Lajmi i javës së kaluar se filmi i Woody Allenit, “A Rainy Day in New York” ishte i pari në botë sa u përket të ardhurave, u shpërnda shumë shpejt, kryesisht sepse ishte një e padëgjuar absurde. Allen, një figurë e lidhur më shumë me kritika sesa me suksese komerciale, është aktualisht duke tejkaluar “Onward” të Pixarit, një film që mund të mos lansohet në SHBA, për shkak të rrjedhës së ngjarjeve që janë tregues i asaj që u bë një vit surreal në film.
Pjesa dërrmuese e kinemave mbesin të mbyllura për shkak të pandemisë dhe pa pasur numra të saktë nga arkat filmike, është dashur të bazohemi diku tjetër për të gjetur se çfarë filmash janë duke shikuar njerëzit.
Duke mos pasur një paralele dominante në botën e internetit, vendi më i mirë për ta bërë këtë sigurisht është “Netflix”.
Ani pse platforma akoma përmbahet nga çfarëdo mënyre e shpërndarjes së të dhënave, e shpërndan gjoja më përulësi lajme kur diçka godet me të madhe dhe njëkohësisht ofron çdo ditë listën “Top 10”, e cila na lejon që të shohim se cilët janë filmat dhe serialet me të shikuara, ani pse nuk e dimë se sa njerëz i kanë shikuar.
Përderisa lista është shumë shpesh e parashikueshme dhe e udhëhequr nga prodhime origjinale të “Netflix”, çfarë po del që të jetë më interesante për të shikuar është listat e filmave B (me buxhet të vogël komercial) që janë duke gjetur strehë po ashtu në “Netflix”, duke marrë një jetë të dytë nga një audiencë më e madhe sesa që e kanë parë ndonjëherë. Në javët e fundit, “Top 10” në SHBA përfshin horrorin me adoleshentë “House at the End of the Street”, thrilerin-aksion “Sleepless and Den of Thieves”, dramat “Soul Surfer”, “Single White Female”, “The Roommate” dhe “Lockout”.
Secili nga këta filma ndajnë disa karakteristika: një aktore a aktor të njohur në rol kryesor, një lansim të gjerë në kinema dhe një performancë mesatare apo më të ulët sa u përket të ardhurave.
Kështu që ato kanë zbarkuar në “Netflix” dhe janë takuar me një vetëdije të mjegullt për filmin, por me një familjaritet të fuqishëm të lidhur me aktorët që shfaqen në ta, një lloj kombinimi që në të kaluarën, por edhe tani, po bën që të ketë sukses. Merreni si shembull vitin 2017. Cili ishte filmi që ishte huazuar më së shumti gjatë atij viti? “Wonder Woman”? “Rogue One”? “Thor: Ragnarok”? Jo, ishte filmi me aktorin Ben Affleck, “The Accountant”, një film që solli fitime solide në kinema, por që lulëzoi në shtëpi. /KultPlus.com
Me mijëra përdorues të Legos kanë shfrytëzuar karantinën dhe kanë përdorur kohën e lirë për të krijuar filma të animuar dhe modele të ndërtesave të vërteta me anë të kësaj lodre, shkruan BBC.
Lodra daneze është kërkuar shumë në internet gjatë karantinës, ndërsa në muajin mars termi “Sfida Lego” e arriti rekordin e kërkimeve.
Pra, pse aq shumë njerëz i janë kthyer këtyre pjesëzave plastike për argëtim gjersa jemi të mbyllur në shtëpi?
James Bond dhe 007
“Nuk kam pritur asnjëherë se puna jonë do të ketë aq shumë ekspozim, më shumë se vetë puna në profesioni tim” ka thënë kompozitori Jon Opstad.
Me ndihmën e fëmijëve kompozitori ka rikrijuar skenat e famshme të filmit James Bond nga episodet Thudnerball dhe The Living Daylights.
Animacioni i tyre me stop motion i skenave nga Thunderball është ndarë më shumë se 400,000 herë nëpër mediat sociale, përfshirë edhe nga vetë Lego, nga faqja zyrtare e James Bondit dhe nga njerëz tjerë të famshëm.
“Çdo gjë është bërë më kamerë të thjeshtë dhe nuk kemi shtuar efekte speciale,” tha fansi 36 vjeçar i 007-shit.
Spitali me të gjitha detajet
Ricky Parkes ka ndihmuar vajzën e tij të rikrijojnë spitalin King’s Mill në Nottinghamshire. Ai tha se vajza e tij tetë vjeçare kishte pasur detyrë shtëpie nga shkolla që të bën modelin e një ndërtese lokale nga çfarëdo materiali
“Kemi përdorur 1,200 pjesë të Legos, madje edhe disa prej tyre që kishin mbetur nga fëmijëria ime,” tha Parkes.
Rikrijimi i festivaleve
Jonathan Oakes dhe bashkëbanuesi i tij Adam Hardman, që të dy adhurues të festivaleve të muzikës, nisën duke bërë një model të skenës Piramidë të festivalit Glastonbury, dhe vazhduan pastaj me krijimin e Creamfields dhe ngjarjes së vitit 1985 Live Aid, të kompletuar me drita, tym dhe muzikë, transmeton KOHA.
Modeli i tyre i festivalit të Glastonburyt ka pasur rreth 6 milionë shikime nëpër mediat sociale dhe madje iu është ofruar pagesë për modelet e tyre, me kërkesa nga Japonia dhe New Yorku.
Ndërtimi i Pub-it më të dashur
Arkitekti Tim Hatton tha se ndërtimi me Lego kishte qenë gjithmonë inspirim për të, dhe nuk është befasi pse ka studiuar arkitekturën.
“Kam krijuar Pub-in tim të preferuar, nga pjesë të ndryshme të Legos, ngase nuk mund të shkoj vetë atje”, ka thënë ai.
39 vjeçarit iu deshën katër orë për të ndërtuar këtë mini kryevepër, të cilën pastaj e postoi në mediat sociale.
“Kërkova në Google për fotot e Pubit por vetë kam kaluar shumë kohë atje andaj shumica u krijua nga kujtesa. Është vend me shumë karakter” ka thënë ai.
Ripërdorimi i shumë pjesëve nga e kaluara
Mel Abbott dhe biri i saj Buddy kanë rregulluar dhe rikonstruktuar komplete të vjetra të Legos, duke i shndërruar në kamionë, karvanë dhe vetura.
Por së pari janë dashur të kategorizojnë copëzat sepse 30 komplete ishin përzier gjate shumë viteve.
“Është gjë e mirë të kalojmë kohë së bashku, sjellë kënaqësi dhe është terapeutike”, ka thënë ajo.
Adnan Merovci ka treguar se si 28 vjet më parë Presidenti historik Ibrahim Rugova ka shpëtuar nga një atentat që ishte kryer nga një serb.
Bashkëpunëtori i ngushtë i Rugovës tregon se gjatë rrugës, pas votimit në zgjedhjet e para parlamentare dhe presidenciale me datë 24 maj 1992, pak para hyrjes në një ndërtesë në “Lakrishtë”, një serb e ka hedhur një kavanoz të madh turshie nga lartësia me qëllim për ta goditur Kryetarin e LDK-së, njofton Klan Kosova.
“Pasi Kryetari votoi, dhe me grupin e përcjelljes e kthyem në banesë në ‘Lakrishtë’, pak para se me mbërri te hyrja e bllokut, papritmas, gjysmë metri para Kryetarit ra një mjet që më vonë e kuptuam se kishte qenë një kavanoz i madh turshie (rreth 10 kilogramë)”.
“Më vonë bëra hulumtimet e duhura dhe zbulova se kush e kishte hedhur atë kavanoz. Kishte qenë një familje serbe, e cila nga mllefi dhe padurueshmëria dhe urrejtja patologjike ndaj shqiptarëve kishte dashur ta vriste Kryetarin, mu në ditën kur ai u zgjodh Kryetar i Kosovës. Vetëm Zoti i madh na shpëtoi nga ky rrezik i madh”.
Më poshtë mund ta lexoni rrëfimin e plotë të Merovcit:
Kujtesë institucionale!
Sot, 28 vjet më parë!
Zgjedhjet e para parlamentare dhe presidenciale (24 maj 1992). Falë Zotit shpëtuam nga një atentat të njejtën ditë!
Pas Deklaratës së Pavarësisë, Kushtetutës së Kaçanikut dhe Referendumit për pavarësinë e Kosovës, më 24 maj 1992, në tërë Kosovën, u organizuan zgjedhjet shumëpartiake parlamentare dhe presidenciale. Ishte kjo një punë me mund deri në këtë ditë. Punuan shumë njerëz të inkuadruar në këtë proces. Qendra komunikuese ishte mu në ndërtesën e vogël të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Unë kryesisht merresha me logjistikën, me theks të veçantë në ditën e zgjedhjeve, sidomos për votimin që do ta bënte Kryetari në qendrën e votimit në “Lakrishtë”, aty ku Kryetari banonte, në ndërtesën e ish-”Ramiz Sadikut”. Më 24 maj 1992 kishim marrë të gjitha masat që votimi i Kryetarit të bëhej pa probleme. U mobilizuam dhe në përcjellje të Kryetarit u angazhuan shumë njerëz me disa vetura.
Në vendvotim arritëm rreth orës 10:00, ku kishte shumë njerëz, gazetarë, votues dhe simpatizantë.
Regjimi i instaluar serb në Kosovë haptazi nuk pengoi mbajtjen e zgjedhjeve, por vende-vende bëri pengesa dhe pasojat ndiheshin me marrje në pyetje të shqiptarëve në të ashtuquajturat “biseda informative”, të cilat ishin shumë të pakëndshme dhe shpesh përfundonin me dhunë, plagosje, burgosje e deri në vrasje. Gjendja ishte e tensionuar dhe përveç nga eksponentët e regjimit serb të instaluar në Kosovë, rreziku vinte edhe nga qytetarët serbë, të cilët ishin agresivë, institucionalisht të armatosur dhe në çdo situatë ishin të mbrojtur nga regjimi. Ata bënin çdo gjë dhe epilogu dihej, fajtor janë shqiptarët. “Samo mrtav shiptar je dobar shiptar”, (Vetëm shqiptari i vdekur, është shqiptar i mirë), shkruante në hyrjen e dytë të “Lakrishtes” ku banonte RUGOVA.
Pasi Kryetari votoi, dhe me grupin e përcjelljes e kthyem në banesë në “Lakrishtë”, pak para se me mbërri te hyrja e bllokut, papritmas, gjysmë metri para Kryetarit ra një mjet që më vonë e kuptuam se kishte qenë një kavanoz i madh turshie (rreth 10 kg). Kujtdo që ky kavanoz i hedhur t’i kishte rënë në kokë, do të kishte pasoja fatale. Zoti deshi dhe hedhësi i saj, një serb, nga katet e larta që më vonë e zbulova, si dhe nga cila banesë ishte hedhur, nuk kishte bërë kalkulimin e saktë kur duhet hedhur kavanozin, ashtu që ai t’i binte në kokë, kujt tjetër përveç Kryetarit RUGOVA.
Zoti i madh na shpëtoi të gjithëve nga një fatalitet i sigurt. Të gjendur në situatë të tillë, kur në shpejtësi, perceptimi për t’ia qëlluar se çka ishte ky mjet, që në fillim m’u duk si eksploziv, reagova instinktivisht, duke dashur ta evakuoj Kryetarin, e mbulova me trup, duke dashur ta fus në hyrje për ta larguar nga ky vend i rrezikshëm. Kthimi mbrapa ishte rreziku i hedhjeve të tjera, futja brenda në ndërtesë ishte një rrezik tjetër. Nuk dija çka mund të na priste në korridor të hyrjes së errët të ndërtesës. Kryetari si me humor më vonë e ka shpjeguar këtë rast si rrezik më tepër nga reagimi im se ajo që ndodhi. ” Adnani me shpejtësi dhe fuqi më rroku përpara duke më përmbledhur në hyrje. Desh m’i thej eshnat”, iu kishte thënë bashkëpunëtorëve. Ky ishte një rrezik potencial dhe falë Zotit shpëtuam. Më vonë bëra hulumtimet e duhura dhe zbulova se kush e kishte hedhur atë kavanoz. Kishte qenë një familje serbe, e cila nga mllefi dhe padurueshmëria dhe urrejtja patologjike ndaj shqiptarëve kishte dashur ta vriste Kryetarin, mu në ditën kur ai u zgjodh Kryetar i Kosovës. Vetëm Zoti i madh na shpëtoi nga ky rrezik i madh.
Nëna e Kryetarit, Sofa, duke mos pasur mundësi që vetë të shkonte në vendvotim për të votuar, organizuam ekipin mobil në krye me Jakup SHALËN, i cili si në shumë raste të tjera specifike, shkoi në banesën e saj dhe mundësoi votimin nga banesa. Ishte kjo një ditë shumë e rëndësishme, sepse po organizoheshin zgjedhjet e para demokratike në historinë e Kosovës. Në këtë ditë unë kisha angazhuar një komunikim me radiolidhje për grupin përcjellës me ”voki-toki”, të cilat për herë të parë i përdorëm publikisht. Ishte ky një rrezik i madh, sepse filmoheshim nga gazetarë të ndryshëm dhe radiolidhjet ishin mjete rreptësisht të ndaluara, sikur të kesh armë. Pas votimit u kthyem në banesën e Kryetarit. Grupi i sigurimit u vendos në një banesë të afërt me Kryetarin, ku një natë më parë e kisha rezervuar për të ndenjur tërë natën.
Netflixi ka njoftuar se do të fillojë t’i anulojë llogaritë që nuk kanë shikuar ndonjë gjë nëpërmjet kësaj platforme për më tepër se një vit, por që prapë kanë qenë duke paguar pagesën e abonimit, shkruan BBC.
Gjiganti ka thënë se qindramijëra përdorues zënë vend në kategorinë “joaktive” dhe do të fillojë të suspendojë të gjithë ata.
Është thënë se me këtë lëvizje do të kursehen paratë e konsumatorëve. Netflixi kushton nga 6.7 euro deri në 13.4 euro në muaj, dhe kërkohen detajet se si do të bëhet pagesa që të regjistrohesh.
Kompania ka njoftuar se do t’i dërgohet paralajmërim personave që janë regjistruar me kredit kartela apo metoda tjera të pagesës, por nuk kanë shikuar ndonjë gjë nëpërmjet platformës për më tepër se një vit.
Po ashtu do të bëhet edhe me përdoruesit që kanë qenë duke paguar shërbimin, por nuk kanë shikuar ndonjë gjë në dy vjetët e fundit.
Përdoruesve do t’i dërgohet një njoftim dhe do të pyeten nëse duan të vazhdojnë me abonimin dhe ata që përgjigjen jo do t’u anulohet llogaria.
“Në Netflix, gjëja e fundit që duan është që njerëzit të paguajnë për diçka që nuk përdorin”, ka thënë shefi i inovacionit te Netflix, Eddy Wu.
Raportohet se njoftimet do të vijnë në ditët e ardhshme.
“Ne i kërkojmë të gjithëve që nuk kanë shikuar ndonjë gjë në Netflix për një vit të konfirmojnë nëse duan të vazhdojnë anëtarësimin”, ka thënë Wu.
Produksioni i filmit të dytë Avatar do të vazhdojë javën që vjen në Zelandën e Re, pasi që ky shtet është duke liruar kufizimet e vendosura për shkak koronavirusit, raporton revista NME.
Gjersa banorët do t’i kthehen vendeve të tyre të punës, edhe seriali i Amazonit “Lord of The Rings” do të vazhdojë punën e xhirimeve në këtë shtet.
Në fillim të muajit maj qeveria kishte miratuar rinisjen e projekteve filmike në Zelandën e Re pasi që u rishqyrtuan protokollet e shëndetësisë dhe sigurisë.
Në një raport të revistës Deadline u tha se disa filma dhe programe televizive tashmë ishin duke e vazhduar punën, dhe se xhirimi i “Avatar 2” do të rinisë javën që vjen, gjë që u konfirmua nga producenti i këtij filmi Jon Landau.
Duke e shpërndarë imazhe të pjesëve të xhirimeve në Instagram, Landau shkroi se, “setet e filmit janë gati, dhe jemi shumë të entuziazmuar që po kthehemi në Zelandën e Re javën tjetër”.
Me qindra filma dhe programe televizive kanë pezulluar produksionet për shkak të pandemisë së koronavirusit, përfshirë këtu edhe “The Batman-in” e ri dhe sezonin e katërt të serialit “Stranger Things”.
Kryetarja e Kuvendit të Kosovës, Vjosa Osmani ka uruar besimtarët myslimanë për festën e Fitër Bajramit.
Ajo thotë që festa e Fitër Bajramit përmbyllë një kapitull të rëndësishëm për besimtarët myslimanë, teksa shton se sot s’do të mund të takoheni për t’ia uruar njëri-tjetrit këtë festë, shkaku i pandemisë, porse do të mund të përcillni mesazhe urime e zemërgjerësie, duke shpërfaqur shpirtin solidarë dhe harmoninë, shkruan Indeksonline.
Njoftimi i plotë:
Pas ditëve të sakrificës në emër të Zotit, mëshirës, humanizmit e solidaritetit, festa e Fitër Bajramit përmbyllë një kapitull të rëndësishëm për besimtarët myslimanë.
Sot s`do të mund të takoheni për t`ia uruar njëri-tjetrit këtë festë, shkaku i pandemisë, porse do të mund të përcillni mesazhe urime e zemërgjerësie, duke shpërfaqur shpirtin solidarë dhe harmoninë.
Le të shërbejë kjo ditë feste për ta na afruar dhe për t`iu gjetur të varfërve e të pastrehëve dhe për ta dëshmuar se bota është më e mirë në saje të këtij angazhimi!
Festa e Fitër Bajramit sjelltë na familjet tuaja paqe, lumturi e begati!
Para 28 vjetëve, Ibrahim Rugova, kishte shënuar fitoren më të thellë politikë në zgjedhjet e organizuara parlamentare dhe presidenciale.
Këtë ditë e ka kujtuar ish-Këshilltari i Rugovës, Muhamet Hamiti, i cili ka thënë se acarimi, mujshia e oportunizmi në sjellje politike janë në kundërshti organike me rugovizmin autentik.
Hamiti ka publikuar edhe fotografitë e asaj ngjarje historike.
