Jake Allsop: Përplasja

Në mesin e shumë tregimeve mbi fatkeqësitë në komunikacion, ky tregim si një prej shembujve të rrallë të mjeshtrisë së shkrimit

PËRPLASJA

Nga Jake Allsop

E kam të vështirë tash të kujtoj pse më sollën këtu. Ma kanë dhënë një dhomë goxha të mirë. Është e vogël: ka një shtrat të ngushtë, një garderobë të integruar, një tavolinë dhe një karrige, një legen për larje dhe një raft librash. Dhoma është e vogël, por është e mjaftueshme për mua. ka një dritare të madhe përballë derës. Nëse qëndroj maje gishtave, mund të shoh jashtë fushat e gjelbra. Nganjëherë, për arsye që nuk i kuptoj, nuk i shoh fushat kur shikoj jashtë, drita të mëdha në formë disku, drita vërbuese që m’i lëndojnë sytë. Shumicën e kohës jam vetëm, po nganjëherë ata vijnë të flasin me mua. Mendoj se vijnë dy herë në ditë, po s’jam i sigurt, ngase e kam të vështirë të di çfarë kohe është, apo çfarë dite është, apo pse jam këtu.

Ata përherë ma parashtrojnë të njëjtën pyetje. Zërat e tyre janë të ngritur lart, cingërues. Më tingëllojnë së minj. Jam mësuar me ta tash dhe përpiqem të jem i sjellshëm. Përpiqem njëmend fort t’u përgjigjem pyetjeve të tyre. Më shikojnë nga shumë afër kur më marrin në pyetje, sytë e tyre të kuq të ndritshëm më rrëmojnë në sy të shohin nëse po e them të vërtetën. Po çka është e vërteta? Mund t’i kujtoj momentet e tmerrshme të përplasjes, momentet e llahtarshme kur e humba kontrollin e makinës. Mund të kujtoj si përpiqesha gjithë dëshpërim të dilja jashtë përpara se të rrokesha, por nuk mund të hapja derën. Mund të kujtoj ndjesinë e rrotullimit dhe rënies dhe momentin kur e preka tokën. Isha i kurthuar, i përplasur dhe me një barrë enorme në gjoksin tim. Ende mund ta ndiej tingullin e bërtimë sime në momentin… Kusuri është terr.

‘Kush je ti?’. ‘Si e ke emrin?’.  ‘Pse ke ardhur këtu?’. Nuk kam përgjigje në këto pyetje. Duken të magjepsur nga trupi im. Teksa flasin, ata ecin përreth meje, ngjiten lart t’i përkëdhelin krahët e mi, të mbajnë dorën time, ta shpojnë mishin tim të butë me gishtërinjtë e tyre të hollë. Kur rri ulur, atyre ua ka ëndja t’i rrasin gishtërinjtë në flokun tim të shpeshtë kaçurrel, apo ta prekin fytyrën time, posaçërisht buzët. Herën e parë që më prekën, e urreva, por tash jam mësuar me këtë gjë. S’më prish punë fare, ngase e di se nuk e kanë për qëllim të më lëndojnë. Jo, kjo nuk është e vërtetë. Nganjëherë më lidhin për shtrati, ashtu që nuk mund të lëviz më fare. E urrej këtë ndjesi, ndjesinë e të qenit i kurthuar, pa qenë në gjendje të ik. Pastaj vijnë dhe më ngulin gjilpëra në mish. E di se tingëllon e marrëzishme, por kjo është ajo që ata e bëjnë. Me gjasë s’e bëjnë që të më lëndojnë; me gjasë janë duke bërë ndonjë lloj testi, duke u përpjekur të kuptojnë më shumë rreth meje dhe prej nga vij. Pandeh se unë jam për ta po aq alien sa edhe ata për mua.

‘Kush je ti?’, pyesin ata me zërat e tyre cingërues. Përpiqem fort të kujtohem. Një emër. Çfarëdo emri. Veç të mund ta shihja njëherë veten në pasqyrë. Me gjasë, nëse e shoh fytyrën time, mund të ma sjellë në mendje ndonjë emër. Është një pasqyrë mbi legenin e larjes, por kur shihem në të, nuk mund të shoh asnjë reflektim. Kjo njëmend më kall datën. Është sikur të mos ekzistoja më. Hukas pasqyrën, por nuk mjegullohet. A nuk testohen kështu vampirët? A jam i vdekur?

‘Si e ke emrin?’. Mund të mendoj për një dyzinë emrash: George, mary, John, Elizabeth… Emra mbertërish dhe mbretëresash të Anglisë. Le ta provojmë njërin.

‘John’.

Më shikojnë në heshtje, mandej largohen dhe kuvendojnë mes vete. Njëri që duket të jetë kryesori, kthehet dhe ndalet para meje, duke më shikuar në sy në mënyrë akuzuese. Tregoi drejt gjoksit tim dhe e luajti kokën. Ai e di se John është emër mashkulli. Si mund të jetë John emri im? Për çka, deduktoj, unë duhet të jem grua. Femër. Interesante. I lëviz duart nëpër lëkurën time të zezë të shkëlqyeshme. Burrat janë leshatokë. Unë s’kam qime në krahët e mi. Do të thotë jam grua. Dhe jam e bukur. E zeza është e bukur. Ku e kam dëgjuar këtë më parë? I shikoj krahët e mi. Papritur nuk janë më të zinj – janë të bardhë! Të rëndë, të ftohtë dhe të bardhë. Çfarë më kanë bërë? Dhe pse krahët e mi kaq papritur i ndiej kaq të rëndë, si copa plumbi. Me gjasë më kanë droguar. Prapë jam e frikësuar. E dua mamin tim! Një vaj fëmije gjithë frikë jehon në veshët e mi. Është zëri im që çirret, fëmijëror, për nënën?

‘Emri yt nuk mund të jetë John’, thotë më i gjati i këtyre krijesave cingëruese si minj. Sytë e tyre xixëllues të trëndafiltë më rrëmojnë në kërkim të një shpjegimi. ‘Të lutem, na e thuaj të vërtetën’.

‘Më vjen keq’, them unë. ‘Keni të drejtë. Emri im nuk është John. Është…’. zëri im përsëri kridhet në heshtje. Veç të mund të shihja reflektimin tim në pasqyrë! Atëherë do të dija se kush jam. Më lanë në heshtjen time.

Pas një kohe të gjatë u ngrita dhe shkova te pasqyra. Prapë s’kishte refletim. Asgjë. I lëviza gishtërinjtë nëpër fytyrë, duke i ndier xhungat dhe zgavrat, duke e ndier si ta prekja për herë të parë, kureshtar. E shqyrtoj trupin tim, duke e përkëdhelur dhe shpuar siç bënim ata. Përsëri, e eksploroj fytyrën time. Fytyra e kujt është? Si mund ta njihni fytyën tuaj? Apo trupin tuaj? Është një thënie: ‘Njoh diçka si shpinën e dorës sime’. I mbyll sytë dhe e ndiej shpinën dhe dorës sime. Çka di unë për këtë dorë? Asgjë. Mendoj prapë për ato momente të llahtarshme para përplasjes. Atëherë isha gjallë. Atëherë e di kush isha dhe çfarë po bëja. Isha… Një portret nis të formohet në pasqyrë, turbullt, si pema të largëta kur i shikon përmes mjegullës së mëngjesit. E shqyrtoj portretin në pasqyrë si të ishte një fotografi e dalë boje. Mund të vërej veç një tavolinë. Kjo është e tëra! Aty është një tavolinë dhe ushqimi, dhe njerëz duke ngrënë, duke bërë muhabet dhe duke qeshur… Mund të shoh një grua, duke u shërbyer ushqimin të tjerëve. Nëna e kësaj familjeje të lumtur. Nëna ime? Nëna ime. Është thjesht si një skenë nga një nga ana filmat rreth Jugut të thellë amerikan. Ajo më shikon.

‘Mary-Jean, boll pe ëndrra me sy hapur dhe haje drekën tënde!, thotë ajo.

Vrapoj te dera, i bie fort që ata të më dëgjojnë.

‘Mary-Jean’, bërtas. ‘Emri im është Mary-Jean! Dëgjomëni! Është Mary-Jean!’.

Askush nuk vjen. Kthehem te pasqyra. Prapë është e zezë. Fotografia ngushëlluese e famiiljes sime është zhdukur. Ku është nëna ime? Dhe ku jam unë, vogëlushja e bukur Mary-Jean, me kaçurrelat e shpeshta të zeza dhe sytë ëndërrimtarë? Errësira është kthyer. Mundohem të bërtas, por s’mundem. I dëshpëruar shtrihem përmbys në shtrat dhe mundohem të fle.

Më vonë, shumë më vonë. Kumbimi i zërave prej shumë larg. Zëra të fortë, jo zëra cingërues si të minjve, por të vendosur dhe të zënë me punë. dhe drita shkëlqyese, disqe të mëdha drite, duke djegur përmes kapakëve të syve të mi të mbyllur. Befas kam frikë t’i hap sytë.

