën sqetull, pastaj mbi zemër… Zemra ishte aty dhe rrahte pak më shpejt se zakonisht, duke treguar kështu jo vetëm se ishte aty, në vendin e vet, shëndoshë e mirë, por edhe shqetësimin tim. Pas kësaj ngjarjeje frika erdhi duke m’u shtuar me hov për çdo ditë e për çdo natë. Ditët i kaloja disi, ama netët donin të më çmendnin fare. Sapo fikej drita, më bëhej se më sulej një gjarpër në fytyrë. Bërtitja. – Ç›ke? – më afrohej nëna. – Po kam frikë, – mezi flitja. – Ih, edhe ti! Duke u rritur, duke u bërë më frikacak! E sheh se nuk ka gjë?! Fli tash! Ja, edhe llambën po ta lë të ndezur. Nëna e ndizte Ilambën, ia ulte fitilin që të mos shpenzonte shumë vajguri dhe shtrihej. – Ke frikë tash? – më pyeste. – Jo, – i thosha, duke ia ngulur sytë dritës së zbehtë të llambës, sikur prej saj të më vinte shpëtimi. Babai kishte filluar të gërhiste kaherë. Edhe nëna flinte. Unë përpiqesha të rrija zgjuar, duke e endur shi- kimin prej dritës së llambës nëpër trarët e tavanit dhe prej trarëve te drita, gjithnjë duke u përpjekur të mos e lëshoja shikimin poshtë te dyshemeja, në fund të murit, ku ishte vrima e atij gjarprit të tmerrshëm. S’e di sa rrija ashtu, po dikur qepallat më rëndoheshin dhe gjumi pa- pritmas më kapte në kurthin e vet. Ëndrrat më shfaqeshin secila më frikësuese se tjetra. Shembje dhe gjarpërinj. Përnjëherësh shembeshin muret e bodrumit, gurët merr- nin rrokullisjen teposhtë Arës së Bregut, kurse gjarpërinjtë dilnin grumbuj-grumbuj prej tyre dhe, duke bërë leqe me trupat e tyre të shkruar e duke i nxjerrë thimthat, vinin drejt meje, donin të më hidheshin sipër bashkë me tavanin, i cili tashmë kishte mbetur pezull pas shembjes së mureve. IN MEMORIAM 34 Këlthitja dhe ia nxirrja vetes gjumin me zërin tim, apo më tundnin e më zgjonin prindërit, nuk e kuptoja dot. Kur i hapja sytë, veten e shihja të ulur në cep të shtratit. Anash më qëndronin prindërit, të cilët nuk mund të ma gjenin çarenë. Llamba vazhdonte ta dridhte atë dritën e vogël e të dobët. Muret ishin të tëra e të bardha, si gjithmonë. Tavani – në vendin e vet, i nxirë dhe i bluar nga krimbat si mos më keq, i bërë blozhdë. – Ç›pate? – më pyetnin. – Ç›të trembi? Në sy ua shihja frikën, shqetësimin, dhembshurinë. I shikoja i hutuar, duke u dridhur, pa mundur të vija në vete, pa arritur të kthehesha plotësisht në botën e qetë të dhomës sonë. – Pse bërtite? – më pyetnin sërish. – Na trego… Ç’po të dëftohet? -Gjarpërinjtë… gjarpërinjtë dhe bodrumi… – mezi përgjigjesha dhe trupin ma përshkonin të rrëqethurat. – Ç›gjarpërinj?! Ç›bodrum?! -Bodrumi po shembet… gjarpërinjtë po dalin prej vrimave të veta… po më sulmojnë… Më shikonin me habi, me frikë, me shqetësim, me dhembshuri. -Ç›gjarpërinj? – babai përpiqej të më largonte nga ankthi i ëndrrave të mia. – E sheh, këtu nuk ka asgjë. Edhe ne jemi me ty. Edhe llambën po ta lëmë të nde- zur… Ndërkaq, bodrumi është i fortë… nuk mund ta rrëzojë as gjylja e topit… – Nesër duhet të shkosh te hoxha, – i pëshpëriste nëna babait. Ai sesi mëdyshej në vetvete e nuk thoshte gjë. Për çdo natë ëndrrat vinin duke m’u bërë më të tmerrshme. Nuk më ndihmonin gjë as prania e prindërve, as llamba e ndezur, as fjalët më të ëmbla të botës… Më sollën hajmali të shumë hoxhallarëve. M’i vunë ato në trup, nën jastëk, ku jo? Ma dhanë ta pija ujin e tyre dhe ujin e shehlereve, të cilat më kishin shkrirë plumb (nëna thoshte se plumbi tregonte shumë gjarpërinj të lidhur lëmsh). Edhe në tyrbe ma shpunë një rrobë trupi. Edhe baba shehu më përbiroi nëpër tespihet e tij të gjata, duke kënduar dua arabisht… Mirëpo, gurët dhe gjarpërinjtë e ëndrrave të mia sikur vetëm merrnin forma të reja nga çdo hajmali dhe nga çdo të yshtur. Gurët rro- kulliseshin gjithnjë 35 më marramendshëm teposhtë Arës së Bregut, gjarpërinjtë lakadredheshin e nxitonin gjithnjë e më shumë drejt meje, tavani më zbriste një pëllëmbë mbi kokë… Dhe do të binte e do të ma zinte frymën sikur të mos bërtitja me sa zë kisha dhe sikur prej zërit tim të mos trembeshin të gjithë, të mos e ndalnin hovin dhe të mos pendoheshin për atë që kishin dashur të bënin: gurët ktheheshin sërish në mure, gjarpërinjtë fshiheshin në biruca, tavani nderej mbi kokat tona dhe qëndronte më se i sigurt mbi të katër muret… Ja, papritur të gjitha shta- ngeshin në vend dhe të mbushej mendja se ashtu të ngrira kishin qenë gjithmonë. Vetëm nëna dhe babai viheshin në lëvizje: kërcenin të trembur nga shtrati, më jepnin të pija një gëllënkë ujë, përpiqeshin të më sillnin në vete më fjalët më të ëmbla. Me të mbaruar të të shirave babai na çoi te dajat. – Po të çoj më herët se viteve të tjera, – i tha babai nënës, – që djali ta ndërrojë pak vendin dhe që gjyshja e tij t’i kërkojë farë ilaçi për ato ëndrrat. Nëna mezi priste të shkonte në gjini. Edhe unë u gëzova shumë. Më kishte marrë malli për gjyshen. Për një çast i harrova edhe gurët e zhvoshkur të bodrumit, edhe gjarpërinjtë, edhe hajmalitë. Fshati i dajave ishte një botë krejt tjetër kundruall Murrizajës. Atje kishte vetëm pyje të mëdha ahu, ku nuk mund të hynte as drita e diellit, lëndina me fier dhe tek-tuk ndonjë arë. Kishte shumë lajthi, kumbulla dhe patate. Lajthi dhe kumbulla kishte edhe te ne, po patate nuk kishte. (Ndonëse e kishim tokën më të mirë në botë, thoshin se nuk i bënte patatet, prandaj nuk mbillte njeri). Unë i doja shumë patatet dhe vazhdimisht e përfytyroja gjyshen duke i nxjerrë nga prushi patatet e pjekura. Ahet i gjetëm ashtu madhështore e të errëta si edhe herat e tjera. Fierin të skuqur dhe aty-këtu të kositur (ua shtronin kafshëve dhe e hidhnin mbi kulme shtëpish). Lajthi dhe kumbulla mund të shihje edhe ndanë rrugës. Gjethet e patateve shiheshin në çdo arë, po ato vetë ishin fshehur thellë në dhe, sikur ta kishin kuptuar se ç’me- raklinj po u urdhëronin në fshat. E merrja me mend se atyre së para u pëlqente t’i hidhje në zjarr, t’i piqje dhe t’i haje pastaj. Edhe shtëpia e dajave ishte po ajo, mbase pak më e rrëzbitur: e zezë futë nga tymi (kishin qorroxhak), por disi e ngrohtë, e dashur. Nuk kishte bodrum dhe ende pa hyrë mirë në të e ndieja veten të sigurt. IN MEMORIAM 36 E vumë re edhe njeriun e parë, gjyshen. Ishte në lëmë. Ashtu e vogël, e hajthme dhe e gërmuçur, hidhte dy-tri tërplote në hava, pastaj e linte tërplotën menjanë që me fshesë ta lante grumbullin e drithit nga kashtëzat dhe nga kallëzat. Ajo punonte me nguti, që ta hidhte drithin para se të binte terri, prandaj as kishte kohë të shikonte anash. – Gjyshe! – e befasova. Ajo e hodhi fshesën, më shtrëngoi fort në parzmën e saj të ligësht, m’i përkëdheli flokët dhe më tha: – Qenke bërë burrë, lum gjyshja për ty! Në mbrëmje u mblodhën të gjithë rreth vatrës, pos dajës, i cili se ku ishte argat. Drita e fitilaçes ishte aq e dobët, sa nuk mund shihje as të haje, lëre më të punoje gjë (gratë domosdo duhej të thurnin diçka, sidomos nëna, që vetëm tash kishte kohë më shumë për çorapët, jelekët e dorezat tona dhe për pështjellakët e vet dhe të gjyshes). Babai u ngrit, e mori fitilaçen nga gozhda dhe pastaj, pak prej së larti e si zot shtëpie e jo si mysafir, i tha nuses së dajës: – Ma sill një gjilpërë! Ajo zuri të sillej si e ndërkryer nëpër mugëtirën e dhomës, duke gjëmuar sikur të kërkohej të bënte një gjë të pamundshme. Dikur mezi ia solli babait gjilpërën. -Merre, – i tha me zë të dridhur, – po mos ia ngrit shumë, se nuk bën, se prishet… – Këtë e di unë, – iu përgjigj prerë dhe me mospërfillje babai dhe ia rriti flakën derisa zuri të nxirrte tym. – Nuk do të fikeni për një natë, xhanëm. Nesër- mbrëma, pasi të kem ikur unë, po deshët mos e ndizni fare. -Të lumtë dora! – e uroi gjyshja me gjysmë zëri, nga frika se po e dëgjonte e reja. – Më verbuan para kohës. I ka bashkuar zoti… Në ato fjalë u hap dera. – Ç›e keni çuar aq shumë fitilin e fitilaçes?! – e dëgjuam më parë zërin e dajës sesa e pamë atë vetë. Kur na pa ne, e uli zërin, u përshëndet me mysafirët, po më dukej se syri i kishte mbetur te drita e fitilaçes. Rrija në një qoshe dhe ç’mendoja. 37 – Eja në prehrin tim të të dhuroj diçka. U ula në prehrin e ngrohtë të gjyshes dhe iu dorëzova dëshirës së saj posi një qengj i perkëdhelur. Ajo se ç’më vuri rreth qafës. E ndjeva vetëm se qe e ftohtë. – Sa i bukur! – tha nëna tërë kënaqësi. E shikova për së kithi: ishte një krahosh fort i bukur, me gjithfarë larash e me plot rrusha tërë lajle. – Ta bajë djali, që të mos i bjerë mësysh, – tha gjyshja. – Ma ka punuar për qejf një arnaute… Dajat i quanin kështu gratë e disa fshatrave fqinjë, të cilat vishnin dimi të leshta, dofarë rrobash të tjera të veçanta dhe punonin me rruaza gjithçka, me të cilat e stolisnin çdo pjesë të veshjes dhe të trupit. – Duart e arta i kanë këto arnautet! – i mburri gjyshja. – Ç’u sheh syri e punon dora. E shihni, e ka punuar gjarprin si të ishte i gjallë, me lara, me sy… – Gjarprin! – këlthita dhe brofa në këmbë i shastisur. Nëna, që ma dinte hallin, më kapi për krahësh. – Rruaza janë ato, rruaza… – më fliste ajo, pa e ditur se si të më sillte në vete. – Ja shikoji, preki! Ma hoqi krahoshin nga qafa dhe ma afroi ta prekja. Po unë u struka në një kënd të dhomës, pa guxuar as ta shikoja atë krahosh në formë gjarpri, i cili më dukej se ende po ma shtrëngonte fytin, kurse nga ftohtësia e tij më ngjethej trupi. Unë mbeta ashtu në kënd, kurse babai e nëna se ç’i shpjegonin diçka gjyshes me zë të ulët që të mos i dëgjoja unë. E qartë: flitnin për mua dhe për frikën time. – Si, more?! – foli gjyshja me zë pak më të lartë sa ta dëgjoja edhe unë. – Deri tash nuk më ka rënë të dëgjoj të jetë frikësuar fëmijë nga rruazat. I ç’brumi na qenka ky nipi im?! Më vinte shumë keq se pse ia kisha lënduar zemrën gjyshes sime të mirë, duke e refuzuar një dhuratë aq të bukur, po ç’të bëja, pasi frika ime, si çdo frikë tjetër, kishte shpërthyer krejt papritur dhe pa dëshirën time? As gjyshja nuk mund të vinte në vete pas kësaj ngjarjeje. Të nesërmen, sigurisht jo pa keqardhje, gjyshja e bëri copë-copë atë krahosh të mrekullueshëm. Rrethin në formë gjarpri e la për tezet e mia të IN MEMORIAM 38 vogla, që ta varnin në qafë pasi të ikja unë, kurse rrushat m’i vuri në jelek dhe në flokë, që të mos i shkonte krejt kot mundi asaj arnautes duarartë dhe që syri i keq të ikte sa më larg prej meje. Ndonëse te dajat e ndieja veten shumë më mirë, ndodhte që ndonjëherë të ëndërroja se si ngjallej ai gjarpri i krahoshit dhe zinte të ma shtrëngonte fytin… Kështu, krejt në ankth, më kaluan edhe vjeshta, dimri, gjysma e pranverës… Atëherë babai u kujtua t’i lyente me baltë faqet e jashtme të mureve të bodrumit dhe të më sillte dy gjarpërinj të mbytur. – Ja, – më tha, – murin e leva që të mos mund të hyjë në të as buburreci, kurse gjarpërinjtë i mbyta që të gjithë. Tash fli i qetë. Gjarpërinjtë me koka të çallamitura i vari në gardh. Po t’i prekje me thupër, trupat e tyre, e sidomos bishtat, lëviznin ende. – Baba, ata lëvizin! – thashë me shqetësim e me frikë, derisa fëmijët e tjerë i preknin për t’u argëtuar. – Do të ringjallen dhe… – Jo, jo, nuk do të ringjallen, – ma priti babai me një ton të zërit që të jepte siguri të plotë. – Sapo të perëndojë dielli, nuk do të lëvizin më. Në mure nuk kishte mbetur plasë as për të hyrë maja e briskut, e lëre më vrima për gjarpërinj. Plehu ishte hedhur i tëri në ara, vendi i tij ishte bërë tepsi. Gjarpërinjtë e mbytur u ngrinë, përgjithmonë, me të perënduar të diellit; kot i preknin me thupër, muskujt e tyre nuk do të lëviznin kurrë më për jetë të jetëve. E mora edhe unë një thupër. E preka të parin: ishte bërë koçan. E preka të dytin: po ashtu. Tash e ndjeva njëfarë sigurie të papandehur, njëfarë çlirimi të atypëratyshëm nga ankthi që më kishte mbajtur në kthetrat e veta aq muaj me radhë. Po nga ëndrrat e mia shembjet dhe gjarprinjtë u larguan shumë më ngadalë, me manovrime të papritura, me tërheqje taktike dhe me sulme të sërishme krejt të befasishme. Ndodhte kështu, sepse ishte e pamundshme që rreth e përreth të mos shihje gjarpërinj për çdo ditë e në çdo gjë. Gjarprin e skalitnin në arka të nuseve, në kërroqe, në dërrasa të 39 tavanit, në bisht të kosës, në kënata, në ibrigë e në kalanica, e qëndisnin në këmisha, e punonin për qafore e për byzylykë, e paraqitnin në qilima e në sixhade… Madje edhe ato vijat zigzag zbukuruese të ço- rapëve dhe të punëdoreve të tjera të kujtonin gjarprin, të thjeshtuar e të shndërruar tashmë në shprehje simbolike. Ndonëse nuk e kuptoja pse ndodhte kështu, gjithnjë e më tepër po bindesha se as plakat, as pleqtë, as burrat, as gratë, as vajzat nuk mund ta merrnin dot me mend pa ato figura të pafund e aq të larmishme të gjarpërinjve. Gjarprin e nderonin të gjithë dhe nuk ishte aspak në rregull t’ia kishe frikën, apo, ruajna zot, ta urreje. Dhe përpiqesha të mësohesha me të. Disa vjet më vonë, pasi kisha dëgjuar aq shumë përralla të reja për gjarprin, kisha parë aq shumë skalitje, qëndisje e endje të tij dhe pasi kisha parë shumë gjarpërinj të gjallë, sërish ma përshkuan trupin të dridhurat, kur në derën e oborrit të një bashkëfshatari, tek i cili babai më kishte dërguar të kërkoja diçka, e vura re se trakulloja vinte disi si gjarpër. Përnjëherësh më sulmuan të gjitha ato kujtime e ëndrra të ankthshme të dikurshme. E përmblodha veten, e ngrita dorën dhe trokita tri herë, me guxim, gjithnjë më fuqishëm se herën e mëparshme. Të trokiturat jehuan të qarta, të sigurta, të fuqi- shme… Ato sikur shprehnin ngadhënjimin tim përfun- dimtar mbi ankthin e frikës nga çfarëdo gjarpri, e jo vetëm prej atyre të shtëpisë, apo prej atyre gjarpërinjve të pajetë, të cilët qëndronin gjithmonë në të njëjtin vend dhe në të njëjtën pozitë nëpër arka, bishta kose, kërroqe, tavane, qilima, këmisha… Kur u rrita edhe ca, më hyri meraku të kisha një brisk. Ëndërroja se si do të punoja një mulli të vogël, me rrotë që do ta sillte uji i Gurrës, me gur të bërë nga një copë gërnaç, me dizhmë, me koshin e drithit, madje edhe me një çakallë sa grima… Doja të gdhendja edhe një shkop të bukur, ta thurja një shportë për gjyshen, t’i punoja disa drugëza ojmesh për Beharen… Xhaxhai vërtet ma plotësoi dëshirën. Brisku që më bleu në Prishtinë m’u duk më i bukur se asnjë brisk që kisha parë ndonjë herë. Nxitova në oborr që ta provoja në prente mirë, në i lakohej maja. Syri ma kapi një copë shkopi lajthie. Pa e kuptuar as vetë se ç’doja të punoja, zura ta skalitja në të figurën e gjarprit. Brisku ishte shumë i mprehtë, maja ishte IN MEMORIAM 40 e fortë dhe shumë e përshtatshme, prandaj as e hetoja se si ia gdhendja kokën, gojën e hapur, syrin, vijat dhe larat e trupit, bishtin e përdredhur, madje edhe thimthin e nxjerrë përjashta, pa më shkuar aspak ndër mend se ç’tmerr më kishin futur në shpirt dikur ato vija, ata sy, ai thimth… / KultPlus.com

Kush ishte mbretëresha Elizabeth II, monarkja më jetëgjatë britanike – Jeta e saj ndër vite

Posted on by Kult Plus

Në kohën e lindjes së saj më 21 prill 1926, princesha e atëhershme Elizabeth ishte e treta në radhën e fronit – vajza e madhe e një djali të dytë, dhe për këtë arsye konsiderohej e pamundur të sundonte. Pas 10 vitesh, ajo u bë trashëgimtarja më e mundshme pasi xhaxhai i saj abdikoi, duke e zhytur vendin në krizë.