Si sot, para 28 vjetësh, më 24 maj 1992, në zgjedhjet e para parlamentare dhe presidenciale në Republikën e parë të Kosovës, Ibrahim Rugova u zgjodh kryetar i Republikës në zgjedhje të drejtpërdrejta, ndërsa Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) fitoi shumicën dërmuese të vendeve në Kuvend.(Në pamjen e parë Rugova duke hedhur votën në zgjedhjet e para demokratike në Kosovë.
Në pamjen e dytë, te komentet, Presidenti duke folur mbas hedhjes së votës në zgjedhjet nacionale të 23 tetorit të vitit 2004, të cilat poashtu i fitoi bindshëm LDK-ja e Rugovës Këto qenë zgjedhjet e fundit në të gjallë të Prijësit historik të LDK-së dhe të Kosovës.)
Ibrahim Rugova u zgjodh katër herë President i Kosovës: dy herë me votë të drejtpërdrejtë popullore (1992, 1998), dy herë në Kuvend (2002, 2004).Më 24 maj 2004, kur 24 maji u shpall Ditë e Presidentit, duke njohur rëndësinë e zgjedhjeve të 24 majit të vitit 1992, kur për herë të parë Presidenti i Kosovës u zgjodh me votë të drejtpërdrejtë, Presidenti Rugova ka thënë:”Këto zgjedhje janë përkrahur nga i gjithë populli i Kosovës, me përkrahje të gjerë e masive.
Po ashtu në formë demokratike qytetarët shprehën vullnetin e tyre politik për Presidentin dhe për Kuvendin e Republikës së Kosovës.
Këto zgjedhje kanë hyrë në analet e historisë më të re të Kosovës si ditë e rëndësishme dhe e shënuar, ndërsa janë regjistruar në të gjitha dokumentet e rëndësishme ndërkombëtare dhe në publikimet e ndryshme enciklopedike për funksionimin e shoqërisë dhe të shtetit të Kosovës”.Ati Themeltar i shtetit të Kosovës,
Presidenti Ibrahim Rugova ka ndërruar jetë më 21 janar 2006.Kosova sot, si kurrë më parë, ka nevojë për trashëgiminë e Rugovës: për politikën e besimit, të tolerancës e të dialogut, për njerëzi në sjellje e në marrëdhënie politike e shoqërore të vendit.
Acarimi e mujshia ndaj kundërshtarëve politikë janë veçori antirugoviste në Kosovë. Poashtu edhe oportunizmi, edhe i atyre që thirren deklarativisht në rugovizëm, pa e njohur dhe pa e përqafuar atë në esencë, duke u përpjekë të vishen me lavdinë e Rugovës për hesape të veta.
Acarimi, mujshia e oportunizmi në sjellje politike janë në kundërshti organike me rugovizmin autentik.
Kёshilli Koordinues i Diasporёs (KKD), përmes një deklarate ka reaguar rreth shembjes së Teatrit Kombëtar të Shqipërisë, duke e quajtur një akt të shëmtuar dhe jo demokratik.
Gjithashtu ky Këshill ka kërkuar nga partitë në Shqipëri që t’ia sigurojnë diasporës të drejtën e votës për zgjedhjet e radhës së vitit 2021, transmeton KOHA.
Koordinues i Diasporёs (KKD), si institucion qё ka pёr detyrё tё pёrfaqёsojё interesat e diasporёs dhe tё jetё njё urё lidhёse me institucionet e vendlindjes, ёshtё duke ndjekur me kujdes zhvillimet e fundit nё Shqipёri. KKD konsideron se respektimi i tё drejtave tё shtetasve shqiptarё dhe i parimeve tё demokracisё ёshtё njё pёrgjegjёsi thelbësore pёr shtetin shqiptar nё rrugёn drejt antarёsimit nё Unionin Evropian”, thuhet në reagim.
KKD shton se ka ndjekur me shqetёsim tё veҫantё situatёn e krijuar nga shembja e godinёs sё Teatrit Kombёtar.
dhe momenti qё u zgjodh nga qeveria pёr tё prishur godinёn, shoqёruar me arrogancёn kundёr atyre me mendim ndryshe, na shqetёson pasi vihet seriozisht në diskutim e ardhmja e Shqipёrisë, si njё shtet demokratik. Ështё e pakuptueshme se si nё ҫastet e rёnda tё pandemisё, një nga prioritetet e qeverisё ishte prishja e Teatrit Kombёtar. Shoqёria shqiptare nё kёtё periudhe të paprecedent ka nevojё pёr qetёsi dhe unitet dhe jo veprime tё nxituara dhe konflikte të panevojshme. Pёr mё shumё, dhuna e ushtruar nga forcat e rendit kundёr protestueve ditën e shembjes sё Teatrit Kombёtar duhet analizuar si akt i shёmtuar dhe aspak demokratik”, thotë KKD.
KKD, edhe pse i miratuar nga qeveria e Shqipёrisё, thotë se ёshtё institucion i pavarur.
“Shumё prej nesh ndodhen larg atdheut jo vetёm si pasojё e zgjedhjes individuale, por edhe e trajtimeve megallomane dhe shpesh hakmarrёse të qeverive tё ndryshme. Dhe kjo për vendin tonë ka qenë me kosto të lartë, sidomos intelektuale. Ne dёnojmё pa asnjё rezervё veprimet e Qeverisё pёr shembjen e Teatrit Kombëtar, mungesёn e transparencёs, shkeljet ligjore, dhe nxitimin nё marrjen e vendimeve. Ndёrkohё, u bёjmё thirrje forcave politike nё Shqipёri qё tё zhvillojnё dialogun dhe jo arrogancёn e treguar deri tani. Bёjmё thirrje tё ndalet menjëherё ndjekja penale kundёr personave tё arrestuar e dhunuar nё protestёn e datёs 17 Maj, ndjekje penale ndoshta duhet rezervuar pёr ata qё urdhёruan shembjen dhe ushtruan dhunёn”, thuhet në reagim.
KKD e konsideron thelbёsore transparencёn dhe respektin e ligjit nё procesin e vendimmarrjeve tё qeverisё dhe distancohet nga veprimet e nxituara dhe që karakterizohen nga mungesa e dialogut dhe mosrespektimi i institucioneve tё drejtёsisё.
“Kërkojmë nga ekzekutivi qё e drejta e popullit pёr protesta tё respektohet dhe qё forcat e rendit tё veprojnё vetëm konform ligjit. Ngjarje tё tilla me karakter tё rrezikshёm pёr demokracinё e vendit e bёjnё edhe mё urgjente marrjen e mendimit tё diasporёs nё qeverisjen e vendit”, thotë KKD.
Ajo kërkon që sa më parë diasporës shqiptare t’i mundësohet e drejta e votës.
“E drejta e votёs sё shtetasve shqiptarё nё diasporё ёshtё njё e drejtё e garantuar me Kushtetutё por qё vazhdon tё mohohet. KKD e konsideron jetike pёr demokracinё nё Shqipёri qё kjo e drejtё thelbёsore t’iu mundёsohet shtetasve shqiptarё nё diasporё dhe i kёrkon shtetit shqiptar dhe gjithё partive politike tё ndёrmarrin tё gjitha veprimet e duhura dhe tё parashikuara me ligj qё diasporёs t’i garantohet pjesёmarrja nё zgjedhjet e planifikuara pёr vitin 2021. Ështё detyrё e parlamentit t’i sigurojё diasporёs tё drejtёn kushtetuese pёr tё votuar ose diaspora do tё ri-konsiderojё mardhёniet e saj me qeverinë e vendin amё”, thotë KKD.
Eminemi ka lajmëruar se është duke e bërë një festë online për dëgjimin e albumit të tij të tretë “The Marshall Mathers LP” javën që vjen.
Albumi, i cili përbehet nga këngët e njohura si “The Real Slim Shady”, “Stan” dhe “The Way I Am” është duke festuar 20 vjetorin e publikimit.
Festa e dëgjimit online do të bëhet të mërkurën me 27 maj në Spotify, dhe sipas faqes zyrtare të Eminemit, adhuruesit mund t’i bashkohen bisedës live dhe të dëgjojnë albumin deri sa reperi nga Detroiti do t’i përgjigjet pyetjeve online.
Albumi “The Marshall Mathers LP” shiti 1.78 milionë kopje javën e parë kur u publikua në SHBA, duke e bërë kështu albumin e shitur më së shpejti në të gjitha kohërat në SHBA, por u tejkalua nga albumi “25” i Adele në vitin 2015.
Albumi më i njohur i Eminemit gjer tani është shitur në 35 milionë kopje në tërë botën, shkruan revista NME.
Ndonëse rruga s’merr kurrë fund, bëj një hap përpara dhe vazhdo të ecësh, mos u tut nga largësia. Në këtë rrugëtim, lëre zemrën të jetë udhërrëfyesja jote kur trupi ngurron dhe është mbytur nga frika.
Ti erdhe papritur dhe vodhe prej meje tri gjëra. Durimin nga zemra, ngjyrën nga fytyra dhe gjumin nga sytë.
Jo vetëm ata që flasin të njëjtën gjuhë, por edhe ata që ndajnë të njëjtat ndjenja e kuptojnë njëri-tjetrin.
I thashë natës, “Nëse je e dashuruar me hënën, kjo sepse kurrë s’qëndron gjatë”. Nata u kthye dhe më tha, “Nuk është faji im. Kurrë nuk e shoh diellin, nga ta di që dashuria është e pafund?”
Ji i çmendur dhe i dehur me dashuri, nëse je shumë i kujdesshëm, dashuria nuk do të të gjejë.
Duhet të vazhdosh ta thyesh zemrën derisa të hapet.
Lerë heshtjen të të çojë në bërthamën e jetës.
Duhet të hesht. Të hesht. Dhe ta lë dashurinë të përshkruajë vetveten: nën një përshkrim të lumtur, të gëzuar që s’merr fund kurrë.
Kurrë mos e humb shpresën, zemra ime, mrekullitë burojnë nga e padukshmja.
Mjaft me fjalë! Hap dritaren në qendër të kraharorit… Lëri shpirtrat të hyjnë dhe të dalin.
Mund të mësosh të dashurosh vetëm duke dashuruar.
Nëse fjalët dalin nga zemra, ato do të hyjnë në zemër.
Duke bërë si më thanë të tjerët, u verbova. Duke shkuar kur të tjerët më kërkonin, humba. Më pas u largova prej të gjithëve, edhe prej vetes. Kështu i gjeta të gjithë, edhe veten.
Unë nuk jam këto flokë, nuk jam kjo lëkurë, jam shpirti që jeton brenda tyre.
Nëse ke shumë, fal prej pasurisë tënde. Nëse ke pak, dhuro prej zemrës.
Bëhu si lulja që ia jep aromën edhe dorës që e këput.
Detyra jote nuk është të kërkosh dashuri, por të kërkosh dhe të gjesh të gjitha pengesat që vetja jote ka ndërtuar kundër dashurisë.
Nuk kam fe. Feja ime është dashuria. Çdo zemër është tempulli im.
Unë buzëqesh si një lule, jo vetëm me buzë, por me tërë qenien.
Mos u gënje nga bukuria ime, drita që më sheh në fytyrë vjen nga qiriu i shpirtit tim.
Kur bota të gjunjëzon, je në pozicionin e duhur për t’u lutur.
Përse po troket në çdo derë? Jepi, trokit në derën e zemrës tënde!
Ai që vë intelektin mbi dëshirat është më i lartësuar se engjëjt, ai që vë dëshirat mbi intelektin, është më pak se një kafshë. /KultPlus.com
Një shprehje e Homerit shqiptar, kolosit të letrave Gjergj Fishta gjen vend dhe sot ndër shqiptarë.
“Vërtetë ne kemi Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi bashkë”, kjo thënie e poetit të madh ka treguar se ndër shekuj shqiptarët e kanë pasur bashkëjetesën fetare një shembull për të gjithë duke e përcjellë brez pas brezi.
Edhe sot, në këtë ditë festë për besimtarët mysliman , shumë klerik kanë uruar për festën e Bajramit, duke dëshmuar paqe e mirëkuptim pavarësisht bindjeve fetare ndërmjet njerëzve. /KultPlus.com
Të vërtetën e së vërtetës, as unë s’di t’ju them sa breza kanë shkuar që kur u prish e u shkretua Katjeli i Mokrës.
Mbaj mënt vetëm se kam dëgjuar nga pleqtë e lashtë, e këta nga pleqtë e tyre, se ky Katjeli i Mokrës paska patur qënë dikur – ndofta pesë-a-gjashtë breza përpara nesh – një fshat i math e i begaçmë fort. Vëndësit e tija paskëshin qënë trima të ndjerë e paskëshin lëftuar me të vërtet si burra në ballën e burrave për të mbruar vendin e nderë nga turku.
Nga ky shkak turqit kur e muarr e paskan shkretuar që nga themeli.
Sot, në gjithë grykën ku pat qënë njëherë katundi janë përhapur pyje gështenjash, driza e dëllinja. Viset sheshe të pllajavet janë bërë luadhe e ara ku thekri na rritet dy bojë njeriu. Në vise-vise duken edhe sot, afron një me dhenë, themelet e murevet të vjetër, si krëhërë të dalë nga lëndina. Në vjeshtë a në prenverë kur damalugu hap brazdat e dheut që dërmohet si bukëvale, andej-këndej dalin copa plloça të gëdhendura me dorë e tulla të kuqe mun si flaka e zjarrit. Në dimbër zbresin gjer këtu poshtë bishat e malit.
Vetëm kjo kodra e Shën e Djelës ku pat qënë dikur kisha e fshatit, ka mbetur edhe sot e pacënosur prej dorës së njeriut. Vendi i saj as lërohet, as mbillet, as korret. Këtu njihen edhe sot murishtat e vjetra të kishës e rrasat e rënda të themelit të pa blojtura prej kohës. Rreth-e-rrotull, nëpër plisa e fjer, duken gurë varresh me çipe të mbuluar me myshk. Në mes të Kishës së Shën e Djelës që i përngjan njëj anije së fundosur nër ujra, dheu është pak si i batisur dhe çapet e njeriut godasin më bosh.
Një pëlhurë fshehtësije, që të bën të bjesh në mendime, mbulon të gjitha këto vise e gërmadhat e lashta. Fshatarët që ngjiten të korrin thekrat a të mbledhin gështenjat edhe barinjtë e bagëtive rrëfejnë se shumë herë, e më fort në netët me hënë, dalin e shëtisën nëpër murishta e lëndina njerës të mbëdhenj të veshur me mëngore e fustane të bardha, edhe treten pastaj, rishtas, më të thyerët të natës.
Vraga që nis nga an’ e djathtë e Shën e Djelës zbret në fshat buzë-liqerit, kur se ajo që nis nga an’ e mëngjër, ndrethon nëpër pyllin e dendur të gështenjave duke ngjitur e dyke zbritur kurrizet e çukave, e del mi Gurin e Kol Branës, një rrasë e lartër dy-tre hostene që qëndron vëngër mi greminat e bregut.
Rrëfejnë gojë-pas-goje pleqët e lashtë se këtu pat qënë në kohërat e vjetra, një qytezë e vogël, qyteza e Zotit Kol Branë Katjelit.
Edhe thonë se këtij Kolë Branës i paskan humbur në luftërat e përgjakëshme të asaj kohe, kur hyri turku në Shqipëri, të pesë djemtë e gjithë nipërija. Edhe si u sosnë këta të gjithë edhe turqit iu afruan Katjelit, Kol Brana ngjiti shkallët e gurta të qytezës, mbylli dyerët edhe priti të afrohet rrebeshi. E atëhere kur ardhi armiku as dora as këmba nuk iu droth nga pleqërija. Shumë kohë gryka buçiti si buçet kur lëftojnë trimat e ballit. Lëftonte Zoti Kol Brana vetë…
Më von, kur kështjella ra, nuk u gjend brenda përveç se një plak i thinjur me gjoksin e mbushur plot plagë. Zoti Kol Brana i Katjelit të Mokrës nuk ishte mê në jetë.
Që asaj kohe muret e kështjellës u gremisnë e mbretërija e dëllinjave i mori vëndin. Vetëm guri i Kol Branës, si i thonë edhe sot, ka mbetur i patundur prej valëvet të kohës e prej valëvet të turkut.
II
Vëndin ku pat qënë dikur Katjeli i Mokrës edhe kisha e Shën e Djelës e kam shkelur dendur vetë me këmbët e mija.
Në vogëli ne djemuria e fshatit ngjiteshim gjer atje për të mbledhur, si pas zakonit të vjetër, poleska e manushaqe për llazoret e vashave. Kjo ngjante në Mars a në Prill kur gjelbëronin pllajat e korijevet e kur të velte era e luleve. Vinim pastaj më von për të marrë shëndet, kur lulëzonin gështenjat dyke u ngarkuar me xhigerë të bardhë e të verdhë. Kur sbriste tatëpjetë era e malit, sillte gjer brenda në fshat fije nga lulet e tyre.
Shëmbitrit e Listopathit, gjer sa afroheshe dëbora, ngjiteshim dendur për të mbledhur ndonjë gështenjë nga drutë e Gjergollinjve.
Po e vërteta është se në atë kohë vinja në Katjel ditën e këthehesha më të ngrysur. Rasti për të ndenjur një natë të tërë m’utfaq më von, sot e disa vjet.
E ja se qysh:
Atij moti kisha ardhur së largu, nga vënd’ i huaj, për të shkuar pushimet e verës. Kisha dëgjuar se dy miq të mirë të derës s’onë, e mbase far’ e fis, mirreshin me kërkimin e haznave nëpër male. E prandaj, sa mbante vera e gjer afrohej Shëmbitri, shëtisnin viset e Mokrës mal-më-mal e breg-më-breg të tërhequr prej ndriçimit magjistar të florinjve që i thërrisnin ndënëdhe.
E drejta është se bota e fshatit qeshnin me ‘ta po kjo nuku i ndalonte asfare të shëkojnë punën si u thesh shpirti.
Një natë njërit prej tyre iu paskej fanitur në ëndër një vashë e re, e veshur në të bardha, si vishen grarija e Mokrës, edhe i paskej thënë:
-Jam ne Shën e Djela e Katjelit, njëzet e pesë pash nga kisha, andej nga e djathta, as eja e më nxir.
Kjo i paskej ngjarë më dy javë të Gushtit, më të gëdhirë të Shëmërisë. Edhe ky si paskej pritur disa ditë gjer të përtëritet hëna, e pastaj në një ndajnatë, me shoknë tjatër e me mua bashkë, ngjiti grykën e Katjelit.