‘Ai po sillet përçark, doktor’. Ishte një zë femëror. U përpoqa dëshpërimisht të kujtoja ku isha.

‘Faleminderit, infermiere’. Ky ishte një zë tjetër femëror, zëri i ndonjërës që ishte mësuar të ishte në detyrë. Mund të ishte vetëm i doktoreshes.

I hapa sytë, nuk e kisha frikë dritën më. Doktoresha po ma ngrinte dorën dhepo më shikonte. Mund të shihej se sytë e saj ishin të kaltër mbrapa syzeve me kornizë të trëndafiltë.

‘Mirë pra, djalosh’, vazhdoi ajo, duke ma mbajtur dorën. ‘Ishim përnjëmend në merak për ty’.

‘Ku kam qenë?’, pëshpërita, duke i rënë në të menjëherë se mund të kishte tingëlluar si një pyetje vërtet e pakuptimtë.

‘Ke qenë pa vetëdije për ditë me radhë, John, i dashur. Ke bërë goxha luftë, por ia dole, pavarësisht të gjithë eshtrave të thyer. Duket se në fund do të jesh fare mirë. Veç përpiqu të pushosh pakëz’. Ajo u kthye kah infermierja. ‘Mary-Jean, a mund t’ia japësh një qetësues, të lutem?’. Teksa infermierja u afrua me gjilpërën plot me lëng qetësues, e dëgjova doktoreshen të thoshte: ‘Këta të rinjtë dhe makinat e tyre të shpejta. Duhet të ketë një ligj kundër tyre’.

Infermierja më bëri të ndihem rehat, ose të tekembramja aq rehat sa është e mundshme të jesh kur je i paketuar në allçi prej kokës te këmbët. E dëgjova klik-klikun e thembrave të saj mbi dyshemenë e fort teksa ecte. Ishte tingull rehatues. Shumë shpejt më zuri një gjumë i thellë i patrazuar.

/Marrë nga Jake Allsop, “The Penguin Book of Very Short Stories”, Penguin, 1989

/Përkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com

Rinisin punimet restauruese në Teqen e Dollmës në Krujë

Në Teqenë e Dollmës, Monument Kulture i Kategorisë së parë kanë rinisur punimet për restaurimin e saj.

Lajmi u bë i ditur nga Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore.

E njohur për vlerat e saj arkitekturore, dekorative dhe tipologjike, Teqesë iu dëmtuan muret dhe kupola e saj nga tërmeti i 26 nëntorit 2019.

Në vitin 2020 u kryen punime emergjente konsolidimi për të reduktuar në afat të shkurtër rrezikun e kolapsit total.

Në vitin 2021, CHwB Albania nisi zbatimin e projektit për konservimin dhe restaurimin e këtij objekti.

Teqeja e Dollmës është një pikë referimi e rëndësishme për komunitetin lokal të qytetit historik të Krujës, si dhe një pasuri e rëndësishme për komunitetin fetar bektashi në zonë.

Në gjininë e faltoreve islamike ajo përfshihet në tipin e vogël monumental me kupolë.

Faltorja është një konstruksion me një vëllim me bazë katrore. Mbi katër faqe muri të gurtë, nëpërmjet tropmave kalohet në tamburin oktogonal, mbi të cilën ngrihet kupola gjysmësferike e mbuluar me tjegulla vendi.

Në Francë sot zhvillohen zgjedhjet e jashtëzakonshme parlamentare

Sot në Francë po mbahen zgjedhjet e jashtëzakonshme parlamentare.

Populli francez do t’u drejtohet kutive të votimit për të zgjedhur mes presidentit Emmanuel Macron dhe lideres së të djathtës ekstreme, Marie Le Pen.

Sipas sondazheve kjo e fundit po prin bindshëm dhe se është në rrugë të drejtë për ta marrë për herë të parë udhëheqjen e qeverisë.

Këto zgjedhje do të jenë një provë serioze për Macron dhe aleatët e tij politik.

I pari i shtetit francez, i thirri qytetarët që t’i drejtohen kutive të votimit, pas një humbje që përjetoi ai në zgjedhjet evropiane.

Mbetet të shihet se kush do të dalë përpara me rezultat në raundin e parë që mbahet sot.

Derisa raundi i dytë, do të mbahet më 7 korrik.

Busheku, oazi i historisë dhe natyrës

Pranë qytetit të Elbasanit, gjendet një nga pikat turistike më të pëlqyera, Busheku. Në analet e vjetra turke, kjo zonë njihej si Buzurshek. Disa gjuhëtarë mendojnë se emri Bushek mund të ketë prejardhjen nga termi “buzë sheut” (buzë rrjedhjes), që nënkupton lumin Shkumbin.

Kjo qendër me vlera të mëdha turistike, dikur priste dhe përcillte karvane tregtarësh që përshkonin rrugën Egnatia. Arkeologët kanë zbuluar gjurmë të një kishe të lashtë, një nga më të hershmet në këtë trevë.

Rrapet shekullore që bëjnë hije për pushuesit kanë një histori interesante, thuhet se kalorësia turke, në sulmin e saj kundër Sopotit, përdori Bushekun si vendqëndrim. Hunjtë ku u lidhën kuajt e tyre zunë rrënjë dhe u shndërruan në rrapet e sotshme.

Sot, Busheku ruan rëndësinë e dikurshme si pritës i qytetarëve që nuk kanë mundësi të shkojnë më tej drejt bregdetit. Uji i kristaltë që buron në këmbët e një shkëmbi masiv grumbullohet në një rezervuar të pëlqyer për vizitorët. Me zhvillimin ekonomik dhe kulturor të qytetit, perspektivat për Bushekun janë shumë të mëdha. Vitet e fundit, në këtë pikë turistike janë realizuar një sërë investimesh në infrastrukturë dhe vepra arti, të cilat kanë ndikuar pozitivisht në përmirësimin e kësaj zone turistike.

Projekti për rehabilitimin e rrugëve ka rritur interesin tek vizitorët. Pavarësisht se janë bërë hapa të rëndësishëm, ka ende shumë potencial për t’u shfrytëzuar.

Busheku, me historinë e tij të pasur dhe natyrën mahnitëse, vazhdon të jetë një destinacion i preferuar për elbasanasit dhe turistët. Me investimet e duhura dhe promovimin e duhur, kjo perlë natyrore nga viti në vit po kthehet në një nga destinacionet më të rëndësishme turistike në Shqipëri.

Shumë turistë e kanë vizituar Bushekun këtë stinë vere, Anna e cila ka ardhur nga Gjermania e ftuar nga miqtë e saj shqiptarë pohon se “është një vend fantastik! Peizazhet janë të jashtëzakonshme dhe ajri është aq i pastër, ishte një eksperiencë që nuk do ta harroj kurrë.”

John, nga Minesota edhe ai një vizitor në Shqipëri, e cilësoi Bushekun si një parajsë për dashamirësit e natyrës, ndërsa vlerësoi si mbrësëlënëse mikpritjen e banorëve të kësaj zone. “Definitivisht një vend për t’u vizituar, vizita këtu më ka mbushur me energji dhe paqe”.

Busheku nuk është thjesht një destinacion turistik, por një oaz i gjallë i historisë dhe natyrës. Me rrapet e tij shekullore, ujërat e kristalta dhe gjurmët e lashta historike, ky vend ofron një eksperiencë unike për çdo vizitor. Me zhvillimin e vazhdueshëm dhe investimet në infrastrukturë, Busheku ka të gjitha mundësitë për të shndërruar në një nga perlat më të vlefshme të turizmit shqiptar./atsh/ KultPlus.com

Hekurudha trans-siberiane, floriri brenda Tokës dhe fakte të tjera historike

Një udhëtim me një drejtim në Hekurudhën Trans-Siberiane, shoqërohet me kalimin e 3901 urave

Hekurudha Trans-Siberiane, është jo vetëm hekurudha më e gjatë në Rusi, por edhe më e gjata në botë. Udhëtimi në të zgjat plot 7 ditë, gjatë së cilës pasagjerët kalojnë nëpër 8 zona të ndryshme kohore dhe kalojnë jo pak por 3901 ura.

Në brendësi të Tokës ka aq shumë ar, sa mund të mbulohet e gjithë sipërfaqja e planetit

Duket se planeti ynë përmban një sasi shumë të madhe të një metali të çmuar siç është ari. Por sipas Discover Magazine, problemi është se 99 për qind e tij gjendet në bërthamën e Tokës. Po sa ar ka atje? Mjaftueshëm për të veshur të gjithë sipërfaqen e Tokës me një shtresë me trashësi 47 cm.

Qeniet njerëzore mund të përdorin vetëm një pjesë të vogël të ujit që ka Toka

Në shkollë na është mësuar se 71 për qind e sipërfaqes së planetit është e mbuluar nga uji. Ndërsa kjo është e vërtetë, sipas National Geographic njerëzit mund të përdorin vetëm 0.007 për qind të atij uji. Kjo sepse vetëm rreth 2.5 për qind e ujit të Tokës është ujë i ëmbël dhe mund të mbërrihet vetëm tek 1 për qind e tij. Pjesa tjetër ndodhet tek akullnajat dhe fushat e dëborës.