Në vitin 1947, ajo u martua me Princin e guximshëm Philip të Greqisë dhe Danimarkës, me çiftin që qëndroi së bashku për 73 vjet. Ndërsa udhëtonte në Kenia në shkurt të vitit 1952, ajo mësoi se babai i saj kishte vdekur dhe kështu filloi mbretërimi i monarkes britanike më jetëgjatë në histori.

Që nga qershori 2022 ajo ishte gjithashtu monarkja e dytë më e gjatë mbretëruese në historinë botërore. Në shtator 2015, Elizabeth tejkaloi rekordin prej 63 vjetësh e 216 ditësh në fron të mbajtur nga mbretëresha Victoria (stër-stër-stërgjyshja e saj) për t’u bërë monarkja britanike më jetëgjatë në histori.

Ndërsa në shkurt 2022, Mbretëresha Elizabeth festoi ‘Jubileun e Platinit’ të saj, duke shënuar shtatë dekada shërbimi ndaj Commonëealth.

Ngjitja në fron

Në verën e vitit 1951, shëndeti i mbretit George VI filloi të përkeqësohej dhe Princesha Elizabeth e përfaqësoi atë në paradën e ngjyrave dhe në funksione të tjera zyrtare. Më 7 tetor ajo dhe bashkëshorti i saj nisën një turne shumë të suksesshëm në Kanada dhe Uashington.

Pas Krishtlindjeve në Angli, ajo dhe Duka u nisën në janar 1952 për një turne në Australi dhe Zelandën e Re, por gjatë rrugës, në Sagana, Kenia, lajmi i vdekjes së Mbretit arriti më 6 shkurt 1952. Elizabeta, tani mbretëreshë, u kthye menjëherë në Angli.

Tre muajt e parë të mbretërimit të saj, një periudhë zie e plotë për të atin, i kaloi në një izolim relativ. Por në verë, pasi u zhvendos nga Clarence House në Buckingham Palace, ajo mori detyrat e zakonshme të një monarku dhe mbajti hapjen e saj të parë zyrtare të Parlamentit më 4 nëntor 1952.

Kurorëzimi i saj u bë në ëestminster Abbey më 2 qershor 1953.

Nga nëntori i 1953, Mbretëresha dhe Duka i Edinburgut ndërmorën një turne gjashtëmujor rreth Komonuelthit, i cili përfshinte vizitën e parë në Australi dhe Zelandën e Re nga një monark britanik në fuqi. Në vitin 1957, ajo dhe Duka vizituan Kanadanë dhe Shtetet e Bashkuara.

Gjatë “Jubileut të saj të Argjendtë” në vitin 1977, ajo drejtoi një darkë zyrtare në Londër ku morën pjesë liderët e 36 anëtarëve të Komonuelthit, udhëtoi në të gjithë Britaninë dhe Irlandën e Veriut dhe bëri turne jashtë shtetit në Paqësorin Jugor dhe Australi, në Kanada dhe Karaibe.

Mbretëresha Elizabeth dhe Princi Filip

Elizabeth dhe Margaret kaluan pjesën më të madhe të Luftës së Dytë Botërore duke jetuar veçmas nga prindërit e tyre në Kalanë Windsor, një kështjellë mesjetare jashtë Londrës. Në vitin 1942, mbreti e bëri Elizabetën një kolone nderi në Gardën e 500 Grenadierëve, një regjiment i ushtrisë mbretërore.

Dy vjet më vonë, ai e emëroi atë anëtare të Këshillit të fshehtë dhe Këshillit të Shtetit, duke e lejuar atë të vepronte në emër të tij kur ai ishte jashtë vendit.

Në vitin 1947, menjëherë pasi familja mbretërore u kthye nga një vizitë zyrtare në Afrikën e Jugut, u njoftua fejesa e Elizabeth me Princin Filip të Greqisë dhe një toger të Marinës Mbretërore. Ajo e njihte kur ishte vetëm 13 vjeç dhe marrëdhënia e tyre u zhvillua përmes vizitave dhe korrespondencës gjatë luftës.

Edhe pse shumë në rrethin mbretëror nuk e konsideronin Filipin për shkak të mungesës së parave dhe gjakut të huaj (gjerman) – madje edhe babai i saj nuk e miratoi – Elizabeta ishte e vendosur dhe shumë e dashuruar. Ajo dhe Filipi u martuan më 20 nëntor 1947 në Westminster Abbey.

Djali i tyre i parë, Charles (Princi i Uellsit) lindi në 1948, ndërsa vajza e tyre, Anne (Princesha Royal) erdhi dy vjet më vonë. Elizabeth dhe Philip ishin të martuar për 73 vjet, derisa Princi Philip vdiq në prill 2021 në moshën 99 vjeçare.

Monarkia moderne e Mbretëreshës Elizabeth

Jashtëzakonisht popullore gjatë pjesës më të madhe të mbretërimit të saj të gjatë, mbretëresha është e njohur për interesimin serioz për qeverinë dhe çështjet politike, përveç detyrave të saj ceremoniale, dhe i njihet merita për modernizimin e shumë aspekteve të monarkisë.

Mbretëresha dukej se ishte gjithnjë e më e vetëdijshme për rolin modern të monarkisë, duke lejuar, për shembull, transmetimin televiziv të jetës familjare të familjes mbretërore në 1970.  Megjithatë, në vitet 1990, familja mbretërore u përball me një sërë sfidash.

Në vitin 1992, një vit që Elizabeth e përshkroi si “annus horribilis” e familjes mbretërore, Princi Charles dhe gruaja e tij, Diana, Princesha e Uellsit, u divorcuan, si dhe Princi Andrew dhe gruaja e tij, Sarah, Dukesha e Jorkut.

Për më tepër, Anne u divorcua dhe një zjarr shkatërroi rezidencën mbretërore të Kalasë Windsor. Gjithashtu, ndërsa vendi luftonte me recesionin, pakënaqësia me stilin e jetës mbretërore u rrit dhe në vitin 1992 Elizabeth, ra dakord të paguante taksa për të ardhurat e saj private.

Ndarja dhe divorci i mëvonshëm (1996) i Charles dhe Princeshës Diana minuan më tej mbështetjen për familjen mbretërore. Kritikat u intensifikuan pas vdekjes së Dianës në 1997, pasi Elizabeth fillimisht refuzoi të lejonte që flamuri kombëtar të ulej në gjysmështizë mbi Pallatin Buckingham.

Disa vite më vonë, në vitin 2005, Mbretëresha gëzoi mbështetjen e publikut kur dha pëlqimin e saj për martesën e Princit Charles me të dashurën e tij prej shumë kohësh Camilla Parker Bowles. Në përputhje me përpjekjet e saj të mëparshme për të modernizuar monarkinë, mbretëresha që atëherë është përpjekur të paraqesë një imazh më pak të ashpër dhe më pak tradicional të monarkisë.

Dalja në pension e Princit Philip dhe vdekja e tij e mëvonshme

Në gusht 2017, Princi Philip u tërhoq zyrtarisht nga jeta publike, duke u shfaqur periodikisht në angazhimet zyrtare. Ndërkohë, Mbretëresha Elizabeth filloi të zvogëlojë detyrat e saj zyrtare , duke i dorëzuar disa detyra Princit Charles dhe anëtarëve të tjerë të lartë të familjes mbretërore.

Djali më i vogël i Charles, Princi Harry, duka i Sussex, dhe gruaja e tij, Meghan Markle, Dukesha e Sussex-it, zgjodhi të tërhiqej nga rolet e tyre mbretërore në mars 2020. Gjatë kësaj kohe, interesi i publikut për Mbretëreshën dhe Familjen Mbretërore u rrit si rezultat i popullaritetit të gjerë të ” The Crown”.

Pasi u përball me disa pengesa fizike në vitet e fundit, Filipi, i cili ishte bashkëshorti i Elizabeth për më shumë se shtatë dekada, vdiq në prill 2021. Në përvjetorin e tyre të 50-të të martesës, në vitin 1997, Elizabeta kishte thënë për Filipin, të cilin do ta “takonte” sërish një vit pas vdekjes së tij.

“Ai ishte thjesht forca ime dhe shtëpia ime gjatë gjithë këtyre viteve”.

Ndërsa pasuria e saj e patreguar e bëri atë një nga gratë më të pasura në botë, Mbretëresha Elizabeth në nivel personal e donte thjeshtësinë. Ajo ishte një kalorëse e mprehtë, ndërsa mbante kuaj garash, shpesh merrte pjesë në gara dhe vizitonte periodikisht fermat e Kentakit në Shtetet e Bashkuara.

Një nga personat më me ndikim në botë nisi rrugëtimin e saj drejt përjetësisë plot ditë në moshën 96-vjeçare dhe me përvoja jetësore që shumëkush do t’i kishte zili. /abcnews.al/ KultPlus.com

”Financial Times”: Udhëtim nëpër Shqipërinë antike

Posted on by Kult Plus

Në bregun e liqenit të Ohrit, në manastirin e lashtë të Shën Naumit, gjeta një mik të ri për të pirë, murgun Dongo, shkruan Stanley Stewart për ”Financial Times”.

”Unë isha duke udhëtuar në Shqipëri me Elvis Nanajn, shoferin tim, dhe kishim kaluar kufirin për në Maqedoninë e Veriut për të kaluar një pasdite atje, duke ndjekur vijën bregdetare në drejtim të lindjes për të vizituar manastirin.

Një rrugë e gjatë plepash të çonte mbi një urë drejt një oborri me kalldrëm, ku disa pallonj bërtisnin dhe frynin bishtin. Brendësia e manastirit në Shën Naum nuk ka ndryshuar për 1 000 vjet. Është i ngushtë, me dyer aq të ulëta sa duhej të përkulesha shumë, dhe një dysheme me gurë të mëdhenj të pabarabartë të lëmuar nga një mijëvjeçar i tërë.

Afresket e shenjtorëve dhe profetëve vërshonin mbi mure dhe ikonat prej bakri shkëlqenin në dritën e qirinjve dhe llambave të vajit. Kur shkrimtarja britanike, Rebecca West e vizitoi në vitin 1937, ajo zbuloi se manastiri vepronte si një strehë edhe për të çmendurit; një murg po u këndonte një arie nga ”Madam Butterfly” dy njerëzve të dëshpëruar për t’i shëruar.

Dongo u ul pak jashtë hyrjes në një kioskë të vogël që shiste kartolina dhe qirinj. Ai dukej si Moisiu në vitet e shkretëtirës, ​​tullac, i shëndoshë, me mjekër të gjatë dhe me një shkëlqim mesianik në sytë e tij. Ne biseduam gjatë. Ai më dha dhurata nga kioska e tij – një unazë çelësash, një medaljon me një ikonë brenda dhe një kartolinë bardhë e zi të manastirit.

Pastaj më shkeli syrin dhe solli një shishe me “rakinë mrekulli” të manastirit. “Është 21 gradëshe”, pëshpëriti ai. “Por, gjithçka është bio, kështu që nuk ka problem”, shtoi ai. Ai mbushi dy gota dhe ngritëm dolli për njëri-tjetrin.

Raki kishte shije pishe dhe kumbulle. Dongo mbushi edhe dy gota të tjera. E pyeta sa kohë kishte qenë këtu, në manastir. ”Shumë gjatë”, qeshi ai. Ai kishte dalë nga kioska e tij e vogël për t’u ulur me mua në një stol prej guri. Na mbushi gotat. E pyeta sa murgj kishte. “Një”, tha ai duke goditur kofshën e tij. “Për gjithçka – kartolina, liturgji, këngë, qirinj, kopsht, pallua, gjithçka”. Na mbushi sërish gotat.

Kalova 10 ditë në Shqipëri, duke bërë turne me Elvisin, duke bredhur nga vendstrehimet malore në lumturinë bregdetare, nga manastiret në kampet e safarit. Vendi është  magjepsës dhe i bukur, dhe njerëzit janë jashtëzakonisht miqësorë. Vendet antike si Butrinti dhe Apolonia kanë disa nga rrënojat më të bukura klasike në Mesdhe. Në brendësi, malet shpalosen në distanca të gjata, me qytetet e lashta osmane që komandonin luginat e tyre. Rrugët janë të mira po ashtu dhe restorantet. Por, udhëtimi këtu ishte si nëpër dekada. Nganjëherë Shqipëria ndihej si Europa e stërgjyshërve tanë – karroca me kuaj, barinj që kullosin tufat, burra që korrin grurin me dorë dhe thithin bykun.

Gjatë viteve 1950-1960, kur Shqipëria ishte lloji i shtetit komunist të izoluar që do ta bënte Korenë e Veriut të dukej përkëdhelëse, një dritare në botën e jashtme erdhi nga filmat e Norman Wisdomit, humoristit anglez, të vetmit filma të huaj që kaluan censurën e rreptë. Ndoshta popullariteti i tij është i kuptueshëm, pasi e tillë ishte bota e Wisdomit, e absurditeteve të çmendura dhe të pakuptimta.

Në vitin 1995, pas rënies së komunizmit, Wisdom u bë njeri i lirë i Tiranës, sepse i bëri shqiptarët të qeshin në një epokë kaq të errët tiranie.

Tirana është një qytet më simpatik se sa thonë njerëzit për të. Ka kafene me tarraca në natyrë, një sallë të bukur koncertesh, një muze të madh arkeologjik dhe disa muze modernë tërheqës që katalogojnë idiotizmin dhe tmerret e periudhës komuniste. Por, isha i lumtur që dola nga qyteti në peizazhe të gjera rurale. Isha nisur drejt liqenit të Ohrit në kërkim të ilirëve. Nuk është dëgjuar shumë për Ilirinë, një qytetërim pararomak në Ballkan, në dy mijëvjeçarët e fundit, dhe kuptimi ynë për ta është disi e mjegullt. Thuhej se kishte varre në Selcë në kodrat mbi liqen.

Në fund të një rruge të bardhë, afër fshatit Selcë e Poshtme, një grua e moshuar me dy pula nën krahë na drejtoi në një si fushë. Eca nëpër lule të egra drejt një shkëmbi të ulët, ku gjeta fasadat klasike të gdhendura në shkëmbin e butë. Dukej një vend i mrekullueshëm për të vdekur, i zhytur këtu mes hardhive dhe ullinjve – një ndjenjë qetësuese e përjetësisë, një sfond majash malesh që lë të nënkuptojnë përjetësinë. U ula në shkallën e një prej varreve të vogla dhe shikoja fluturat. U dëgjua kënga e zogjve, zhurma e këmbanave të deshëve dhe zërat e largët të fëmijëve. Qentë lehnin në oborret e shtëpive.

Isha vetëm me botën antike.

Shekspirit iu desh që ta bënte Ilirinë një metaforë që ndoshta ishte arsyeja pse isha këtu. Emri dukej se mbante njëfarë ndjesie romantike dhe misteri. Kur Viola dhe Sebastiani mbyten në bregun ilirik në fillim të ”Natës së Dymbëdhjetë”, ka kuptimin se ata i kanë shpëtuar botëve të tyre të kufizuara për një tokë të askundit, ku asgjë nuk është siç duket, ku marrëzia bëhet realitet, një version elizabetian i Norman Wisdom. Ishte një ide që dukej se më ndoqi nëpër Shqipëri.

Për pesë shekuj, Shqipëria u sundua nga osmanët, duke u bërë e pavarur në vitin 1912 dhe u pushtua nga ushtritë e gjashtë fuqive të ndryshme pas fillimit të Luftës së Parë Botërore. Pas luftës u tentua të ndërtohej vetëdija kombëtare. U përfol se froni iu ofrua lojtarit anglez të kriketit, CB Fry, por në fund ata morën mbretin Zog.

Zogu ishte tamam njeriu i kohës së tij. Ai mbante llojin e mustaqeve trend për diktatorët e viteve 1930. Ai burgosi kundërshtarët e tij, shpiku përshëndetjen e tij – përshëndetjen zogiste – dhe pinte 200 cigare në ditë. Thuhej se ai ishte objekt i jo më pak se 600  gjakmarrjeve si edhe u mbijetoi më shumë se 55 atentateve, njëra prej tyre në shkallët e Teatrit të Operës së Vjenës pas një shfaqjeje të ”Pagliacci”-t.

Gjithsesi, Zogu shpëtoi. Por, tetë vjet më vonë, ndërsa italianët aneksuan Shqipërinë, ai iku në mërgim duke marrë me vete pjesën më të madhe të arit në kasafortat e Bankës së Tiranës dhe Durrësit. Më pas ai udhëhoqi ekzistencën nomade të një monarku të mërguar, duke përfshirë një qëndrim në ”Ritz” në Londër, në ditët kur mund ta shlyente faturën me një lingotë ari, përpara se të vinte të pushonte përfundimisht në Paris. Ai vdiq në moshën 65-vjeçare.

Zogu i kishte mbajtur të mbyllur kundërshtarët politikë në birucat mesjetare të kalasë së Gjirokastrës. Një qytet i lashtë me korsi dredha-dredha të pjerrëta, shtëpitë e Gjirokastrës janë grumbulluar së bashku, pllakat e tyre prej guri ngjyrë hiri si luspat e bishave të çuditshme që janë ngjitur me kthetra në shpatin për t’u grumbulluar nën muret e kështjellës.