Ishim në Shën e Djelë kur hënëza e re filloj të ngrihet që përtej Malit të Thatë. E kuqe si prushi në fillim, kjo hën’ e Gushtit na u bë më von si e larë me ergjënd. E gjithë malet e gjithë brigjet edhe gjith liqeri u mbuluan me një linjë të bardhë…
Miqtë e mij që s’kishin kohë të vështrojnë as hënë e as çudit e kësaj nate Gushti, nxuar nga torba një litar e disa kazma, shënuan vëndin njëzet e pesë pashe nga an’ e djathtë e mezit të kishës edhe nisnë të rëmojnë. Në fillim rëmuan që të dy e më pastaj, kur gropa u fellua, radhë pas radhe njëri punonte kazmën dhe tjetri lopatën. Toka ish e ngjeshur fort dhe pa e lidhur me fije rënje gështenje.
Puna mbajti afron dy orë, gjer sa hëna u ngjit gjer në mezin e kubes së qellit.
E në qetësinë e fellë të kësaj nate vere goditjet e kazmës sikur ishin rënkime të mbytura që dilnin nga bota tjatër.
Nga do-një shpes pa fole dilte dendur prej pylli e si hithte hijen e vet mi murishtat e Shën e Djelës, humbiste rishtas në pyll.
E kazma rëmonte-rëmonte e rënkimet e botës tjatër madhoheshin-madhoheshin…
Tanithi në gropë na u shfaq një lloj shtrati i hirtë porsi gur shurishte dhe midis tij disa drudheza të bardha që ngjanin me disa iskra eshtrash.
Kazma pushoj.
-Këtu paska qënë një varr, pëshpëriti njëri nga miqtë që ish brenda në gropë.
Tjatri u unj, mori pak dhe në dorë e thërmoj midis gishtërinjvet pa foli pakëz më von:
-Varr paska qënë, vërtet…
Dhe shtoj:
-Jemi në varret e Katjelit të moçmë.
U unja edhe unë pranë gropës së hapur dyke gjunjëzuar në tokën e nxjerë jashtë. Atëhere një dorë u sgjat së brëndëshmi, dora e mikut pa fjalë, e më la në pëllëmbë një aspër të bardhë, – një lloj kostandinari me shkronja të blojtura. Pas pak dora dolli së rish me një kryqëz të artë e me një send të çudiçmë që i përngjante njëj vëthi. Të paktën kësilloj gjykuam e vendosmë ne të tre. Dhe me qënë se vendosmë kësilloj, shokët vëzhguan me vërrejtje të himët të gjejnë edhe tjatrin. Po vëzhgimi na dolli i kotë se vëthi tjatër duket se u pat përzjerë me tokën në rëmitje e sipër dhe në vënd të vëthit gjetmë një lloj rënje që mbante erë temjani.
Ky pat qënë thesari që nxuarmë në Shën e Djelë në atë mesnate Gushti me hënën pesëmbëdhjetë mi krye.
Shokët e mij nuk ishin as fort të gëzuar as fort të dëshpëruar. Si pas gjuhës së tyre në këtë gjah të thesarëve nuk lispet të dëshpërohesh lehtë se vjen nata e lumtur kur njëherë e njëherë… E më fort se këtë radhë kishin gjyrmën e thesarit i cili mundet të gjindej ose pesë pash më lart ose pesë pash më poshtë.
Mua kjo ngjarje më vuri në mendime. E kur miqtë e mij hithnin prapë gropë në dherin e nxjerë që të mos lenë as një gjyrmë, unë rashë të çlodhem nër barishta. Që brenda nga gjiri i pyllit ndjenja tani shkoqitur rëgëtimet e mburimeve. Përtej midis malesh dukej një çip i liqerit i iskrosur prej do-një ere që sbriste nga gryka.
-Vallë ç’mall e ç’dëshirë e pat shtyrë vashën e varrit t’i shtihet në ëndër njëj gjahtori thesarësh? Mos e shrëngonte, vallë, fort ky zëndani i varrit a mos dëshëronte të vështrojë hënën e plotë e të ndjejë erën e lulevet dhe të barit që sbriste nga malet? A mos e kish marrë malli për tingëllimin e zilevet e për rëgëtimën e krojt?
E sikur më vinte keq se nuk u paskesha lindur në një kohë tjatër disa breza përpara.
E kur mendohesha kësilloj gropa u pat mbuluar e sheshuar e mi ‘të ish ndezur tani një zjarr me shkorreta për të humbur gjyrmën e kërkimevet. E mua ky zjarri më dukej sikur ish nuri që digjej mi varrin e një vashe që pat vdekur e re.
Me qënë se kjo natë ish e bukur po si një natë pralle si s’rrëfehet dot me gojë, gjumin e parë vendosmë t’a bëjmë në një padinë të vogël me bar të njomë, përmi krua.
-Nuk është mirë të flemë pranë krojt, foli njëri nga shokët, se natën vozitën hije.
-Ky vënd është i shkelur nga të bardhat, vazhdoi gjith ay me një lloj dridhje të fshehtë në zemër.
Po sepse ne s’i vumë veshin, fjalët e tij i mori era edhe ay ra pas vragës s’onë.
Shtruam disa shtrate fjer në padinë edhe ramë të flemë. Mbulesë kishim qellin e sbardhëllyer prej pahut të hënës. Fjeri e gjethet na mbytnin me erën e tyre. E sa të nëmërosh gjer më pesë, miqtë e mij i zuri gjumi.
Vetëm mua harroj të më zerë. Rinja në shtratin e njomë me duart nënë krye: vështronja qellin e dëgjonja rëgëtimet e krojt dhe rënkimet e mbytura të pyllit. Që të largoj mendimet e pyetjet e vetë-vetes fillova të nëmëroj yjet. E ndava kuben që sipër meje në tri pjesë me vija preçarthe edhe nisa që nga pjesa që mi Rrëzhan. Vura më nj’anë tridhjet e tre yj më të ndriçmë, dyzet e pesë më të shuar dhe nuk di sa yjeze të tretura. Këto të fudnit lëvrinin pa pushuar e dukeshin e çdukeshin rishtas sa që syt e mij nuk kishin se qysh t’u dalin zot. Pastaj, s’di se qysh, vijat e mija u fshinë dhe yjtë u ngatëruan po si mendimi im.
M’u kujtua befas pralla e Bir’ të Mbret, dhe e vashës së kopshtarit që i ngjante nga bukurija së Bukurës së Dheut:
-Vashë, o moj vashë, sa yjez ka qelli?
-O i Bir’ i Mbret, o i Bir’ i Mbret, sa lule ka fusha?
Pa dalngadal-e-dalngadal pyetjet e përgjigjiet ç’u bënë ujem me yjt e Rrëzhanit e me rëgëtimet e mburimit. E m’u duk befas sikur nga hija e gështenjave dolli një linj e bardhë e shkiti si një erë gjer ne padina jonë e nga mezi i saj ç’u fanit një vashë.
– Flenë që të tre? – pyeti një zë i njomë.
– Flenë, iu përgjigj një tjatër. Edhe ndjeva pastaj sikur një dorë e bryllët, pa fjalë dora e vashës linjë-madhe, m’i preku e m’i magjepsi qëpallat…
Atëhere fjeta me të vërtet.
III
…Dalngadal-e-dalngadal sikur prej qënies të sotme filloj të ngrihet një lloj mbulese e himët e hendur prej valëvet të kohës. Kjo na i ngjante një pëlhure të ngjyrë hiri që u hepua, u tret e firos në mugëtirë. Atëhere palët e dheut e të lëndinavet, të derdhura mi mure e gurë, se ç’u tërhoqnë më nj’anë si pas një urdhërate, edhe, sa të mbyllësh e të hapësh sytë, të gjitha ndërtesat e moçme u rritnë sikush në vendin e parë. Tani Katjeli i Mokrës, ky fshat i bukur i Zotit Nikoll Branës, m’u faneps ashtu sikundër se pat qënë katër-a-pesë breza njeriu më parë.
Në fillim thashë se jam në ëndër a më pat magjepsur dora e bryllët e vashës që dolli nga fletët e gështenjavet e prandaj rraha të gjej fillin e vërtetë të qënies së vërtetë. Sepse unë ndjenja në shpirt njëlloj përzjerje midis dy shekuj të ndryshmë. Katjeli ish, pa fjalë, Katjel, me kopshte e shtëpi të gurta sindozot që pat qënë qëmoti, po mëndja ime kish mbetur në një mot tjatër më të ri. Ndjenja sikur gjendesha midis dy botë të ngatëruara njëra me tjatrën: bota sotme dhe bota e perënduar. Disa grima m’u duk edhe sikur gjendesha në dy vise të ndryshme: në gërmadhat afron pa gjyrmë të Katjelit dhe në Katjelin e moçmë të pa cënosur prej tallazevet të kohës.
Po, për fatin t’im, kjo gjendje nuk u sgjat fort sepse mëndja m’u kthjelltësua shpejt e shpejt edhe ja se ç’u gjenda krejt, me trup e shpirt, në Katjelin e Mokrës në kohën e Zotit të Shqipërisë Gjergj Kastrioti.
Shtëpitë e fshatit ishin të gurta e të mbuluara me plloça të gëdhëndura mir e bukur dhe rruga e shtruar me gurë shpinte ne kisha e Zonjës Shën e Djelë.
E ç’u pikasa se unë qënkësha Rodovani, Rodovani i Vllastar Katjelit, djalë i ri i veshur me mëngore liri, me kallca e me fustane kinda-kinda. Pa m’u kujtua se atëhere, në vitin e Tënëzot një mijë e katër qint e gjashtëdhjet e tre, mbretëronte në zemrën t’ime Engjëllina, Engjëllina e motra e Kostandinit. Kjo Engjëllina na ish nga bukurija mi gjithë shoqet e fshatit e ky Kostandini na ish trimthi më i ndjerë e vëllajthi im m’i dhemshur. Edhe sepse më kish marrë malli fort për këtë të fejuarën e spirtit t’im pata sbritur asaj dite ne Kroj ku vinin për ujë vashat e Katjelit. Po se atë ditë ne Kroj nuk u patnë ndodhur përveç se dy vasha të tjera. E njëra prej tyre, që m’a dinte brengën e tetëmbëdhjetë vjeteve, më pat folur kësilloj:
-Rodovan, o Rodovan, Engjëllina vasha jote së bashku me Kostandinin po të pret ne Zonja Shën e Djelë ku do fillojë vallja e Ristozit Tënëzot.
Atëhere m’u kujtua se, me të vërtet, ish dit e tretë e Pashkës së Madhe kur vashat e fshatit heqin vallen e Ristozit ne Sheshi i Shën e Djelës.
Atje ç’e pashë, me të vërtet, Engjëllinën t’ime të bukur si ftoj i bardhë, të bryllët si er’ e malit.
Disa nga vashat e fshatit t’ënë këndonin këngën e Ristozit me një zë që të lavoste shpirtin dhe të tjerat hiqnin vallen dyke dredhur e përdredhur bel e hollë si mënjolla. Engjëllina ime se ç’më ish në kryen e valles dhe gjithë syt e botës se ç’i ndiqnin me çudi mjeshtërinë plot magji të valles. Pa se kur m’a hasi vështrimin fytyra se ç’iu ndes si prushi edhe unji kryet tatëpjetë. Atëhere, që t’iu them të drejtën e Zotit, nga malli e gazi shpirti m’u pat dredhur sindozot se dridhet flet e plepit kur fryn era e ndajnatës.
Po se asohere një grimë vetëm, një grimë të errët, kur i pashë kryqëthin e gushës edhe vëthëzat e veshit m’u pat kujtuar kjo jet’ e sotme, ëndra e mikut t’im me vashën q’e pat thirrur në Shën e Djelë, gropa e hapur në një natë me hënë pikërisht në vëndin ku më buzëqeshte aqe ëmbël Engjëllina ime, dhe jeta e bot’ e tërë m’u patnë dukur të murrme e pa shije si uji pas një lëngate.
Pikërisht atëças ndjeva mi sup dorën e Kostandinit edhe fytyra e tij që më nxirte mallin e Engjëllinës s’ime më solli rishtas në ujrat e para të lume.
-Rodovan, vëllajthi im, përse të shoh të errësuar?
E atëhere pushoj vallja e vashave e Engjëllina na ardhi pranë. E kur më ardhi Engjëllina pranë m’u sikur një djellë m’u pat lindur në shpirt…
U gjenda pastaj në një tjatër shesh, ne sheshi i burravet, ku trimat e fshatit me Kostandinë në krye, tregonin mjeshtërinë e shigjetës e të shpatës. E ish asaj dite në Katjelin e Mokrës një brithmë e një gas si nuk pat qënë asnjëherë.
…Pastaj, s’di se qysh, filli i jetës së parë sikur u këput pre dore njeriu.
Unë Rodovani i Vllastarit sikur isha gjith në Katjelin e Mokrës po se tanithi ky fshati ynë sikur paskëshe humbur brithmën e gazin e parë. Një ushtëtar kaluar paskej sjellë brenda në fshat lajmin e zi se qeni turk po vintej në viset t’ona dyke vrarë e prerë ç’do gjë të gjallë.
Ndjeva asohere se që nga kodra e Shën e Djelës sbriste tatëpjetë tingëllimi i dredhur i kambanës që hepohej e tretej në grykën e lumit sindëkur sbriste në një tjatër botë. Djemt e fshatit me shtijza në dorë e shpata për brezi ngjiteshin në nxitim e sipër në kodrën e kishës ku do mblidhej pleqërija. Pa m’u duk sikur burrat e fshatit t’ënë paskëshin shkuar në luftë e dhogat e zeza që mbyllnin dritaret tregonin se shumë nga shtëpitë e Katjelit kishin mbetur të shkreta e pa zot.
Nxitova çapet që të arrij shokët. U gjendmë befas ne Sheshi i Shën e Djelës ku ish mbledhur gjithë fshati për kuvend e bisedim. Tingëlli i kambanës ish shojtur dhe një pushim i rëndë kish rënë mi gjithë botën.
Që brenda, nga Kisha e Zonjës Shën e Djelë vinin pëshpëritje të mbytura.
Pleqtë e të parët, të gjithë veshur me floke të bardha, nxuar kësulat e hynë dyke u krusur në derën e unjtër të faltores.
Sbrita edhe unë shkallët e gurta edhe u gjenda në Shën e Djelë.
Erë temjani e qirinjsh.
Flagë të arta kandilesh.
Zëri i ngadalshmë i uratës.
-T’i lutemi Tënëzotit…
Pleqtë qëndronin kryeunjur e dëgjonin me bindje të kënduarat e lutjet që vinin nga alltari. Plakat e gratë u luteshin koravet.
-Ynëzot! Ynëzot!… na mbaj në hijen T’ënde!
-Ynëzot! Ynëzot!… na mbruaj nga armiku!
-Ynëzot! Ynëzot!… na mbruaj foshnjat e të miturit!
-Ynëzot! Ynëzot! Ynëzot!…
Ç’u gjenda pastaj sërish në Shesh.
Pleqtë kishin ndenjur në lëndinë, pranë varrevet, e bisedonin.
Ne të rinjtë qëndronim më këmbë, pakëz më tej.
Burrat midis moshës s’onë e midis pleqvet ishin të paktë. Këta kishin zënë grykat e viset ku do shkonte qeni turk.
Qetësi e rëndë si plumbi.
Pleqtë e ndjerë mbaruan kuvendin edhe u ngritnë në këmbë. Ne të rinjtë, që ishim si do-nja një qint veta, u afruam. Disa gra të thyera nga mosha e nga brengat bënë dy-tre çape.
Pa midis pleqvet se ç’dolli një plak bujar i lashtë e shpatull-gjërë, si ishin burrat e asaj kohe, e na vështroj me një vështrim shqiponje.
Ky qënke vetë Zoti Nikoll Brana i Katjelit.
Dikush më pëshpëriti:
-Ligjëron ynë-Zot Nikoll Brana.
E me të vërtet pas dy-tri grimave dëgjova kuvëndin e Zotit Nikoll Branë Katjelit.
Na foli mi të këqijat që punonte turku që linte kudo shkelte hi e varre, mi luftat e pareshtura të arbërvet e mi trimëritë e tyre.
Pastaj, e këtu ç’iu paskej errur balli si nata, kuvëndoj mi një armik nga gjaku arbër me emrin Ballaban që vinte në ballën e turkut për të prishur vëllezërit e vendin e tij.
-Mallkuar qoftë për jetën e jetës, foli urata i Shën e Djelës.
-Mallkuar qoftë bres-pas-bresi! Mallkuar qoftë! – folë pleqërija.
-Prej shpate arbëri iu derthtë gjaku, mbylli Zoti Nikoll Brana.
E pastaj ç’u bë disa grime qetësije që të përmbushet mallkimi. Tingëllimi i kambanës, i dalë vet-vetiu, e shpuri përtej, mbase vetë ne Zot i math e i vërtetë.
Ky Zoti Kol Brana ç’na u drejtua pastaj neve të rinjve e na ligjëroj kuvendin që kish dërguar Gjergj Kastrioti, Prengu i Krujës e Kryezoti i arbërit: t’i bjemë befas turkut nga malet e t’i japëm gjëmën e zezë.
Djemtë ngritnë lart shpatat dyke u lidhur për besën e arbërit e për Tënëzotin.
Urata na bekoj, mëmat na pushtuan me lotë nër sy.
Mua më rrihte zemra si zogu në leqe se ndjehesha si i ndarë midis dy botë të ndryshme…
Befas m’u pat fanitur përpara Gjoni i Prendit i veshur me fustane kinda-kinda, me helme në krye, me pafta ergjëndi në gjoks e me shtijëzë në dorë. Ish nga trupi i kalorisë.
-Eja, Rodovan, për Tënëzotin…
Atëhere u ndjeva rishtas i gjith asaj bote dhe hyra midis shokëvet. Zoti Nikoll Brana që ish në kryet t’ënë, nipër e stërnipër, i ngjante njëj Shëndëlliu-plak me shpatë në dorë…
Hodha vështrimin përtej e m’u duk sikur një vashë, që i përngjante kësaj Engjëllinës s’ime, më vështronte me mall e brengë e ndofta dyke lotuar.
Këtu filli i ëndrës së katjelit m’u këput befas.
U zgjova i lodhur.
