Muaj: Janar 2018

“Shtërgu i fundit” iku nga kjo jetë në orën 3 pasdite të 12 nëntorit të vitit 1987.

Një nga lirikët më të mëdhenj të letërsisë shqiptare, që i dhuroi Shqipërisë “Vallen e yjeve”, “Yllin e Zemrës”, e më tej bëri të flasin shqip “Eugjen Onjegin” i Pushkinit, lirikat e Lermontovit, poemat e Hajnes, të Majakovskit e Miskieviçit, lirikat e Gëtes dhe poezi të Lanaut, Brehtit, Hygoit, Mysesë, Bajronit, Shellit, Bërnsit, të Emineskut, etj., u la në harresë dhe në mjerim të plotë pas vitit 1944.

I diplomuari në Grac të Austrisë, ishte një përkthyes me normë, që po vdiste dalëngadalë nga indiferentizmi i shtetit. I ballafaquar çdo ditë me rrezikun e ndonjë internimi të mundshëm që kishte kapur shumë shokë të tij të letrave, ai stërmundohej për gjëra nga më të voglat.

Një jetë e vështirë që e kaloi në shtëpinë e tij me lagështirë, të papërfunduar, në Tiranë, e pjesërisht në shtëpinë e rrënuar të tij në Pogradec, i solli edhe sëmundjen që e çoi drejt vdekjes. “Kostandinë, bijë e babait, trupin tim edhe të vdekur ta shpiesh në Pogradec”, i thotë ai vajzës së tij të dashur që i qëndron tek koka. Pasi heshti pak e pyet: “Po a ke lekë ti, bijë e babkës, të më varrosësh mua atje?”.

Këto janë fjalët e fundit të poetit të madh shqiptar që vdiq padrejtësisht si i vogël. / KultPlus.com

Sipas shtëpisë së ankandeve Christie’s, kineasti Claude Lanzmann shiti 112 letra dashurie që ia kishte dërguar francezja e famshme Simone de Beauvoir. Regjisori i dokumentarit mbi holokaustin Shoah tha se u detyrua të përshëndetej me korrespondencën për shkak të një ligji skandaloz trashëgimie në Francë që lejon kalimin e trashëgimive të të gjitha shkrimeve të një autori të afërmëve shpesh herë të panjohur duke vjedhur destinatarët e vërtetë të kësaj korrespondence. “Sipas këtij ligji përkatësia e asaj që shkruhet është e atij që e shkruan dhe jo e marrësit,” – u shpreh Lanzmann.

Letrat janë plot pasion çmendurie që çifti shkëmbeu gjatë aventurës së tyre prej 7 vitesh në dekadën 1950 e nuk janë publikuar kurrë. Christie’s njoftoi se këto u blenë nga universiteti i Jeillit që kishte tashmë dorëshkrime dhe arkiva personale të Beauvoir-it. “Nuk e kam menduar kurrë t’i publikoj këto letra,” – tha Lanzmann, 93 vjeç që ishte sekretar i filozofit dhe dramaturgut Jean-Paul Sartre, partneri për shumë vite i Beauvoir-it. Çifti i artë i intelektualizmit francez të gjysmës së shek XX mbajti një marrëdhënie të hapur në të cilën shijonin dhe inkurajonin një seri dashurish mes tre personave.

Lanzmann që ishte 17 vjeç më i vogël se Beauvoir u dashurua me të kur ishte redaktor në revistën “Les Temps Modernes”, e ngritur nga çifti pas Luftës së Dytë Botërore. Agnes Poirier, autore e “Left Bank”, një libër sesi idetë që modeluan botën moderne lindën në kryeqytetin francez gjatë revoltave intelektuale në dekadën e viteve 40 thotë që Lanzmann-i ishte i vetmi burrë me të cilin Beauvoir-i bashkëjetoi. Me Sartrin mbajtën gjithmonë jetë të ndara, por ajo i lejoi Lanzmann-in të shpërngulej në shtëpinë e saj.

Ai ishte 26 vjeç dhe ajo 44 kur filluan një romancë dhe ai gjithmonë i thoshte asaj se ishte një dashnore shumë e apasionuar. “Pas të 40-ve Beauvoir nuk ndihej një grua e dëshirueshme, por me të ajo jetoi një rini të dytë, – shpreh Poirier, – dhe autorja e “Seksi i dytë” jetoi në një rilindje.” Ashtu si me Sartrin edhe me Lanzmann-in mbajti një marrëdhënie të hapur, por ajo e mori shumë për keq kur zbuloi se ai kishte një aventurë dhe nuk ia kishte thënë. “Ajo nuk e gjykonte se pse e kishte, por pse nuk ia kishte thënë,” – shtoi shkrimtarja. Sipas bibliotekës së Jeillit që për momentin e lejon leximin e letrave vetëm në sallë leximi, pjesa më e madhe janë shkruar ndërkohë që Beauvoir ishte në udhëtim me Sartrin gjatë vizitave të saj në Rusi, Kinë, Japoni dhe në Kubë.