Njerëzit pinin dikur arsenik për të përmirësuar pamjen e lëkurës së tyre

Ju ndoshta mund të keni dëgjuar se një pjesë e madhe e produkteve kozmetike të preferuara nga mbretëresha Viktoria e Britanisë së Madhe ishin të mbushura me arsenik. Në fakt, në atë kohë gjërat kanë qenë edhe më keq. Sepse në fund të shekullit XIX në treg kishte produkte për lëkurën me arsenik, të prodhuara nga dr.Xhejms P.Kembëll. Ai pretendonte se produktet e tij zhduknin njollat, pikat e zeza dhe “shpërfytyrimet e tjera të fytyrës”.

Personi i parë që hyri në SHBA përmes Ellis Island ishte një vajzë 15-vjeçare nga Irlanda

Më 1 janar 1892, Eni Mur ishte pasagjerja e parë që zbarkoi në Ellis Island në ditën e hapjes së saj si një pikë kufitare. Ajo kishte udhëtuar për në Shtetet e Bashkuara me dy vëllezërit e saj më të vegjël në bordin e anijes “SS Nevada”, pasi u nis nga Kuinstauni, Irlandë (sot Kobh). Një fakt tjetër mbresëlënës? Dita më e ngarkuar e punës në Ellis Island ishte 17 prilli i vitit 1907.

Japonia ka një makinë shitëse për çdo 40 persona

Japonia mendohet të jetë vendi me dendësisë më të madhe të makinerive shitëse në botë, me 1 të tillë për çdo 40 banorë. Ndërsa shumica shesin lloje të ndryshme pijesh, të tjerat tregtojnë akullore, makarona por edhe kamera.

Disa kërpudha krijojnë insekte-zombi, të cilave pastaj u kontrollojnë mendjen

Kërpudhat tropikale Ophiocordyceps, infektojnë sistemin nervor qendror të milingonave. Pasi depërtojnë në trupin e një insekti për 9 ditë, ato vendosin plotësisht nën kontroll lëvizjet e bujtësit. Sipas National Geographic, kërpudha e detyron milingonën të ngjitet në pemë, pastaj të pësojë konvulsione dhe të bjerë poshtë në tokën e ftohtë dhe të lagësht, ku lulëzojnë kërpudhat. Më pas kërpudhat presin deri në mesditë për ta detyruar milingonën të kafshojë një gjethe dhe të presin vdekjen e ngadaltë.

Portokallet e para nuk ishin ngjyrë portokalli

Portokallet origjinale nga Azia Juglindore ishin një hibrid midis mandarinës dhe pomelos, dhe në të vërtetë ato kishin ngjyrë jeshile. Në fakt, portokallet në rajonet më të ngrohta, si Vietnami dhe Tajlanda, mbeten ende sot të gjelbra gjatë fazës së pjekjes. Pra nëse keni pyetur ndonjëherë veten cila “portokalli” u shfaq e para, ngjyra apo fruti, tani e keni përgjigjen. /bota.al/ KultPlus.com

Rrufetë dhe stuhia ndërpresin ndeshjen Gjermani-Danimarkë

Ndeshja Gjermani-Danimarkë, e vlefshme për çerekfinalet e EURO2024 ndërpre në minutën e 35-të nga një stuhi e dhunshme, e shoqëruar me rrufe të shumta.

Lojtarët e Gjermanisë dhe Danimarkës u detyruan të ktheheshin në dhomat e tyre të zhveshjes pasi rrufetë dhe shiu nuk lejonin vazhdimin normal të takimit.

Rezultati ishte 0-0, kur shiut ia zuri vendin një breshër i dendur.

Moti i keq ishte parashikuar, por organizatorët shpresojnë të rifillojnë lojën më vonë.

Megjithatë, deri tani, fusha e stadiumit ndodhet në gjendje optimale./ KultPlus.com

Vitia: 6.4 milionë euro investime në pajisjet për ndihmë të personave me aftësi të kufizuara

Janë ndarë 6.4 milionë euro për investime në pajisje në ndihmë të personave me aftësi të kufizuara.

Kështu shkroi ministri i Shëndetësisë, Arben Vitia në një postim në Facebook.

Sipas Vitisë, investimi do të kryhet brenda dy viteve dhe pajisjet e siguruara përfshijnë karroca për mbështetjen posturale për fëmijë të varur 100 për qind në karrocë, karroca posturale për fëmijë aktiv, karroca për tetraplegjikë, karroca elektrike të palosshme, paterica, tavolina ushqimi, lifte elektrike, shtretër elektrikë, jastëkë të posaçëm, dhe shumë mjete të tjera që ua lehtësojnë jetën. / KultPlus.com

Fotografët e parë në Shqipëri, në rrëfimin e Robert Elsies

Robert Elsie i kushtoi jetën historisë dhe studimit të Shqipërisë.

Një ndër temat që ai ka prekur ka qënë dhe ajo e udhëtarëve të huaj që e njohën herët këtë vend. Gjatë udhëtimit të tij në Shqipëri, në Kosovë dhe në Maqedoni në vjeshtë të vitit 1863, albanologu Johan Georg fon Han (Johann Georg von Hahn, 1811-1869) u shoqërua nga fotografi austriak Jozef Sekeli (Josef Székely, rreth 1838- 1901), i cili thuhet se ka bërë ndër fotografitë më të hershme të Shqipërisë.

Koleksioni i tij përfshin 50 fotografi, me pamje të Shkodrës, të Prizrenit, të Ohrit dhe të Manastirit. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit të njëzetë ishte dukuri e zakonshme për udhëtarët, shkencëtarët dhe albanologët në Shqipëri të merrnin në aparat fotografik me vete për të fotografuar vendin. Ky material, jo gjithmonë fotografi me cilësi të lartë, u shfrytëzua për të ilustruar librat e tyre për Shqipërinë.

Disa koleksione nuk u botuan kurrë, dhe mbeten tani – një shekull më vonë – për t’u zbuluar. Historia e fotografisë vendase në këtë rajon të Evropës juglindore, d.m.th. të fotografëve nga rajoni vetë, lidhet në mënyrë të veçantë me dy koleksione me famë. Fototeka Marubi në Shkodër përfshin rreth 150.000 fotografi, shumë prej tyre me një rëndësi të dukshme historike, artistike dhe kulturore. U përpilua nga tre breza fotografësh. Pjetër Marubi (Pietro Marubbi, 1834-1903) ishte piktor dhe fotograf italian i cili, si përkrahës e Garibaldit, u detyruan të ikte nga Piaçenca të Italisë për arsye politike dhe gjeti strehim në Shkodër rreth vitit 1850. Aty, themeloi dyqanin Foto Marubi me disa aparatë fotografikë që i kishte sjellë me vete. Fotografitë më të vjetra të koleksionit janë nga vitet 1858-1859. Disa foto të Marubit u botuan në revistat The London Illustrated Neës, La Guerra d’Oriente dhe L’Illustration. Marubi u ndihmua nga djali Rrok Kodheli (1862-1881) dhe nga vëllai i tij, Kel Kodheli (1870-1940), i cili më vonë, pas vdekjes së Pjetrit, e mori në trashëgim firmën familjare dhe u bë i njohur si Kel Marubi.

Keli mësoi të përdorte efekte të posaçme dhe të përpunonte negativat. Gjithashtu filloi të fotografonte jashtë studios me aparate më bashkëkohore. Lidhur ngusht me familjen Marubi ishte fotografi dhe piktori Kolë Idromeno (1860-1939) i Shkodrës. Me mbështetjen e Pjetër Marubit, prej të cilit mësoi artin e fotografisë, ai shkoi në Venedik në vitin 1875 për të studiuar në Akademinë e Arteve të Bukura. Ai nuk arriti të përfundonte mësimin dhe e braktisi Akademinë pas gjashtë muajve, mirëpo mbeti në Venedik dhe punoi disa vjet si ndihmës i një piktori venecian, për të kthyer në Shqipëri në vitin 1878. Në vitin 1883, Idromeno hapi një fotostudio me aparatë fotografikë të marrë nga shoqata Pathé në Francë.

Në vitin 1912, importoi për herë të parë në Shqipëri aparate filmike dhe shfaqi filme. Në gusht të atij viti, firmosi një kontratë me shoqatën Josef Strauber në Austri për të krijuar atë që mund të quhet kinemaja e parë në Shqipëri. Brezi i tretë i fotografëve Marubi ishte djali i Kelit, Gegë Marubi (1907-1984). Ai studioi në Lion të Francës në 1923- 1927 pranë shkollës së parë të fotografisë dhe të kinemasë të themeluar nga vëllezërit Lymier, dhe punoi në Shkodër si fotograf nga viti 1928-1940. Ishte i pari në familje që përdori celuloid në vend të pllakave prej xhami. Fotostudio Marubi kap dhe dokumenton historinë e Shqipërisë së Veriut që prej Lidhjes së Prizrenit e mëtej. Përfshin fotografi të mahnitshme të udhëheqësve të fiseve të veriut, të kryengritjeve të malësorëve, të jetës qytetare në Shkodër dhe të ngjarjeve publike të ndryshme.