Era shushëlliste midis fletëvet të gështenjavet. Hije të rënda lëngonin mi murishtat e Katjelit.
Hëna po zhdukej përtej Rrëzhanit të Mokrës edhe liqeri hynte në t’errët. /KultPlus.com
Ka një tërheqje kur flitet për figurën e Faik Konicës dhe kjo lidhet me fuqinë e tij polemike në të gjallë, por edhe gjuhën e ashpër, me ata që ai i konsideronte si kundërshtarë. Dhe, realisht shkrimi dhe gjuha e tij nuk kursente askënd. Nuk e kurseu Ahmet Zogun dhe madje edhe Fan Nolin, mikun e tij, që do ti besonte amanetin e trupit në pasjetë. Do të shprehej hidhur kundër Naim Frashërit në një nga shkrimet më demaskuese të jetës së vet, ndërsa në të gjallë nuk do linte gjë pa thënë dhe pa vepruar kundër Luigj Gurakuqit.
Njerëzit e monografive dhe historive të tij shmangen me kujdes dhe hapësira ku notojnë është e gatshme. Janë shkrimet e tij publicistike por mbi të gjitha shkrime të tëra kushtuar gjuhësisë që na shpalosin një figurë realisht të vyer në aspekte të veçanta. Falë tij kemi revistën “Albania”, një revistë politiko-kulturore dhe letrare, e cila u bë organ vërtet flamur në vitet e Rilindjes sonë. Vitet më pas dhe angazhimi i tij në jetën shqiptare e bën një figurë shumë kontroverse.
Më 1909 Konica, pak pasi u mbyll revista “Albania” në Londër, u ftua të shkojë në SHBA nga bashkatdhetarët, ku drejton “Diellin”. Pak vite më vonë, më 1912, personaliteti i tij do e vendosë në krye të organizatës së sapo themeluar, që njihet me emrin Federata “Vatra”. Ka shumë boshllëqe në jetën e tij, por që panegjirikët i mbyllin me kontributin dhe erudicionin e tij, që gjithsesi nuk mund të krahasohet me paqësinë dhe staturën e të vëllait të vet Mehmetit. Gjithsesi, personaliteti i njohur, do jetë në jetën shqiptare më vitet 20 dhe në një periudhë që meriton hulumtime të thella. Pranon ofertën e një njeriu që e kishte ofenduar deri më atëherë dhe vite më vonë do e lavdëronte sërish. Kështu, me ardhjen e Ahmet Zogut në fuqi, Konica u emërua Ministër fuqiplotë i Shqipërisë në SHBA. Këtu do mbyllë jetën personaliteti i njohur, por që do rehabilitohet shumë vonë në vendin e tij, të cilit i nxori ujin e zi me kritikat therëse dhe shpesh tepër domethënëse…Një e tillë i është bërë Naim Frashërit, dhe publiku duhet ta njohë për të kuptuar mënyrën sesi e perceptonin poetin në të gjallë, disa nga bashkëkohësit e tij…
Nga: Faik Konica Të prurët e eshtrave të Naim Frashërit në Shqipëri është një çap i duhur dhe i hieshëm. Nuk është vetëm një drejtësi për shqiptarin e vdekur; është dhe një mësim për shqiptarët e gjallë; se nderimi për shërbime të shkuara stërvit dhe lartëson shpirtin. Naim Frashëri, i ritur në mes të një turme shqiptare të fjetur nga mëndia dhe nga zemra, me shëmbëllin dhe fjalën e tij zuri të zgjojë ndjenja kombësie në mes njerëzish të mpirë. Kushdo që hynte në shtëpi të tij, dilte andej I ndruar; ca bëheshin nxënës dhe përhapës të mëndimit të ri-që kombi shqiptar duhej ngjallur. Vepr e ngadalshme, plot me pengime dhe rreziqe, po vepre lëronjëse, madhësia e së cilës munt të matet vetëm kur të marrim në sy gjersin e fushës së lënë pesqint vjet ugar. Pas disa vjet, qarku i dëgjonjësve u rrit aq sa munt t’ arriheshin vetëm me shkrime. Ahere filloi një lumë i paqëndruar fjalësh të shtypura, në formë vjershe. Të gjitha këto “vjersha” kishin një karakter; qenë siç thonë inglisht, doggerd rhymes, frëngjisht, vers de militon, gjermanisht, Knuettelverse; shqip, hepërhë, gjer sa të na paraqitet një fjal’ e mirë, munt t’i quajmë vjersha me tototo e tatat. Është lajthim të mohojmë dobinë zgjonjëse të atyre pallavrave. Totototë dhe tatatatë e Naim Frashërit, sikundër këngët e Mihal Gramenos, zenë një vënt me rëndësi në historin’ e lëvizjes kombëtare. Po vetëm padija, a mungesa e nderit të mëndjes, munt t’i quajë letretyrë. Janë dokumenta propagande politike të vlefshmem, dhe asgjë tjatër. Kio ësht aq e vërtetë, sa udhëheqësit e lëvizjes kombëtare i kanë përdorur në kohët e shkuara si vegla politike të shëndosha. Mbaj mënt njeherë një të thënë të Shqiptarit të math, Nikolla Naços, në Bukuresht ku kisha vajtur të piqem me të. Naçua kish thirrurr një mbledhje, ku kish ftuar dhe disa Rumunë, për nder të të cilëve foli dhe rumanisht, Nga gjërat e paka që mora vesh, ishte titulli “Homerul Albanesilor”, d.m.th. “Homeri i Shqiptarëve”, që i dha Naim Frashërit. Kur duallmë jashtë, Naçua më tha të shkojmë të hamë bukë, po j’u-luta të vejim më parë në shtëpi të tij: “Nuk munt të ha”, i thashë , “para se të më tregoni Illiadhën e re të “Homerit të Shqipëtarëve”.
Më vjen turp që , nxënës i palodhur i letrave, një ngjarje aq e madhe sa të dalët në botë të një Homeri të ri të më ketë shpëtuar”. Naçua nënqeshi. “Mos ma trazo!” tha; “nuk ua dhashë me senët Rumunëve. As ua dhashë as e muarën fjalën time si senet. Rumunët janë si ne; i shtojnë fjalët; dhe për të gjetur të vërtetën, i bëjnë skontë ato që dëgjojnë. Kur u thashë se kemi një Homer, kuptuan se kemi një poet të mesme. Dhe aq na arrin, se bota na kujtojnë njerëz të egër”. Shqipëtari është shumë duar-gjerë me lëvdatat; por kur quajmë vjershëtor të math, një bërës tototosh e tatatash, ç’fjalë do të na mbetesh për Gjergj Fishtë? Pastaj, për fat të zi, kemi njerëz pa gjykim që i marrin për senet fjalët e tepera. U poqa në Korfuz, nj’a tridhjet vjet më parë, me një meemur shqiptar, t’ikur nga Turqia, i cili ish I bindur se Naim Frashëri ish më I madhi vjershëtor i gjith kohëve. “Vallahi”, bërtiste, “kur të bëhet mahi qyre-i-arzi, ahere do të shuhen vjershat e Naim Beut!” Këto fjalë më çuditnë si ishin një karikaturë miaft besnike e një fjalë të poetit roman Ovidius mi Lukretin: “Vjershat e Lukuretit të lartë do të shuhen ahere kur të vij dita që të shuhet bota!”:Carina sublimis tyne funt pritura Lucreti, Exitio terras cum dabit una dies. Ku munt ky lolo huqumeti të kish dëgjuar vjershat e Ovidit dhe pallavra e Lolos të Korfuzit u përpoqnë ndothtazi. Naimi jo vetëm nuk është vjershëtor a shkrimtar i math, po nuk ish as I vogël. Nuk dinte të shkruajë fare. Çdo njeri i kthiellët, që kupton se ç’është stili, munt të gjykojë vetë, shumë lehtë, në u mundoftë gjysëm ore të këndojë tatatatë dhe totototë e Naimit. Vjersha është një mjeshtëri e bukur, një art. Si piktura dhe të gdhendurit e mermerit, mjeshtëria e vjershës dhe përgjithësisht e shkrimit ka ligjet e saja, të cilat munt të përmblidhen në pakë fjalë. 1) Vjershësia është sheshi i cilësis jo i sasisë. Shumësia këtu i lë bukurisë vëndin. Historia e letrave nderon vjershëtorët që kanë lënë vetëm dy a tri vjersha, edhe nuk zë në gojë të tjerë që kanë shkruarë me qindra. Ka patur vjershëtorë që janë pranuar në gji t’ Akademisë Frenge vetëm se patën shkruar një vjershë katërmbëdhjet vargjesh, një sonet, po të mbaruar. 2) Shkrimi i vërtetë i kursen fjalët. Merni, përshembëll, Bossuet-in edhe Jonathan Sëift-in, të dy shkrimtarë më të mbëdhenj, i pari në gjuhën frenge, i dyti në inglishten.Në një copë nga penda e tyre kini për të kërkuar më kotë një fjalë të tepërt, një fjalë që munt të hiqet pa dobësuar kuptimin. 3) Shkrimi I vërtetë i zgjedh fjalët. Nuk pranon fjalën që i shket e para nga penda; kujton dhe të tjera fjalë, edhe veçon atë, të vetmën, që duhet. Pata rastin njëherë në Librarinë Kombëtare të Parisit, të kqyr me mallëngjim dorëshkrimin e një vjershe të Fontaine- it, një vjershë aq e lehtë dhe e ëmbël në të kënduar sa duket sikur vjershëtori e kish shkruar duke u fjalosur me miq me të cilët po shijonte një gotë verë. Po dorëshkrimi zbulon një mësim të ndryshme; i mbushur me të ndrequra, me shtime, me heqje, me çfarëdo ndrimesh, duket posi një shoshë e prishur-një shembull i gjallë I punës së stilit, “le travail du style”- 4) Shkrimi i vërtetë, në varg a në frazë, ka muzikën e veçantë të tij, t’I pëlqej veshit. Flaubert-i, stilisti frenk i math, shkronte nga nonjëherë shumë orë duke ndrequr një paragraf, shpesh gjer në thellësi të natës; këto mundime, këto ethe t’artistit në shkrim, i qunate “les affres du style”. Naimi ynë i pafajshëm s’dinte të tilla gjëra. Pasqyra e “stilitt” të tij ishin këngët e lipseve maleshovite me gjuhën e tyre të çqjepur dhe xvarranike që duket si të folurit e një çilimiu të dehur. Naim Frashëri lipsit maleshovitë i kanë lënë një gjurmë aq të thellë në mëndje, sa shumë herë kopion ca fjalë të tyre pa ndonjë ndryshim; Për shembull, “O njeri të qofsha falë, -A e mer vesh ketë fjalë?” Që të bashtingëllojë bishti i dy vargjeve, s’ve re as gjuhën as arsyen. Për të thënë, “Ish një ditë që pellazget,” ish-in e bën ishte, që nuk është faj, edhe “Pellasgët” i bën- “Pellasgjite”: “Ishte një ditë / Qe Pellasgjite”. Shtylla kuptohet prej çdo njeriu si shenja e një gjeje që qëndron me këmbë; po Naimi e bën si shenjën e shtrirjes kur i duhet në funt të një vargu: “Ishte shtriqure si shtyllë”. Plepi me degët e tij të holla, që lëviznin nat’ e dit n’erë, përfaqëson tundjen e paqëndruar. Naimi thotë: “Ebuxhehli dhe Lehepi / Të patundur si plepi”. Derri nuk varroset gjëkundi, veç ndoshta në ca fe aziatike të çdukura kur derri adhurohej si një perëndi. Naimi shkruan: “Vdiq e vate skëterrë, / E kalle në dhe si derrë”. Naimi s’di as të zgjedhur as të kursyer fjalësh. Një gjë e thotë, e përsërit, e le, e mer prapë. Harron themën e tij, hidhet në një tjatër. Bagëtia e Bujqësia nis me të përshkruar bukurit’ e maleve dhe të fushave; befas Naimi harron ku ndodhej, edhe bërtet një këshillë të papritur: “Ju shokë kur pini verë / mos dehi, mos zemrohi / Mos uzini, mos u shuani / mos lëvdohi, mos qërtohi”. Ata që duan të zbaviten duke hyrë në një shtëpi të marësh, ku mendimet dhe fjalët s’kanë as lidhje as kuptim, duhet të këndojnë një vjershë të gjatë të qojtur Parrajsa. Një nga gjërat e çuditshme këtu është lajmi se Shqipëtarët kanë qenë krijuar jo vetëm më parë se Adami, por edhe më pare se hëna: “Ademi dhe s’kishte lerë / Kërthiza s’i ishte prerë / Ay ishte uj’ e baltë / Ne ishim njerës të naltë / Hëna dhe s’ishte në jetë / Dheu kish vetëm bar’ e fletë / Kur ka lindur Shqipëtari / Është nga të gjithë m’i pari! / U vu emër perëndive / Edhe gjithë bagëtive / Ay tekdo mbretëronte, etj” Më kanë qortuar disa herë që jam tallur me Naim Frashërin. Përkundrazi. Tallen me të, pa dashur, ata që e nderojnë për ç’nuk ish, edhe nuk e nderojnë për ç’ka ka qenë me të vërtetë,-një dashes i thellë i Shqipërisë, i cili si zgjonjës i Kombit, bëri shërbime të thella, edhe ka pakë shokë në historin e rilindjes s’onë.
FAIK KONITZA (Gazeta “DIELLI” Boston Mass, e Mërkurë 28 Korrik 1937) /KultPlus.com
Plazhi i Durrësit po bëhet gati për të pritur pushuesit, që pritet ta “pushtojnë” sapo të hiqen masat ndaj pandemisë.
Punonjës dhe makineri të rënda janë duke punuar përgjatë gjithë vijës bregdetare.
“Kemi disa ditë që po merremi me heqjen e leshterikut, jemi në përfundim të punës. Besoj se ditët e hënë përfundojmë komplet dhe plazhi pas dezinfektimit të ditës së hënë është gati për të pritur pushuesit”, ka thënë Alfred Dhuli, drejtori i Shërbimit komunal, për “TV Klan”.
Drejtoria e mirëmbajtjes thotë se i ka kapacitetet për të menaxhuar të gjithë vijën bregdetare nga Përroi i Agait deri tek Ura e Dajlanit, që është gati gjashtë kilometra e gjatë.
“Më 1 Qershor hapet sezoni dhe ne jemi thuajse gati e kemi infrastrukturën gati për të përballuar çdo lloj fluksi njerëzish. Ne i kemi marrë mjetet fondet, jemi në gatishmëri”, ka thënë kjo drejtori.
Në Durrës këtë vit plazhet private do të kenë vetëm hotelet, sipas numrit të dhomave që disponojnë. Ndërsa pjesa tjetër do t’i kthehet publikut, i cili do të duhet të respektojë distancën në vendosjen e çadrave.
Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, kishte bërë të ditur se në fund të majit do të hapen kufijtë për kosovarët. Në anën tjetër, institucionet e Kosovës ende s’kanë bërë të ditur se kur mund të hapen kufijtë tokësorë. /KultPlus.com
Në mbledhjen e 34-të të Qeverisë së Kosovës është vendosur që të nisin procedurat për shpalljen muze të ish-burgut në rrugën “Luan Haradinaj” në Prishtinë.
Qeveria e Kosovës nuk ka dhënë shumë detaje për këtë vendim veçse ka njoftuar që Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit obligohet që të zhvillojë procedurat e nevojshme dhe t’ia propozojë Qeverisë themelimin e këtij muzeu.
“Në mbledhjen e sotme, Qeveria në detyrë e Republikës së Kosovës ka shqyrtuar dhe miratuar edhe vendimin për shprehje të vullnetit dhe interesit që Ndërtesa e ish-burgut në Prishtinë, në rrugën “Luan Haradinaj”, të shpallet muze. Me këtë vendim është obliguar Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit që, në koordinim me Ministrinë e Drejtësisë, Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe Administratës Publike dhe Ministrinë e Financave dhe Transfereve, dhe në pajtim me Ligjin për Trashëgiminë Kulturore, Ligjin për Institucionet e Kulturës dhe me legjislacionin tjetër në fuqi, të zhvillojë të gjitha procedurat e nevojshme dhe t’i propozojnë Qeverisë së Republikës së Kosovës themelimin e këtij Muzeu”, thuhet në njoftim. /KultPlus.com
Aktorja e njohur shqiptare, Yllka Mujo ka bërë një postim të ndjerë e prekës lidhur me shembjen Tetarit Kombëtar. Ajo ka shkuar duke e parë nga afër duke bërë dhe një shkrepje. Foton e ka postuar në rrjete sociale dhe krahas shkruan:
“Ti me deshe ashtu siç di te doje arti! Tek ti dhashë dhe mora fryme, dhimbje, kënge, lot , kërcim, lodrova si fëmije, dashurova, ëndërrova, jetova! Me rrite, me mbajte, me përkunde kur me dhimbtë zemra, ti ishe kopshti ku jeta ishte vërtete e bukur! Ne rrënojat e tua ti mban dashurinë e madhe dhe dhimbjen time te thelle, mban drithërimat e përkushtimit dhe nderimit tim! Edhe pse te lanë zhveshur e zbathur, ti pate shume per te dhuruar! Mirenjohja ime për ty nuk ka kufi!” /KultPlus.com
Kryeparlamentarja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka propozuar që vetura, në të cilën ndodhej ish-presidenti Ibrahim Rugova kur ishte sulmuar në vitin 2005 në rrugën “Agim Ramadani”, të ruhet në muze.
Në një postim në Facebook, një ditë para “Ditës së Presidentit”, Osmani ka thënë se vetura në të cilën ishte sulmuar Rugova “është dëshmi se duhet të ruajmë kujtesën kolektive e jo të bëhemi pjesë e amnezisë kolektive”.