Thënie nga Virginia Woolf. Woolf ka lindur me 25 janar 1882 dhe mbetet një ndër shkrimtaret më të mira angleze.

“Për pjesën më të madhe të historisë, anonim ka qenë gjithnjë një grua”.

“Nuk mund të gjesh paqe, duke shmangur jetën”.

“Përse vallë gratë janë kaq … të interesuara për burrat, sesa vetë burrat janë të interesuara për gratë”

“Mbyllini bibliotekat, nëse doni, por nuk ka derë, as çelës, as shul, që mund të bllokojë lirinë e mendjes”

“Të shkruash është njësoj si të bësh dashuri. Në fillim e bën për ndjenjën, më pas e bën për mikun dhe në fund e bën për para”

“Si grua që jam, nuk kam atdhe. Si grua, nuk dëshiroj të kem atdhe. Si grua, atdheu im është gjithë bota”

“Sytë e të tjerëve janë burgu ynë; mendimet e tyre janë kafazi ynë”

“Librat janë pasqyra e shpirtit”

“Asgjë më e trashë se tehu i thikës nuk e ndan më mirë lumturinë nga melankolia”.

“Kam humbur shumë miq, disa kanë vdekur … të tjerët i kam humbur nga paaftësia për të kapërcyer rrugën”.

“Të gjitha ekstremet e të ndjerit janë të lidhura me marrëzinë”

“U nisa të shkruaj për vdekjen, veçse jeta më mori me vete, si gjithnjë”.

“Të adhuroj, por kam neveri për martesën. Urrej vetëkënaqësinë e saj, sigurinë, kompromisin e saj dhe mendimin se ti do ndërhysh në punën time, duke më vënë gardhe; pra, cila është përgjigjia jote?”

“Të rritesh do të humbësh disa iluzione, me qëllim që të kërkosh të tjera”.

“Ta shohësh jetën në sy, gjithmonë, ta shohësh jetën në sy dhe të njohësh për atë që është … në fund, ta duash atë për atë që është dhe më pas ta lësh mënjanë”.

“Shpesh në ditët me shi, nis të numëroj; çfarë kam lexuar dhe çfarë jo”.

“Në të vërtetë nuk më pëlqen natyra njerëzore, nëse nuk sheqeroset me art”.

“Pikërisht në plogështinë tonë, në ëndrrat tona, e vërteta nganjëherë e gjen rrugën mbi sipërfaqe”.

Përktheu: Rudina Dahri

“Churchil ka një fjalë të famshme për Ballkanin: “Ballkani, prodhon më shumë histori se sa mund të konsumojnë”. Nga kaosi shpesh lind një fatkeqësi politike dhe një letërsi e madhe në Ballkan. Letërsia dhe arti janë të destinuara të shkojnë në drejtimin e duhur atëherë kur gjërat nuk shkojnë mirë në një vend. Një krijues i tillë është edhe Ismail Kadare”, me këto fjalë e fillon shkrimin e përditshmja italiane Corriere della Sera, përcjellë KultPlus.

Shqipëria e tij është – gjuhësore, kulturore, historike – një larmi e veçantë madje edhe brenda kaleidoskopit ballkanik. Shqipja është një gjuhë ilire që nuk ka të bëjë me gjuhët sllave, të cilat ndikojnë, por vetëm pjesërisht, një nga dy dialektet e saj të mëdha. Vendi ishte për shekuj nën Perandorinë Osmane dhe islamizimi, siç vuri në dukje Kadare, e ka vendosur atë në imagjinatën perëndimore, duke e vënë në një krahasim nganjëherë negativ me botën sllave, ortodokse e të krishterë.

Kadareja gjithashtu ka shpërfaqur në tregimin e tij rezistencën e pamposhtur shekullore të shqiptarëve ndaj sundimit otoman, si në romanin e tij “I tamburi della pioggia” (1981), i cili përfshin temën epike të lashtë dhe shumëvjeçare të rrethimit dhe feston veprat dhe fitoren e Heroi kombëtar shqiptar Skënderbeu, kampion i luftës kundër turqve.

Luftërat dhe skllavëria kanë karakterizuar Shqipërinë jo vetëm në kohët e lashta. Nazizmi dhe fashizmi kanë imponuar kurorën e Shqipërisë në krye me Victor Emmanuel III. Lidhur me këtë pjesë Kadare shkroi një roman të mrekullueshëm, Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur (1963), kërkimi i mjegullt për trupat e ushtarëve italianë e tregimet e fantazive. Forca poetike e Kadaresë është në shkrimin e tij në të zezë dhe në të bardhë, më shumë sesa në atë orientim fantastik, në ftohtësinë e tij që nxjerr edhe më shumë historinë njerëzore dhe tragjike dhe prek ngjyrat tragjike të luftës.