Vetëm pak fotografi janë botuar deri tani. Që prej vitit 1994, me mbështetjen e UNESCO-s, bëhen përpjekje për të shpëtuar koleksionin dhe për ta bërë të njohur. Koleksioni tjetër i njohur i fotografisë dhe të cinematografisë ballkanike ështe ai i vëllezërve Manakis në Maqedoni. Janaki Manakis (1878-1954) dhe vëllai Milton Manakis (1882-1964) lindën në fshatin Avdela afër Grevenës, tani në veri të Greqisë, dhe ishin me prejardhje vllahe (aromune). Nga 1898-1904 kishin një dyqan fotografik në Janinë dhe në vitin 1905 u vendosën në Manastir, tani në Republikën e Maqedonisë, ku hapën Studion për Artin Fotografik. Janaki dhe Milton Manakis bënë më shumë se 17.300 fotografi në 120 vende të ndryshme. Në vitin 1905 realizuan edhe filmin e parë në Ballkan.

Në Shqipëri janë edhe koleksionet e Shan Picit (me rreth 70.000 fotografi), të Dedë Jakovës (me rreth 50.000 fotografi) dhe të Raboshtës, të gjitha të lidhura ngushtë me shkollën e Marubit në Shkodër. Koleksione të tjera të rëndësishme të fotografisë së hershme ndodhen në Korçë. Ndër ato janë veprat e Petro Dhimitrit (1861-1946), i cili filloi si fotograf bredhacak në vitet 1890; të Kristaq Sulidhit, i cili mësoi profesionin në Greqi; dhe të Vani Burdës të Bukureshtit i cili hapi një fotostudio në Korçë në vitet 1920. Me një interes të veçantë është vepra e Kristaq Sotirit (1883-1970) të Korçës, student i Sulidhit, i cili mërgoi në Shtetet e Bashkuara në 1902-1903 dhe punoi fotograf në Nju Jork dhe Los Anxheles.


Në vitin 1923 u kthye në Korçë dhe, bashkë me piktorin e njohur korçar Vangjush Mio (1891-1957), hapi fotostudion Sotiri, të njohur në juglindjen e Shqipërisë. Janë ruajtur rreth 14.000 fotografi të këtij koleksioni. Mund të përmenden edhe Ymer Bali i Tiranës, Mandi Koçi (1912-1982) i Voskopojës, Jani Ristani i rrethit të Gjirokastrës, Misto Cici i Pogradecit dhe Xhimitiku i Beratit. Megjithëse nuk lidhet drejtpërsëdrejti me Shqipërinë, nuk duhet harruar në historinë e fotografisë shqiptare edhe emri i Gjon Milit (1904-1984), i cili mërgoi në Shtetet e Bashkuara në vitin 1923, studioi në Institutin e Teknologjisë të Masaçusec-it (Massachussetts Institute of Technology) dhe u bë i famshëm si fotograf për revista të njohura amerikane si Life dhe Fortune./shqip/KultPlus.com

‘Qani ju trima bashkë me ne, se ra Shqypnia me faqe n’dhe’

Poezi e shkruar nga Pashko Vasa


O moj Shqypni, e mjera Shqypni,
Kush te ka qitë me krye n’hi?
Ti ke pas kenë një zojë e randë,
Burrat e dheut të thirrshin nanë.
Ke pasë shumë t’mira e begati,
Me varza t’bukura e me djelm t’ri,
Gja e vend shumë, ara e bashtina,
Me armë të bardha, me pushkë ltina,
Me burra trima, me gra të dlira;
Ti ndër gjith shoqet ke kenë ma e mira.
Kur kriste pushka si me shkrep moti,
Zogu i shqyptarit gjithmonë i zoti
Ka kenë për luftë e n’luftë ka dekun
E dhunë mbrapa kurr s’i mbetun.
Kur ka lidhë besën burri i Shqypnisë,
I ka shti dridhën gjithë Rumelisë;
Ndër lufta t’rrebta gjithëkund ka ra,
Me faqe t’bardhë gjithmonë asht da.

Por sot, Shqypni, pa m’thuej si je?
Po sikur lisi i rrxuem përdhe,
Shkon bota sipri, me kambë, të shklet
E nji fjalë t’ambël askush s’ta flet.
Si mal me borë, si fushë me lule
Ke pas qenë veshun, sot je me crule,
E s’të ka mbetun as em’n as besë;
Vet e ke prishun për faqe t’zezë.


Shqyptar’, me vllazën jeni tuj u vra,
Ndër nji qind ceta jeni shpërnda;
Ca thone kam fè ca thonë kam din;
Njeni:”jam turk”, tjetri:”latin”
Do thonë: “Jam grek”, “shkje”-disa tjerë,
Por jemi vllazën t’gjith more t’mjerë!
Priftnit e hoxhët ju kanë hutue,
Për me ju damun me ju vorfnue!
Vjen njeri i huej e ju rri n’votër,
Me ju turpnue me grue e motër,
E për sa pare qi do t’fitoni,
Besën e t’parëve t’gjith e harroni,
Baheni robt e njerit t’huej,
Qi nuk ka gjuhën dhe gjakun tuej.
Qani ju shpata e ju dyfeqe,
Shqiptari u zu si zog ndër leqe!
Qani ju trima bashkë me ne,
Se ra Shqypnia me faqe n’dhe!
E s’i ka mbetun as bukë as mish,
As zjarm në votër, as dritë, as pishë;
As gjak në faqe, as nder ndër shokë,
Por asht rrëxue e bamun trokë!
Mblidhniu ju varza, mblidhniu ju gra,
M’ata sy t’bukur q’dini me qa,
Eni t’vajtojmë Shqypninë e mjerë,
Qi mbet’ e shkretë pa em’n, pa nder;
Ka mbet e vejë si grue pa burrë,
Ka mbet si nanë, qi s’pat djalë kurrë!
Kujt i ban zemra m’e e lan’ me dekë
Kët farë trimneshe, qi sot asht mekë?
Këtë nanë të dashtun a do ta lamë,
Qi njeri i huej ta shklasë me kambë?
Nuk, nuk! Këtë marrè askush s’e do
Këtë faqe t’zezë gjithkush e dro!
Para se t’hupet kështu Shqypnia,
Me pushkë n’dorë le t’desë trimnia!
Coniu, shqyptarë, prej gjumit çoniu,
Të gjithë si vllazën n’nji besë shtërngoniu,
E mos shikoni kisha e xhamia:
Feja e shqyptarit asht shqyptaria!
Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë,
Gjithkund lshon dielli vap’edhe rrezë,
Asht tok’ e jona, prind na e kanë lanë
Kush mos na e preki, se desim t’tanë
Të desim si burrat që vdiqnë motit
Edhe mos marrohna përpara zotit./KultPlus.com

Carla Bruni nën hetim për rolin e saj në çështjen Sarkozy

Carla Bruni-Sarkozy është marrë në pyetje nga hetuesit pas hapjes së hetimeve që lidhen me tërheqjen e dëshmisë akuzuese në vitin 2020 kundër Nicolas Sarkozy nga ndërmjetësi Ziad Takieddine.

Çështja është pjesë e zhvillimeve të hetimit për financimin e pretenduar të fushatës presidenciale të vitit 2007, të fituar nga Sarkozy, me fonde libiane.

Burime pranë hetuesve kanë raportuar se ish top modelja dhe këngëtarja rrezikon të akuzohet për krime të tilla si, bashkëpunim në ndikimin e një dëshmitari apo komplot kriminal që synon korruptimin e gjyqtarëve libanezë.

Bruni, gjatë seancës gjyqësore – data e së cilës nuk dihet ende – mund të vihet në hetim me statusin më të favorshëm të “dëshmitarit të informuar për faktet”.

Më 2 maj, Carla Bruni u mor në pyetje për tre orë nga hetuesit, të cilëve u shpjegoi se çfarë marrëdhënieje kishte me personazhin kyç në këtë aferë.

Michèle Marchand, e njohur si “Mimi”, një figurë kryesore në gazetarinë “popullore” në Francë, dyshohet se ka orkestruar tërheqjen e dëshmitarit, ndërmjetësit dhe biznesmenit Ziad Takieddine.

Në vitin 2020, Takieddine, i konsideruar nga Sarkozy si akuzuesi kryesor i tij, papritmas shfajësoi – përkohësisht – ish-presidentin, duke kundërshtuar akuzat e tij të mëparshme.

Hetuesit kanë dyshuar prej kohësh se disa persona të afërt me Sarkozy – anëtarë të familjes, bashkëpunëtorë, besnikë – kanë organizuar tërheqjen për të minuar besueshmërinë e vetë Zakieddine, i cili pas disa javësh u tërhoq dhe e mohoi tërheqjen./ KultPlus.com

Zvicra kualifikohet në çerekfinale të Euro 2024

Zvicra ka arritur të kualifikohet në çerekfinale të Euro 2024.