Imazhi i përket shkrimtarit më të madh të Shqipërisë, Ismail Kadaresë, gjirokastrit. Ai e quajti qytetin të çuditshëm dhe ëndërrimtar. Shtëpia e dikurshme e Kadaresë tani është muzeu etnografik i Gjirokastrës. Është një vend qilimash dhe kostumesh, fustanesh prej kadifeje dhe jelekësh. Muzeu mban të gjitha kontradiktat e Shqipërisë.

Por, është vetë shtëpia që zë vendin qendror. Ka një intimitet për shtëpitë e vjetra osmane të Gjirokastrës, të cilat strehonin familje shumë brezash. Modeli është labirint, pothuajse i fshehtë. Në katin e parë banonin bagëtitë, çdo dhomë kishte me divane të ftohta me jastëk dhe një dhomë gjumi e veçantë iu caktohej të sapomartuarve, në një distancë të respektueshme nga të tjerët.

Veçimi i grave ishte në qendër të arkitekturës; Në të gjitha këto shtëpi ka galeri të fshehta ku gratë, të ulura pas punimeve të drurit me grilë, mund të ndiqnin bisedat dhe marrëveshjet pa u parë nga vizitorët. Mbi çatitë e shtëpive të Gjirokastrës është kështjella, një kolos, një strehë kalimi dhe betejash dhe dhoma të harkuara. Një rampë e gjatë të çon poshtë në birucat ku, në një dhomë të errët tetëkëndore, të burgosurit ishin të lidhur me zinxhirë në mur. Të burgosurit ishin aty në fillim të shekullit XIX, në kohën e Ali Pashës sadist me të cilin lord Bajroni pinte çaj. Pashai ishte i fiksuar pas duarve të bardha delikate të poetit dhe e përkëdhelte me ëmbëlsira. Ata ishin aty në kohën e mbretit Zog. Dhe ata ishin ende aty gjatë periudhës komuniste, duke mbajtur kundërshtarët e liderit komunist, Enver Hoxha. Të paktën deri në vitin 1968 kur vendosën të organizojnë një festë folklorike në kështjellë dhe shqetësoheshin se vajtimet e të burgosurve mund të prishnin këngët e paqes.

Enver Hoxha është djali tjetër i famshëm i Gjirokastrës. Lideri komunist i Shqipërisë për gati 40 vjet deri në vdekjen e tij në 1985, ai ende rri pezull mbi Shqipërinë si një re e errët. Në 10 ditë në vend, nuk kam dëgjuar askënd të thotë emrin e tij. Si gjithë të tjerët, edhe Elvisi e quajti atë thjesht si diktator. Kur regjimi i vjetër u shkatërrua përfundimisht në fillim të viteve 1990, shqiptarët u përballën me kapitalizmin. Skemat piramidale dolën duke ofruar shpërblime financiare të pallogaritshme për një popullsi naive që mendonte se kështu duhet të funksiononte kapitalizmi. Njerëzit hipotekuan shtëpitë dhe fermat e tyre për të investuar. Ndërsa skemat e Ponzi-t falimentuan të gjitha, rreth dy të tretat e popullsisë së Shqipërisë humbën kursimet e tyre. Ishte shkas për shpërthimin e një anarkie të dhunshme në vitin 1997, aq të rëndë saqë kishte nevojë për një forcë paqeruajtëse ndërkombëtare për të bashkuar vendin përsëri.

Rreth 60 kilometra në veri është Berati, një tjetër qytet i epokës osmane, por historia e të cilit shtrihet 2 400 vjet më parë, madje edhe përtej ilirëve. Shtëpitë e tij të zbardhura që ngrihen në faqet e pjerrëta të kodrave duket se qëndrojnë mbi supet e njëra-tjetrës, rreshtat e tyre të dritareve të grumbulluara që reflektojnë dritën. Në korsitë dredha-dredha të kalasë, arrita te Kisha e Shën Mërisë, tani një muze i pikturave të Onufrit, një prej piktorëve të mëdhenj të ikonave të shekullit XVI.

Mbi ikonostas, jeta e Krishtit ndriçohet në të kuqen dhe blunë e lavdishme nën qiejt e artë. Ato mund të kenë qenë disa shekuj më të vonë, por këto piktura janë ekuivalenti lindor i Duccio-s dhe Giotto-s, të stilizuara, të ndritshme dhe të përhumbura. Janë të bukura, por në këto hapësira të errëta vëreni se si fokusi i rrëfimit është pa ndryshim tragjik, një lloj entuziazmi i pafund ndaj tradhtisë, kryqëzimit, martirizimit dhe vdekjes.

Në Berat ka një traditë tjetër fetare. Në sheshin me kalldrëm prapa Xhamisë Mbret, gjeta një teqe’ ose vend kulti për një urdhër sufi që erdhi nga Turqia në shekullin XVI. Një formë soditëse dhe shpesh e pavarur e Islamit, bektashizmi lulëzoi në Shqipëri, shumë kohë pasi u ndalua në Turqi si heretik, dhe selia botërore e bektashizmit është tani në Tiranë. Por, teqeja ishte bosh. Ashtu si me shumë vende kulti në Shqipëri, mbi katër dekada ateizmi zyrtar i kishte grabitur asaj shumicën e adhuruesve të tij.

Ishte një ndërtesë modeste, por e shkëlqyer, e përbërë nga një dhomë e vetme katrore. Një kube tetëkëndëshe dukej sikur notonte mbi të. Muret ishin të zbardhura dhe të thjeshta, përveç kornizave të dyerve dhe dritareve dhe dollapëve të vegjël të vendosur në mure, të cilat ishin të lyera me dizajne të ndërlikuara. Dielli zbriste nga një grumbull i lartë dritaresh nëpër dërrasat e lashta të dyshemesë. U ula vetëm për një kohë të gjatë në këtë dhomë qiellore në një nga stolat e ulëta rreth mureve duke shijuar qetësinë meditative. I lodhur nga pritja, kujdestari më la çelësat për t’i mbyllur.

“Lërini nën vazo kur të largoheni. Kaq mjafton”, më tha ai./atsh/KultPlus.com

Ekspozita e Pjerin Kolnikajt në Galerinë e Fakultetit të Arteve të Bukura

Posted on by Kult Plus

 “Skulpturë” titullohet ekspozita vetjake e skulptorit Pjerin Kolnikaj, e cila u çel në Galerinë FAB. Në ceremoninë e inaugurimit ishin të pranishëm miq, kolegë artistë e dashamirës të artit.

“Sa herë e sjell në vëmendje, Pjerin Kolnika më ndërlidhet me disa livadhe të munguara në peizazhin e artit, ku në një formë apo në një tjetër presim të lulëzojnë trajtat parake të pavetëdijes, që në të shumtë kanë diçka nga adoleshenti që rreket të vendosë një rend të ri estetik”, është shprehur Vladimir Myrtezai, i cili e konsideron Kolnikën, një artist të rëndësishëm të pasnëntëdhjetës, në një lidhje organike me misionin e tij si artist dhe si njeri.

Shumë nga punët e Kolnikës janë embrionale, me një trajektore parashikimi të hershëm, si një ëndërr që nuk dorëzohet në një territor të pamundur mundësish kur bëhet fjalë për ta aplikuar në hapësirë.

Veprat e Kolnikajt do të presin artdashësit deri më datën 2 prill 2024./KultPlus.com

Denaj: Panairi i parë i Gastronomisë Detare, në fokus prodhimet autentike shqiptare

Posted on by Kult Plus

Në Vlorë u zhvillua Panairi i parë i Gastronomisë Detare.

Ministrja e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Anila Denaj u shpreh se ky panair solli në qendër të vëmendjes gatimet e detit dhe prodhimet autentike shqiptare, duke tërhequr turistë vendas e të huaj me shijen e vërtetë që ofrojnë restorantet dhe kantinat shqiptare.

Vlora, qyteti bregdetar me tradita të pasura kulinarie, mirëpriti për herë të parë Panairin e Gastronomisë Detare më 27 dhe 28 Qershor, një event që erdhi si një festë e shijes, freskisë dhe pasionit për kuzhinën nga deti.

Ky panair synon të afrojë publikun me trashëgiminë gastronomike të rajonit bregdetar, duke vënë në qendër të vëmendjes prodhimet e freskëta detare dhe mjeshtërinë e kuzhinierëve lokalë.

Gjatë dy ditëve të eventit, vizitorët kishin mundësinë të degustojnë gatime autentike detare, të përgatitura nga kuzhinierë të njohur; shijuan produkte të freskëta nga deti, të sjella drejtpërdrejt nga peshkatarët e zonës; u njohën me traditat kulinare, teknikat e përgatitjes dhe historinë pas recetave të trashëguara brez pas brezi dhe u takuan me profesionistët e gastronomisë.

Panairi i Gastronomisë Detare është konceptuar si një event ku shija ndërthuret me kulturën, turizmin dhe ekonominë lokale. Ai erdhi në një moment kur gastronomia shqiptare po fiton gjithnjë e më shumë vëmendje, si një pasuri kombëtare që meriton të promovohet dhe mbështetet.

Qytetarë, turistë, profesionistë të gastronomisë apo thjesht dashamirës të shijes janë të ftuar në këtë aktivitet që premton të jetë një pikëtakim i shijes dhe traditës, në zemër të bregdetit shqiptar./atsh/ KultPlus.com

Spektakël mbi dallgë, mbi 30 sportistë nga Shqipëria dhe rajoni në Kampionatin e Parë Kombëtar të Kitesurf-it

Posted on by Kult Plus

Bregdeti i Durrësit u kthye sot në një arenë të vërtetë emocionesh, ku mbi 30 sportistë nga Shqipëria dhe rajoni morën pjesë në Kampionatin e Parë Kombëtar të Kitesurf-it.

Plazhi i sektorit Rinia shpërtheu në ngjyra dhe energji, ndërsa qielli u mbush me parashuta shumëngjyrëshe që fluturonin mbi detin e trazuar.

Fation Konçi, president i Federatës Kombëtare të Kitesurf-it, tha se kjo garë përfshin dy disiplina nga shumë të tjera që përfshijnë sportet ujore ekstreme.

“Jemi afro 30 sportistë që do të marrin pjesë sot. Kemi dy disiplina: disiplinën e distancës, pra kemi katër etapa nga pesë kilometra që do të bëhen, në total 20 kilometra që do të zhvillohen dikur te 30 deri në 40 minuta, si dhe disiplinën e kërcimit së larti duke bërë stile,” tha Fation Konçi, President i Federatës Kombëtare të Kitesurf-it.

Ky sport ekstrem, që po njeh gjithnjë e më shumë të apasionuar edhe në vendin tonë, bëri bashkë të rinj që sfiduan jo vetëm njëri-tjetrin, por edhe natyrën.

“Këtu godet era shumë mirë dhe deti është i cekët. Kjo ligatina na pëlqen sepse na favorizon që të mos ketë dallgë që na bezdisin”.

“E kemi gjetur përmes rrjeteve sociale, kam kontaktuar me çunat, na ka pëlqyer pjesa e adrenalinës, mënyra dhe kemi ardhur këtu për ta mësuar.”

“I lus të gjithë prindërit t’i sjellin fëmijët këtu dhe të ushtrojnë këtë sport, është shumë i mirë dhe i favorshëm”.

Atmosfera në plazh ishte elektrizuese. Muzika ritmike, parashutat shumëngjyrëshe dhe adrenalina ndjehej në çdo cep të bregdetit.

Kjo garë, e para në llojin e saj në Shqipëri, synon të kthehet në një traditë vjetore, duke e promovuar vendin si një destinacion të ri për turizmin aktiv dhe sportet ujore në Mesdhe.

Peter Paul Rubens, ‘Homeri’ i pikturës që shkroi ‘Iliadën’ me penelata zjarri dhe alegori

Posted on by Kult Plus

Nga Albert Vataj

Në historinë e pikturës Peter Paul Rubens do të mbamendet jo vetëm si një nga piktorët më të jashtëzakonshëm flamand të barokut, penelata flakatare e tablosë, por edhe mishërimi i idilit epik të mitologjisë. Nëse Homeri sendërtoi një monument të letërsisë klasike siç ishte “Iliada”, duke ngjizur me nervin, mishin dhe gjakun e së atëhershems, historikën heroike, eposin antik dhe perënditë që na magjepsin, Rubens i jetësoi ato në imazhe, i veshi ato me kurme të fuqishme duke i pavdekësuar këto trille në kujtesën e përgjithmonshme. Ai e shkroi si pakkush tjetër atë faqe të historisë së njerëzimit, me gjithë shkëlqimin dhe të perëndishmen që ngriti në kult mitin.

I fundit prej tre piktorëve Flamand dhe krijuesi i stilit barok në veri, Rubensi u shqua në botën e artit si galeria më e bollshme. Sasia e punëve dhe shpejtësia me të cilën ai i kryente pikturat do ta veçojnë atë prej të gjithëve. Plot 1403 tablo me tema të antikitetit, skena gjuetie, të zhanrit, peizazh, portret, vizatime të panumërta, grafika ilustruese, projekte arkitekturore dhe kompozime skulpturore, që ai i krijoi në më pak se katër dekada, vu në dukje zjarrin dhe entuziazmin e tij. Kësisoj ai do të cilësohej si zot i gjithëpushtetshëm. Sipas një përllogaritje të thjeshtë, dilet në përfundimin se Rubensit nuk i duheshin më shumë se njëzetë ditë për të përfunduar një punë. Çdo krahasim me të mëhershmit apo të mëvonshmit e pikturës do të ishte i pagjasë.

Ezhen Delakrue, piktori francez që shpesh mori penën në vend të penelit, e quajti Rubensin, “Homeri i pikturës” , …perëndi e zjarrit dhe antuziazmit në pikturë, ku i eklipsio të gjithë, jo vetëm në saj të përsosmërisë, por edhe në forcën e fshehur dhe shpirtin njerëzor që ngjizte kudo, kumton Delakrue. Në qendër të këtij përkufizimi qëndron, jetësimi që piktori i bëri në imazh pothuaj të gjithë miteve të përfshira në vepren monumentale, “Iliada” të Homerit, dhe jo vetëm, krejt mrekullisë që dëshmonte njerëzimit kohardhjen.

Gjeneratat e trashëguan nëpërmjet zërit kungues të dëshmive biblike dhe letërsisë klasike, pasurinë e jashtëzakonshme shpirtërore, lindjen e hyjnive dhe mitet, Rubensi ishte ai që mishëroi gjithë këtë përfytyrim idilik. Gjithë kjo gamë e jashtëzakonshme personazhesh, tipash dhe karakteresh, supërheronjsh, do të ishte pjesa më vitale e pikturës së Rubensit. Ai nuk u pajtua ta linte këtë shkëlqim vetëm si pjellë e imagjinatës dhe forcës së fjalës. U dha me mish e me shpirtë për ti gjalluar këto shkrepëtima  në pikturë, dhe ia arriti përmes ngjyrës, tonit, dritës dhe energjisë depërtuese që kjo forcë rigjen në penelin e këtij gjeniu. Me kolorin e tij të hareshëm ai e shkroi letërsinë klasike në pikturë. Pakkush, si dhe sa ai e ka njohur dhe e ka ushqyer penelatën me ushqimin historik, mitologjik, me densitetin dhe forcën depërtuese që ajo zanafillë rrëmen atëditë e përgjithmonë ëndjen dhe dëshirimin e gjeneratave.

Studjuesi ka vërejture mënyrën entuziaste të pikturimit të drejtpërdrejtë me ngjyrë, pa vizatim elementar dhe punë paraprake të Rubensit.

Peter Paul Ruben lindi në qytetin e vogël gjerman Zigel, ku i ati, avokat i njohur, kishte qenë i detyruar të emigronte për arsye politike. Pas vdekjes së të atit familja u kthye në Flander, dhe e ëma u kujdes që herët me edukimin e Rubensit.

Djaloshi 11-vjeçar ndoqi studimet në shkollat latine. Në vitet e fundit të dijenxënies pati mundësinë të lexonte në origjinal autorët antikë. Pasioni për ta do ta rrëmbente duke e kthyer në një dishepull të këtij mëtimi artthënës. Ai ngeli deri në fund një zelltar i temave historike, antike dhe biblike. E thënë me fjalë të tjera, dielli i këtyre ndërkohjeve do të ngjynte pareshtur penelin dhe shpirtin dhe të sillte në jetë tablo monumentale që na mahnisin edhe sot.

Pas mbarimit të shkollës latine ai studioi për pikturë, në fillim pranë peizazhistit, Tobias Verhat, më pas në atelienë e Adam van Norti dhe në të mbramë, për katër vite radhazi, në studion e Oto Verniusit. Kështu ai, i formuar sa duhej në traditën flamande, në vigjilje të shekullit XVII-të Rubensi e lëshoi veten në pelegrinazhin tradicional të artistëve veriorë, për në Itali. Vizitoi Romën, Firencën, Mandovën. Studioi me interes të veçantë monumentet antike dhe kryeveprat e Mikelanxhelos, Da Vinçit, Rafaelit, Xhorxhones, Korrexhos, Karavazhos e Ticianit, të cilin pati rastin ti njihte dhe një herë në koleksionin e veprave që gjendeshin në Madrid, gjatë udhëtimit që pati atje midis vjeshtës së vitit 1603- 1604. Tetë vjet që kaloi në atdheun e artit antik e rilindas, përcaktuan piketat e kumteve të tij artistike. Pa pikturën dhe artin italian, vështirë që Rubensi të ishte ngjitur aty ku e shohim ne sot.

Sëmundja e së ëmës e detyroi atë të linte Italinë, ndonëse dëshironte të qëndronte më gjatë aty. Një vit pasi i vdiq e ëma, Peter Paul Rubens u martua me Izabel Brandin, vajzën e një avokati dhe humanisti të njohur, Jan Brandit.