“Në prag të 24 Majit, Ditës së Presidentit, e inicuar si ditë presidenti nga vetë dr. Ibrahim Rugova, e kujtuam arkitektin e pavarësisë së Kosovës, ideatorin e shtetësisë së saj, njeriun e butë por këmbëngulës në vizionin e tij për ta realizuar ëndrrën e brezave për të jetuar të lirë. U përkulëm para varrit të Presidentit historik, me kujtesën e freskët për njeriun, i cili na mësoi se këmbëngultësia në parime, sado e vështirë, është rruga e vetme për ta realizuar ëndrrën për shtet që i bën të dinjitetshëm qytetarët e vet dhe ua garanton atyre liritë qytetare; se ëndrra për t’i shërbyer me dinjitet vendit është më e madhe se moskuptimi, sharjet e sulmet nga ata që s’mund ta kuptojnë vizionin tuaj, madje edhe kur sulmoheni me bomba, sikur i ndodhi presidentit tonë, 16 vjet më parë. Sot, vetura në të cilën ndodhej presidenti Rugova atë ditë, së bashku me veturat e tjera të eskortës së tij, gjinden në oborrin e Kuvendit të Kosovës, në mëshirë të fatit. Si kryetare e Kuvendit të Kosovës, do t’u propozoj institucioneve përgjegjëse që këtë veturë, e cila është pjesë e rëndësishme e historisë së Kosovës, ta marrin nën mbrojtje. Atë veturë nuk guxon ta mbulojë pluhuri i harresës. Ajo është dëshmi se duhet ta ruajmë kujtesën kolektive e jo të bëhemi pjesë e amnezisë kolektive. Është dëshmi se Presidenti nuk thyente parimet as kur përballej me bombat”, ka shkruar ajo në Facebook.
Osmani ka propozuar që vetura të jetë në Muzeun Kombëtar, ose në atë të Pavarësisë, “sepse, sikur e gjithë veprimtaria e dr. Rugovës, ajo është dëshmi se vizioni për shtetin e pavarur, i prirë nga dashuria për vendin, është i pathyeshëm; se këmbëngulja për ta ndërtuar vendin është më e madhe se cilado pengesë dhe se kujtesa për lëvizjen për pavarësi është kujtesë për qenien tonë”.
“Ne do ta kujtojmë përherë presidentin Rugova si njeri stoik e si model të papërsëritshëm të politikanit, i cili ia dha politikës dimensionin më të çmuar të saj: atë human; e kujtojmë unifikuesin e jashtëzakonshëm të popullit të tij e përafruesin po kaq të madh të pikëpamjeve të ndryshme politike rreth vizionit për lirinë. Ai u ndihmoi shqiptarëve që ta krijonin lirinë e brendshme, si premisë mbi të cilën do ta realizonin lirinë fizike dhe kjo qe e arritur e jashtëzakonshme e tij dhe e lëvizjes që ai e udhëhoqi; e kujtojmë udhëheqësin shpirtëror të shqiptarëve, i cili vizionin e tij për Kosovën dhe çështjen shqiptare e shpalosi aq bindshëm nëpër kancelaritë botërore, sa krijoi ura miqësie gjithandej globit dhe e vulosi përfundimisht aleancën e qëndrueshme e të përhershme të shqiptarëve me qytetërimin e vendet e perëndimit. Këto, sikur dihet, ia mundësuan Kosovës që përfundimisht ta prekte ëndrrën për të jetuar e lirë, ëndërr që u bë realitet më 1999. Ëndrra e presidentit vazhdon!” ka shkruar tutje Osmani në këtë postim.
Ende s’janë gjetur autorët e atij sulmi. /Koha.net /KultPlus.com
Vërtetë është për t’u habitur se si nuk kam hequr dorë nga të gjitha idealet e mia sepse duken shumë absurd dhe të pamundur për t’i realizuar. Megjithatë nuk tërhiqem nga ato, përkundër të gjithave edhe më tutje besoj se njerëzit janë të mirë.
Njerëzit mund të të thonë mbylle gojën, por kjo nuk të ndalon e as nuk të pengon që të kesh mendimin tënd.
Sa mirë është ajo kur askush nuk duhet pritur asnjë çast për ta bërë botën më të mirë.
Në shtigje të gjata, arma më e mprehtë nga të gjitha është shpirtmirësia dhe ndjeshmëria.
Kujto të gjitha bukuritë rreth teje dhe bëhu i lumtur.
Ditëlinda e 10-të e Anne Frank. E dyta nga e majta.
Fati meritohet duke bërë vepra të mira dhe duke punuar, duke mos spekuluar dhe duke mos qenë i mërzitshëm e i bezdisshëm.
Madhështia e njeriut nuk bazohet në pasuri dhe forcë, por në karakter dhe mirësi. Njerëzit janë vetëm njerëz dhe të gjithë njerëzit kanë mangësi dhe veti, por të gjithë ne lindim të mirë.
Mund të jesh i vetmuar madje edhe atëherë kur shumë njerëz të duan, nëse për askënd nuk je një dhe i vetëm.
Të gjithë jetojmë me dëshirë që të jemi fatlum dhe të lumtur. Jetët tona janë të ndryshme, por përsëri të njëjta.
Thellë në vetvete, të rinjtë janë më të vetmuar se të moshuarit.
Pse disa njerëz duhet të durojnë urie, përderisa ne viset tjera të botës ka tepricë? Oh, pse njerëzit janë ashtu të çmendur.
Nuk dua të jetoj kot, si shumica e njerëzve. Dua të jem e dobishme dhe t’u sjellë kënaqësi të gjithë njerëzve, madje edhe atyre të cilët kurrë nuk i kam njohur. Dua të vazhdoj të jetoj edhe pas vdekjes.
Dhoma e gjumit e Anne Frank
Kam kuptuar se bukuria gjithmonë diku ekziston-në natyrë, në rrezet e Diellit, në liri, në ty; e gjithë kjo mund të të ndihmojë.
Prindërit mund të japin këshillë të mirë ose ta orientojnë fëmijën në rrugë të drejtë, por përfundimisht formimi i karakterit të ndokujt qëndron në duart e tij.
Është vetëm një rregull që duhet mbajtur në mend: qeshu për gjithçka dhe harro të gjitha të tjerat! Tingëllon shumë egoiste, por ky është ilaçi i vetëm kundër vetëkeqardhjes (dëshpërimit).
Megjithëse jam 14 vjeçe, e di mjaft mirë se çfarë dua, e di çfarë është e drejta dhe çfarë është e gabuara.
Kam opinionet e mia, idetë e mia dhe parimet e mia, dhe megjithëse mund të duket çmenduri për një adoleshente, ndihem më shumë person se sa fëmijë, ndihem më e pavarur se çdokush.
Secili që është i lumtur do ti bëjë edhe të tjerët të lumtur.
Pavarësisht gjithçkaje unë besoj akoma që njerëzit kanë një zemër të mirë.
Nuk e mendoj kurrë mjerimin, por bukurinë që ka ngelur ende. /KultPlus.com
Nga: Lovro Mihaçeviq (1883-1907) Përktheu (fragment nga vepra “Nëpër Shqipëri): Anton Filipaj
Për të dëshmuar çfarë ështê besa shqiptare, po rrëfej edhe njê shembull. Një të premte mbrëma, pasi muslimanët kanë dalur nga xhamia, kanë bërë hoka ndërmjet vetes në oborr të xhamisë, mirëpo loja ka përfunduar me gjak. Dy prej tyre në lojë e sipër, janë fjalosur, pasi janë ngatërruar, kanë nxjerrë revolet nga brezi, njëri prej tyre ka vrarë shokun dhe duke përshkuar nëpër popull është bërë tym.
Me të shpejtë ka rënë muzgu e ai duke ikur ka parë një bullë (grua me veshje muslimane) në derë të avllisë, i është ofruar dhe i ka kërkuar besë, ta pranoj[ at natë në konak pasi ka rënë në gjak. Bulla i ka dhënë besë dhe në besë e ka futur në shtëpi duke mos e ditur se ke po e pranon në shtëpi të vet dhe kujt po i jep besë, e as vrarësi nuk e ka ditur, as në mend nuk i ka vajtur prej kujt ka marrë besë, kujt i ka rënë në dorë dhe në shtëpinë e kujt është strehuar.
Babai dhe dy vëllëzërit e të vrarit kanë ndjekur e kërkuar vrasësin, por nuk e kanë arritur, ashtu të lodhur e të kastiguar janë kthyer në shtëpi. Nëna u ka bërë gati darkën dhe u ka shtruar sofrën, pasi nuk e ka parë djalin e tretë, i ka pyetur se ku është ai? Ata i treguan se çfarë ka ndoshur, si është vrarë para xhamisë dhe si e kanë ndjekur vrasësin, por ai u ka shpëtuar duke ikur nëpër popull e u është fshehur diku në terr. Nëna kur ka dëgjuar çfarë i kanë treguar, i ka rënë hija e vdekjes në fytyrë e i është ngrirë gjaku në denj, por sekretin e vet nuk e ka zbuluar.
Vrasësi i birit të saj ka qenë në duart e saja, mirëpo ajo e ka marrë në besë e besa është e shenjtë, nuk guxohet të shkelet. Pasi kanë hangër darkë, kanë marrë mashkujt lopatat dhe kanë shkuar të varrosin në varreza para xhamisë birin e vrarë. Tani nëna ka shfrytëzuar momentin, e ka nxjerrë djaloshin përjashta, i ka dhênë për rrugë një copë bukë e nëj dorë djathë dhe e ka pêrcjellur jashta avllisë duke i thënë: “Na kêtê bukë, le ta keshë për rrugë, të kam marrë në besë dhe besën e kam mbajtur, shko tash, shporru qofsh mallkuar, se ma vrave loqkën e zemrës”. /Telegrafi /KultPlus.com
Aktori Helidon Fino, një emër i vlerësuar nga publiku për kontributin dhe artin në skenën e Teatrit Kombëtar në një intervistë për Agjencinë Telegrafike Shqiptare tha se ndërtimi i një teatri të ri është i vonuar.
Prej më shumë se 25 vitesh, i rritur në Teatrin Kombëtar, Fino thotë se prej shumë kohësh artistët kanë merituar të performojnë në skenë dinjitoze.
“Absolutisht që po, besoj që askush nuk është kundra ndërtimit të një teatri të ri dhe për mendimin tim teatri i ri me të gjitha parametrat bashkëkohorë është vonuar shumë. Unë kam filluar punë në Teatrin Kombëtar në 1995, pra prej 25 vitesh kam qenë mjaft aktiv në skenën e atij teatri dhe e njihja mirë atë godinë me të gjitha problematikat e saj. Megjithatë, në atë skenë janë vënë shfaqje të mëdha dhe dinjitoze falë përkushtimit dhe pasionit të trupës artistike të historisë të teatrit dhe brezave aktualë”, tha aktori Fino për ATSH-në.
“Ajo që mund të them thjesht si aktor, jashtë debateve rreth vlerave historike dhe arkitekturore të asaj godine, për të cilat le të flasin kompetentët, një teatër i ri me të gjitha parametra bashkëkohorë, duhej patjetër në të tashmen që jemi dhe për të ardhmen. Nëse prej shumë kohësh tashmë është treguar një neglizhencë dhe papërgjegjshmëri ndaj nevojave të artistëve në përgjithësi dhe teatrit veçanërisht, është koha që me ndërtimin e teatrit ashtu siç duhet dhe pa abuzime të tregojnë përgjegjshmëri. Përndryshe, do të duhet të mbajnë përgjegjësi ligjore dhe historike” -u shpreh Fino për ATSH-në.
Sipas tij, Shqipëria dhe Tirana prej vitesh e ka pasur të nevojshme ndërtimin e një Teatri të ri Kombëtar.
“Shqipëria dhe Tirana prej vitesh kanë pasur nevojë për një teatër të ri me parametra bashkëkohorë. Të gjithë artistët duan të punojnë në kushte normale dhe standarde bazike, duan të performojnë në skena të bukura, të ngrohta, dhe me detaje teknike që nuk kufizojnë kreativitetin artistik. Është përsëritur shumë këto kohë që kemi punuar në atë godinë në temperatura të vështira dhe të papërshtatshme, si dhe shumë problematika të tjera, dhe ky është fakt dhe i pakundërshtueshëm. Prandaj them që është humbur kohë deri tani dhe mjaft më me shpërbërje dhe armiqësi brenda komunitetit ndërkohë që interesi ynë i vetëm duhet të jetë nxitja dhe vënia përpara përgjegjësisë autoritetet përkatëse për realizimin e teatrit të ri të vonuar”.
Amanetin e ikonave të artit shqiptar që nuk janë më mes nesh për pasjen e një teatri të ri, Helidon Fino e solli në mënyrë biblike.
“Më vjen keq për mënyrën se si janë përdorur emrat e ikonave të skenës së teatrit këto kohë. Është fakt dhe i trishtë madje që artistët rrallë herë janë kuptuar drejt nga shoqëria. Po, do të doja që dhe me ndihmën e Zotit amaneti i tyre të plotësohet sa më shpejt”. /Atsh /KultPlus.com
Sa herë që dëgjojë intervistat e Z. Thaçi, më kujtohet një italian, që pasi kishte dalur nga një ligjëratë e Umberto Eko-s, kishte deklaruar: Sapo dëgjova një gjeni, dhe udhëhiqemi nga Berluskoni.
Ne ndoshta nuk kemi Umberto Eko, por “Berluskoni-n” që na udhëheqë, e kemi. Për dallim nga Berluskoni, Kryetari ynë, të shumtën e kohës e kalon duke shpifur, kritikuar dhe ofenduar oponentët politikë. Pjesën e mbetur të kohës, e kalon duke i thurrur lavde vetvetes.
Kur e dëgjoj Z. Thaçi të rendis sukseset, më krijohet përshtypja që në Kosovë, lopët e bëjnë Milka-n e gatshme, lumenjtë rrjedhin Moet, se pihej vetëm Kopi Luwak kafe në kohë të lirë dhe vetëm kohë të lirë kemi në mungesë të fuqisë punëtore, se i gjithë populli jemi intelektual, se Ana Karenina lexohej për njëzetë minuta, dhe Kosova do ti vë viza pjesës tjetër të botës që kërkon të vijë të punojë tek ne….
Z. Thaçi, është fenomen. Ai lehtësisht arrinë që cdo oponent politikë ta ulë në nivelin e tij. Në nivelin e tij, ai është i pamposhtur, dhe lehtësisht e mund cdo kundërshtarë.
Ai duhet duhet studiuar. Se si, me dijen që ka, arrinë të ngelet kryeprotagonist mëse njëzetë vjet rradhazi.
****
Umberto Eko na mungon, por nuk na mungojnë figura të ditura. Mungojnë ofertat në drejtim të të diturve tanë. Meritokracia, doli të ishte e parëndësishme edhe për Z. Kurti. Ndodhi që Z. Kurti, ashtu sikurse edhe paraardhësit e tij, të kishte mëri pa arsye ndaj të diturve të këtij vendi.
Ta duash vendin, jo domosdoshmërisht duhet të jesh anëtar partie, Z. Kurti. Ndoshta pse janë të ditur, nuk mbajnë librezë partie?
Pritshmëria që nën udhëheqjen e Z. Kurti, lopët sërish do të bëjnë qumësht, se lumenjtë do të rrjedhin ujë, doli të ishte e pasaktë.
E saktë doli të ishte vetëm investimi në “dashurinë” e madhe për njëri tjetrin. Kryetari dhe Kryeministri, gjithë kohën e shpenzojnë për të kritikuar, akuzuar dhe (para)gjykuar njëri tjetrin. Që iso-t, ti vazhdojnë militantët partiak, tutje. Mënyra e sjelljes së militantëve partiak, më bënë të besoj që partitë tona politike janë kulte religjioze dhe jo parti parlamentare, anëtarët e së cilëve i nënshtrohen me devotshmëri udhëheqësve të kultit deri në vetsakrificë. Nevoja e liderëve partiak për të qenë të adhuruar, është e frikshme.
Niveli i komunikimit të dy instancave më të larta shtetërore, është i turpshëm dhe zhgënjyes, njëkohësisht. Çdo paraqitje publike fillon dhe mbaron me akuza dhe kudër akuza ndaj njëri tjetrit. Sikur të dy këta protagonist të investonin në punë, kohën dhe mundin që investojnë në urrejtje patetike ndaj njëri tjetrit, vendi do të kishte një trajtim të dinjitetshëm, dhe jo trajtim të turpshëm siç që ka, kudo në botë.
****
Pritshmëria që kisha në veçanti për Z. Kurti, më është kthyer në zhgënjim. Pesëdhjetë ditë janë fare pak për të vlerësuar punën e tij, por janë mjaftueshëm për të konstatuar që mëritë personale të tij, ishin (dhe ngelën) prioritete të Qeverisë së vendit. Brenda mërive personale të së cilave, nuk ka të drejtë të na tërheqë edhe ne. Ashtu sic asnjëri nga të dy protagonistët, nuk ka të drejtë t’i trajtojnë mëritë personale, në emër të institucioneve që udhëheqin, qeverisë dhe presidencës.
****
Nga ç’kam parë deri më tani, në politikëbërjen e Kosovës ka vetëm një politikan racional që e do Kosovën. Ai është Z. Nenad Rasic. Ai është politikani i vetëm (për aq sa mund ti besohet një politikani) të cilit më ngelet t’i besoj në Kosovë. Nëse Z. Rasic kandidon sërish, do ta ketë votën time. Dhe gjithë respektin tim. Nëse Z. Rasic nuk kandidon, unë nuk votoj më. Asnjëherë.
Se ju, shqiptarë të nderuar, ma keni bërë të pshtirë vendin, identitetin, profesionin. Dhe çdo gjë… /KultPlus.com
Do të doja të filloja duke folur për kumtuesit. Kumtuesit gjithmonë ekzistojnë në një gjendje trekëndore: dërguesi i mesazhit, mbartësi i mesazhit, njeri ose jo, dhe ai që e merr mesazhin. Përfytyrojeni atëherë si trekëndësh por jo trekëndësh të plotë: diçka pak a shumë si një V të përmbysur. Shkrimtari dhe lexuesi janë në dy këndet anësore, por nuk ka asnjë vijë që t’i bashkoj. Midis tyre, qoftë sipër apo poshtë, qëndron një pikë e tretë, e cila është fjala e shkruar, teksti, libri, poezia, shkronja, apo çfarëdo që dëshironi ta quani. Kjo pikë e tretë është e vetmja pikë kontakti midis dy të tjerave. Siç u thoja studentëve të mi të shkrimit krijues shumë kohë më parë kur kisha të tillë, “Tregoni repekt për fletën e bardhë. Është gjithçka që keni.”