“Helvetikët” e mposhtën kampionin në fuqi, Italinë 2:0.

Freuler kaloi zviceranët në epërsi në minutën e 37-të të takimit për 1:0.

E me të nisur pjesa e dytë, Zvicra arriti të shënojë edhe golin e dytë nëpërmjet Ruben Vargas.

Italia në anën tjetër nuk e rrezikoi në asnjë moment portën e Sommer.

Granit Xhaka luajti tërë ndeshjen sonte, kurse nuk pati minuta për Shaqirin e Jasharin.

Kësisoj, Zvicra e arrin suksesin e edicionit të fundit, duke e arritur çerekfinalen.

Në çerekfinale, Zvicra do të përballet me fituesin e përballjes Angli – Sllovaki. / KultPlus.com

Rama përshëndet nga Buni i Bajraktarit me vargjet e Dritëro Agollit 

Kryeministri Edi Rama ka vizituar sot Thethin, një nga destinacionet turistike më të bukura në rajonin verior të vendit, teksa ka zgjedhur t’i përcjellë publikut një pjesë të poemës “Nënë Shqipëri” nga kolosi i letrave shqipe, Dritëro Agolli.

“Ti sytë lan në mëngjes me ujin e krojeve të maleve,

Ti llërët lëmon në mëngjes me shkumën e deteve,

Ti faqet fshin me peshqirin e madh të livadheve,

Ti flokët lyen me lëngun e luleve të bjeshkëve…

Dhe çdo mëngjes bëhesh më e re dhe përze zhubra e rudha,

Ne rrimë në prehrin tënd e dorën na shkon në flokë,

Thinjët na fshin kur gjunjët na dhembin nga udha,

Lodhjen na heq kur zgjuar na tretesh mbi kokë…

NËNË SHQIPËRI – Dritëro Agolli”, shkroi kryeministri.

Në foton që ndau në rrjete sociale, Rama shkruan: “Buni i Bajraktarit, një nga vendqëndrimet më të bukura në botë, rrugës për Theth.”

Thethi është kthyer prej vitesh në një nga pikat më të rëndësishme turistike të veriut të Shqipërisë. Parku Kombëtar, i themeluar në vitin 1966, mbulon 2630 ha (26,3 km2) dhe është vendosur në qendër të Alpeve shqiptare, duke përfshirë pjesën më të madhe të Luginës së Shalës. Parku është themeluar për të mbrojtur ekosisteme të ndryshme, biodiversitetin dhe trashëgiminë kulturore dhe historike të rajonit.

Organizata ndërkombëtare IUCN (Unioni për Ruajtjen e Natyrës) e ka vlerësuar Thethin si park të Kategorisë II, i vlerësuar veçanërisht si zonë e rëndësishme për shpendët e bimësinë. Në 2017 Thethi u shpall Qendër Historike e Mbrojtur.

Kryesisht turistët e huaj që vizitojnë Thethin, preferojnë të përshkojnë një shteg që kalon në lartësinë 1795 m, për të shkuar në Valbonë ose anasjelltas. Ndërsa fshati shtrihet në lartësinë 850 metra mbi nivelin e detit. Si shumica e Alpeve Shqiptare, parku mbizotërohet nga shkëmbinj gëlqerorësh dhe dolomitesh.

Për shkak të zonës së tij të kufizuar, parku karakterizohet nga një florë shumë e larmishme, me vlerësime që variojnë midis 1500 dhe 1650 specie bimësh, midis të cilave 70 specie janë të rrezikuara. Ekzistojnë tre lloje të pyjeve që gjenden në park. Kati i lisit shtrihet nga një lartësi prej 600 metrash deri në 800 metra, kati i ahut që është i mbuluar kryesisht me ah të zakonshëm, bredh argjendi dhe sikor, midis 900 metra dhe 1.900 metra dhe kati alpin që shtrihet nga 1900 deri në 2300 metra.

Vitet e fundit, në Theth janë shtuar strukturat mikpritëse. Në shumicën e rasteve, jane kullat e vendasve të kthyera në bujtina, që kanë pritur vizitorë nga të gjitha anët e globit. / KultPlus.com

Zvicra shënon gol ndaj Italisë


Zvicra ka arritur të kalojë në epërsi ndaj Italisë.

Ishte Freuler i cili realizoi në minutën e 37-të të ndeshjes.

Zvicra dhe Italia janë në lojë në raundin e 16-të më të mirave të UEFA EURO 2024. Kombëtarja helvetike gjeti rrugën për në 1/8 e finales, pasi doli e dyta në grup me 5 pikë, pas Gjermanisë, që ishte e para.

Ndërkohë, Italia ishte në një grup me Shqipërinë, Kroacinë e Spanjën, duke përfunduar e dyta me 4 pikë. / KultPlus.com

Restoranti në Barcelonë shpallet më i mirë i botës

Një restorant në Barcelonë të Spanjës ka dalë në krye të listës së 50 restoranteve më të mirë të botës. Por ata që shpresojnë të zënë një tavolinë në restorantin “Disfrutar”, mund të zhgënjehen. Lista e pritjes kërkon që tani për rezervimet pothuajse një vit kohë.

Emri i restorantit, “Disfrutar”, do të thotë “shijojeni”. I ndodhur në Barcelonë, ky restorant është bërë tashmë një histori suksesi befasues. Ka marrë vlerësimet më të larta nga kompanitë më të njohura, si Michelin, që inspektojnë dhe përpilojnë renditjen e restoranteve më të mira.

Tashmë restoranti “Disfrutar” ka marrë edhe vendin e parë në listën e 50 restoranteve më të mira të botës. Ky është një nderim i madh për tre kuzhinierët katalonas, Oriol Castro, Mateu Casanas dhe Eduard Xatruch, që e filluan këtë biznes disa vite më parë. Ata u njohën ndërsa punonin në restorantin legjendar “El Bulli” dhe në vitin 2012 vendosën të bëheshin partnerë dhe të çelnin restorantin e tyre të parë. Tashmë ata drejtojnë tre restorante dhe thonë se marrja e çmimit të fundit dëshmon rëndësinë e kuzhinës spanjolle.

“Në të kaluarën ishte kuzhina e madhe franceze, por pastaj filloi lëvizja këtu në Spanjë, me kuzhinën baske. U bë revolucioni me restorantin ‘El Bulli’ dhe pa dyshim ne e vazhdojmë këtë revolucion, duke marrë edhe çmimin e parë”, thotë shefi i kuzhinës Oriol Castro.

Në vitin 2015, ata u vlerësuan me yllin e tyre të parë Michelin, në vitin 2017 morën të dytin dhe në vitin 2023 të tretin.

Që në vitin 2022 arritën të renditen të tretët në listën e 50 restoranteve më të mira të botës, dhe një vit më pas u renditën të dytët. Por edhe me këtë lloj përparimi, marrja e vendit të parë ishte shokuese.

“Deri në atë moment, nuk e kishin bërë publike se ishim të parët. Nuk dinim gjë dhe kjo e bën një moment magjik. Pra është e pabesueshme, e papërshkrueshme dhe e pakrahasueshme”, thotë shefi i kuzhinës Mateu Casanas.

Faqja në internet e listës së 50 restoranteve më të mira të botës, e përshkruan restorantin “Disfrutar” si një eksperiencë unikale në jetë dhe vlerëson “gatimet me imagjinatë brilante, mjeshtëri teknike të pakalueshme dhe prezantimin lozonjar”.

Klientët mund të provojnë pjata me pesto në formë sferike, me stika të buta apo mish ngjale, si dhe një version unikal të gatimit tradicional spanjoll “tapas”.

Nuk është aspak befasuese që kërkesa për rezervime është në një nivel rekord.

“Që kur morëm çmimin, e vërteta se është shtuar problemi i rezervimeve. Më përpara kishim një listë pritjeje për shtatë apo tetë muaj. Tani është me gati një vit pritje”, thotë menaxheri i restorantit “Disfrutar”, Vicente Lara.

Marrja e çmimit i rrit edhe më shumë pritshmëritë e klientëve për ekipin e të punësuarve, që ka arritur që tani në rreth 75 veta.

Gjatë 22 viteve të fundit që është publikuar lista e restoranteve më të mirë të botës, fituesit kanë qenë tetë herë nga rajoni Katalonia në verilindje të Spanjës. /VOA/ KultPlus.com

Dua Lipa manifeston “momentin e ëndërruar” në Festivalin e Glastonbury

Ylli i Pop-it, Dua Lipa u shfaq për herë të parë në skenën e Festivalit të Glastonbury me një performancë ambicioze dhe dinamike, sipas BBC.

Ajo doli në skenë pas orës 22:00, duke e hapur shfaqjen me një seri të përsosur prej pesë këngësh: :Training Season”, “One Kiss”, “Illusion”, “Break My Heart” dhe “Levitating”.

Secila prej tyre kishte koreografinë e një shfaqjeje çmimesh – dhe ritmi nuk u ndal gjatë gjithë natës.