I shumënjohur në rreth artistike dhe zyrtare flamande, me nxënës të shumtë pranë, e me porosi të panumërta, ai filloi të realizonte atë që kishte bërë Dyreri në epikën e Rilindjes, të krijonte stilit barok flamand, në të cilin tradita e artit vendas, shkrihej natyrshëm me artin antik, rilindas dhe barokun italian. Ne tablotë e mëdha fetare dhe mitilogjike të këtyre viteve, figurat e mëdha muskuloze e që çuan përnga përthithja e rrumbullaksisë së skulpturave, shprehin një forcë të madhe fizike dhe hyjnizojnë bukurinë e trupit të njeriut, njëlloj si në veprat e Milelanxhelos në Kapelën Sistina. Kompozimet në formë trekëndore, gjestet dhe fytyrat e personazheve që pasqyrojnë dramën e tyre të brendshme, gjithashtu vijnë nga Buonarroti. Femrat e kolme, shpesh me një ngarkesë të tepruar shëndeti, janë një kumtin që Rubens bën për të mbajtur gruan sa sensuale aq dhe të fuqishme, sa amësore aq dhe natyrale, një grua të gatshme për tu ndeshur si me tërbimin e jetës aq dhe me përkushtimin e nënës. Ai lëvroi dhe mbarështoi traditat dhe kulturat, përvojat dhe tematikat, stilet dhe sharmin për të ardhur deri sot jo si një rastësi, por si një dëshmi dhe tharm që ngjizi pikturën, këto mjete shprehëse komunikimi dhe kumtimi estetik.

Gama e pasur ngjyrore i përket artit venecian, në veçanti Ticianit, ndërsa loja e dritës së fortë, me ngarkesë dramatike, ngjan e huajtur nga Karavaxho. Ndërkohë paraqitja e hollësishme e gjërave, e një luleje apo e një veshje të një ushtari flet qartë për ndikimin që pati tek ai tradita flamande, vizatimi i zhdërvjellët, lëvizjes e vrullshme të personazheve dhe format dramatike dhe dinamike njiheresh, që rrezatojnë tablotë, pasqyrojnë trajtat më origjinale të Rubensit.

Të shkrira nga dora e artistit të madh, këto burime krijuan stilin që në pikturë njihet me emrin rubensian. Fryma dramatike dhe ndjenja e gjallërisë së jashtëzakonshme, janë cilësitë më dalluese të tij, të cilat piktori i zhvilloi me përkushtim përgjatë rrugëtimit artistik. Tabloja, “Rëmbimi i vajzave të Levkipit” që Rubensi e realizoi në vitin 1617, flet nëpërmjet ngarkesës emocionale dhe mjeteve shprehëse të kësaj natyre. Figura plastike si skulptura të rrumbullakta që jetësohen nëpërmjet koloritit flakatar, gjithë patos, shprehin energjinë, kurajon, forcën dhe bukurinë e njeriut. Linja e horizontit e mbajtur ulët, qielli fort i ndriçuar dhe ndërthurja e guximshme skulpturore, shtojnë formën monumentale dhe dramatike të tablosë, ndërkohë që lëvizjet e fuqishme të katër figurave dhe të kuajve të hazdisur, së bashku me kompozimin tipik barok, i japin veprës një gjallëri të jashtëzakonshme. Veprimi dhe tendosja sjellin me një aftësi depërtuese dramën, tempin e ngjarjes. Në çdo kohë shikuesi pjesëmerr emocionalisht në tragjizmin që përcjell penelata e Rubensit.

Në mesin e viteve ’20, me serinë prej 23 tabloshë që u vendosën në Pallatin e Luksemburgut në Paris, “Jeta e Maria Mediçit”, Rubensi hyn në moshën e pjekurisë dhe shkëlqimit të plotë artistik. Shtëpia në Antverpen me atelietë e mëdha, me kopshtet e zbukuruara plot me skulptura dekorative, prej kohësh mbahej si qendra artistike e vendit. Misioni i piktorit që kishte marrë udhë një dekadë e gjysëm më parë ishte realizuar me sukses, dhe barokut, nën petkun e stilit rubensian, lulëzuan në Flandër. Nxënës të shumtë, me të cilëve dhe figura shumë të njohura si Van Djuk dhe Snejdersi, punonin në veprat e panumërta që i porositeshin mjeshtrit dhe vetë atë e quanin “piktor të mbretërve dhe mbret i pikturës”. Vlerësimi i parë rrjedhon për aktivitetin e piktorit në lëmin e diplomacisë. Rubensi bën pjesë ndër artistët e rrallë që iu përkushtua kësaj kahje dhe shpesh në cilësinë e ambasadorit shëtitës, përfaqësoi dhe mbrojti interesat e Flandrës pranë mbretit të Spanjës dhe ndërmjetësoi për të qetësuar marrëdhëniet e acaruara të kësaj të fundit me Anglinë.

Pas vdekjes së Izabel Brandit më 1626 në moshën 53-vjeçare, Rubensi u martua me Elenë Furmenin, me të cilën pati pesë fëmijë dhe një jetë plot mirëkuptim. Ky hop i ri ndjesor do të zgjonte tek gjenialiteti i piktorit një tjetër aftësi, atë të portretit intim. Megjithëse deri atëherë ishte marrë jo pak me këtë nëngjini, por gjithnjë i shtërnguar të respektonte pozitën shoqërore të modelit e të pasqyronte me doemos atë. Ne galerinë e portreteve të Rubensit gjendeshin ato të karakterit zyrtar, si ai i Henrikut të IV të Spanjës, dekorativ, si ai i Isabel Brandit, ai i Maria Mediçit, etj. por ishin të rrallë ato intime. Megjithatë vjen një nxitës në jetën e shpirtërore që të zgjohet jo dhe aq një ndryshesë se sa një pasurim i galerisë. “Gëzoftarja”, portreti që paraqet Elenën në një qëndrim krejt intim, mbahet si një nga veprat më të mira të Rubensit në këtë nëngjini. Si askund tjetër, prej tij shpërthen dashuria e piktorit për të afërmit, për bukurinë fizike dhe shpirtërore të njeriut, lëndë e cila kishte ngjyer jo pak herë penelin e tij prej zjarri. Rumensi ecën kështu në gjurmët e portretistëve të mëdhënj, Holbainit, Dyrerit, Rembrandit, që i nxorën kryeveprat pikërisht duke patur si model njerëzit më të afërt shpirtërisht.

Martesa e dytë gjithashtu i zgjoi një interes për tablonë e zhanrit të peisazhit. I larguar nga qyteti dhe i vendosur në Stin që më 1635 Rubensi njohu nga afër jetën e fshatit dhe bukurinë mahnitëse të natyrës. Jeta fshatare që më parë nuk e kishte tërhequr dhe aq, tani e ka fare pranë, dhe fshatarët që vallëzojnë, ngasin karroca apo gjuajnë, vijnë e mbushin gjithnjë e më shumë tablonë e tij, duke e bërë gjithnjë e më larushitëse mozaikun e punëve.

Veç nxënësve të shumë e me kombësi të ndryshme që nxori nga duart, ai ndikoi mjaft piktorë të stilit rokoko, romantik dhe paraimpresionist.  Megjithëse kritika e sotme i gjykon figurat tepër të shëndosha, disa herë ceremoniale dhe të pakujdesshme ndaj ligjeve të gravitetit në tablotë e Peter Paul Rubens, ai zë një vend të nderuar në pikturën evropiane dhe së bashku me Van Ejukun dhe Bryegelin, numërohet ndër piktorët që i dhanë Belgjikës emrin e madh që mban në botën e artit.

Me vdekjen e Peter Paul Rubens, më 30 maj 1640, pothuajse pas tre shekuj lulëzim, emri i Flandës e humbi shkëlqimin për tu ringritur edhe një herë më lart me piktorët realist belg të periudhave të mëvonshme. Gjithqysh Peter Paul Ruben, ishte dhe mbeti Homeri që shkroi Iliadën me penelata zjarri. Ai ndezi çdo tablo për të mbetur një diell që ngroh ende shpirtrat dhe shpuzit ende ëndjet për artin klasik, historinë, mitet dhe heroiken.

Ezhen Delakrue, piktori francez që shpesh mori penën në vend të penelit, e quajti Rubensin, “Homeri i pikturës” , …perëndi e zjarrit dhe antuziazmit në pikturë, ku i eklipsio të gjithë, jo vetëm në saj të përsosmërisë, por edhe në forcën e fshehur dhe shpirtin njerëzor që ngjizte kudo, kumton Delakrue

Tabloja, “Rëmbimi i vajzave të Levkipit” që Rubensi e realizoi në vitin 1617, flet nëpërmjet ngarkesës emocionale dhe mjeteve shprehëse të kësaj natyre. Figura plastike si skulptura të rrumbullakta që jetësohen nëpërmjet koloritit flakatar, gjithë patos, shprehin energjinë, kurajon, forcën dhe bukurinë e njeriut. Linja e horizontit e mbajtur ulët, qielli fort i ndriçuar dhe ndërthurja e guximshme skulpturore, shtojnë formën monumentale dhe dramatike të tablosë, ndërkohë që lëvizjet e fuqishme të katër figurave dhe të kuajve të hazdisur, së bashku me kompozimin tipik barok, i japin veprës një gjallëri të jashtëzakonshme. Veprimi dhe tendosja sjellin me një aftësi depërtuese dramën, tempin e ngjarjes. Në çdo kohë shikuesi pjesëmerr emocionalisht në tragjizmin që përcjell penelata e Rubensit.

‘Nëse një grua që ka vuajtur shumë thotë se qeshja është e vetmja gjë që ka vlerë, ashtu duhet të jetë’

Posted on by Kult Plus

Frida Kahlo ishte një grua e mrekullueshme, jeta e saj ka qenë e gjitha mes artit dhe vuajtjes, por sot flasim për poezitë, frazat, aforizmat.

Jeta e saj u shënua nga sëmundje dhe një aksident i tmerrshëm, por forca e saj dhe dëshira e saj për dashuri e bënë atë një ikonë, arti i saj surreal i pikturës plot dhimbje njihet në mes të mijëra pikturave, fjalët e saj të forta, të vendosura dhe të pasionuara mund të jenë një pikë mbështetjeje për ata që kanë nevojë për forcë dhe vullnet.

Më poshtë është një përmbledhje e thënieve të saj më të rëndësishme dhe më të fuqishme.

 “Këmbë, pse më duhen ato, kur kam krahë për të fluturuar?”

Frida kaloi shumë muaj në shtrat pas poliomelitit dhe më pas për shkak të aksidentit të saj, por asgjë nuk mund ta pengonte atë të fluturonte me krahët e imagjinatës së saj.

“Të mbjellësh një vuajtje është të rrezikosh ta lejosh atë që të gëlltisë, nga brenda”

Izolimi në dhimbjen tënde nuk të çon drejt asgjëje të mirë, dhe ajo e dinte, për këtë arsye ajo shfaqi dhimbjen e saj duke pikturuar dhe shkruar, një mënyrë për të lënë vuajtjet dhe për të mos lejuar që ato ta vinin përfund.

“Ankthi dhe dhimbja, kënaqësia dhe vdekja nuk janë asgjë tjetër veçse një proces që ekziston. Lufta revolucionare në këtë proces është një derë e hapur për inteligjencën “

Ajo e dinte mirë, nuk ka jetë pa vdekje, pasi nuk ka gëzim pa vuajtje … të gjitha janë procese të tranzicionit për të qenë në gjendje të jetosh plotësisht, të hapësh mendjen dhe të zhvillosh inteligjencën.

“Në fund të ditës, mund të durojmë shumë më tepër sesa mendojmë se mund të mbajmë”

Kjo është e drejtë, në mbrëmje në ngrohtësinë e shtratit mund të reflektojmë dhe gjithmonë e gjejmë veten pak më të fortë se sa kishim menduar që të ishte e mundur. Ne jetojmë një ditë të tërë me mendimin se nuk jemi në gjendje ta bëjmë, por në fund e kuptojmë se edhe kësaj here ia kemi dalë.

“Asgjë nuk vlen më shumë se qeshura”

Asgjë për të shtuar, nëse një grua që ka vuajtur kaq shumë thotë se qeshja është e vetmja gjë që ka vlerë, ashtu duhet të jetë.

“Ajo që nuk më vret, më bën më të fortë”

Ajo e përjetoi këtë mbi veten e saj, rrezikoi jetën dhe doli fitimtare, ajo kishte defekte fizike të tmerrshme dhe megjithatë kishte aq shumë adhurues dhe shumë njerëz që e ndoqën … ajo ishte pa dyshim një grua shumë e fortë, ndoshta ishte falënderuese për ato prova që kishte kaluar në rini.

“Bukuria dhe shëmtia janë një mirazh, sepse të tjerët përfundojnë duke parë brendshmërinë tonë”

Frida sigurisht nuk mund të thuhet se ishte një grua e bukur sipas standardeve të tanishme, ajo kishte vetullat e mëdha, një këmbë më të vogël se tjetra, plagë në trupin e saj, por kushdo që e takoi ra në dashuri me të, sepse ajo ishte e bukur brenda, e aftë ta pohonte bukurinë e saj të brendshme më shumë se atë të jashtme … një shembull që duhet ndjekur.

“Dua t’ju jap gjithçka që nuk keni pasur kurrë, as nuk do ta dini se sa e mrekullueshme është të të duan”

Ajo ishte një grua shumë e pasionuar, gruaja e Diego Rivera gjithashtu kishte shumë adhurues, por ndër më të famshmit mund të kujtojmë revolucionarin rus Leon Trocki, poetin André Breton dhe fotografin Tina Modotti. Letrat më të apasionuara, megjithatë, ishin për dashnorin José Bartoli, një refugjat i artit spanjoll në Nju Jork, të cilin Frida e donte me pasion, rreth 100 faqe të shkruara me dorë nga Kahlo midis viteve 1946 dhe 1949.

Më poshtë është një ekstrakt i atyre letrave:

“Natën e kaluar u ndjeva sikur kaq shumë krahë më përshkuan të gjithën, sikur këshilla e gishtërinjve të tu kishte gojë që më puthnin lëkurën time. Atomet e trupit tim janë tuajat dhe dridhen së bashku në mënyrë që ta duam njëri-tjetrin. Unë dua të jetoj dhe të jem e fortë për të të dashur me gjithë butësinë që meriton, për të të dhënë gjithçka që është e mirë në mua, kështu që nuk do të ndjehesh vetëm. Ndihem që gjithmonë të kam dashur, që para se të lindje. Ndonjëherë ndjej që unë kam të lindur për veten time”

“Unë besoj se në dashuri nuk ka as inteligjencë, as marrëzi, dashuria është si një aromë, si një rrymë, si shiu. Ti e njeh, qiellin tim, ju bini si shi mbi mua dhe unë, si toka, ju pranoj”.

Fjalët e dashurisë së pasionuar dhe të butë në të njëjtën kohë, vetëm një grua si Frida Kahlo mund t’i shprehte në këtë mënyrë të fortë.

“Shpresoj se çlirimi është i lumtur dhe shpresoj se kurrë nuk do të kthehem”

Këto janë fjalët e saj të fundit të shkruara në ditarin e saj pak para vdekjes. Jeta e saj ishte një jetë e vështirë, por e plotë dhe madje në pikën e vdekjes donte të ishte e fortë dhe e vendosur./bota.al/KultPlus.com

‘Grurë dhe këngë’ nga e mrekullueshmja Eranda Libohova (VIDEO)

Posted on by Kult Plus

Eranda Libohova është këngëtare shqiptare e cila ka lindur në Tiranë. Ajo ka një karrierë të bujshme muzikore, me mbi 10 albume me këngë shqipe. Ne spektaklin “Kënget e Shekullit” është përzgjedhur një ndër dhjetë këngëtaret më të mira.

KultPlus ju sjellë tekstin dhe këngën ‘Grurë dhe Këngë’ të interpretuar nga Eranda Libohova:

Oj erdhi bilbili,
oj erdhi ne lëme.
Tak ma beri zemra,
kur i ndjeva zene.
Dhe shoqet me pane,
o me bisht te syrit,
c’u perzie me grurin
kenga e bilbilit.

Oj erdhi bilbili,
oj erdhi ne lëme.
Shoqet mbillnin grure
une mblidhja kenge,
dhe nuk di c’me gjeti
dhe nuk di c’me zuri.
O sa shpejt u bera
kuq o si purpuri.

Lemi plot me grure
grure edhe kenge,
o bilbil i dashur
o pse erdhe ne leme.

Tani vajzat syte
tek une shpesh i kthejne,
oh sikur ta dine
ku e ke folene.

Ne zemer folene
e ke thurur vete,
o bilbil i dashur
o pse s’me le te qete.

O c’dasem do bejme,
o po c’dasem ne leme,
shoqet mbillnin grure
une mblidhja kenge./KultPlus.com

Fragment nga libri ‘Princi i vogël’ i Antoine de Saint-Exupéry

Posted on by Kult Plus

PRINCI I VOGËL
Prozë nga ANTOINE DE SAINT EXUPÉRY (1900-1944), përktheu PETRO ZHEJI

I

Kur isha gjashtë vjeç, pashë njëherë në një libër mbi Pyllin e Virgjër me titull: “Ngjarje të rrojtura” një figurë të jashtëzakonshme: një boa duke gëlltitur një bishë të egër. Ja një kopje e këtij vizatimi.

Në libër thuhej: “Boat e kullufitin prenë e tyre të gjithë njëherësh, pa e përtypur e mbllaçitur. Por pas kësaj nuk lëvizin dot dhe gjatë tërë gjashtë muajve sa vazhdon tretja flenë gjumë.”

Asokohe, mbaj mend, e vrisja goxha mendjen mbi ato sa ndodhnin e nuk ndodhnin në xhungël dhe bëra me një laps me ngjyrë vizatimin tim të parë. Vizatimin tim numër 1, që ishte ky:

Ua tregova kryeveprën time të mëdhenjve dhe i pyeta në kishin ndonjë çikë frikë kur e shikonin.

Po ata m’u përgjigjën: “E nga se duhet të kemi frikë, nga një kapelë?”