Kadare jetonte në një vend të izoluar, në një diktaturë mizore. Përvoja, vështirësitë, lajkat e të këqijat e diktaturës ishin ndoshta në mënyrë të pashmangshme përvoja themelore e Kadaresë. Ai ishte anëtar i Kuvendit të Shqipërisë nga viti 1970 deri në vitin 1982, atëherë kur kërcënimet me vdekje festoheshin me krenari ndaj donte të kishin një shkrimtar të madh i cili do të kurorëzonte suksesin në mbarë botën. Eksperiencën e të jetuar në një regjim të tillë të tjerët nuk mund as ta imagjinojnë, e lëre më të gjykojnë. Kadare e ka lënë Shqipërinë në vitin 1990, kur diktatura ishte edhe zhgënjimi për demokracinë lindur nga hiri i atij totalitarizmi duket se ka qenë për atë jo me aq shumë guxim sa shfaqet tani./ KultPlus.com

Ursula Kroeber Le Guin një nga emrat më të njohur të letërsisë amerikane është shuar në moshën 88 vjeçare.

Ajo nisi të shkruajë fillimisht në gjininë e tregimit, eseve, për të vijuar me librat fantastiko-shkencorë që do ta bënin një emër të dashur për lexuesit në të gjithë botën. E botuar për herë të parë në vitet 1960, puna e saj shpesh ka përshkruar botën alternative futuriste ose imagjinare në politikë, religjion, etnografi apo seksualitet. Në vitin 2016, The New York Times e përshkroi atë si “shkrimtarja më e madhe e gjallë e shkencës amerikane”, megjithëse ajo shprehej se preferonte të njihej thjesht si një “shkrimtare amerikane”.

Ursula ishte vajza e antropologut Alfred Louis Kroeber dhe shkrimtares Theodora Kracawë. Ishte e pamundur që ajo të mos frymëzohej nga leximi në ambientin ku u rrit. Bashkë me tre vëllezërit e saj Clifton, Theodore dhe Karl Kroeber, ajo nisi të lexonte shumë herët. Le Guin do të shprehej më vonë se ishte mirënjohëse për lumturinë që prindërit I kishin dhënë duke e njohur me leximin. Historinë e parë ajo e shkroi kur ishte 9 vjeç, e kjo do ta nxiste më vonë që interesi I saj për shkollimin të përqendrohej tek letërsia. Në vitin 1953, ndërsa udhëtonte për në Francë, Le Guin u takua me burrin e saj të ardhshëm, historianin Charles Le Guin. Ata u martuan më vonë atë vit në Paris. Pas martesës, Le Guin zgjodhi të mos vazhdonte studimet e doktoraturës mbi jetën e poetit Jean Lemaire de Belges. Çifti u kthye në SHBA në mënyrë që ai të mund të ndiqte Ph.D. në Universitetin Emory. Gjatë kësaj kohe, ajo punoi si sekretare dhe mësoi frëngjisht në nivel universitar. Fëmija i tyre i parë, Elisabeth (në vitin 1957), lindi në Moskë, Idaho. Në vitin 1959 Le Guins u zhvendos në Portland, Oregon, ku lindi vajza e tyre Caroline (në vitin 1959), shkruan gazeta shqip.

Charles ishte profesor Emergjent i Historisë në Universitetin Shtetëror Portland. Gjatë kësaj kohe, ajo vazhdoi të shkruante krahas rritjes së fëmijëve. Në vitin 1964, lindi fëmija i saj i tretë, Theodore. Nga viti 1951 deri më 1961 ajo shkroi pesë romane, të cilët botuesit ia hodhën poshtë duke menduar që nuk ishin të botueshme. Në vitin 1964 u botua tregimi i shkurtër “Fjala e zbrazjes”. Ky ishte i pari i serisë së fantazisë së Tokës, e cila përfshin gjashtë libra dhe tetë tregime të shkurtra. Tre romanet e rinj të lidhur me të, duke filluar me A Wizard of Earthsea (1968), Varret e Atuan (1970) dhe The Largest Shore (1972), dikur të referuara si Trilogjia Earthsea, në vitet e mëvonshme do të bashkohen me librat Tehanu , Tales from Earthsea dhe The Other Wind. Le Guin mori njohje të gjerë me romanin e saj The Left Hand of Darkness, i cili fitoi çmimet Hugo dhe Nebula në vitin 1970. Romani i saj i ri The Dispossessed e bëri atë personin e parë për të fituar dy çmimet Hugo dhe Nebula për Best Novel dy herë për të dy librat. Gjatë karrierës së saj si shkrimtare ajo mori çmimet më të larta letrare. Por ajo që e dalloi nga shkrimtarët e tjerë ishte pikërisht imagjinata tërësisht befasuese. Ajo shkroi më shumë se 20 novela dhe mbi 100 tregime të shkurtra që shiten miliona kopje në mbarë botën. “Fjalët, – shkruante Ursula K. Le Guin në meditimin e saj të qëndrueshëm mbi magjinë e komunikimit të vërtetë njerëzor, – shndërrojnë si folësin edhe dëgjuesin; ato ushqejnë energji në të dyja anët dhe e plotësojnë atë./ KultPlus.com