Ajo performoi 15 hitet më të mira, duke përfshirë “Don’t Start Now”, “Physical” dhe “New Rules”, si dhe bashkëpunimet e saj me Elton John “Cold Heart” dhe me Mark Ronson “Electricity”.

Çuditërisht, megjithatë, ajo zgjodhi të mos performonte muzikën e saj të “Barbie Smash Dance The Night”.

28-vjeçarja madje nderoi motrën e Shakespear, një nga kryesueset e para të Glastonbury në vitin 1992, e veshur me një bluzë që mbante kopertinën e albumit të tyre “Hormonally Yours”.

Në skenë, ajo foli për mënyrën se si e kishte manifestuar pikërisht këtë moment, duke ëndërruar të performonte në Glastonbury para se të regjistronte albumin e saj të parë.

“E kam shkruar këtë moment dhe e kam uruar, e kam ëndërruar dhe kam punuar kaq shumë”, i tha ajo turmës.

Pothuajse 100,000 njerëz e ndoqën performancën e saj, me fansat që shtriheshin deri në Rowmead, një zonë që dikur ishte e rezervuar për kampistët, por që është hapur në vitin 2024 për të lejuar turma më të mëdha në Skenën e Piramidës./ KultPlus.com

“Oriental Vibe” tek Pazari i Ri tërheq vëmendjen e turistëve

Pavarësisht temperaturave të larta, Bashkia e Tiranës ka vijuar organizimin e një sërë eventesh që pasurojnë jetën e kryeqytetit.

Një nga këto aktivitete ishte “Oriental Vibe” te Pazari i Ri, ku të premten, nga ora 10:00-15:00, qindra qytetarë dhe turistë të huaj morën pjesë në një ditë të mbushur me aktivitete argëtuese nën ritme orientale.

Nuk munguan aktivitetet artistike si bodypaint, facepaint dhe krijime artistike. Spektakli filloi në orën 10:00 me artistin e talentuar Dejvi dhe vazhdoi me muzikën ritmike të Sergio-s deri në orën 13:30.

Festa u mbyll me performancën e Lolot, duke mbajtur të mbërthyer vëmendjen e të gjithëve, duke e bërë Pazarin e Ri një destinacion të preferuar për ata që kërkojnë të kalojnë disa orë relaksi në kryeqytet./atsh/ KultPlus.com

Kumbaro: Tur folklorik dhe kulinar në nxitje të agroturizmit

Në disa qytete të vendit po zhvillohet këto ditë turi folklorik dhe kulinar, një model që lidh agroturizmin me elementë të etnografisë, artizanatit dhe kulinarisë.

Ky projekt realizohet nga Ministria e Turizmit dhe Mjedisit, shoqatën e Agroturizmit dhe GIZ Albania.

Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro tha se “shijet e Shqipërisë s’kanë kuptim pa shijen e ushqimit dhe pa provuar kuzhinën si dëshmi e traditës që po kthehet në art të mirëfilltë. Prandaj kemi krijuar një produkt të ri të agroturizmeve tona siç është turi folklorik dhe kulinar, një model që lidh agroturizmin me elemente të etnografisë, artizanatit, ushqimit, prodhuesit e vegjël në zonat rurale, këngët, vallet dhe veglat muzikore”.

Turi, shtoi Kumbaro, shtrihet në Korçë, Kolonjë, Përmet e Gjirokastër me synimin për të përfshirë të gjithë Shqipërinë.

Përmes një turi familjarizues me tur operatorë dhe media ky turi nisi me Korçën dhe Kolonjën./atsh/ KultPlus.com

Ekspertët zbulojnë një altar romak në muret e Kalasë së Vuçakut në Drenas

Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku, ka bërë të ditur se vetëm pak kohë nga fillimi i gërmimeve ekspertët kanë zbuluar një altar romak të gjysmës së parë të shek.III, pas krishtit në muret rrethuese të Kalasë së Vuçakut në Drenas, shkruan KultPlus.

Ministri Çeku ka bërë të ditur se altari i cili i takon periudhës së Justinianit është i një rëndësie të veçantë dhe tregues se në këtë rajon ka pasur vazhdueshmëri jetese që nga parahistoria, antika deri në mesjetë.

“Vetëm pak kohë pas fillimit të gërmimeve arkeologjike në Kalanë e Vuçakut në Drenas, tashmë kemi zbulimin e parë tejet të rëndësishëm.

🏛️Ekipi i ekspertëve, i përbërë nga arkeologu Shafi Gashi, Sali Islami dhe Arbnor Morina, në murin rrethues të kalasë kanë zbuluar një altar romak të gjysmës së parë të shek.III, pas krishtit. Objekti është një spolie e ripërdorur në ndërtimin e kalasë së periudhës së Justinianit (527-565 p. Kr).

Altari është i një rëndësie të veçantë dhe tregues se ka vazhdueshmëri jetese që nga parahistoria, antika deri në mesjetë”, thuehet në shkrimine ministrit Çeku në facebook/ KultPlus.com

Fragment nga libri ‘Princi i vogël’ i Antoine de Saint-Exupéry

PRINCI I VOGËL
Prozë nga ANTOINE DE SAINT EXUPÉRY (1900-1944), përktheu PETRO ZHEJI

I

Kur isha gjashtë vjeç, pashë njëherë në një libër mbi Pyllin e Virgjër me titull: “Ngjarje të rrojtura” një figurë të jashtëzakonshme: një boa duke gëlltitur një bishë të egër. Ja një kopje e këtij vizatimi.

Në libër thuhej: “Boat e kullufitin prenë e tyre të gjithë njëherësh, pa e përtypur e mbllaçitur. Por pas kësaj nuk lëvizin dot dhe gjatë tërë gjashtë muajve sa vazhdon tretja flenë gjumë.”

Asokohe, mbaj mend, e vrisja goxha mendjen mbi ato sa ndodhnin e nuk ndodhnin në xhungël dhe bëra me një laps me ngjyrë vizatimin tim të parë. Vizatimin tim numër 1, që ishte ky:

Ua tregova kryeveprën time të mëdhenjve dhe i pyeta në kishin ndonjë çikë frikë kur e shikonin.

Po ata m’u përgjigjën: “E nga se duhet të kemi frikë, nga një kapelë?”

Po në atë vizatim nuk paraqitej aspak një kapelë, por një boa që kishte shkuar në bark një elefant dhe po e treste. Atëherë, që të mëdhenjtë të kuptonin për se qe fjala, thashë të vizatoja edhe të përbrendshmet e boas. Se të mëdhenjtë duan gjithmonë t’ua shpjegosh gjërat, se ndryshe nuk kuptojnë. Vizatimi im numër 2 ishte ky:

Po të mëdhenjtë më këshilluan të hiqja dorë nga vizatimi i boave, qofshin këto shkrehur e shtrirë a qofshin këto ngrehur e kutullaç dhe të merresha përkundrazi me gjeografinë, me historinë, me aritmetikën dhe me gramatikën. Dhe ja kështu ndodhi që unë braktisa që në moshën gjashtë vjeç një karrierë kaq të shkëlqyer, siç ishte ajo e piktorit. Më qe thyer zemra edhe nga dështimi i vizatimit numër 1 dhe nga ai i vizatimit numër 2 e kisha humbur krejt besimin në veten time. Të mëdhenjtë nuk kuptojnë dot vetë dhe është një punë e lodhshme për fëmijët që të rrijnë e t’u shpjegojnë përherë e ngaherë këtë e atë e të gjitha.

M’u desh, pra, të zgjidhja ndonjë zanat tjetër dhe fillova të mësoja kështu të ngisja aeroplanin. Dhe fluturova me të nga pak kudo nëpër botë. Dhe gjeografia, ç’është e vërteta, m’u desh e jo pak… Mësova të dalloja, me një të parë, Kinën nga Arizona. Dhe kjo, kur s’di natën nga t’ia mbash nga shkaku i errësirës, është një gjë që të hyn shumë në punë.

Dhe kështu pata rast gjatë jetës sime pata të ndeshesha me plot njerëz solidë e hijerëndë. Dhe kam jetuar një kohë të gjatë mes të mëdhenjve, duke pasur mundësi t’i shoh e t’i njoh nga afër. Por kjo nuk më shtyu dot prapë ta ndërroja mendimin që kisha për ta, nuk m’u dukën, shkurt, më të mirë!