Po në atë vizatim nuk paraqitej aspak një kapelë, por një boa që kishte shkuar në bark një elefant dhe po e treste. Atëherë, që të mëdhenjtë të kuptonin për se qe fjala, thashë të vizatoja edhe të përbrendshmet e boas. Se të mëdhenjtë duan gjithmonë t’ua shpjegosh gjërat, se ndryshe nuk kuptojnë. Vizatimi im numër 2 ishte ky:

Po të mëdhenjtë më këshilluan të hiqja dorë nga vizatimi i boave, qofshin këto shkrehur e shtrirë a qofshin këto ngrehur e kutullaç dhe të merresha përkundrazi me gjeografinë, me historinë, me aritmetikën dhe me gramatikën. Dhe ja kështu ndodhi që unë braktisa që në moshën gjashtë vjeç një karrierë kaq të shkëlqyer, siç ishte ajo e piktorit. Më qe thyer zemra edhe nga dështimi i vizatimit numër 1 dhe nga ai i vizatimit numër 2 e kisha humbur krejt besimin në veten time. Të mëdhenjtë nuk kuptojnë dot vetë dhe është një punë e lodhshme për fëmijët që të rrijnë e t’u shpjegojnë përherë e ngaherë këtë e atë e të gjitha.

M’u desh, pra, të zgjidhja ndonjë zanat tjetër dhe fillova të mësoja kështu të ngisja aeroplanin. Dhe fluturova me të nga pak kudo nëpër botë. Dhe gjeografia, ç’është e vërteta, m’u desh e jo pak… Mësova të dalloja, me një të parë, Kinën nga Arizona. Dhe kjo, kur s’di natën nga t’ia mbash nga shkaku i errësirës, është një gjë që të hyn shumë në punë.

Dhe kështu pata rast gjatë jetës sime pata të ndeshesha me plot njerëz solidë e hijerëndë. Dhe kam jetuar një kohë të gjatë mes të mëdhenjve, duke pasur mundësi t’i shoh e t’i njoh nga afër. Por kjo nuk më shtyu dot prapë ta ndërroja mendimin që kisha për ta, nuk m’u dukën, shkurt, më të mirë!

Kur takoja ndonjë që ishte, sipas mendimit tim, ca më i esëllt e i kthjellët, i tregoja vizatimin tim numër 1, të cilin vazhdoja ta ruajtur akoma. Dhe këtë e bëja vetëm si biçim eksperimenti, për të parë, me fjalë të tjera, në ky njeri ishte apo jo i zgjuar, apo në ishte edhe ai njëlloj si të tjerët. Por ai, pavarësisht kush qe, do të më përgjigjej: “Është një kapelë.” Po atëherë edhe unë s’i flisja më as për boa, as për pyje të virgjëra, e as për yje. I vija pas qejfit. Dhe i flisja kështu për brixh, për golf, e ia vërtisja bisedën rreth politikës e rreth kravatave. Dhe atij i vinte mirë që ishte njohur kështu me një njeri kaq, po kaq të arsyeshëm. / KultPlus.com

Archie Barwick: Mars 1916

Posted on by Kult Plus

Archie Albert Barwick (1890 – 1966), bujk dhe ushtar austalian, i njohur për ditarin e tij të Luftës së Parë Botërore, që konsiderohet një prej ditarëve më gjithpërfshirës dhe të shkruar mirë rreth kësaj lufte

5 mars 1916

Na urdhëruan të paketoheshim dhe shumica e djemve iu gëzuan kësaj. Të nesërmen u nisëm dhe marshuam deri te stacioni hekurudhor i Kairos ku, pas një orë a dy vonese, hipëm në vagonë të hapur dhe u mbudhëm.

Arritëm në destinacionin tonë, Serapeum, në kohën e darkës dhe mbante vapë që të piqte për së gjalli. Kishte një kanal uji aty dhe menjëherë shumica prej nesh po shllapuriteshim dhe notonim ne atë ujë të këndshëm të freskët.

Pas notit marshuam përgjatë kalanit një copë udhë deri taty ku inxhinierët tonë kishin ndërtuar një urë lundruese përmes ujit. Ura lëvizej nga litarët nga të dy anët dhe mund të barte ngarkesa bukur të rënda – duhej të ishte e fortë ngase praktikisht gjithë ushqimi dhe rezervat tona duhej të vinin përmes këtoj peri të hollë dhe ishte mënyra e vetme e bartjes së trupave para e mbrapa.

Pasi kaluam urën u desh të ecnim nja dy milje deri aty ku ishte fushuar batalioni ynë dhe qemë bukur të lumtur kur arritëm aty.

Koloneli na dha një mësim këtu një ditë mbi atë se si duhet të sillemi kur të shkojmë në Francë dhe të gjithë ishim të kënaqur si Punchi, ngase kjo ishte një këshillë njëmend e mirë duke pasur parasysh se për ku jemi nisur. Ishim ngopur tashmë me Egjiptin dhe gjithçka që lidhej me të, të gjithë po prisnim me padurim të mbërrinim në Francë, të përballershim me suxhukngrënësit, armikun tonë të vërtetë. Pas kësaj i kryem punët tona me më lehtësi, duke pritur me padurim të niseshim.

Posa lamë Serapeumin, princi i Uellsit na e bëri një vizitë të papritur. Duhej t’i kishit parë djemtë duke vrapuar t’i hidhnin një sy, disa me çizmet e mbathura, disa pa tunika a kapele dhe të tjerët veç në pantallona. Ju garantoj se do të ketë menduar se jemi një tufë djemsh që mezi shihen me sy, por sidoqoftë djemtë e pritën shumë ngrohtë. E rethuan atë duke u munduar të merrnin fotografi me aparatët e tyre. Gjenerali Birdwood ishte me të, po buzëqeshte si asnjë njeri mbi faqe të tokës. Të gjithë mund ta njihnim princin nga xhufka e kapelës së tij. Dukej si çunak dhe kishte faqe të tërndafilta si vajzë.

Patëm një studi të frikshme pluhuri pikërisht një ditë a pak më shumë pasi që u nisëm. I çoi në ajër shumicën e trendave dhe e zuri dritën e diellit. Sa bukur ishte. Çdonjëri pothuajse sa s’ishim verbuar nga gjërat e hedhura. Pasi që mbaroi e gjitha u lamë nën shi, çka ishte një dhuratë nga qielli, siç është ajri i freskët dhe kështu e largoi pluhurin.

Duhej nga dita në ditë që të niseshim dhe po prisnim në ankth urdhrin të bpnim gati plaçkat , kështu që më në fund të dilnim nga kjo vrimë. Ky është kontinenti i katërt ku kam qenë; duam të shohim edhe Shtetet e Bashkuara dhe do të jemi trokuesit e globit.

21 mars

Në mëngjes morëm urdhrat të ulnim tendat dhe t’i paktonim. Njeri i gjallë kurrë s’e ka bërë këtë më me qejf se sa që e bëmë ne. Marshuam rreth orës 4 grupin që printe dhe Batalionin II që vinte menjëherë pas nesh. Patëm një marshim të ngjeshur deri te platforma ku duhej të hynim – nuk ishte aq larg, për çka kishim marrë me vete praktikisht gjithçka, përfshirë mbulojat.

Kur arritëm te platforma u rreshtuam, pastaj na liruan për një orë a më shumë, se treni nuk nisej deri në orën 12 të natës. Ndezëm një zjarr të madh dhe pa vonuar shumë patëm një koncert të njëmendtë. Grupi po ashtu na ndihi të mbarështonim gjërat. Rreth orës 10 të natës një anije e madhe pasagjerësh erdhi përmes kanalit i drejtuar për në Australi. Sapo nxori kokën e gjithë turma ngarendi andej dhe e përshëndetëm ngrohtësisht; edhe ata na përshëndetën. Mund të shihnim njerëzit bukur qartë në kuvertë. I gugatem derisa humbi sysh.

Atë natë e shkundëm pluhurin e Egjiptit nga këmbët tona dhe po shpresoj njëherë e përgjithmonë, se jam i sigurt se të gjithë ne kemi gëlltitur më shumë se sa pirgu i bërllokut prej se kemi qenë në Egjipt. Të shkonim në Aleksandri me vagonë të hapur ishte një udhëtim fortë i gjatë dhe i ftohtë, por ku na e ndien neve. Treni na çoi drejt e te anija. S’na u desh kohë e gjatë të hipnim dhe shumë shpejt na udhëzuan drejt pjesës sonë të anijes. Pasi hipëm një person na e dha secilit nga një kupon ushqimi, se tryeza e bukës duhej të shtrohej dy herë, meqë nuk kishte vende të mjaftueshme për të gjithë njëherësh. Kjo kishte qenë një anije amigrantësh, ishte e pajisur me banka dhe na na i dhanë ato, ishin njëmend të mira. E di se kam fjetur si qengj aty.

Rreth orës 4 atë pasdite lundruam nga Aleksandria dhe kapërcyem disa prej anijeve spitalore të Gallipolit gjatë rrugës sonë. Shumë shpejt dolëm në det të hapur, kështu që ishim në zonën e rrezikshme peshkimit të Kaiserit. Po bënim një lundrim zigzag që të mos i binim në su ndonjë nëndetëseje që mund të ishte në afërsi.

Brigjet e Francës i shquam më 27 mars, të gjitha bjeshkët që mund të shihnim tutje larg në distancë ishin të mbuluara nga bora dhe dukeshin aq të bukura ngase dielli po shkëlqente fort mbi to. Brigjet e Francës nga distanca duken vendi më jo ftues, por sa më shumë që afroheshim e pabesueshme se si ndryshonte peizazhi. Mund të shihnim parqe të këndshme me drurë që ngrinin kokën lart kodrave dhe kishte fusha të gjelbra ngado. Pranvera po vinte nxitimthi në jug të Francës dhe po fillonte të dukej e hatashme.

Shkuam përgjatë bregut derisa vërejtëm Toulonin. Kur u avitëm te porti, një anije torpedo franceze erdhi të na takonte dhe na e tregoi rrugën. Kur u futëm në port i shpalosem flamujt francezë dhe australianë në shtizë. Është një prej porteve të vogla më të bukura që kam parë ndonjëherë; duket disi si Sidney. Bankat e porteve janë thjesht një park i madh me pemë të bukura që rriten ngado, shtëpi të mira dhe rrugë ngado. Duket kaq gjelbër dhe bukur pas Egjuptit me nxehtësinë dhe rërën përvëluese; iu bën mirë syve tonë kur shikojmë. Kur shkuam në qytet grupi bëri muzikë dhe dielli shkëlqente dhe të gjothë e morëm këtë si një amen të lumtur për hyrjen tonë të parë në Francë.

Mbrëmjen e kaluam në port dhe patëm një një koncert në bord.

Në mëngjes u nisëm për në Marsejë dhe gjatë këtij udhëtimi një hajn i ndyrë ma vodhi tunikën dhe ato që kisha në kabinë. U pasurua edhe me një barrë prej: 2.10 dollarësh, një stilograf të shkëlqyeshëm, një kuletë, mprehës lapsash dhe shumë gjëra të tjera, por gjëja që e çmoja më së shumti ishin fotografitë e mia dhe kam një koleksion të mirë të tillë, me njerëz të shumtë, të afërm. Qeni i poshtër m’i mori të gjitha, edhe goxha do dëfesa e dokumente që i kisha në kuletë. […]

Lundrimi deri në Marsejë na i mori katër orë, por nuk më erdhi keq kur mbërritëm aty. Marseja është një qytet i madh i bukur dhe ka një murmbrojtës të shkëlqyeshëm që s’e lë ujin pothuajse fare të kapërcejë. Nuk është fare afër portit të Sidneyt ose Hobartit, se ato janë porte natyrore, ndërsa Marseja nuk është.

Nuk na lejohet të laegohemi nga bregu, sado që do të donim aq shumë. Na kanë thënë të mbajmë gjërat tona gati për të lëvizur në mbrëmje, se kemi një udhëtim prej tre netësh para nesh.

/Marrë nga, Archie Barwick, ‘In Great Spirits’, HarperCollins, 2014

/Gazeta Express

Vala e të nxehtit në Evropë, mbi 40 gradë Celsius temperaturat në Spanjë, Portugali, Itali dhe Greqi

Posted on by Kult Plus

Valë të mëdha të të nxehtit janë duke mbretëruar në të gjithë Evropën Jugore si në Spanjë, Portugali, Itali dhe Greqi, temperaturat atje janë më shumë se 40 gradë Celsius.

Dy të tretat e Portugalisë janë në gjendje gatishmërie të lartë nga vapa ekstreme dhe rreziku nga zjarret të dielën, me temperaturat në Lisbonë që pritej të kalonin mbi 42°C.

Në disa pjesë të Spanjës jugore, temperaturat janë shumë mbi mesataren, me 42 gradë Celsius që priten gjithashtu në Sevilje dhe qytete të tjera.

Shërbimi meteorologjik i vendit thotë se ky qershori ka gjasa të jetë më i nxehti që Spanja ka përjetuar që nga fillimi i regjistrimeve.

Në disa rajone italiane, duke përfshirë Lacion, Toskanën, Kalabrinë, Puglian dhe Umbrinë, puna në natyrë u ndalua gjatë orëve të pikut me diell të dielën, me sindikatat që nxisnin që masat të zgjateshin dhe të zbatoheshin në të gjithë vendin.

Njëzet e një nga 27 qytetet ishin nën alarmin më të lartë të mundshëm për nxehtësi, duke përfshirë Romën, Milanon dhe Napolin.

Greqia është përfshirë tashmë nga zjarret këtë verë, me një që shpërtheu në jug të Athinës të enjten dhe disa në ishullin e Kiosit të dielën e kaluar.

Pranë Athinës, autoritetet vendosën 130 zjarrfikës, 12 helikopterë dhe 12 aeroplanë, me 40 persona të evakuuar nga zonat me rrezik më të lartë.

Një grua u arrestua me dyshimin për zjarrvënie të paqëllimshme pasi zjarret u përhapën në shkurre dhe kullota për tre ditë në Kios.

Shkencëtarët e lidhin frekuencën në rritje të ngjarjeve ekstreme të motit, siç janë valët e të nxehtit, zjarret dhe stuhitë, me ndryshimet klimatike.

Në Francë dhe Gjermani, të paktën tre persona vdiqën për shkak të kushteve të stuhive, shkruan Skynews, transmeton Klankosova.tv.

Antoine de Saint-Exupéry, heroi kombëtar francez që shkroi ‘Princin e Vogël’

Posted on by Kult Plus

Antoine de Saint-Exupéry (29 qershor 1900 – 31 korrik 1944), ishte një shkrimtar, poet, aristokrat, gazetar dhe aviator pionier francez. Ai u bë laureat i disa prej çmimeve më të larta letrare të Francës dhe gjithashtu fitoi National Book Award të Shteteve të Bashkuara.

 Ai mbahet mend më së miri për novelën e tij Princi i vogël (Le Petit Prince) dhe për shkrimet e tij lirike të aviacionit, duke përfshirë Wind, Sand and Stars dhe Night Flight.

Saint-Exupéry ishte një pilot i suksesshëm tregtar përpara Luftës së Dytë Botërore, i cili ka punuar në rrugët e postës ajrore në Evropë, Afrikë dhe Amerikën e Jugut. Ai iu bashkua Forcave Ajrore Franceze në fillim të luftës, duke kryer misione zbulimi deri në armëpushimin e Francës me Gjermaninë në vitin 1940. Pasi u çmobilizua nga Forca Ajrore Franceze, ai udhëtoi për në Shtetet e Bashkuara për të ndihmuar në bindjen e qeverisë së saj për të hyrë në luftë kundër Gjermanisë naziste.

Saint-Exupéry kaloi 28 muaj në Amerikë, gjatë të cilëve ai shkroi tre nga veprat e tij më të rëndësishme, më pas iu bashkua Forcave Ajrore të Lirë Franceze në Afrikën e Veriut – megjithëse ai e kishte kaluar moshën maksimale për pilot. Ai u zhduk dhe besohet të ketë vdekur gjatë një misioni zbulimi nga Korsika mbi Mesdhe më 31 korrik 1944.

Para luftës, Saint-Exupéry kishte arritur famë në Francë si aviator. Veprat e tij letrare pas vdekjes e rritën statusin e tij në statusin e heroit kombëtar në Francë, duke përfshirë Princin e Vogël i cili është përkthyer në 300 gjuhë të ndryshme të botës./ KultPlus.com

Via ferrata e parë në Shqipëri, Rama: Përveç detit ka dhe kështu si në Kuç

Posted on by Kult Plus

Kryeministri Edi Rama ndau sot pamje nga Via Ferrata e parë në Shqipëri e cila ndodhet në fshatin Kuç dhe frekuentohet nga turistë të shumtë të apasionuar pas hikung-ut.

“Përveç detit ka dhe kështu si në Kuç”, shkroi Rama në rrjetet sociale.

Via ferrata e parë në Shqipëri ndodhet në fshatin Kuç, në rajonin e Himarës, dhe quhet Via Ferrata Himarë.

Ajo u zhvillua me mbështetjen e Platformës së Inovacionit në Turizëm (TIP).

Projekti u zbatua nga Çeta Hiking pasi ata fituan vendin e parë në një konkurs për ndërtimin e via ferratës.

100 metrat e parë të këtij shtegu janë financuar nga GIZ, si dhe 150 metra shtesë u  financuan nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit (FSHZH). Përmes një Memorandumi Mirëkuptimi mes GIZ, FSHZH dhe Bashkisë Himarë, ky produkt i ri po bëhet realitet.

E vendosur në një zonë ende të pashfrytëzuar e të paprekur nga turizmi, Via Ferrata në Kuç do të krijojë një eksperiencë unike përpara se turistët të zbresin drejt bregdetit jugor.

Ky zhvillim jo vetëm që diversifikon ofertën turistike në rajon, por gjithashtu krijon mundësi të reja ekonomike për banorët lokalë dhe operatorët turistikë, duke i dhënë zonës një dimension të ri tërheqës për vizitorët dhe aventurierët.

“Dedikuar vetes dhe të tridhjetave…” nga Oriana Fallaci

Posted on by Kult Plus

“Të tridhjetat janë të bukura, dhe tridhjetë e një, tridhjetë e dy, tridhjetë e tre, tridhjetë e katër, tridhjetë e pesë vjeç. Ato vite janë të mrekullueshëm sepse jemi të lirë, rebelë, mashtrues, sepse ankthi i pritjes ka mbaruar, melankolia e rënies nuk ka filluar, sepse më në fund, në moshën tridhjetë vjeçare, ne po shkëlqejmë!