Shkrimtari komunikon me fletën. Lexuesi gjithashtu komunikon me fletën. Shkrimtari dhe lexuesi komunikojnë vetëm nëpërmjet fletës. Ky është një nga silogjizmat e të shkruarit si i tillë. Mos i kushtoni vëmendje faksimileve të shkrimtarit që tunden në shfaqje televizive, në intervista gazetash dhe kështu me radhë. Ato nuk duhet të kenë asnjë lidhje me atë që ndodh midis teje, lexuesit, dhe fletës që po lexon, aty ku një dorë e padukshme ka lënë më parë disa gjurmë për ty, për t’i deshifruar, si në rastin e njërit prej spiunëve të vdekur të romancierit John Le Carré i cili ka lënë këpucën e mbushur me ujë ku ka fshehur një pako të vockël për kryespiunin George Smiley.
E di se ky imazh është pak i vështirë për ta përfytyruar, por është kërëshërindjellës sepse lexuesi gjithashtu ngjan me spiunin. Ngjan me një spiun, shkelës kufiri, sepse është dikush që e ka bërë zakon të lexoj letrat dhe ditaret e të tjerëve. Siç përsëriste Northrop Frye në leksionet e tij kur isha studente në universitetin e Torontos, poeti nuk dëgjohet, atij i përkapim tinëz atë që thotë, dhe po kështu edhe lexuesi nuk dëgjon, por përgjon fshehurazi çfarë është thënë.
Deri tani po flisja para së gjithash për shkrimtarët. Tani duhet të flasim për lexuesit. Pyetja që dua të bëj, së pari, është se për kë shkruan shkrimtari. Dhe së dyti, cili është funksioni apo detyra e librit, nëse doni ta quani kështu, në pozicionin që ka midis shkrimtarit dhe lexuesit? Çfarë duhet të bëj ai, sipas mendimit të shkrimtarit? Dhe së fundi, pyetja e tretë që lind prej dy të parave: ku është shkrimtari kur lexon lexuesi? Nëse me të vërtetë e keni bërë zakon të lexoni letrat dhe ditarët e njerëzve të tjerë, përgjigjen do ta dini menjëherë: kur je duke lexuar, shkrimtari nuk është në të njëjtën dhomë me ty. Nëse do të ishte, do të bisedonit me të, ose ai do t’ju gjente duke kryer aktin e leximit.
Për kë shkruan shkrimtari? Pyetja shtrohet më thjesht në rastin e shkrimtarit të ditarit dhe shkruesit të shënimeve vetjake. Rrallë mund të kesh përgjigjen se nuk shkruhet për askënd, por kjo nuk është e besueshme kur e dëgjon nëse shkrimtari nuk e shkruan në libër të cilin e boton që ne ta lexojmë. Për shembull, kemi një shkrimtar të ditarit, Doktor Glas-in e romanit të mahnitshëm suedez të Hjalmar Soderberg ku personazhi me emrin e autorit shkruan ditarin: “Tani ulem ndanë dritares së hapur, për të shkruar – po për kë? Jo për ndonjë mik apo të dashur. Madje rrallë edhe për veten. Nuk lexoj sot ato që kam shkruar dje, as nuk do ta lexoj këtë nesër. Shkruaj thjesht që dora ime të lëviz, mendimet të lëvizin vetë. Shkruaj për të vrarë kohën e një ore pa gjumë.” Një histori e mundshme, po, është histori e mundshme – ne, lexuesit, e besojmë menjëherë. Por e vërteta, e vërteta e plotë, e vërteta pas iluzionit është se shkrimi nuk është i Doktor Glas-it, dhe nuk i drejtohet askujt. Ai shkruhet nga Hjalmar Soderberg-u, dhe na drejtohet ne.
Shkrimtari që shkruan për askënd është i rrallë. Zakonisht edhe lëvruesit e letërsisë që shkruajnë ditarë të trilluar, dëshirojnë të përfytyrojnë një lexues. Këtu po citoj një fragment nga romani “1984” i George Orwell-it, libër që lexova kur isha e re, menjëherë pasi u botua për herë të parë në vitin 1949. Siç e dimë, “1984” zhvillohet në një të ardhme të zymtë totalitare të sunduar nga Vëllai i Madh. Heroi, “Uinston Smithi, ka parë në dritaren e e një dyqani hedhurinash një objekt të ndaluar: një libër të trashë, fletëpashkruar, me madhësi çerekshe, me kapak të kuq, mbulesë të mermertë dhe letër të butë si krem.” Ai zotërohet nga dëshira për ta pasur këtë libër, pavarësisht nga rreziqet që pasoja e tij do të sillte. E kush është ai shkrimtar që nuk është pushtuar nga një dëshirë e ngjashme? Dhe kush nuk ka qenë i vetëdijshëm, gjithashtu, për rreziqet, konkretisht, për rreziqet e vetë-zbulimit? Sepse nëse zotëron një libër të pashkruar, veçanërisht atë me faqe të buta si krem, do të priresh fort të shkruash në të. Dhe kjo është ajo që “bën Uinston Smithi, me stilolaps dhe bojë të vërtetë, sepse letra bukuroshe e meriton këtë. Por atëherë lind pyetja: “Për kë, papritmas pyeti veten, po e shkruante këtë ditar? Për të ardhmen, për të palindurit … Për herë të parë pesha e asaj që kishte ndërmarrë iu bë sakaq shumë e qartë. Si mund të komunikosh me të ardhmen? Normalisht ishte e pamundur. Sido që të ishte, ose e ardhmja do të ngjante me të tashmen, dhe në këtë rast nuk do ta dëgjonte atë: ose do të ishte ndryshe nga e tashmja dhe predikimi i tij do të ishte i pakuptimtë.” Mëdyshje e zakonshme e shkrimtarëve është se kush do ta lexoj atë që shkruan, tani apo më pas? Kush dëshironi ta lexoj? Lexuesi i parë i Uinston Smithit është ai vetë, atij i jep kënaqësi të shkruaj në ditar mendimet e tij të ndaluara. Kur isha adoleshente, ky rrëfim për librin e pashkruar të Uinston Smithit ishte jashtëzakonisht tërheqës për mua. Edhe unë u përpoqa të mbaja një ditar të tillë, por pa ia dalë. Arsyeja e dështimit ishte pamundësia për ta përfytyruar një lexues. Doja që askush të mos ma lexonte ditarin, vetëm unë. Por nga ana tjetër e dija shumë mirë se çfarë do të përfshija në të, dhe sa gjëra tejet sentimentale ishin, prandaj pse duhej ta vrisja mendjen për t’i shkruar? Dukej se do të ishte thjesht humbje kohe. Por shumë lexues nuk mendojnë kështu.
Janë të panumërt ditarët dhe shënimet, shumica të errët, disa të famshëm, ditarë të mbajtur me besnikëri përgjatë shekujve, të paktën gjatë shekujve kur përdorej letra dhe stilolapsi. Për kë shkruante Samuel Pepys? Po Saint-Simon? Po Ana Frank? Ka diçka magjike tek këto dokumente të jetës reale. Fakti që kanë mbijetuar, kanë rënë në duart tona, ngjan me dorëzimin e një thesari që nuk pritej, ose me një ringjallje.
Tani, arrij të mbaj një lloj ditari, më shumë se çdo gjë tjetër, si formë vetë-mbrojtjeje, sepse e di se kush do të jetë lexuesi, do të jemë po unë, afërsisht brenda tre javëve, sepse përtej kësaj kohe nuk e kujtoj dot se çfakë kam qenë duke bërë në një kohë të caktuar. Sa më e moshuar bëhet njeriu, aq më e rëndësishme bëhet për të drama e Beketit “Shiriti i fundit”. Në këtë dramë, Krapp po mban një ditar të cilin e regjistron në një shirit kasete, vit pas viti. Lexuesi ose auditori i tij i vetëm është vetë ai, ndërsa kthen mbrapsht shiritat e kasetave ku ka regjistruar jetën e tij më të hershme. Me kalimin e kohës, ai e ka gjithnjë e më të vështirë të njëjtësoj personin që është tani me atë që kishte qenë më parë. Ngjan si tek ajo shakaja e hidhur e atij që vuante nga sëmundja e Alzheimerit, vazhdonte të takonte të panjohur, por në rastin e Krapp-it, dhe gjithnjë e më shumë edhe në rastin tim, këta të panjohur janë vetja.
Ditari vetjak është më minimalist se kurrë në marrëdhënien shkrimtar-lexues, sepse shkrimtari dhe lexuesi mendohet se janë të njëjtë. Është gjithashtu shumë intim si formë shkrimi. Pas kësaj them se vjen letra personale: një shkrimtar, një lexues dhe intimiteti i përbashkët. “Kjo është letra ime drejtuar Botës/E cila nuk më shkruajti kurrë,” thotë poezia e Emily Dickinson. Sigurisht ajo mund të kishte marrë më shumë përgjigje nëse do ta dërgonte me postë. Por synoi një lexues, ose më shumë se një, të paktën në të ardhmen: ajo i ruajti poezitë e saj me shumë kujdes, madje i qepi në broshura të vogla. Besimi i saj tek ekzistenca, në të vërtetë vëmendja për lexuesin e ardhshëm ishte e kundërta e dëshpërimit të Uinston Smithit. Shkrimtarët natyrisht e kanë përdorur shumë letrën si formë shkrimi letrar, duke futur letra në rrëfim dhe në disa raste duke krijuar romane të tëra prej tyre, siç bëri Richardson-i tek romani “Pamela”, apo siç bëri Clarissa Harlowe, sër Charles Grandison, dhe po ashtu Laclos në romanin “Les Liaisons dangereuses”. Për lexuesin, shkëmbimi imagjinar i letrave midis disa individëve siguron kënaqësinë e agjentit sekret që përgjon të fshehtat e njerëzve: letrat kanë një menjëhershmëri që tensioni i kohës së shkuar nuk e siguron dot, ndërsa gënjeshtrat dhe manipulimet e personazheve mund të kapen në flagrancë. Të paktën është ideja.
Pak fjalë për shkrimin e letrave dhe ankthet e veçanta gjatë procesit. Kur isha fëmijë, ishte një lojë shumë popullore në ditëlindjet e vajzave të vogla. Loja ishte kjo: Fëmijët formonin një rreth. Njëri prej tyre ishte Dikush, i cili rrotullohej përqark rrethit nga jashtë duke mbajtur një shami, ndërsa të tjerët këndonin: I shkrova një letër të dashurës time /Dhe rrugës më humbi,/ Një qenush e kapi/ Dhe në xhep e rrasi. Pas këtyre vargjeve të kënduara bëhej ham –ham, dhe një shami lëshohej pas njërit, e pasuar nga ndjekja prej tij në anën e jashtme të rrethit. Asnjë nga këto nuk më interesonin. Unë isha e shqetësuar për letrën. Sa e tmerrshme që kishte humbur, dhe se personi për të cilin u shkrua nuk do ta merrte kurrë! Po aq e tmerrshme ishte fakti që e kishte gjetur dikush tjetër! Ngushëllimi im i vetëm ishte që qentë nuk lexojnë dot.
Që nga shpikja e shkrimit, aksidente të tilla kanë qenë një mundësi e veçantë. Sapo fjalët shkruhen ato bëhen pjesë e një objekti material, dhe si të tilla duhet të kenë shanset e tyre. Letra nga mbreti që shkëmbehet, e panjohur për të dërguarin, duke bërë që një person i pafajshëm të dënohet me vdekje – nuk është thjesht një motiv i vjetër përralle. Letra të falsifikuara, letra të humbura dhe asnjëherë të marra, letra që shkatërrohen, ose që bien në duar të gabuara – jo vetëm kaq, dorëshkrime të falsifikuara, libra të tërë që humbin dhe nuk lexohen kurrë, libra që digjen, libra që bien në duar e atyre që nuk i lexojnë në frymën me të cilën janë shkruar, ose që e bëjnë, por prapë iu ngjallin zemëratë – të gjitha këto pështjellime, gabime, akte keqkuptimi dhe keqdashje kanë ndodhur shumë herë, dhe vazhdojnë të ndodhin. Në listat e atyre që janë në shënjestër dhe të burgosur dhe të vrarë nga çdo diktaturë, gjithmonë ka mjaft shkrimtarë, veprat e të cilëve kanë arritur –krejt dukshëm – lexuesin e gabuar. Një recensë e keqe është si plumbi pas qafe.
Por për çdo letër dhe libër, ekziston lexuesi i synuar, një lexues i vërtetë. Si ta dorëzojmë atëherë letrën ose librin në duart e duhura? Uinston Smithi, duke shkruar ditarin, zbulon se nuk mund të ishte i kënaqur si lexuesi i tij i vetëm. Ai zgjedh lexues ideal – një zyrtar të partisë të quajtur O’Brien, tek i cili beson se zbulon shenjat e një armiqësie të barabartë me të tijën. Ai mendon se O’Brien do ta kuptoj. Dhe ka të drejtë: lexuesi i tij i synuar e kupton. O’Brien-i tashmë ka menduar mendimet që Uinston Smithi po mendon, por ai i ka menduar në mënyrë që të përgatit kundër-lëvizjet, sepse O’Brien është pjesëtar i policisë sekrete, dhe ajo që ai e kupton është se Uinstoni është tradhtar i regjimit. Ai bën të mundur arrestimin e Uinstonit të shkretë, dhe më pas shkatërrimin jo vetëm të ditarit por edhe të mendjes së tij. O’Brien-i është version negativ ose demoniak i shkrimtarit, i asaj marrëdhënies ideale për tek personi që lexon, teka pikërisht personi që duhet të lexoj. Një variant tjetër i lexuesit demon është krijuar nga Stephen King, i cili ishte mjeshtër i paranojës së skajshme dhe meqenëse ka një lloj tjetër paranoje për çdo shije, ai ka një paranojë të veçantë vetëm për shkrimtarët. Libri është “Mjerimi” (1987), dhe tek ky libër një shkrimtar i romancave të vuajtjes në rolin e një heroi fatkeq bie në duart e një infermiereje të çmendur, e cila shtiret si adhuruesja e saj më e madhe.
Veteranët e nënshkrimeve të librave do ta kuptonin aty për aty dhe do të rendnin drejt banjos për të shpëtuar nga dritarja, por heroi ynë s’mund ta bëj, sepse ka mbetur invalid pas një aksidenti me makinë. “Adhuruesja e madhe” dëshiron ta detyrojë të shkruaj një libër për mjerimin. Pastaj ai e kupton se ajo ka bërë paktinn që pas shkrimit ta përplas diku autorin në mënyrë që ky libër të ketë vetëm një lexues – atë. Është version i motivit të labirintit të sulltanit i përdorur ndër të tjera, tek “Fantazma e Operas” me autor Gaston Leroux-in, ku mbrojtësi i një vepre arti dëshiron të vrasë krijuesin e saj, në mënyrë që vetëm ai të zotërojë sekretet e tij. Heroi i romanit “Mjerimi” shpëton pasi çmenduria që ai përjeton e detyron të bëj copë e çikë orenditë duke na bërë të reflektojmë se marrëdhënia tek për tek shkrimtar-lexues i dashur mund të jetë aq e afërt sa të mos gjesh më qetësi.
Nuk mund të jetë e qetë kur është e afërt me tepri, kur lexuesi e ngatërron shkrimtarin me tekstin: një lexues i tillë dëshiron të shfuqizojë atë që i dan ata, dhe ta zotëroj tekstin duke e zotëruar shkrimtarin fizikisht. Besojmë mendjelehtësisht se ekziston një tekst që vepron si komunikim midis shkrimtarit dhe lexuesit. Por a nuk vepron gjithashtu si maskim, madje edhe si mburojë, si mbrojtje? Drama “Cyrano de Bergerac (1897) e Edmond Rostand-it përshkruan një poet hundëmadh i cili dashurinë për heroinën e shpreh duke u shtirur si dikush tjetër por është ai që shkruan letrat mbresëlënëse që fitojnë zemrën e saj. Rrjedhimisht, libri si formë shpreh emocionet dhe mendimet e tij, ndërsa fsheh personin që i ka sajuar ato. Dallimi midis Cyrano-s dhe librit në përgjithësi është se Cyrano shfren emocionet, por mendimet dhe emocionet në një libër nuk janë domosdoshmërisht ato të autorit. Pavarësisht nga rreziqet që mund të paraqes një lexues, lexuesi duhet të merret si i mirëqenë nga shkrimtari, dhe gjithmonë kështu ndodh. Merret si i mirëqenë, por rrallë përfytyrohet si pamje në ndonjë formë të caktuar me përjashtim të atyre që janë lexuesit kryesor, të cilët mund të jenë ata që përmenden në faqen ku shkruhet dedikimi siç shkruhet në sonetet e Shekspirit: “Zotit W. H.,” apo “Bashkëshortes time” e kështu me radhë ose grupi i miqve dhe botuesi që falenderohen tek faqja e mirënjohjes. Por përtej kësaj, lexuesi është i panjohuri i madh. Ja ku kemi Emily Dickinson që shkruan: “Jam askushi!/ Po ti kush je/ A je edhe ti Askushi? /Atëherë jemi dy!/ Mos trego!/ se të reklamojnë/ ta dish sa e tmerrshme të jesh Dikushi!/Sa publike/ Si Bretkocë/T’i tregosh si quhesh/qershorit të përjetshëm/Një kënete të adhurueshme!
Askush nuk është shkrimtar, dhe lexuesi është gjithashtu Askushi. Në këtë kuptim, të gjitha librat janë anonim, dhe kështu janë të gjithë lexuesit. Leximi dhe shkrimi, ndryshe nga aktrimi dhe teatri janë dy aktivitete që nënkuptojnë deri diku një vetmi të pashmangshme, madje deri diku edhe fshehtësi. Them se Emily Dickinson e përdor “Askush” në të dyja kuptimet: në kuptimin e një personi të parëndësishëm, një askush, por gjithashtu në kuptimin e shkrimtarit të padukshëm që kurrë nuk njihet, dhe i drejtohet lexuesit të padukshëm që po ashtu nuk njihet asnjëherë. Nëse shkrimtari është Askushi që i drejtohet lexuesit, i cili është një Askush tjetër, atij lexuesi hipokrit që është i ngjashmi dhe vëllai i tij, siç ka shpallur Baudelair-i ku hyjnë në këtë mes Askushi i trishtë dhe këneta e adhurueshme?