Kur takoja ndonjë që ishte, sipas mendimit tim, ca më i esëllt e i kthjellët, i tregoja vizatimin tim numër 1, të cilin vazhdoja ta ruajtur akoma. Dhe këtë e bëja vetëm si biçim eksperimenti, për të parë, me fjalë të tjera, në ky njeri ishte apo jo i zgjuar, apo në ishte edhe ai njëlloj si të tjerët. Por ai, pavarësisht kush qe, do të më përgjigjej: “Është një kapelë.” Po atëherë edhe unë s’i flisja më as për boa, as për pyje të virgjëra, e as për yje. I vija pas qejfit. Dhe i flisja kështu për brixh, për golf, e ia vërtisja bisedën rreth politikës e rreth kravatave. Dhe atij i vinte mirë që ishte njohur kështu me një njeri kaq, po kaq të arsyeshëm. / KultPlus.com

Kjo është e vërteta për Betejën e Kosovës (1389)

Nga Milazim Krasniqi

Vendi ynë së paku një herë në vit ballafaqohet me Betejën e Kosovës, e cila në çdo përvjetor të saj rikthen jo vetëm fantazmat e mitit por edhe nacionalistët e hakërryer serbë, që me të folurat e tyre përçartë, vazhdimisht përsërisin se si do të hakmeren për Kosovën e humbur në Mesjetë po edhe për këtë të humburën në fundin e shekullit XX. Kjo betejë e tyre absurde do të vazhdojë edhe për shumë kohë, prandaj krahas përgjigjes politike, të cilën tashmë e ka marrë, klerikalo-nacionalizmi serb duhet të merr edhe një përgjigje të re historike dhe kulturore nga ana jonë. Kjo do të thotë se qëndrimi i shqiptarëve ndaj asaj ngjarjeje dhe rrjedhimeve të saj duhet të ridefinohet, për të shpëtuar nga pamja halucinante e mitit serb, e cila për njëfarë kohe e ka turbulluar në njëfarë mase edhe mendjen tonë dhe për të krijuar një digë refuzimi ndaj manipulimit aktual serb lidhur me Kosovën. Rruga e vetme e drejtë për këtë ridefinim është që Beteja e Kosovës e vitit 1389 të interpretohet në bazë të fakteve historike dhe interpretimit logjik të tyre brenda kohës dhe konteksteve konkrete etnike, fetare, politike e kulturore.

Nisur nga kjo pikënisje, koalicioni për Betejën e Kosovës ka qenë i negociuar ndërmjet kontit Llazar Hrebelanoviqit dhe mbretit të Bosnjes, Tvërtkos, të cilët paraprakisht kishin arritur një marrëveshje për ndarjen e shtetit të Dushanit, i cili kishte filluar të shkërmoqej. Ajo ndarje e negociuar e trashëgimisë së Dushanit në dy njësi më të mëdha, i mbante ata të lidhur në interesat e tyre për mbrojtjen e sundimit dhe për eliminimin e pretendentëve të tjerë të fronit të ish shtetit perandorak serb. Pretendent serioz mbi trashëgiminë e Dushanit, krahas Llazarit e Tvërtkos, ishte Kraleviq Marku, i biri i mbretit Vukashin, i cili sundonte në Prilep dhe i cili në Betejën e Kosovës u rreshtua në anën e ushtrisë osmane. Rreshtimi i Kraleviq Markut në anën e osmanëve, ka implikime serioze mbi karakterin e asaj beteje. E para, kjo tregon se nuk ka qenë një betejë ndërmjet një koalicioni të krishterë dhe një tjetri mysliman, meqë rreshtimi i Kraleviq Markut në anën e forcave osmane, e rrëzon këtë pretendim. Pra, rivaliteti ishte edhe ndërmjet vetë serbëve, që po rivalizonin e po bënin përpjekje që të zhvatnin sa më shumë territore e pushtet mbi rrënojat e ish shtetit të Dushanit. Mbreti Vukashin nga ana e vet dhe i biri i tij, Kraleviq Marku, kishin pretendimin se ishin trashëgimtarë të ligjshëm të shtetit perrandorak serb. Në kohën e sundimit të car Dushanit, Vukashini ishte emërtuar prej vetë perandorit si sekretar i shtetit dhe me testament poashtu ishte emëruar këshilltar i Uroshit, të birit të Dushanit. Vdekja e mbretit Vukashin po edhe e Uroshit në Betejën e Maricës në vitin 1371, paraqet ngjarjen më kulmore tragjike të serbëve dhe nëse do të duhej të mbahej mend ndonjë ngjarje nga ajo periudhë, është pikërisht beteja e Maricës, me të cilën u shua dinastia nemanjide, me çka u hap rruga e shkërmoqjes së shtetit serb. Pas disaftës në Maricë, pra tetëmbëdhjetë vjet para Betejës së Kosovës, disa nga sundimtarët serbë e pranuan vasalitetin ndaj sundimit osman, e ndër ta edhe i biri i mbretit Vukashin, Kraleviq Marku. Ai si vasal edhe mori pjesë në betejën e Kosovës në anën e osmanëve, megjithëse arsyet e tij mund të kenë qenë më të thella, se sa detyrimi i imponuar nga vasaliteti. Kraleviq Marku mund të ketë pasur idenë që pas disfatës së Llazarit e të Tvërtkos, të shtrijë sundimin e vet edhe mbi territoret e tyre dhe të rikthejë territoret që ia kishin marrë Ballshajt, vetëm disa vite më parë. Nëse kjo do të mund të dokumentohej me të dhëna dokumentesh, atëherë do të rezultonte se beteja e Kosovës ka pasur edhe elemente të luftës civile ndërmjet vetë serbëve. Këngët epike serbe e theksojnë elementin e tradhtisë, të Vuk Brankoviqit, me çka në një mënyrë edhe e krijojnë idenë e një komploti brendaserb. E drejta, disa vite para Betejës së Kosovës, mbreti Vukashin marshoi kundër Llazarit dhe dhëndrrit të tij, Vuk Brankoviqit, duke ua marrë një pjesë të territoreve, gjë që konfliktin brenda vetë serbëve e mbante të gjallë.

Ç’është e vërteta, përçarjet dhe konfliktet ndërmjet sundimtarëve serbë, Vukashinit, Lazarit e Vuk Brakoviqit, të plotësuara edhe nga veprimet e Nikolo D’ Altomanos, pasardhësit të sundimtarit Vojsav Vojnovit, e lehtësuan marshimin e osmanëve. Prandaj, më shumë se sa epitetin e një koalicioni unik, sundimtarët serbë ata e kanë epitetin e rivalëve të përçarë, që ia kishin me hile njëri-tjetrin. Edhe fakti që menjëherë pas Betejës, trashëgimtarët e Llazarit e pranuan vasalitetin ndaj osmanëve dhe bënë krushqi të rrufeshme me ta, duke ia dhënë sulltan Bajazitit për grua Milevën, të bijën e Llazarit, është tregues i atij pasioni për ruajtjen e pushtetit me çdo kusht dhe i mungesës së përkushtimit për ruajtjen e një fronti të përbashët antiosman.

Një element me rëndësi lidhur me Betejen e Kosovës është abstenimi i dy sundimtarëve të fuqishëm të asaj kohe, Karl Topisë dhe Gjergj Strazimir Balshës II, territoret e të cilëve ishin me koncentrim më të theksuar të popullsisë arbëre. Mospjesëmarja e tyre në koalicion i ka brenda vetes dy motive, motivin etnik dhe atë fetar. Motivi etnik ka të bëjë me përpjekjet e tyre që të kompaktësohen e të forcohen, pas fillimit të shkërmoqjes së perandorisë serbe, e cila ua kishte zënë frymën. Fitorja e Gjergj Strazimir Ballshës I kundër Kraleviq Markut dhe marrja prej tij e Prizrenit, pak vite më parë se sa të ndodhte Beteja e Kosovës, kishte shkaktuar edhe fërkim etnik në territoret e përfshira në atë konflikt. Nga ana tjetër, dihet se “Ballshajt kishin përqafuar fenë katolike më 1369” gjë që ka pasur implikimet e veta, së paku psikologjike në raport me ortodoksinë serbe. Poashtu, edhe princi shqiptar, Karl Topia, ishte katolik dhe i lidhur me lidhje speciale me Venedikun, gjë që poashtu ka pasur implikimet e veta në qëndrimin e mbajtur ndaj koalicionit serb. Përfundimisht, mospjesëmarrja e dy dinastive me elemente shqiptare, e Ballshajve dhe e Topiajve në atë koalicion, tregon mospjesëmarrjen faktike të shqiptarëve. Pjesëmarrja e shqiptarëve në radhët e ushtrisë së Vuk Brankoviqit, ishte pjesëmarrje e të nënshtruarve, që ishin të detyruar të luftonin nën komandën e sundimtarit të tyre të imponuar. Ndonjë pjesëmarrës tjetër, si Muzaka e Dhimitër Jonima, (ishte edhe ai vasal i Brankoviqit), ishin feudalë të vegjël e pa asnjë element të subjektivitetit shtetëror, i cili në atë kohë, me aq sa ishte, ishte nën autoritetin e Ballshajve dhe të Topiajve.