Nëse jemi fetarë, ne jemi fetarë të bindur. Nëse jemi ateistë, ne jemi ateistë të bindur. Nëse jemi të dyshimtë, jemi të dyshimtë pa turp. Dhe ne nuk i frikësohemi talljeve të djemve, sepse edhe ne jemi të reja, nuk i frikësohemi qortimeve të të rriturve, sepse edhe ne jemi të rritur. Ne nuk i frikësohemi mëkatit sepse e kemi kuptuar se mëkati është një pikëpamje, nuk kemi frikë nga mosbindja sepse kemi zbuluar se mosbindja është fisnike.

Ne nuk kemi frikë nga ndëshkimi, sepse kemi arritur në përfundimin se nuk ka asgjë të keqe të duash kur e gjen dikë dhe ta braktisim nëse humbim: llogaritë nuk bëhen më me mësuesin e shkollës dhe ne nuk duhet t’i bëjmë ato me priftin e shenjtë. Ne i bëjmë ato me veten dhe mjafton. Në të tridhjetat ne jemi një fushë me grurë të pjekur, jo më të papjekur.

I gjithë gëzimi ynë është i gjallë, gjithë dhimbja jonë është e gjallë, ne qeshim dhe qajmë, pasi kurrë nuk do të kemi sukses. Ne kemi arritur në majë të malit dhe atje në krye çdo gjë është e qartë: rruga në të cilën do të zbresim.

Nuk do të ndodhë që të ulemi për t’u kthyer prapa në kohë dhe të meditojmë fatet tona…”/ KultPlus.com

Tre stacione meteorologjike moderne për fermerët në Korçë

Posted on by Kult Plus

Në Korçë janë instaluar tre stacione moderne meteorologjike, të cilat synojnë të ndihmojnë fermerët duke sjellë një frymë të re në mënyrën e punës së tokës.

Ministrja e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Anila Denaj, bëri të ditur se këto stacione ndihmojnë fermerët të parashikojnë më mirë ndryshimet klimatike, të menaxhojnë dëmtuesit dhe sëmundjet dhe të përdorin burimet në mënyrë më efikase.

“Janë instaluar tre stacione meteorologjike moderne, të pajisura me sensorë dhe kurthe digjitale, për të mbështetur fermerët në kultivimin e mollëve dhe qershive, një hap konkret drejt fuqizimit të bujqësisë së zgjuar”, theksoi ministrja Denaj.

Nisma ndihmon drejtpërdrejt në ndërtimin e qëndrueshmërisë afatgjatë ekonomike për sektorin bujqësor në Korçë, duke e bërë bujqësinë një aktivitet më të qëndrueshëm dhe fitimprurës, pavarësisht sfidave të shkaktuara nga ndryshimet klimatike.

Sipas ministres Denaj, kjo iniciativë e Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, në bashkëpunim me GIZ, është pjesë e vizionit “Bujqësia2030”, që synon një bujqësi të qëndrueshme, të pajisur me dije dhe teknologji, dhe i jep fermerit fuqinë për të përballuar sfidat e së ardhmes.

Ministrja Denaj tha se ky investim është realizuar nga GIZ Albania dhe WB Adapt, në bashkëpunim me QTTB Korçë, AREB Korçë dhe ADAD Malore.

Nga vendosja e tre stacioneve meteorologjike moderne për fermerët në Korçë./ KultPlus.com

Festivali Vox Baroque në Muzen Kombëtar të Artit Mesjetar Korçë

Posted on by Kult Plus

Tingujt e muzikës baroke u mirëpritën nga publiku artdashës në një mbrëmje në Korçë, në kuadër të Festivalit Ndërkombëtar “Vox Baroque”.

Kryetari i bashkisë së Korçës, Sotiraq Filo e etiketoi këtë festival si hapësirën ku muzika  udhëton përtej kohës dhe kufijve.

“Mbrëmë, në mjediset e veçanta të Muzeut Kombëtar të Artit Mesjetar, u zhvillua koncerti “Ex Silentio”, një udhëtim përmes tingujve të muzikës antike mesdhetare, pjesë e edicionit të XII-të të Festivalit Ndërkombëtar të Muzikës Baroke”, tha Filo në një postim në rrjetet sociale.

Sipas kryebashkiakut të Korçës, “artistët nga Greqia, Dhimítris Koundouras (flaut), Iríni Bilini-Moraiti (vokal & vielë) dhe Thýmios Atzakas (liutë orientale) sollën një interpretim të rrallë dhe të përmbajtur, në respekt të atmosferës që ruan thesare të shenjta të trashëgimisë sonë shpirtërore”.

“Një mbrëmje që bashkoi hijeshinë e muzikës së lashtë me madhështinë e ikonografisë shqiptare dhe që i shtoi një tjetër kapitull të paharruar verës kulturore të Korçës”, pohoi Filo.

Festivali Ndërkombëtar i Muzikës Baroke “Vox Baroque” mbetet aktiviteti i vetëm në llojin e tij në Shqipëri. Ky festival synon gërshetimin mes përhapjes së repertorit të kohës kur lindi si zhanër të ekzekutuar sipas rregullave të traktateve të kohës dhe iniciativave alternative promovuese të atyre artefakteve pjesë të trashëgimisë kulturore kombëtare.

Nga festivali Vox Baroque në Muzen Kombëtar të Artit Mesjetar Korçë./ KultPlus.com

Peshk në govatë

Posted on by Kult Plus

Teki Dërvishi

bëra më mirë natën dola
në oborr Hana lart nuse violet
spërkat gjethet e trëndafilit
me piklat që vezullojnë sedef
natë vere pemësh që piqen m’degë
shtrirë barit im at po fle
ka gjashtë vjet që ka vdek’

vonë këso netësh nga gjirët e Drinit
nga peshkimi kthehej ai
pesëdhjetë vjet me pemën e papjekur
me ujin e zi që udhëtonte me çikletë
me shtambat që varte timonit
plot ajër e peshk
dhe midis oborri në govatë druri
krijonte detin e tij të kufizuar

po sonte? kush e solli peshkun në govatë
kaq të lirë pa gjuhë
të lundrojë në ujin e kufizuar
i lirë

ah të ishte midis katër muresh
do t’ia linte fajin burgut
që s’e la të vinte deri te ti deti

dhe unë mund të dal të eci e të eci
të shkel barin, pluhurin, lumin, kënetën
oh moj ti vdekja – vetëm. / KultPlus.com

Teki Dervishi, një shkollë e nxënë jashtë librave

Posted on by Kult Plus

Nëse në Britani ekziston si model katedra e Shekspirologjisë, e pakta që mund të bëhet në sistemin tonë arsimor, kulturor e mediatik, është përfshirja si objekt studimi i veprës së Teki Dërvishit, njërit prej kodifikuesve të rrallë të shenjëzimit letrar, duke filluar që nga tregimet e para të botuara në revistën ‘Jeta e re’, në fillim të viteve 60, që drejtohej nga Esad Mekuli, ku bënte pjesë edhe tregimi ‘Sania’ , e deri te krijimet fundit, të shpërndara nëpër gazeta e revista në dhjetëvjetëshin e fundit para se të ndërronte jetë, më 29 qetshor 2011.

Emin AZEMI

Të gjithë studiuesit e letërsisë, por edhe lexuesit e vëmendshëm të veprës së Teki Dërvishit, janë shoqëruar me jo pak dilema para se t’iu kenë qasur këtij shkrimtari, sa origjinal,po aq edhe kompleks, sa modernist,  po aq edhe eksperimental. Teki Dërvishi është  ndër shkrimtarët e rrallë të letërsisë sonë që ka mbetur jo vetëm i pastudiuar, por për rrjedhojë, statusi i tij si individualitet krijues nuk e ka zënë vendin e merituar në sistemin  e përgjithshëm valorizues të universit tonë letrar, por edhe në njohjen e meritave që ai pati në mbajtjen gjallë të rezistencës intelektuale e protestës  krijuese kundrejt sistemeve antikombëtare e akulturuese.

Teki Dërvishi erdhi si fenomen krijues dhe mbetet i tillë për shumë arsye, sepse ai nuk ishte shkrimtar mode, ndonëse nuk ishte demode, ai nuk shkroi që t’i përshtatet kohës, ndonëse nuk ishte  jashtë kohe, ai nuk i takonte oborrit letrar, por vepra e tij theu shumë gardhiqe që i kishte vendosur kritika zyrtare dhe fryma letrare e poltronëve oborrtarë…

Në vitin 1981 Teki Dërvishin e larguan nga Flaka e Vëllazërimit, sepse refuzoi të shkruante kundër Ismail Kadaresë, që i bie se ai refuzoi të del kundër vetvetes dhe po të vepronte ndryshe ai nuk do të ishte më Teki Dërvishi. Ishte po ai që i takonte Grupit të Demaçit, si përfaqësues i Rrafshit të Dukagjinit dhe i dënuar si 17 vjeçar me burg të rëndë në ishullin famkeq të Goli Otokut, , që njihej si Alkatrazi i Jugosllavisë së atëhershme, ku vuajtën dënime shumë disidentë të kohës. Kjo ishte edhe një shkollë për T. Dërvishin të cilën ai kishte arritur ta nxëjë jashtë librave, që më vonë ai vet do të bëhej një shkollë për të tjerët e nxënë jashtë librave, por edhe një aksiomë jetësore që e kishte mësuar nga Dush Kusari që ‘kurrë të mos i takonte shumicës’. Ishte po ai i cili veproi gjithmonë sipas dellit të krijuesit e njeriut vertikal që udhën e nisur e përfundonte atje ku i thoshte ndërgjegjja.

Dhe ndërgjegjja e Teki Dërvishit ishte baraz me fuqinë krijuese për t’i bërë një radiografi poetike shtëpisë së sëmurë, e cila po lëngonte mbi gërmadhat e një ngrehine qe herët a vonë duhej rrënuar, por, edhe si i varun me vargje për drurin e blertë, ai arriti ta ruajë pastërtinë e poezisë nga klishetë e socrealizmit dhe skemave të mërzitshme të një letërsie me patos social dhe me avangardizëm të shpifur. (me vëllimet poetike Nimfa 1970, I Varun me Vargje për drunin e blertë 1971, Shtëpia e Sëmurë 1978,  Thashë 1981.  Ai, madje, siç do të vëjë në dukje njëri prej njohësve më të spikatur të veprës së këtij shkrimtari, prof. Nehas Sopaj, sipas të cilit Teki Dërvishi jo vetëm që ishte kompleks për nga natyra dhe veçantia e shkrimit, por edhe për faktin se  “ai, krahas Marin Camajt dhe Beqir Musliut ,në letërsinë tonë bashkëkohore është një ndër shkrimtarët më produktivë dhe vepra e tij shënon shkollë shkrimi më vete ku autorin e shohim shumë pjellor duke lëruar tri gjinitë letrare paralelisht: poezi, prozë dhe dramë dhe është vështirë të kuptohet pesha dhe rëndësia e veprës së tij nëse lexohet parcialisht, pra nëse lexohet vetëm si poet, si prozator apo si dramaturg. Por, edhe të lexuarit në tërësi të veprës së tij është i vështirë, sepse problem numër një për receptim paraqet mosnjohja e domosdoshme e kodeve të shkrimit të autorit”.

Të rrallë janë shkrimtarët në letërsinë tonë që sistemin e ideve dhe konceptin estetik e kishin të mishëruar si një tërësi në vetë natyrën e krijimit, ose siç do të shprehet një studiues tjetër meritor i veprës së Teki Dërvishit,  Ramadan Musliu  sipas të cilit “Teki Dërvishi  arriti të krijojë një opus letrar në të cilin hetohet një sistem idesh, një koncept unik estetik, një vetëdije krijuese, e cila kur vështrohet në të gjitha planet, del  si një artist në rolin e demiurgut, ai që arrin të krijojë një univers artistik”.

Brezi i shkrimtarëve që erdhi bashkë me Teki Dërvishin, siç ishin Beqir Musliu, Musa Ramadani, Ymer Shkreli, Xhabir Ahmeti, Resul Shabani, Nexhmedin Soba e ndonjë tjetër, ishte fryma që po thyente një traditë shkrimi, por edhe brezi i shkrimtarëve që arritën të bëjnë kalime të pahetueshme nga zhanri në zhanër duke qenë të suksesshëm në çdo njërin prej tyre.

I tillë ishte edhe Teki Dërvishi, i cili madje edhe kur shkruante prozë, shkrinte elemente të tjera të natyrës shkrimore, (duke filluar nga vëllimi me tregime ‘Etje dhe borë’) dhe siç do të vërejë edhe  studiuesi Ibrahim Rugova teksa analizonte romanin ‘Pirgu i lartë’ që  e konsideronte një prurje të re në letërsinë shqipe për kohën kur u botua (1972) , sidomos sa i përket funksionit të poezisë në roman. Kjo strukturë novatore e të rrëfyerit mbase do ta bëjë ‘Pirgun e lartë’ romanin e parë lirik në letërsinë shqipe, për të vazhduar me një tjetër observim narrativ përmes romanit ‘Herezia e Dërvish Mallutës’’, në të cilin Teki Dërvishi tematizon herezinë e raportit në mes të individit dhe rrethit dhe  thellësinë e paradoksalitetit të keqkuptimeve në këto raporte, ku Dervish Malluta prish kanonet të cilave është dashur t’iu përmbahet.

Se Teki Dërvishi është një shkrimtar që kapërcimin e fakturës shkrimore nga një zhanër në zhanrin tjetër e bën me sukses, por edhe me pasion eksperimental,  pa rënë në grackën e eklektizmit të tepruar stilistik, dëshmon edhe përkushtimi i tij ndaj dramaturgjisë, që dikush prej miqve dhe krijuesve e pat quajtur ‘Shekspiri shqiptar’,  përmes dramave: Zbutësi i njerëzve me sy prej zymrydi, Bregu i Pikëllimit, Pranvera e Librave, Zhvarrimi i Pjetër Bogdanit, Kufiri me atdhe, Mbreti i lirë,   Vojceku, Eshtrat që vinë vonë, Nesër nisemi për Parajsë, 1999, Ku është Populli?.

Në gjithë këtë opus dramatik, ai kulmin e arriti me ‘Bregu i pikëllimit’, një cikël prej nëntë njësish dramaturgjike, të cilat edhe po të lexohen dhe të luhen veç e veç, mund të funksionojnë si mëvetësi kuptimore, pa e prishur tërësinë e integralitetit, ndonëse në skenat e Teatrit, sidomos realizimi në Teatrin Kombëtar të Prishtinës, me regjisorin Vladimir Milçin, Bregu i Pikëllimit, jo vetëm që po e freskonte tempullin e Talisë me një prurje tepër të komplekse e të guximshme, por po i jepte Teatrit shqiptar një ritëm të ri zhvillimi, një dinamikë që kishte filluar ta humbë në kohën kur kjo  dramë u vu në skenën e Prishtinës në fillim të nëntëdhjetave. Përmes Bregut të pikëllimit Teki Dërsvishi bëri konfigurimin skenik të një udhëtimi të dyzuar mitik e real të njeriut, i cili , siç ndodhte edhe me Itakën e Odisës, ashtu Suka e Cërmjanit ishte për Udhësin Lojëtar sizmologjia e gjendjeve shpirtërore, që duhej të kalonte nëpër nëntë rrathë, që ishin nëntë shtresa të sprovës njerëzore, por edhe nëntë hallka të vetëpërcaktimit moral të individit në kontekst të xhunglës sociale e psikologjike që e rrethonte.

Teki Dërvishi erudit e shkrimtar, estet e publicist, eksperimentues  e postmodernist, i cili kurrë nuk parapëlqeu t’i takonte shumicës, mbetet pengu më i madh i i një misioni të papërfunduar i botuesve, studiuesve e përgjithësisht lexuesve, sepse njohja më cilësore  me këtë shkrimtar tash e në të ardhmen nuk mund të bëhet pa një ridefinim të statusit të tij në letrat tona dhe kjo uk mund të bëhet pa u botuar e plotë vepra e tij, në poezi, prozë, dramë, ese, kritikë (letrare dhe teatrore), publicistikë, dhe pa u studiuar me themel sistemi estetik e shkrimor i kësaj vepre.

Nëse në Britani ekziston si model  katedra e Shekspirologjisë, e pakta që mund të bëhet në sistemin tonë arsimor, kulturor e mediatik, është përfshirja si objekt studimi i veprës së Teki Dërvishit, njërit prej kodifikuesve të rrallë të shenjëzimit letrar, duke filluar që nga tregimet e para të botuara në revistën ‘Jeta e re’, në fillim të viteve 60, që drejtohej nga Esad Mekuli, ku bënte pjesë edhe tregimi ‘Sania’ , e deri te krijimet fundit, të shpërndara nëpër gazeta e revista në dhjetëvjetëshin e fundit para se të ndërronte jetë, më 29 qershor 2011.

Qofshin të përjetshëm emri dhe vepra e Teki Dërvishit!/ KultPlus.com

‘Të dashuroj me pastërti, si dikush që nga lutja kthehet’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Elizabeth Barrett Browning

Në sa mënyra të dashuroj? Lermë t’i numëroj.
Të dashuroj deri në thellësinë, në gjerësinë dhe në lartësinë
Që shpirti im mund të arrijë,
kur merr pjesë i padukshëm
Në qëllimet e Ekzistencës e të Faljes
ideale.

Të dashuroj po aq sa nevoja më modeste
E çdo dite, në diell dhe në dritën e qiririt.
Të dashuroj bujarisht, si dikush që lufton
për drejtësi.
Të dashuroj me pastërti, si dikush që
nga lutja kthehet.

Të dashuroj me pasionin që hidhja
Në dhimbjet e mia të shkuara, e me besimin
e fëmijërisë sime.
Të dashuroj me një dashuri që e besoja të humbur,
Së bashku me engjëjt e mi të humbur- të dashuroj me frymëmarrjen,
Buzëqeshjet, lotët, e gjithë jetës sime! –
e nëse Zoti do dojë,
Do të të dashuroj akoma më shumë pas vdekjes./ KultPlus.com

Rama: Përfundon aksi Zgosht-Ura e Çerenecit, lidh zonat malore të Librazhdit me Dibrën

Posted on by Kult Plus

Segmenti Ura e Çerenecit – Zgosht, që lidh Bulqizën me Librazhdin, rreth 47 km e gjatë ka përfunduar.