Botimi ndryshon gjithçka. “Do të reklamojnë” paralajmëron Emily Dickinson dhe kishte mëse të drejtë. Sapo katalogu të krijohet, lexuesi i hamendësuar nuk mund të jetë vetëm një person, një mik apo i dashur, dhe madje as dhe një Askush i vetëm i panjohur. Pas botimit, teksti shumëfishon vetveten dhe lexuesi nuk është më intim, dikush që e ke vetëm përballë. Përkundrazi, edhe lexuesi shumëfishohet sikur kopjet e librit, dhe të gjithë këta askushë i shtohen publikut të lexuesve. Nëse shkrimtari ka sukses, ai bëhet Dikush, dhe masa e lexuesve bëhet këneta e tij adhuruese. Por kthimi nga Askush në Dikush nuk ndodh pa trauma. Shkrimtari-askush duhet ta flak mantelin e padukshmërisë dhe të vesh mantelin e dukshmërisë. Siç mendohet të ketë thënë Marilyn Monroe: “Nëse je askushi, nuk mund të jesh dikushi vetëm nëse do të jeni dikush tjetër”. Dhe pastaj ia behin dyshimet. Shkrimtari ndërsa shkruan dhe lexuesii dashur i hamendësuar kanë një marrëdhënie që është krejt e ndryshme nga ajo mes botimit të shtypur në qindra kopje dhe publikut lexues. Lexuesi i dashur është në numrin njëjës, veta e dytë njëjës. Lexuesi i dashur është një Ti. Por sapo edhe libri edhe lexuesi shumëfishohen në mijëra, libri kthehet në një statistikë botimi, dhe Askushi mund të përcaktohet në aspektin sasior, duke u kthyer në treg, duke u shndërruar në vetën e madhe të tretë të shumësit, në Ata, dhe Ata është tashmë diçka krejt tjetër,
Të kthyerit në Ata nënkupton atë që quhet Famë, dhe qëndrimet ndaj famës dhe të qenit i famshëm ndryshoi rrënjësisht që nga fundi i shekullit të tetëmbëdhjetë deri në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Në shekullin e tetëmbëdhjetë, lexuesit mendoheshin se ishin të arsimuar, kishin shije. Për shembull, Volteri e shihte famën si nderim për talentin e tij, jo si faktor negativ. Edhe romantikët e hershëm nuk kishin asgjë kundër famës, madje e dëshironin kaq shumë. “Trumpeta e Famës është si kullë e Fuqisë, erë e ambicies fryn dhe është e sigurt,” shkruante John Keats në një letër. Por aty nga fundi i shekullit, pjesa më e madhe e publikut ishte e arsimuar, borgjezia e tmerrshme, për të mos përmendur masa edhe më shumë të lexuara ishin ato që përcaktonin se sa kopje do të shiteshin. Botimi ishte bërë biznes, “fama” dhe “popullariteti” ishin e njëjta gjë, dhe pasja e një publiku të vogël lexuesish por të dallueshëm ishte përkohësisht joshëse.
Ky qëndrim mbizotëroi në shekullin e XX. Ja ku kemi personazhin e Graham Green-it në romanin “Fundi i marrëdhënies” ku një romancier i zymtë i quajtur Maurice Bendrix, i cili është gati të kryejë gabimin e ndikimit nga arti për art vetëm që të arrij një sukses të rëndomtë. Kjo është ajo që ai mendon ndërsa përgatitet të intervistohet nga një kritik i cili dëshiron të shkruaj për të në një gazetë letrare: “E dija shumë mirë… domethënien e varrosur që ai do të zbulonte për të cilën nuk isha i vetëdijshëm dhe gabimet me të cilat isha lodhur duke u përballur. Në mënyrë krejt arrogante ai do të më rendiste me siguri pak më lart se Maugham-i sepse ai është popullor dhe unë akoma nuk e kam kryer atë krim – jo akoma, por megjithëse unë mbaj përgjegjësinë e plotë të dështimit, recensat e vogla, si detektivë të mençur, mund ta aromatisin rrugën e saj”.
Greene tregohet satirik, por qëndrimi që ai satirizon është mjaft i vërtetë. Popullariteti, kur ishte me tepri, shihej ende si krim kur aspiroje të ishte shkrimtar i ashtuquajtur elitar. Në veprën autobiagrafike dhe kritike të Cyrill Connolly-t, “Armiqtë e premtimit” si dështimi edhe sukesi i tepërt janë dy gjëra prej të cilave duhet të kesh frikë. Ndër të tjera, një shkrimtar i ri duhet të ketë kujdes të shoh kush janë lexuesit e tij të mundshëm, sepse sapo të fillosh të rehatohesh me idenë se ata të duan pavarësisht se çfarë thonë kritikët, keni nuk jeni më shkrimtar serioz. “Ndër të gjithë armiqtë e letërsisë, suksesi është më tinzari” thotë Connolly.
Ai më pas citon Trollope: “Suksesi është një helm që duhet marrë vetëm vonë në jetë, por dhe atëherë në doza të vogla”. Ngjan e guximshme të theksohet se vetëm vetë ata që janë të suksesshëm thonë gjëra të tilla, por Connolly shpjegon. Ai e kategorizon suksesin në sukses shoqëror, gjë jo fort e keqe, sepse mund të ndihmoj dhe në sukses profesional: vlerësimet e kolegëve artistë, në tërësi gjë e mirë dhe sukses popullor, çka përbën një rrezik të madh. Këtë të fundit ai e ndan gjithashtu në tre lloje: shkrimtari mund të bëhet popullor për shkak të vlerës argëtuese, për arsye politike ose sepse krijon marrëdhënie të prekshme njerëzore. Ndër to, faktori politik është më pak fatali për artin, mund të mendoj shkrimtari, sepse politika është e përkohshme dhe nuk ka gjasa për vetë-kënaqësi. Shkrimtari argëtues nuk përfiton nga kritika profesionale sepse ajo nuk bëhet asnjëherë, fati i tij është thjesht të vazhdoj derisa një ditë të zgjohet dhe ta kuptoj se është jashtë mode. Por shkrimtarët që krijojnë marrëdhënie njerëzore mund të rrënohen si artistë: Connolly thotë: “As recensat qortuese, as përçmimi i kolegëve, as indeferenca e eprorëve nuk ndikon dot tek ata që kanë regjistruar njëherë vuajtjen e madhe të njerëzimit dhe kanë zbuluar se çfarë miniere ari është ajo.
Connolly nuk ishte i vetëm në këtë analizë: në të vërtetë, ky qëndrim ishte tejet i përhapur ndër ata që kishin ambicie si artistë. Le të marrim si shembull tregimin e Isak Dinesen-it “Djaloshi me karafil”. Tregimi fillon me një shkrimtar të quajtur Charlie i cilia ka arritur një sukses të jashtëzakonshëm me romanin e tij të parë, i cili përshkruante rropatjet e të varfërve. Pas kësaj ndjehet sikur është mashtruar sepse nuk di çfarë të shkruaj tjetër; nuk i qaset temës së të varfërve, as do të dëgjoj fare për ta, por adhuruesit dhe publiku kanë vendosur që ai të jetë fisnik dhe presin gjëra të tjera për të varfërit nga pena e tij. Nëse shkruan për ndonjë gjë tjetër, ata do të mendojnë se letërsia e tij është e cekët dhe pa peshë. Pavarësisht nga ajo që bën, ka ndjesinë se është i dënuar ta zhgënjej publikun, Ata, të mëdhenjtë. Ai as vetëvrasje nuk mund të bënte dot pa u ndëshkuar prej tyre: “Tani ai e kishte mbi të dritën e shumëkërkuar të famës dhe njohjes, qindra sy e shikonin, dhe dështimi ose vetëvrasja e tij do të ishte dështimi dhe vetëvrasja e një autori të famshëm botëror.”
Nuk ka asnjë shkrimtar që ka arritur sukses dhe nuk është përballur me këto mëdyshje. Të përsërisësh vetveten dhe t’i kënaqësh Ata apo të shkruash diçka ndryshe dhe t’i zhgënjesh ATA. Ose më keq, përsërit veten për t’i kënaqur Ata, dhe pastaj të akuzojnë për përsëritje. Janë disa rrëfime që ti i lexon, zakonisht shumë herët në jetë, të cilat marrin një cilësi emblematike. Një nga këto për mua është një tregim i Ray Bradbury-t në përbledhjen “Kronikat Marsiane”, i cili titullohet “Marsiani”. Me pak fjalë rrëfen se si Amerikanët kanë kolonizuar Marsin, dhe një pjesë e tij është shndërruar në një lloj qyteze për pensionistë. Marsianët origjinalë janë ndoshta të zhdukur, ose janë shpërngulur në kodra. Një çift amerikan i moshës së mesme, i cili ka humbur djalin e tyre Tomin atje në Tokë, dëgjojnë një trokitje në derë mu në mes të natës. Një djalë i vogël po qëndron në oborr. Ngjan me birin e tyre të vdekur. Burri përvidhet poshtë dhe hap derën. Dhe në mëngjes ja ku gjejnë Tomin para tyre, i gjithi prej mishi dhe gjaku. Burri hamendëson se mund të jetë Marsian por e shoqja e pranon Tomin pa diskutim ndaj burri e ndan mendjen se më mirë me një kopje se me asgjë. Gjithçka shkon mirë derisa ikin në qytezë. Djali nuk do të shkoj me ta dhe ka një arsye të fortë: pak pasi mbërrijnë atje ai zhduket, por një familje tjetër papritur rigjen bijë e tyre të cilën ata e dinin për të vdekur. Burri e kupton të vërtetën, marsiani formësohet nga dëshira e të tjerëve, dhe nga nevoja e tyre për ta për ta përmbushur atë ndaj shkon ta kthej sërish Tomin. Por Marsiani nuk ndryshon dot: dëshira e familjes së re është tepër e fortë. “Ti je Tomi, ti ishe Tomi, apo jo?” e pyet burri në mënyrë të drejtpërdrejtë. “Unë nuk jam askush, jam thjesht vetvetja” – ia kthen Marsiani. Është një thënie që të ngjall kërshëri, ky barazim i identitetit me mosqenien. “Kudo që jam, jam diçka…” thotë Marsiani. Dhe ashtu është.
Marsiani kthehet përsëri në Tom, por familja e re është vënë në ndjekje të tij dhe po kështu veprojnë të gjithë njerëzit përmes të cilëve Marsiani vrapon duke ia mbathur, me fytyrën e tij si pasqyrë ku shndrisnin dritat e qytezës. I rrethuar, Marsiani vikat, ndërsa fytyra të ndryshme modelohen në fytyrën e tij. “Ai ishte dyll që shkrihej që formësohej prej mendjeve të tyre”, shkruan Bradbury, “Fytyra i shpërbëhej sipas çdo kërkese”. Marsiani shembet dhe vdes, me një pellg tiparesh të ndryshme, të padallueshme.
Kur unë vetë botova libra, nisa të shoh rencensat e shkruara për to dhe se si shumë njerëz që nuk i njihja shkonin në librari duke përmendur emrin tim, ky tregim mori kuptim të ri për mua. “Pra, kaq ishte. Fytyra po më shkrihet” mendova. Jam një Marsiane e vërtetë. Ky rrëfim shpjegon shumëçka. Keats lavdëroi “aftësinë negative”, një gjendje kur njeriu është i aftë të ekzistojë mes pasigurish, misteresh dhe dyshimesh, pa arritur në ndonjë përfundim që mbështetet në fakte apo arsyetim dhe derisa një shkrimtar e ka një një cilësi të tillë, ai do të krijoj personazhe që janë thjesht zëdhënës të pikëpamjes së tij. Por nëse shkrimtari ka më tepër se duhet aftësi negative, a nuk rrezikon të kthehet në dyllin që shkrihet nga fuqia e dëshirave dhe frikërave të audiencës, duke ndërvepruar me ato të tijat? Sa shkrimtarë kanë vendosur fytyra të tjera, ose kanë lejuar që të tjerët t’i flakin tek ai këto fytyra, ndërkohë që nuk kanë arritur t’i heqin më?
Në fillim të shkrimit parashtrova tri pyetje. E para ishte për shkrimtarët dhe lexuesit, për kë shkruan shkrimtari? Përgjigjet kanë përfshirë Askushin dhe kënetën adhuruese. Pyetja e dytë ishte për librat. Duke e parë pozitën e librave si ndërmjetës mes shkrimtarit dhe lexuesit, cili është funksioni apo detyra e librave? Përdorimi i fjalës “detyrë” hamendëson diçka sipas vullnetit të shkrimtarit, dhe libri shihet si një krijesë e pavarur, një nocion letrar që ia vlen ta diskutosh. Ekziston një Sektor i Zyrës Postare që quhet Zyra e Letrave të të Vdekurve, për letrat që nuk mund të dërgohen. Termi nënkupton që të gjitha letrat janë të gjalla; gjë që është marrëzi, sigurisht, por sidoqoftë një mënyrë e lashtë dhe e përhapur të menduari. Për shembull, Bibla është quajtur shpesh Fjala e gjallë e Perëndisë. Një shembull i kësaj është moda e para qindra vjetëve që shkrimtarët burra të flisnin për shtatzaninë e krijimit me fjalën fëmijë të fryëmëzuar nga Fryma Hyjnore apo Muza, nëse mund ta përfytyroni shndërrimin gjinor. Këta shkrimtarë e përshkruanin ngjizjen e librit si një lindje reale. Natyrisht, libri nuk ngjan aspak me një foshnjë, kjo për disa arsye fizike por konvencioni i fjalëve të gjalla nuk është zhdukur. Kësisoj, Elizabeth Barrett Browning, shkruante ndër të tjera: “letrat e mia! Të gjitha letra të vdekura…të pafjala dhe të bardha!/Dhe sidoqoftë ngjajnë të gjalla dhe dridhen…”(1962).
Një nga profesorët e mi të universitetit, gjithashtu poet, thoshte se kishte vetëm një pyetje të vërtetë për të bërë për çdo vepër dhe ajo ishte: “A është e gjallë apo ka vdekur?”. Jam dakord, por si dallohet të qenit gjallë dhe vdekur? Përkufizimi bilogjik nënkupton që gjërat e gjalla rriten, ndryshojnë, mund të kenë pasardhës, kurse të vdekurat janë të ngurosura. Në çfarë mënyre mund të rritet, të ndryshoj dhe të ketë pasardhës një tekst? Vetëm nëpërmjet ndërveprimit me një lexues, pavarësisht se sa larg mund të jetë lexuesi nga shkrimtari në kohë dhe hapësirë. “Poezitë nuk u përkasin atyre që i shkruajnë” thotë postieri zhvatës i poetit Pablo Neruda tek filmi Il Postino. “Ato i përkasin atyre për të cilat kanë nevojë.” Dhe kështu është. Çdo gjë e përdorur nga qeniet njerëzore si simbol ka variantin e tij negativ ose demoniak, dhe version më demoniak i një teksti që ka një jetë të vetën që mua më kujtohet është përsëri nga Kafka. Ekziston një legjendë hebreje në lidhje me Golemin, një njeri artificial që mund të sillej në jetë nëpërmjet një dorëshkrimi të mbledhur rrotull që kishte emrin e Zotit të shkruar të cilin duhej t’ia vije në gojë. Por Golemi mund të dilte jashtë kontrollit dhe të bëhej agresiv dhe atëherë do të gjendeshe në telashe. Tregimi i Kafkës është deri diku një rrëfim për Golemin. Titullohet “Në koloninë ndëshkimore” dhe vërtitej rreth një makine të drejtësisë e përdorur nga administrate e kolonisë ndëshkimore për të ekzekutuar të burgosurit që nuk e dinë se çfarë krimi kanë kryer. Për ta vënë në funksionim makinën, një tekst me fjalinë e shkruar në të, fjali e krijuar nga komandanti i mëparshëm i kolonisë, tashmë i vdekur, vendoset në fillim të saj. Të dënuarit i shkruhet në trup urdhri që ka shkelur. Fjalia në të dyja kuptimet e fjalës është fjali gramatikore, dhe i shkruhet në trup atij që do të ekzekutohet. Makina e drejtësisë kryen funksionin e saj duke e shkruar fjalinë me një rresht gjilpërash në formë stilolapsi, me kaligrafi me lajle lule në trupin e dënuarit. I dënuari e merr vesh dënimin vetë, pas gjashtë orësh kur të kuptojë se çfarë i kanë shkruar në trup. “Përndritja përfshin edhe më të dobëtin” thotë zyrtari që e adhuron këtë makinë. “Ajo fillon rreth syve, nga atje nis të përhapet… Asgjë nuk ndodh më tej, njeriu thjesht nis të deshifroj shkrimin, ai përgjon lëvizjen e buzëve të veta sikur po dëgjon dikë tjetër.” Tregimi përfundon kur oficeri, duke kuptuar se ajo që ishte shkruar në ligjin e mëparshëm kishte vdekur dhe ai sakrifikon veten në atë makinë, por kësaj here makina pëson defekt teknik. Ingranazhet dhe rrotëzat e saj prishen dhe rrokullisen, por tani mjeti ka një jetë të vetën dhe vazhdon të punojë, duke bërë shkrime dhe gërvishtje, derisa oficeri vdes. Në këtë tregim shkrimtari është çnjerëzor, faqja është trupi i lexuesve, dhe teksti është i padeshifrueshëm. Poeti Milton Acorn ka një varg ku thuhet, “një poezi e fshin dhe rishkruan poetin e saj” duke e bërë tekstin ortak aktiv, por unë dyshoj se varianti i Kafkës është pikërisht çfarë do të thotë ajo.
Zakonisht, fjala e gjallë paraqitet në një dritë më pozitive. Në teatër, sidomos në teatrin Elizabetian shpesh kishte një moment në fund të shfaqjes kur teksti dilte jashtë kornizës së vet, si të thuash, dhe drama për një moment nuk ishte më shfaqje, por e gjallë, në të njëjtin kuptim si audienca e saj. Një nga aktorët dilte më përpara dhe i drejtohej drejtpërdrejt audiencës. “Përshëndetje, unë nuk jam me të vërtetë ai që ju mendoni se isha. Në të vërtetë jam aktor dhe kjo është e mrekullueshme. Shpresoj të ju ketë pëlqyer shfaqja, megjithëse e papërsosur, dhe nëse ju pëlqeu, ju lutem tregohuni të mirë me ne duke na dhuruar duartroktikje”, ishte thelbi i atyre që thonin këto fjalime. Ose përdorej një prolog, sërish, i shkëputur nga veprimi kryesor, në të cilin një aktor thoshte disa fjalë për shfaqjen, dhe ia rekomandonte audiencës, më pas tërhiqej brenda kornizës së dramës dhe bëhej pjesë e dramatis personae.
Këto momente rekomandimi, zbulimi dhe përfundimi, u rikrijuan në miniature nga shumë romancier dhe autor poemash, qoftë si prolog, si lajmërim ose përcjellje. Prejardhja e formës është më e dukshme kur romancieri pretendon se libri i tij është një lloj shfaqjeje: Thackeray, për shembull, ka një pjesë në fillim të romanit “Panairi i kotësive” të quajtur “Para perdes”, në të cilën ai thotë se libri i tij është shfaqje kukullash brenda vetë Panairit të Kotësive – panair që përbëhet nga lexuesit, kurse ai, autori, është vetëm drejtuesi i shfaqjes. Dhe në fund të librit shkruan: “Ejani, fëmijë, le të mbyllim kutinë dhe kukullat, sepse shfaqja jonë mbaroi”. Por në shumë prologë ose përcjellje, shkrimtari zbulon veten si krijuesi i veprës, dhe shkruan se çfarë i takon një mbrojtje të përcjelljes së librit, si për shembull letrën që shoqëron një aplikim pune ose diçka në një shishe të lënë gjoja nga një klient i kënaqur. Ose, në fund të rrëfimit, shkrimtari mund të ndahet nga libri duke i dhënë lamtumirën meqenëse i duhet të niset për një udhëtim dhe atij i duhet gjithashtu të ndahet edhe nga lexuesi i cili ka qenë ortaku dhe bashkëpunëtori i tij i heshtur i tij në atë udhëtim të përbashkët. Prologu dhe përcjellja kanë shumë për të thënë për lidhjen e lidhjen e ndërlikuar por të ngushtë midis shkrimtarit dhe librit, si dhe midis librit dhe lexuesit. Shpesh librit i drejtohen me formulën “Shko libër i vogël” sikur i flitet një fëmije i cili tani duhet të ec vetë përpara në jetë sepse detyra e tij ka të bëj me përcjelljen e tij tek lexuesi në mënyrën sa më të mirë të mundshme. “E kuptoni” thotë Primo Levi në një letër për përkthyesin gjerman, “është libri i vetëm që kam shkruar tani…Ndihem si baba biri i të cilit ka arritur moshën madhore dhe largohet kurse ai nuk mund të kujdeset më për të”.
Një nga përcjelljet më çarmatosëse është ai i Francois Villon-it, poet francez, mashtrues, i varfër i shekullit të pesëmbëdhjetë, i cili udhëzonte poezinë e tij t’i përcillte një mesazh tepër urgjent një princi të pasur: Shko letra time, të shpejtosh/je pa gjuhë e nuk ke kokë. Me ngut mesazhin të ma dërgosh/kam mbetur pa shok e fare trokë. Shkrimtarët e tjerë nuk janë kaq të drejtpërdrejtë. Në vend të kësaj, ata shfaqin shqetësim miqësor për lexuesin. Ja për shembull poeti rus Pushkini, i jep një lamtumirë të këndshme lexuesit në fund të poezisë së tij, Eugjen Onjegini: Kushdo që t’ishe, o lexonjës,/Dua prej teje-mik, armik-/Të ndahem si bashudhëtonjës./Pra, lamtumirë, se po ik. /Çfardo që tinës ke kërkuar/Kujtimet të paqetësuar, /Ose pas lodhjes një pushim,/Pikturë –a fjalë me ngacmim,/A zbraztësi gramatikore–në librin t’im dhëntë një Zot,/ Që ti për gas, për shkak të kot,/Për zemr’ e lajm nëpër fletore,/Të gjesh në kokërzë të vet,/Pra lamtumirë, paç shëndet! (Përkthim i L. Poradecit).
Dy nga shkrimet më të hershme dhe gjithashtu më të plota të këtij lloji janë nga John Bunyan. Ato janë në pjesën e parë të “Përparimi i pelegrinëve”. Prologu i pjesës së parë, “Apologjia e autorit për librin e tij’, ngjajnë me reklamë më shumë sesa me diçka tjetër – gjëra shumë të mira ky libër mund të bëjë për ju, plus një listë të përbërësve të shëndetshëm – por në prologun e pjesës së dytë, të quajtur “Mënyra se si autori e përcjell pjesën e dytë të “Pelegrinit”, libri është kthyer në person: Shko, tani libri im i vogël në çdo vend, aty ku pelegrini i parë ka shfaqur fytyrën e vet, trokit në derë e mba vesh nëse përgjigjet kush, “Kush është?” Atëherë përgjigju, “Kristiana jam”.
Bunyan pastaj i jep librit të tij një listë me udhëzime të hollësishme por libri frikësohet nga detyra që i jepet dhe fillon t’ia kthej fjalën. Bunyan e siguron dhe i përgjigjet kundërshtimeve duke i treguar çfarë duhet të thotë në situata të ndryshme të vështira dhe më në fund i thotë, se pavarësisht sa i mrekullueshëm është, do të ketë disa njerëz që nuk do ta pëlqejnë, sepse kjo është jeta: disa nuk e duan djathin, disa nuk e duan peshkun, dhe disa nuk i duan miqtë, as shtëpinë e tyre. Disa fillojnë u pëlqen pak mishi i derrit, pakëz pula, por në përgjithësi nuk i duan shpezët. Më shumë u pëlqen qyqja ose bufi. “Mos u merr me ta Kristiana ime, të zgjedhin çfarë të kenë qejf. Ti kërko të gjesh ata që gjejnë gëzim tek ti…” Kjo mendoj se është këshillë e dobishme për çdo libër. Marinari i lashtë ka një auditor që nuk ka zgjedhje tjetër veçse ta dëgjoj, por jo të gjithë rrëfimtarët kanë një sy aq të mprehtë apo fat të tillë. Bunyan përfundon me një lutje që tingëllon shumë protestante, fisnike e sinqertë, e thukët, e lirë: Qoftë ky libër i vogël një bekim,/Për ata që e duan këtë libërth dhe mua, / Mos pastë blerësi kurrfarë shkaku të thotë,/ Se i harxhoi e çoi dëm paratë krejt kot.”
Kristiana është kthyer sërish në libër, në librin si objekt që është në shitje. Shndërrime të tilla nga libri në person, dhe nga personi në libër, janë në të vërtetë fare të zakonshme. Por mund të jetë edhe si thikë me dy presa. Të gjithë e dimë se libri nuk është person, nuk është qenie njerëzore. Por nëse jeni dashurues i librave si të tillë, si objekte, dhe shpërfillni elementin njerëzor në to, domethënë zërat e tyre, do të bëni një gabim të shpirtit, sepse do të jesh adhurues qeniesh pa shpirt, ose thënë ndryshe idhujtar. Ky është fati i Peter Kien-it, protagonistit të romanit të Elias Canetti-t “Auto da Fe”. “Auto da fe” do të thotë “akt besimi” dhe i referohet djegies masive të “heretikëve” dikur nga Inkuizicioni. Kien-i është koleksionues librash, dhe e do praninë e tyre fizike, megjithëse i urren romanet ngaqë sipas tij ka shumë ndjenja tek to. Ai i do librat – objekte, por në mënyrë të përkundërt: i mbledh grumbull, por ne e dimë se është në mëdyshje shpirtërore kur nuk pranon që një djalosh i uritur për dije të lexoj ndonjërin prej tyre, dhe bën të kundërtën duke ia futur shkelm për ta rrëzuar nëpër shkallët e katit të dytë.
Në fillim të librit, Kien-i përjeton një makth. Skena është një flakadan, i cili i ndërthurur, me një flijim njerëzor të stilit aztek, por atëherë kur gjoksi i viktimës është çarë, në vend të një zemre, shkulet prej tij një libër, pastaj një libër tjetër, një tjetër. Këto libra bien në flakë. Kieni i kërkon viktimës ta mbyllë gjoksin që t’i ruaj librat, por jo: gjithnjë e më shumë libra bien poshtë. Kieni rend mes flakëve për t’i shpëtuar, por sa herë që nxjerr dorën nga flakët, në duar shtrëngon një qenie njerëzore të trishtuar. “M’u hiq qafe”, –bërtet Kien. “S’ju njoh fare! Çfarë doni nga unë! Si mund t’i shpëtoj librat!” Por ai nuk po kupton kryesoren. Qeniet njerëzore në ëndërr janë librat, janë elementi njerëzor në libra. Ai dëgjon zërin e Zotit që thotë, “Këtu nuk ka libra”, por ai e keqinterpreton çfarë Zoti thotë. Në fund të romanit, të gjitha librat që ka mbledhur kthehen në jetë dhe i kundërvihen sepse ata janë të burgosur. Ai i ka mbyllur në bibliotekën private, dhe tani duan që mesazhet e tyre të lirohen sepse, siç kam thënë më lart, librat duhet të udhëtojnë nga një lexues tek tjetri, në mënyrë që të mbesin gjallë. Më në fund u vë zjarrin librave dhe vetes: duke kryer një auto da fe, me fatin e një heretiku. Ndërsa librat digjen, ai mund të dëgjoj letrat që arratisen nga Zyra e Letrave të Vdekura që ai ka krijuar në këtë botë.
Ndonjëherë libri lejohet të flasë në emër të vet, pa ndërhyrjen e shkrimtarit. Si tek një poezi e Jay Macpherson-it, të titulluar thjesht “Libër”. Jo vetëm që ky është libër që flet, por është edhe enigmë përgjigjja e së cilës përmbahet në rrjedhën e saj: “I dashur lexues, se ’kam mishin dhe gjakun tënd/S’dua dot si ti, as ti s’do dot si unë/Por sikur ti i flakur në detin dallgëlart/Jam varka që duron e çan detin me furtunë”. Ashtu siç është një varkë, balenë, dhe engjëlli që luftoi me Jakobin dhe e bekoi, libri është objekt konsumi në një vakt familjar – ushqimi që mund të hahet, por nuk mund të hidhet, festa që ripërtërin veten ashtu sikurse lidhja e të ftuarve të festës me shpirtëroren. Me engjëllin nuk duhet të luftohet, ai duhet të përvetësohet nga lexuesi, në mënyrë që të bëhet pjesë e tij.
Ky më çon tek pyetja e fundit: ku është shkrimtari ndërsa lexuesi po lexon? Ka dy përgjigje për këtë. Së pari, shkrimtari nuk është askund. Në tregimin e shkurtër “Borgesi dhe unë”, Jorge Luis Borgesi përfshin një shënim në kllapa (nëse jam dikushi). Atëherë, kur ne, lexuesit, i lexojmë këto rreshta, kjo “nëse” është shumë më e madhe sepse kur lexuesi po lexon, shkrimtari mund të mos ekzistoj më. Shkrimtari është kështu njeriu origjinal i padukshëm: s’është fare aty, por ndërkohë është aty më shumë se kurrë, në të njëjtën kohë, sepse përgjigja për pyetjen e dytë: “Ku është shkrimtari kur lexuesi lexon?” përgjigja është: “Ja, këtu”. Të paktën kemi përshtypjen se ai ose ajo është këtu, në të njëjtën dhomë me ne, mund t’ia dëgjojmë zërin. Ose gati ia dëgjojmë zërin. Ose thjesht dëgjojmë një zë. Ose kështu na duket. Ashtu siç thotë shkrimtari rus Abram Tertz në tregimin “Helli i akullit”, “Ja, po të buzëqesh, buzëqeshja ime kalon përmes teje, po buzëqesh nëpërmjet teje. Si mund të jem i vdekur kur marr frymë nëpërmjet çdo dridhje të dorës tënde?”
Në romanin e Carol Shield, “Swann: një mister” me protagoniste poeten e vrarë kanadeze Mary Swann, zbulojmë versionet origjinale të saj të cilat nuk janë më krejtësisht të lexueshme sepse janë shkruar në copëza zarfesh të vjetra dhe qenë flakur gabimisht në koshin e plehrave, gjë që i kishte dëmtuar jo pak. Jo vetëm kaq, por një njohës i letërsisë i pakënaqur me to ka rrëmuar në plehra duke shkatërruar edhe ato pak kopjet të mbetura të botimit të parë. Por për fat të mire disa lexues i kanë mësuar përmendsh poezitë ose pjesë të tyre, dhe në fund të librit ata i rikrijojnë. Apo më mirë të thuash rikrijojnë njërën prej këtyre poezive para syve tanë, duke recituar fragmentet.
“Ajsisi e mban gjallë Osirisin duke e kujtuar atë,” thotë Dudley Young në librin e saj “Origjina e të shenjtës: Përndezjet prej luftës dhe paqes” (1991). “Të kujtuarit” si lojë fjalësh mund të ketë dy kuptime – është akt kujtese, por është edhe e kundërta e moskujtesës. Ose kjo është ajo që dëgjon veshi. Çdo lexues krijon duke grumbulluar fragmentet e një libri të lexuar. Mund të lexojmë, në fund të fundit, vetëm fragmente, dhe duke i bashkuar ato në një tërësi organike në mendje.
Ndoshta ju kujtohet fundi i makthit futuristik të Ray Bradbury-it tek “Fahrenheit 45A”. Të gjitha librat po digjen, për t’ia lënë vendin ekraneve televizive që mundësojnë më shumë kontroll shoqëror. Heroi ynë, i cili në fillim është zjarrfikës që ndihmon për të shkatërruar librat, bëhet mbështetës i lëvizjes së fshehtë të qëndresës për ruajtjen e librave dhe, bashk me ta, historinëë dhe mendimin njerëzor. Ai e gjen veten në pyllin ku po fshihen kryengritësit. Secili është kthyer në librin që ka mësuar përmendësh. Zjarrfikësi njihet me Sokratin, Xhejn Ostenin, Çarls Dikensin, dhe shumë të tjerë. Të gjithë recitojnë librat që kanë përvetësuar, apo “gllabëruar”. Lexuesi ka eliminuar kështu këndin e mesit të trekëndëshit – tekstin e shkruar në letër i cili është bërë libër ose anasjelltas.
Me plotësimin e këtij qarku, do t’i kthehem pyetjes së parë: për kë shkruan shkrimtari? Dhe do të jap dy përgjigje. E para ka të bëjë me një histori për lexuesin tim të parë të vërtetë. Kur isha nëntë vjeçe, u regjistrova në një shoqëri të fshehtë, e cila kishte rregulla të paracaktuara për çdo gjë, për shtrëngimin e duarve, parullat, ritualet dhe moton. Emri i kësaj shoqërie ishte “Ngjyrëkafët” dhe ishte sekt i çuditshëm. Vajzat e vogla aty shtireshin sikur ishin zana, xhuxhe dhe kukudhë, kurse vajzat e rritura thirreshin “Qyqet e kafta”. Për fat të keq ato nuk vishin kostum qyqeje, dhe as vajzat e vogla nuk vishnin rroba zanash. Kjo ishte zhgënjyese për mua por jo fatale.
Nuk e dija emrin e vërtetë të “Qyqes së kaftë”, por mendoja se ishte e mençur dhe e drejtë, dhe meqë kisha nevojë për dikë të tillë në jetën time në atë kohë, e adhuroja. Programi përfshinte përmbushjen e detyrave të ndryshme. Mund të mblidhje etiketa për t’i qepur në uniformën tënde, dhe për projeke të ndryshme me zbukurime të qepura me dorë etj. Sajova disa libërtha pa ndonjë marifet të madh: I palosa faqet, dhe i qepa së bashku me fije të nxjerra nga çorape leshi. Pastaj futa në to tekste dhe ilustrime. Ia dhashë këto libra “Qyqes së kaftë”, dhe fakti që i pëlqenin ishte më e rëndësishme për mua sesa etiketat. Kjo ishte marrëdhënia ime e parë e vërtetë shkrimtare-lexuese. Shkrimtarja, unë; ndërmjetësit-librat, marrës “Qyqja e kaftë”, rezultati, kënaqësi për të dhe përmbushje e kënaqësisë për mua. Shumë vite më vonë, e futa “Qyqen e kaftë” në një libër. Është ende aty, duke i rënë bilbilit dhe duke mbikëqyrur si janë lidhur nyjet, në romanin tim “Syri i maces” për të njëjtën arsye pse shumë gjëra dhe njerëz bëhen pjesë e librave. Kjo ndodhi në vitin 1980, dhe isha i sigurt se “Qyqja e kaftë” origjinale duhej të kishte vdekur.
Disa vjet më vonë një mik më tha: – “Qyqja e kaftë” është tezja ime”. “Vërtet?”- e pyeta. “S’ka mundësi të jetë gjallë!” Por ishte, ndaj shkuam t’i bëjmë një vizitë. Ajo ishte mirë, mbi nëntëdhjetë vjeçe, dhe të dyja ishin shumë të kënaqura që u takuam sërish me njëra-tjetrën. Pasi pimë çaj, ajo tha, “Mendoj se këto duhet t’i mbash ti,” dhe nxori librat e vegjël që kisha sajuar dhe ia kisha dhënë pesëdhjetë vjet më parë, të cilat ajo i kishte ruajtur për ndonjë arsye dhe m’i ktheu sërish mua. Vdiq tre ditë më pas. Kjo është përgjigjja ime e parë: shkrimtari shkruan për “Qyqen e kaftë”, ose për këdo barasvlerëse me të që mund të jetë në jetën e tij/saj në atë kohë. Shkruan për një person të vërtetë, të identifikueshëm, të veçantë. Kjo është përgjigjja ime e dytë. Në fund të “Djaloshi me karafil” të Isak Dinesens, zëri i Zotit bëhet i dëgjueshëm për shkrimtarin e ri Çarl, i cili ka qenë shumë i dëshpëruar për veprën e tij. “Eja”, tha Zoti. “Do të bëj një besëlidhje midis meje dhe teje. Unë, nuk do të shqetësoj vetëm aq sa është e nevojshme që të shkruash librat e tu.. Por duhet t’i shkruash librat. Sepse unë jam Ai që dua të shkruhen. Jo publiku, në asnjë mënyrë kritikët, por Unë, Unë!” “A mund të jem i sigurt për këtë?” – pyeti Çarli. “Jo gjithmonë,” – tha Zoti.” Kështu, prandaj shkruan shkrimtari: për lexuesin. Për lexuesin që nuk është Ata, por Ti. Për lexuesin e dashur. Për lexuesin ideal, i cili ekziston në një vazhdimësi, diku midis “Qyqes së kaftë” dhe Zotit. Dhe ky lexues ideal mund të jetë gjithkush dhe askush sepse akti i të lexuarit është gjithmonë po aq njëjës ashtu si akti i të shkruarit.