Kjo ndërhyrje pritet të sjellë një ndikim direkt pozitiv në zhvillimin ekonomik, bujqësor e turistik duke përmirësuar mundësinë e hyrje-daljeve për komunitetin, fermerët dhe ndërmarrje të tjera ekonomike, për turistë drejt destinacioneve në Shqipërinë lindore, duke përfshirë zona të reja turistike si Parku Shebenik-Jabllanicë në Librazhd dhe zonat kulturore, natyrore e historike në qarkun e Dibrës.

Kryeministri Edi Rama ndau në rrjete sociale pamjet e këtij segmenti, tashmë të përfunduar.

Rama tha se “segmenti i përfunduar Zgosht – Ura e Çerenecit, një tjetër investim i rëndësishëm në infrastrukturën rrugore që lidh zonat malore të Librazhdit me Dibrën, duke lehtësuar ndjeshëm jetën e banorëve dhe duke i dhënë frymë zhvillimit lokal”.

Me planin për hapjen e një pike kufitare të re në Urën e Bushtricës, për ndërtimin e së cilës po punojnë si Shqipëria edhe Maqedonia e Veriut, pjesë e Korridorit 8, do të jetë e mundur që banorët e të gjitha zonave që kalojnë në segmentin Zogsht-Ura e Çerenecit të lëvizin më shpejtë./ KultPlus.com

Çmimi i naftës në botë drejt rënies më të madhe në dy vjet

Posted on by Kult Plus

Çmimet e naftës u rritën të premten, megjithatë projeksionet po tregojnë se do të pësojnë uljen më të madhe që nga marsi 2023.

Mungesa e ndërprerjeve të mëdha në furnizim si pasojë e konfliktit mes Iranit dhe Izraelit ka bërë që primet e rrezikut gjeopolitik të zhduken pothuajse plotësisht.

Nafta Brent u rrit me 54 cent, ose 0.8%, duke arritur në 68.26 dollarë për fuçi, ndërsa nafta amerikane West Texas Intermediate (WTI) u rrit me 60 cent, ose afërsisht 0.9%, në 65.83 dollarë për fuçi.

Gjatë konfliktit 12-ditor që nisi më 13 qershor, pasi Izraeli goditi objektet bërthamore iraniane, çmimet e Brent-it u ngjitën përkohësisht mbi 80 dollarë për fuçi, por më pas ranë në 67 dollarë pas njoftimit të Presidentit amerikan Donald Trump për një armëpushim mes dy vendeve. Si pasojë, të dy kontratat janë në rrugë për të regjistruar një rënie javore prej rreth 12%.

“Tregu pothuajse e ka injoruar tërësisht rrezikun gjeopolitik të para një jave dhe po i rikthehet një tregu të drejtuar nga themelet ekonomike”, deklaroi analisti i Rystad Energy, Janiv Shah.

Vëmendja është gjithashtu e përqendruar në takimin e ardhshëm të OPEC+, i cili do të mbahet më 6 korrik dhe pritet të përcaktojë nivelet e prodhimit për muajin gusht.

Sipas analistëve, mund të ketë hapësirë për një muaj tjetër me ulje të shpejtuar të kufizimeve të prodhimit, por gjithçka do të varet nga treguesit e kërkesës gjatë verës.

Të dhënat e Administratës për Informacionin mbi Energjinë në SHBA (EIA), të publikuara të mërkurën, treguan se rezervat e naftës së papërpunuar dhe karburanteve kanë rënë në javën e kaluar, ndërsa aktiviteti i rafinimit dhe kërkesa janë rritur.

Po ashtu, të dhënat e së enjtes treguan se rezervat e naftës gasoil në qendrën e rafinimit dhe magazinimit Amsterdam-Roterdam-Anvers (ARA) kanë rënë në nivelin më të ulët në më shumë se një vit.

Në të njëjtën kohë, importet kineze të naftës iraniane pësuan rritje të ndjeshme në muajin qershor, si rezultat i përshpejtimit të dërgesave përpara përshkallëzimit të konfliktit dhe rritjes së kërkesës nga rafineritë e pavarura.

Kina është importuesi më i madh në botë i naftës dhe blerësi kryesor i naftës iraniane.

Sipas të dhënave të kompanisë së ndjekjes së anijeve Vortexa, Kina ka blerë mbi 1.8 milion fuçi naftë iraniane në ditë gjatë periudhës 1–20 qershor, një rekord sipas të dhënave të firmës./ KultPlus.com

Bumerangu më i vjetër në botë nuk kthehej mbrapsht!

Posted on by Kult Plus

Bumerangu më i vjetër në botë është më i vjetër nga sa mendohej më parë, duke hedhur dritë të re mbi zgjuarsinë e njerëzve në atë kohë, shkruan BBC.

Vegla, e gjetur në një shpellë në Poloni në vitin 1985, tani vlerësohet të jetë 40 000-vjeçare.

Arkeologët thonë se bumerangu është punuar nga një dhëmbë mamuthi me një nivel të mahnitshëm aftësish.

Nga forma e saj, studiuesit arritën në përfundimin se objekti do të kishte fluturuar pasi të hidhej, por nuk do të ishte kthyer te ai që e kishte hedhur.

Me shumë mundësi është përdorur për gjueti, megjithëse mund të ketë pasur vlerë edhe kulturore apo artistike.

Bumerangu i fildishtë i mamuthit u gjet në shpellën e Oblazowas në Poloninë jugore.

Fillimisht mendohej të ishte rreth 30 000-vjeçar.

Por, datimi i ri dhe më i besueshëm me radiokarbon i kockave njerëzore dhe shtazore të gjetura në vend e vendos atë midis 39 000 dhe 42 000-vjeçare.

“Është bumerangu më i vjetër në botë dhe i vetmi i kësaj forme dhe gjatësie i gjetur në Poloni”, theksoi Dr. Sahra Talamo e Universitetit të Bolonjës në Itali.

Ofron “një pasqyrë të jashtëzakonshme” mbi sjelljen njerëzore, tha ajo, veçanërisht se si Homo sapiens, i cili jetoi deri në 42 000 vjet më parë, mundi të krijonte “një objekt kaq të përsosur” me dijeninë se mund të përdorej për të gjuajtur kafshë.

Bumerangu është ruajtur jashtëzakonisht mirë, me shenja prerjeje që sugjerojnë se ishte lëmuar dhe gdhendur për t’u përdorur nga një individ me dorën e djathtë.

Bumerangu në përgjithësi shoqërohet me kulturën aborigjene australiane.

Megjithatë, gjetjet e rralla në të dhënat historike jashtë Australisë sugjerojnë se ato janë përdorur në kontinente të shumta.

Bumerangu më i vjetër i njohur në Australi daton rreth 10 500 vjet më parë dhe ishte bërë prej druri.

”Megjithatë, imazhet më të vjetra të bumerangut në Australi janë piktura shpellash që datojnë 20 000 vjet më parë”, sipas Muzeut Kombëtar të Australisë.

Një bumerang druri 7 000-vjeçar u gjet në Jutland, një gadishull midis Danimarkës dhe Gjermanisë, ndërsa fragmente të një bumerang lisi 2 000-vjeçar  u gjetën në Holandë./ atsh/ KultPlus.com

Publikohet orari i shfaqjes së filmave dokumentarë PriDox

Posted on by Kult Plus

Prishtina International Film Festival- PRIFEST ka njoftuar se në muajin korrik do të zhvillohet PriDox – java e filmave dokumentarë, shkruan KultPlus.

Sipas një njoftimi për media, PriDox do të mbahet nga 01-03 korrik nën qiell të hapur në kinemanë @e.dh.e me filma, muzikë dhe ushqim të mirë.

Orari i filmave dokumentar PriDox është si në vijim:

Slote: Fundi i etikës teleologjike

Posted on by Kult Plus

Michael A. Slote është profesor i etikës në Universitetin e Miamit.

FUNDI I ETIKËS TELEOLOGJIKE

Nga Michael Slote

Termi ‘teleologjik’ vjen nga greqishtja telos që do të thotë cal, qëllim, pse fund. Ideja e etikës teleologjike në përdorimin e kohëve të fundit është kuptuar, më thellësisht, si e kundërta e qasjeve ‘deontologjike’ ndaj etikës. Moralitetet deontologjike u kërkojnë popujve ose shoqërive ndonjëherë të veprojnë në shpërfillje të, ose madje kundër pasojave të mira, për shembull, me ndalimin e vrasjes së një personi të pafajshëm edhe nëse kjo është mënyra e vetme për të parandaluar një humbje më të madhe të jetëve njerëzore. Teoritë teleologjike, përkundrazi, që të gjitha supozohet të pranojnë disa versione të idesë se qëllimi (gjithmonë) i juastifikon mjetet.

Për më tepër, nocioni i një etike teleologjike përgjithësisht është menduar të përqafojë dy lloje bukur të ndryshme të qasjeve ndaj moralitetit ose etikës: virtytet antike etike dhe konsekuentializmin e ditëve të sotme (përfshirë utilitarizmin). Sidoqoftë, supozimi i shpërhapur se këto dy forma të etikës kanë diçka të përbashkët që i dallon ato prej teorive deontologjike është subjekt i ca vështirësieve të mëdha, nëse jo të patejkalueshme, që e rrezikojnë idenë e vërtetë të një dallimi fundamental mes teleologjisë dhe deontologjisë.

Në radhë të parë, ideja se (akt-)utilitarizmi dhe (akt-)konsekuecizmi janë teleologjike është diçka e zmadhuar. E vëtetë, utlilaristë si Henry Sidgwick shpesh flasin për lumturinë ose kënaqësinë si një/për fund/in (final) të veprimit njerëzor dhe po ashtu pohon se moraliteti i çdo veprimi përcaktohet nga ajo se sa (i një bilanci të pastër të ) lumturi/së ose kënaqësi/së është përfituar. Por asgjë nga kjo nuk kërkon që agjenti që vepron me të drejtë duhet të ketë qëllim lumturinë e përgjithshme, apo në të vërtetë të ketë qëllim vetë lumturinë. Nëse përfudimet më të mira për lumturinë njerëzore në të vërtetë do të arrihen nga një agjent që është i dhënë vetëm pas familjes së vet, ose duke refuzuar madje të mendojë rreth përdorimit të mjeteve të ndaluara deontologjikisht për të arritur ca rezultate të mira, atëherë do të jetë e lejueshme, bile edhe e detyrueshme ta harrojë “cakun” e lumturisë universale. Në këtë rast, utilitarizmi konsiderohet më tepër si një pikëpamje konsekuencialiste se sa si teleologjike; dhe kështu tendenca e sotme, e iniciuar nga Elizabeth Anscombe, të përqendrohet tek karakteri konsekuentialist më parë se sa tek ai teleologjik, i utlitarizmit, perfektsionizmit, e të ngjashme, tregon, mendoj, një pranim implicit të pasaktësisë në kur konsiderohen këto pikëpamje si domosdoshmërisht të parashkruara, sipas të cilave njerëzit duhet të kenë lumturinë universale ose çfarëdo të mire tjetër të veçantë si synim, qëllim, ose cak të jetës së tyre.

Në të njëjtën mënyr, aplikimi i padiskrimueshëm i termit ‘teleologjik’ për të gjitha format antike të virtyteve etike është po ashtu problematik. Që të jemi të qartë, Aristoteli jo vetëm e nis Etikën nikomakeane duke thënë se lumturia, ose eudaimonia, si një fund i epërm i të gjitha veprimeve njerëzore, po po ashtu i nënshtrohet një forme metafizike të teleologjisë, sipas së cilës të gjitha qeniet (e gjalla) mëtojnë caqe ose qëllime që duktohen nga natyra e tyre. Kjo në mënyrë të kuptueshme mund të na bëjë të supozojmë se Aristoteli mendon për virtyt(et) njerëzor/e që i përshkruan në librin II deri te V të ‘Etikës’ si tipare të krakterit që nevojiten për lumturinë individuale njerëzore dhe se me gjasë është një egoist etik ai që konsideron se individi racional i virtytshëm synon lumturinë vetanake në të gjitha veprime e tij (të llogaritura). Por në të vërtetë kjo na jep një pasqyrë të shtrembëruar të pikëpamjes së Aristotelit tek ‘Etika’ dhe mund të bëjmë hapin e parë përpara duke shikuar a mund të kuptojmë se Aristoteli e koncepton lumturinë ose eudaimonia-n si diçka që kryesisht konsiston në veprimin e virtytshëm (gjatë gjithë jetës).

Nëse eudaimonia duhet të kuptohet në terma të të jetuarit virtytshëm, atëherë, për shkak viciozitetit, virtyti nuk mund të kuptohet si ajo që kontribuon në ose kërkohet për eudaimonia-n. Ka një mori dëshmish tek ‘Etika’ se Aristoteli e përjashton idenë e vonë dhe në vend të kësaj e kupton virtytin në terma intuitivë. Individi i virtytshëm, sipas atij leximi, është ai që, pa benifitin e formulave ose rregullave, “sheh” çka është e drejtë ose e guximshme dhe, prandaj, shkëlqen në situata të ndryshme dhe, pa ndonjë mundim a rezervë mendore, (zakonisht) vepron në përputhje. Faktet situacionale rreth asaj çka është e drejtë ose e guximshme atëherë do të funksonojnë si përdhese e etikës aristoteliane, me lumturinë që kuptohet në terma të virtytit më parë se sa anasjelltas.

Për më tepër, Aristoteli shpesh e përshkruan personin e virtytshëm (p.sh., ushtarin që rrezikon jetën për vendin e tij) si dikush që vepron për “hir të fisnkërisë” dhe kjo duket të përjashtojë ose të paktën shmang idenë se virtyti (racional) konsiston në kërkimin e lumturisë vetanake. Sigurisht, në një mënyrë më shumë tipike për etikën antike të virtyteve, Aristoteli nganjëherë pohon se, duke bërë atë që është e fisme (për hir të vetvetes), ne jemi më të mirë, në mënyrë të pandryshmeshme, se sa po të kishim qenë ai lloj i personit që është në gjendje, ose përafërsisht, të bëjë të kundërtën (prandaj edhe një i ri që vdes trimërisht në betejë do të kishte pasur një jetë më të mirë se sa një frikacak që jeton një jetë të gjatë). Por, prapë, kjo do të thotë vetëm se veprimet e virtytshme kontribuojnë në ose janë të nevojshme për lumturinë tonë, jo se lumturia jonë është qëllimi i tyre. (Aristoteli është eudaimonist, por duket gabim të mendojmë atë se një egoist etik).

Në këtë rast, ideja se etika artistoteliane është teleologjike në një mënyrë joambiguo është gabim, ose e pakta e dyshimtë, dhe ky përfundim është përforcuar më shumë së fundmi nga shqyrtimi i karakterit në dukje deontologjik të mendimit të Aristotelit.

Aristoteli thotë, prë shembull, se vetëm vullneti i individit i shpërndan të mirat në pëlqim me virtytin ose meritë dhe se nuk ka ndonjë sugjerim se kjo ndalesë ndonjëherë mund të pezullohet në mënyrë etike, ose të pezullohet në emër të pasojave të mira të përgjithshme. Për më tepër, disa lloje të caktuara të veprimeve – për shembull, tradhtia bashkëshortore dhe amëvrasja – themi se janë gjithmonë të gabuara dhe një ndalim i tillë absolut duket të vërë Aristotelin pranë deontologjistëve dhe kundër konsekuencialistëve, edhe njëherë, pra, duke vënë në çështje mbarë dallimin teleologjik/deontologjik.

A do të thotë kjo se ne nuk kemi dobi nga ideja e etikës teleologjike?

Jo tamam. Problemet që i kemi hasur vijnë nga pohimi se virtytet antike dhe konsekuencializmi janë (përgjithësisht) klasifikuar së bashku dhe pohimi se teleologjia dhe deontologjia së toku i shterin mundësitë për një etikë. Por nëse, në linjë me etimologjinë, ne do të konceptonim etikën teleologjike më ngushtësisht si një lloj etike që parashkruan disa qëllime, synime ose caqe për agjentët, atëherë duhet të shmangim pohimet e sapopërmendura dhe prapë të kemi një dallim të dobishëm. Pas së gjithash, ca forma të etikës – për shembull, format e ndryshme të etikës së “vetëkuptimit”, aq tipike për neo-hegelianizmin britanik – duket sikur i thonë agjetit me vetëdije të angazhohet për ose të kërkojë caqe të caktuara dhe mund të jetë dobishme që të jetë në gjendje të dallojë format e tilla nga qasjet ndaj moralitetit që nuk lypin qëllime të posaçme nga agjentët (edhe nëse i lypsin disi agjentit të sjellë pasoja ose rezultate të mira).   

Si alternativë, mund të rezervojmë termin “teleologjik” për format e etikës që derivojnë nga ose e shoqërojnë një (filozofi të) shkencë/s ose metafizikë teleologjike; dhe ky përdorim i ngushtë po ashtu, mendoj unë, do t’iu bëjë bisht vështirësive që një interpretim më i gjerë duket të krijojë. Por përdorime kaq të mbërthyera ose specifike e bëjnë idenë e etikës teleologjike më pak të rëndësishme si nocion klasifikues dhe madhe mund të jetë e mundshme që qnciklopeditë e ardhshme filozofike/etike nuk do të ndiejnë të njëjtën nevojë të shpjegojnë nocionin që sigurisht deri më tash e kanë shpjeguar gjer e gjatë.

/ Michael Slote, ‘Essays on the history of ethics’, Ocford University Press, 2010 /Gazeta Express/

‘Zyliha Miloti, aktorja e 1000 roleve’, shfaqet dokumentari për ikonën e humorit

Posted on by Kult Plus

Në kinema “Republika” në Shkodër u shfaq premiera e dokumentarit “Zyliha Miloti – aktorja e 1000 roleve”, kushtuar një prej artisteve më të talentuara të humorit dhe një prej figurave më të dashura për publikun shkodran e atë mbarëkombëtar.

Dokumentari, i sjellë me mjeshtëri nga regjisori Arian Çuliqi dhe skenaristja e realizuesja Klodiana Shpendi, u prit me entuziazëm nga publiku shkodran, i cili e mbushi sallën plot, në këtë ngjarje të veçantë kulturore.

“Ju keni qenë dhe jeni frymëzimi jonë, shpirti jonë, zemra jonë. Dua të falënderoj regjisorin Arian Çuliqi. Një regjisor i mrekullueshëm i 30 e ca filmave humoristikë, i disa shfaqjeve të suksesshme të Estradës së Shkodrës. Sonte kemi të ftuar dhe artistë që kanë ardhur nga larg”, tha Zyliha Miloti.

Aktorja Zyliha Miloti numëron mbi 65 vite përkushtim ndaj artit skenik dhe ekranit, gjë që për regjisorin Çuliqi e bënte më sfiduese punën për figurën e saj.

“Unë e di mirë ç’do të thotë të shpalosësh për një orë gjithë karrierën e 65 viteve të një aktoreje si Zyliha Miloti, që janë aktorë që vijnë një herë në 100 vjet. E rëndësishme është që në këtë dokumentar, për të cilin jemi bazuar në marrëdhëniet e Zylit me kolegët dhe marrëdhëniet e saj me publikun, ndihej një mirësi e saj gjatë punës me ne. Është e palodhur, e jashtëzakonshme”, tha regjisori Arian Çuliqi.

Gjithashtu edhe kryetari i bashkisë Shkodër, Benet Beci, ndau në rrjetet sociale disa momente nga premiera e dokumentarit, ndërsa shkruan se “u prit me duartrokitje të zjarrta nga spektatorët në nderim të një figure kaq shumëdimensionale si nana Zyli jonë e dashur, së cilës i urojmë shëndet e jetë të gjatë e të vazhdojmë ta shohim në role të tjera!”./atsh/ KultPlus.com

Prenkë Jakova, emblema e sfidës operistike shqiptare, epikja dhe lirikja e gjeniut tragjik të artit shqiptar

Posted on by Kult Plus

Nga Albert Vataj

Erdhi për të bërë gjëra të mëdha, për të lënë gjurmë të pashlyera në botën e muzikës, në atë qiell të shtresimeve të epërme estetike. U gjegj si një shkreptimë që grisi perden e terrtë që mbështillte nevojën për të bashkudhëtuar me popujt dhe kulturat e mëdha të kohës. Shkodra dhe Shqipëria e asokohshme meritonte më shumë, ngulmonte të përkundej prej magjisë së kolosëve Bethoveni, Bah, Hendel, Moxart, Shubert, Belin, Verdi. Dhe jetë do të merrte ëndrra e këtyre ninullave klasike. Ai, Prenkë Jakova ishte i zgjedhuri. Ai ishte i dërguari i vullneteve të hyjshme estetike, i çeljes së shtigjeve në udhën e vështirë të sfidave operistike.

Prenkë Jakova u lind më 27 qershor të vitit 1917 në qytetin e Shkodrës në familien e patriotit të njohur Kol Ded Jakova, i cili ka qenë ndër organizatorët e mbrojtjes së kufinjve kombëtarë nga agresioni jugosllav në Luftën e Koplikut, në vitin 1920. Që në moshë të re, Prenka mori pjesë në jetën artistike muzikore të qytetit për t’u shndërruar në logo të kësaj përkatësie të traditës dhe kulturës. Ai ishte themeltari i operës shqiptare, troku ma i njimendttë i djepit të kulturës, rrugëtimi drejt qiellit të famës të këtij ylli.

Rrugëtimi i formësimit të gjeniut

Arsimin profesional fillestar Jakova e kreu në kolegjin françeskan “Ylliricum”, drejtor i së cilës në atë kohë ishte At Gjergj Fishta. Mësuesi që i dha edukatën e parë artistike, njohuritë fillestare të muzikës së bashku dhe me disa njohuri të instrumenteve muzikorë si klarinetë, violinë, fizarmonikë dhe dirigjim, ishte Padër Martin Gjoka.”Mrika” dhe “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu” janë kësodore dëshmimi i këtij akti sublim krijimi.

Jemi në vitet 1942 kur Prenkë Jakova së bashku me shokët e tij Çesk Zadeja, Ramadan Sokoli etj, do të fillojë studimet në Konservatorin “Santa Çiçilja” të Romës, studime të cilat për fatin e tij jo të mirë, për arsye të përmasave që mori Lufta e Dytë Botërore, do të detyrohet që t’i ndërpresë shumë herët. Megjithatë dhe me ato njohuri të marra në aq pak kohë të qëndrimit të tij në atë Konservator, do të arrijë një përgatitje profesionale të konsiderueshme, përfitim ky që shpejt do të ndjehet në krijimtarinë e tij muzikore. Me shumë vullnet do t’i dedikohet kryesisht studimeve teorike të muzikës, lëndëve të solfezhit dhe të harmonisë, orkestracionit dhe dirigjimit koral. Me një pasion të veçantë do t’i kushtohet plotësisht dhe përvetësimit të instrumentit të klarinetës, i cili shumë shpejt do t’i shërbejë si një mbështetje e fuqishme për njohjen e të gjitha instrumenteve të tjera të frymës.

Ditët e trishta

Do të jenë vitet 1944-’45. kur Jakova do të thellojë krijimtarinë muzikore, ndonëse në rrethana jetësore të vështira. Është koha kur Prenkëa mbahej familjarisht i izoluar në një shtëpi-burg për arsye tashmë të njohura. (Ndoc Jakova, vëllai i tij, një nga patriotët e njohur të kësaj periudhe, në këto momente ndodhej i arratisur, e mbas disa muajsh do të mbetet i vrarë nga forcat e ndjekjes së Sigurimit të Shtetit.) Megjithatë lirohet nga ky izolim për të punuar në realizimin e premierës së melodramës kaq të njohur, “Juda Makabe”, vepër kjo me të njëjtën titull e At Gjergj Fishtës, ku me një punë intensive e përfundon dhe arrin që ta shfaqë më 28 Nëntor 1945, në kuadrin e njëvjetorit të Çlirimit. Vepra pati një sukses të jashtëzakonshëm, u shfaq për disa net në Teatrin e Jezuitëve të Shkodrës, deri sa iu fut në vesh e në tru qeveritarëve të rinj komunistë, ku iu bë menjëherë censurimi i saj si një vepër dekadente. “Juda Makabe” u pezullua për të mos u shfaqur kurrë më, ndërsa autori u burgos. U burgos vetëm për frymëzimin e fuqishëm fishtjan dha në këtë vepër, si dhe për ndjeshmërinë e madhe që ky krijim muzikor ngjalli në popull.

Do të jetë viti 1947 koha kur Prenkë Jakovës do t’i jepet përsëri dora e krijimtarisë. Këtë radhë do të jetë drejtues artistik i Shtëpisë së Kulturës të qytetit të Shkodrës, përgjegjësi artistike,përgjegjësi kjo që do ta mbajë deri në ditët e fundit të jetës.

Nëpër galerinë e krijimtarisë së Jakovës

Aktivitete të tjera cilësore që do të rrisin ndjeshëm nivelin kulturor të këtij qyteti, paralelisht dhe personalitetin e Prenkë Jakovës si kompozitor, dirigjent dhe organizator i shquar. Janë, Kënga e bariut, Merdhin trumcaku, Hymni i kolegjit françeskan, Ave Maria, Litianit e Zojës, Marshi i fiskulturistëve, Elegji për Luigj Gurakuqin, Margjelo, mjaft krijime vokale të fuqishme të kohës, të cilat do ta pasurojnë galerinë e Jakovës. Të kësaj periudhe janë dhe opereta për fëmijë: “Xhuxhimaxhuxhat”; “Dasma shkodrane”; Melodrama “Juda Makabe”; veprimin muzikor “Dritë mbi Shqipëri”, romancat vokale dhe tabloja muzikore “Guri i Zi”; kompozime për piano, violinë, violonçel, klarinetë etj.

Kur lindi opera e parë shqiptare

Nistorja ma e kurajshme e një gjeniu, e cila kërkonte me ngulm ta përfshinte Shkodrën dhe krejt Shqipërinë në rendin e shoqërive aristokratike është sfida operistike. “Mrika” ishte opera e parë në historinë e artit muzikor shqiptar, të cilën Prenkë Jakova e shkroi në bashkëpunim me libretistin Llazar Siliqi dhe regjisorin e njohur shkodran Andrea Skanjeti. Më 1 dhjetor 1958 u shfaq premiera e operës së parë shqiptare, “Mrika”. Shfaqja e parë si dhe tetëmbëdhjetë të tjera në vazhdim u dhanë në teatrin “Migjeni” të Shkodrës, interpretuar nga muzikantët e këtij qyteti, nën drejtimin e mjeshtrit Prenkëë Jakova. Pas një viti, më 1959, opera u shfaq në Teatrin e Operas dhe Baletit, duke u bërë pjesë e rëndësishme e fondit të artë të repertorit të këtij institucioni.

Mbi të gjitha një njeri modest

Ai u ba një mit i vërtetë dhe i pakrahasueshëm qysh se ishte i gjallë e vazhdonte me ecë me çanten e vet të punës të mbushun me dru në kohë dimni per me shkue në dhomen e ftohët të Tijen, në katin e dytë të Shtëpisë së Kulturës, ku drita e asaj dhomë fikej e fundit… Një Burrë modest, trim dhe besimtarë katolik i vertetë, që porsa hapte sytë në mengjez mendonte kujt me i ba sot një të mirë…që per fat të keq, asnjeni nga “ata” që ka zbritë nga makinat e rekrutimit kur do të niseshin me shkue me krye sherbimin ushtarak nuk e shkruejnë një rresht per Té!-shruan Fritz Radovani.

Mjeshtri Prenkë Jakova

Prenkë Jakova ishte një ndër kompozitorët e brezit të parë të muzikës profesioniste, krijues i operës së parë shqiptare, përfaqësues i nivelit më të lartë të muzikës sonë të kultivuar, personaliteti dhe vepra e të cilit hapi rrugë dhe la gjurmë në artin tonë muzikor duke mbetur një shkreptimë drite në mbamendjen e gjeneratave.

Veprimtaria muzikore që la Prenkë Jakova është shumë e pasur e konsiston në dhjetëra vepra vokale, këngë korale të përpunuara, pjesë orkestrale e korale, pjesë për bandë, muzikë filmash e deri tek operetat e operat. Nisur nga virtuoziteti i tij dhe veprat e larmishme muzikore, Prenkë Jakova konsiderohet si një nga kolosët më të mëdhenj të muzikës shqiptare për të gjitha kohërat.

Kompozitorin Prenkë Jakova do ta cilësoja si një talent të rrallë, krijues i përmasave të gjera muzikore, dirigjent i aftë, klarinetist i shkëlqyer, njohës i të gjitha instrumenteve të orkestrës, i përgatitur mirë teorikisht, me një nivel të lartë profesional, por mbi të gjitha një njeri të mrekullueshëm. Ai u nda nga jeta tragjikisht më 16 shtator të vitit 1969 duke u hedhur nga kati i dytë i Shtëpisë së Kulturës në Shkodër. Gjithsesi kumtimet e ndryshme rreth këtij fundi tragjik të mjeshtrit orvaten me kriju aludime rreth vrasjes nga Sigurimi i Shtetit. Misteri i ndarjes nga jeta të Prenkë Jakovës mbetet një prej pikëpyetjeve që mbajnë larg të vërtetën.

Takimi me diktatorin Hoxha

Pas suksesit të madh që u arrit me vënien në skenë të operas së parë shqiptare “Mrika”, gjatë një vizite që bëri në qytetin e Shkodrës Enver Hoxha, u takua me Prenkëën dhe i tha atij se i kishte premtuar për të bërë dhe një opera tjetër për Skënderbeun. Një nga funksionarët e lartë të qytetit të Shkodrës, i cili ka qenë prezentë në atë bisedë të Prenkëës me Enver Hoxhën, dëshmon: Pas atyre fjalëve të Enver Hoxhës, Prenkëa iu përgjigj: “Po mor shoku Enver, por puna e operas nuk është si bukët që i fut kur të duash në furrë”. Pas përgjigjes së Prenkëës, Enver Hoxha filloi të qeshte dhe dha porosi që t’i plotësoheshin të gjitha kushtet Prenkëës, me qëllim që ai të vinte në skenë operën “Skënderbeu”, kujton ish funksionari i lartë lidhur me bisedën e Enver Hoxhës me Prenkëë Jakovën. Pas atij takimi, Prenkëa iu vu punës duke punuar nga mëngjesi deri në orët e vona të natës, për të realizuar atë që i kishte vënë si detyrë Enver Hoxha.

Ai e shkroi të gjithë muzikën e operas “Skënderbeu” dhe për disa muaj me radhë u muar vetëm me ndarjen e muzikës turke nga ajo arabe, gjë e cila deri në atë kohë konfondohej nga shumë kompozitorë. Kur e përfundoi muzikën e saj dhe e solli për miratim në Tiranë, Prenkëës i nxorën shumë pengesa dhe ata që ishin ngarkuar për shikimin e saj, i kërkonin të shkurtonte disa pjesë që sipas tyre stononin. Prenkëa refuzonte në mënyrë kategorike për ta bërë atë gjë dhe i vetmi që i doli në mbrojtje ishte Fadil Paçrami, i cili në atë kohë kishte dalë hapur kundër metodave të vjetra e konservatorizmit.

Ndonëse opera “Skënderbeu” u shfaq dhe pati sukses të madh, e Prenkëa pati përgëzime edhe nga Enver Hoxha, peripecitë për realizimin e saj lanë gjurmë të thella në gjendjen shpirtërore të Prenkëës. Kjo gjë ndodhte në një kohë, kur Prenkëa kishte nënën e tij të paralizuar në shtëpi, gjë e cila ia rëndoi së tepërmi gjendjen e tij nervore. Nisur nga këto strese që iu paraqitën, më 16 shtator të vitit 1969, kompozitori i famshëm Prenkë Jakova i dha fund jetës së tij në mënyrë tragjike, duke u hedhur nga kati i dytë i Shtëpisë së Kulturës. Në varrimin e tij mori pjesë i gjithë populli i Shkodrës, kurse nga Tirana u dërgua vetëm Sekretari i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve.

Epilogu

I vetmi favor që iu bë atij nga shteti komunist ditën e varrimit, ishte dhënia e lejes që ai të varrosej nën tingujt e bandës muzikore të qytetit, të cilën ai e kishte shkruar vetë katër dekada më parë. Veprimtaria muzikore që la Prenkë Jakova është shumë e pasur e konsiston në dhjetëra vepra vokale, këngë korale të përpunuara, pjesë orkestrale e korale, pjesë për bandë, muzikë filmash e deri tek operetat e operat. Nisur nga virtuoziteti i tij dhe veprat e larmishme muzikore, Prenkë Jakova konsiderohet si një nga kolosët më të mëdhenj të muzikës shqiptare për të gjitha kohërat.

Edhe pse kanë kaluar dekada nga koha kur kompozitori Prenkë Jakova shkroi veprat e tij, ato vazhdojnë të admirohen, ndërsa autori i tyre konsiderohet në mënyrë të padyshimtë nga shtypi dhe kritika e artit, si kompozitori gjenial shqiptar. Kjo natyrisht përbën një sadisfaksion të madh për qytetarët shkodranë në mes të cilëve, u lind, jetoi dhe shkroi mjeshtri i madh Prenkë Jakova.

Prenkë Jakova do të mbetet përgjithnjë një emër i rëndësishëm i traditës dhe kulturës së qytetit verior. Ai solli në jetë operën e parë shqiptare “Mrika” dhe së bashku me “Skënderbeu” përbëjnë jo vetëm dy gurëthemelet e traditës sonë operistike por njiherash dhe kryeveprat e galerisë sonë kombëtare në këtë gjini të artit dhe komunikimit estetik. Kujtesa është një mirënjohje që do të na lërë gjithnjë borxhli para këtij njeriu modest dhe talenti të përmasave botërore. Shndritsh gjithmonë si yll, Prenkë Jakova./ KultPlus.com

Turistët zbulojnë Gjirokastrën përmes muzeve, rritet me 30% numri i vizitorëve

Posted on by Kult Plus

Muzetë në qytetin e Gjirokastrës janë shndërruar në qendra të rëndësishme për zhvillimin e turizmit dhe tërheqjen e vizitorëve vendas dhe të huaj.

Sipas statistikave të publikuara nga Agjencia e Trashëgimisë Kulturore, vizitueshmëria e muzeve që funksionojnë në qytetin e gurtë është rritur me 30%, krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.

Muzeu Kadare mbetet një ndër stacionet më të preferuara të guidës turistike në Gjirokastër, duke tërhequr të apasionuar pas veprës letrare të korifeut të letrave shqipe.

“Çdo vizitor që vjen në Gjirokastër ka si destinacion kryesor të vizitojë Muzeun Kadare, sepse ka mundësinë që të njihet me zhvillimin kulturor, ekonomik dhe historik të qytetit. Pavarësisht jehonës që shkrimtari i madh Ismail Kadare ka bërë nëpërmjet veprave të tij, njohja e realitetit është diçka më e prekshme. Shohim që numri i vizitorëve dhe interesi i tyre për të vizituar muzetë tona është në rritje – këtë e tregojnë edhe statistikat, krahasuar me vitin e kaluar, ku kemi një rritje të interesit me 30%,” – thotë Befjola Braho, koordinatore e Muzeut “Kadare”.

Muzeu i Luftës së Ftohtë, i vendosur në mjediset e një vendstrehimi të periudhës së komunizmit, vizitohet me shumë kuriozitet nga turistët e huaj që mbërrijnë këto ditë vere në Gjirokastër.

Tuneli prej betoni, reliket e Luftës së Ftohtë dhe mjediset origjinale ngjallin interes për këtë periudhë historike.

“Tuneli i Luftës së Ftohtë është një nga vendet më të vizituara për momentin në Gjirokastër. Kemi turistë pothuajse nga të gjitha vendet e botës – nga Europa, kryesisht Spanjë, Francë, Gjermani – por edhe nga vende të tjera. Kemi një rritje të nivelit të turistëve, duke e krahasuar me vitin e kaluar, që ka qenë një ndër vitet më të suksesshme të turizmit në Gjirokastër,” – thotë Albana Matushi, koordinatore e Muzeut të Luftës së Ftohtë.

Në shërbim të turistëve në Gjirokastër funksionojnë gjithashtu Muzeu i Armëve dhe Muzeu Etnografik, të cilët në këtë periudhë kanë regjistruar një numër të konsiderueshëm vizitorësh.

Turizmi është tashmë sektori kryesor për ekonominë lokale në qytetin e gurtë.