Me rëndësi edhe më të madhe në këtë kontekst politik e fetar të ngjarjes, është qëndrimi abstenues që mbajtën ndaj koalicionit ndërmjet Tvërtkos e Llazarit dhe aleatëve të tyre dy shtetet më të fuqishme katolike të asaj kohe, Hungaria dhe Venediku. As njëri e as tjetri nuk e ndihmuan koalicionin serb, edhe pse formalisht Llazari ishte vasal i mbretit hungarez. Edhe ky qëndrim e bën të qartë se nuk mund të bëhet fjalë për një konflikt ndërmjet feve e qytetërimeve, sepse mospjesëmarrja e shteteve katolike të kohës, e përjashton motivimin fetar të asaj beteje. Disa vite më vonë, saktësisht në vitin 1396 u organizua një kryqëzatë e motivuar fetarisht e shteteve katolike kundër Perandorisë Osmane, kryqëzata e Nikopojës, por edhe ajo përfundoi me një katastrofë të tyre.

Nga ana tjetër, nuk duhet të shmanget nga vëmendja e vërteta se shtetet serbe të Tvërtkos dhe Llazarit, në atë kohë ishin të dobëta e nuk mund të konsideroheshin si lidere të botës krishtere. Përkundrazi, Hungaria dhe Venediku kishin primatin e shteteve lidere të krishterimit në këto hapësira, prandaj pa pjesëmarrjen e tyre në një koalicion, ai nuk ka mundësi kurrsesi që të quhet koalicion i krishterë. Në Betejën e Kosovës nuk ka marrë pjesë me asgjë as Raguza, poashtu një entitet i rëndësishëm dhe i proviniencës katolike e madje as Kotorri, apo ndonjë komunë tjetër bregdetare gjithashtu të proviniencës katolike. Edhe pse prezenca e raguzanëve ka qenë e dukshme edhe në qytetetet e gadishullit ballkanik nën sundimin serb në atë kohë, ata janë rezervuar nga çfarëdo implikimi në anën e koalicionit serb. Bile, është shënuar një gjest i tyre shumë domethënës edhe nga aspekti fetar: kur Gjergj Strazimir Balsha II ia mori Kraleviq Markut Prizrenin, raguzanët që jetonin në atë qytet, e kanë pritur me dhurata të vlefshme. Ndërsa, vetë sundimtari i Zetës, Gjergj Strazimir Ballsha II, sikundër pohon studiuesi i famshëm Gjuzepe Gelqiqi, “ në ditën fatale të betejës së Kosovës, ndodhej pikërisht në Ulqin”. Pra, e gjithë bota katolike e asaj kohe ka abstenuar nga ajo betejë, duke i lënë serbët ortodoksë dhe vasalët e tyre, që të rropateshin vetë në konfrontim jo vetëm me osmanët, po edhe me renegatët e vet, si puna e Kraleviq Markut.

Po të shikohen rrjedhimet pas Betejës së Kosovës, tabloja duket edhe më e habitshme dhe pa asnjë arsye për t’u krenuar humbësit serbë: e bija e Llazarit, Mileva u bë gruaja e sulltan Bajazidit, me çka lidhja e krushqisë u zgjerua edhe në raport me Vuk Brankoviqin, i cili ishte dhëndërr i kontit Llazar (Mara ishte gruaja e Vuk Brankoviqit). Ndërsa ajo lidhje shkoi duke u zgjeruar edhe më tej, meqë Helena, poashtu bijë e Llazarit, u bë gruaja e Gjergjit II të Ballshajve. Kjo lidhje krushqie ndërmjet tyre dhe sulltanit, e përjashton krenarinë kombëtare dhe fetare nga sjelljet e serbëve, të cilët me të siguruar të vasalitetit nga osmanët, u treguan shumë entuziast dhe besnikë të sulltan Bajazidit. Të dy bijtë e Llazarit, Stefani dhe Velkoja, luftuan me besnikëri në krahë të sulltan Bajazidit, deri sa ai humbi fatalisht në Betejën e Angorës më 28 korrik 1402, ndërsa ata u kthyen si humbës e kërkuan strehë në Ulqin, te dhëndërri i tyre, Gjergj Ballsha II. Ndërsa, lidhur me Millosh Kopiliqin, në relacione dhe dokumente të kohës nuk ka të dhëna të qëndrueshme e të besueshme, që do ta prezantonin si një personalitet historik. Formësimi i figurës së tij më shumë i dedikohet poezisë se sa historisë, ndërsa dihet që nga Aristoteli se poezia i paraqet gjërat ashtu si kanë mundur të ndodhnin e jo ashtu si kanë ndodhur. Prandaj, duken joseriozë ata historianë dhe intelektualë që hulumtimin dhe vlerësimin e bazojnë në këngët epike, qofshin ato serbe, shqiptare apo të popujve të tjerë. Në fund të fundit, vrasja e sulltan Muratit, nuk e ndërroi fatin e serbëve, nuk e pengoi disfatën e tyre, prandaj nuk ka pse të ekzagjerohet si ngjarje. Janë të shumtë mbretër e perandorë që kanë rënë në beteja, por edhe ajo inkuadrohet në rrjedhën e përgjithshme të ngjarjeve, e nuk ka pse të krijohen mite tronditëse, që pastaj e deformojnë pamjen e vërtetë të historisë. Por, kjo u ndodh popujve të vegjël e të kompleksuar, të cilët vogëlsinë e tyre faktike mundohen ta zëvendësojnë me madhështinë e rreme mitike të së kaluarës. Serbët janë shembull tipik i kësaj mendësie. Por ne shqiptarët nuk kemi arsye të kemi asnjë kompleks. Nëse arsyet e serbëve për të vajtuar disfatën e tyre janë psikologjike, arsyet e shqiptarëve, për ta trajtuar me të njëjtat përfytyrime atë betejë, nuk janë normale. Sipas mitologjisë serbe, gjaku i car Llazarit, i cili e ka “shenjtëruar tokën serbe të Kosovës”, është gjak i cili simbolizon serbizmin e Kosovës dhe prezencën e përhershme të Serbisë në Kosovë. Prandaj, nga pikëpamja shqiptare, ajo betejë ose roli i saj duhet të shikohet në mënyrë kritike, e jo romantike. Ndërsa, kremtimet e tashme klerikalo-nacionaliste të serbëve në Gazimestan janë vazhdimësi e asaj pamjeje të deformuar që ata kanë krijuar për veten e tyre dhe në atë kontekst edhe për betejën e Kosovës. Por shqiptarët nuk kanë pse të inkuadrohen në atë pamje të deformuar të historisë së rreme serbe. Më sa kanë arsye që të marrin pjesë në kremtimet e tashme histerike klerikalonacionaliste në Gazimestan. Pretendimi serb se pronësia mbi Kosovën u siguruaka nga Beteja e Kosovës e vitit 1389 dhe nga gjaku i car Llazarit i derdhur në të, është pretendim krejtësisht naiv, sikundër që pretendimi eventual shqiptar se gjoja pronësia mbi Kosovën ruhet duke participuar në mitin serb të Kosovës, është poashtu pretendim naiv. Pronësinë mbi Kosovën shqiptarët e kanë fituar në historinë e re, duke e finalizuar para disa viteve. Ndërsa, sa i përket të kaluarës, ne kemi mjaft ngjarje të tjera të historisë sonë për t’i mbajtur mend dhe për t’i kremtuar, pa qenë nevoja t’i mbajmë si tonat festat që i festojnë serbët, në dëm tonin./ KultPlus.com

Mund të jetë një imazh i 1 person

Kryetari Rama prezanton projektin e Shkollës së Arteve Pamore: Talentët do të mund të zhvillojnë potencialin e plotë

Kryetari i Prishtinës, Përparim Rama ka publikuar pamje ta Shkollës së Arteve Pamore e cila pritet të ndërtohet në Kryeqytet, nga ku edhe ka potencuar se me ndërtimin e kësaj shkolle do të arrihen nivele të reja të arsimimit artistik duke ndihmuar nxënësit të zhvillojnë potencialin e tyre të plotë.

Kryetari Rama ka thënë se në këtë hapsirë sipas tij të dinjitetshme për nxënësit e talentuar, do të fillohet me ndërtimin e shkollës së muzikës.

“Hapësira të dinjitetshme për nxënësit tanë shumë të talentuar të cilët do të mësojnë në super ambiente, në shkollën e arteve pamore dhe performuese në Prishtinë.

Të premten vizituam terrenin ku do të ndërtohen objektet, duke filluar me shkollën e muzikës.

Me ndërtimin e kësaj shkolle ne do të arrijmë nivele të reja të arsimimit artistik duke ndihmuar nxënësit të zhvillojnë potencialin e tyre të plotë”, ka shkruar Rama në facebook./ KultPlus.com

Tuma e Kamenicës, destinacioni arkelogjik i verës

 Tuma e Kamenicës, rreth 15 km larg Korçës, është një ndër sitet arkeologjike më të rëndësishme edhe në Ballkan.

Me çeljen e sezonit turistik, Tuma e Kamenicës është kthyer në një destinacion mikpritës për vizitorë të huaj, të cilët kanë vizituar Korçën dhe destinacionet kryesore pjesë e trashëgimisë tulturore të qytetit.

Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore tha se “në këtë vendvarrim prehistorik janë evidentuar varre, skelete kockore, objekte arkeologjike si qeramikë, armë, stoli prej bronxi, hekuri, argjendi, ari, qelibari dhe kocke”.

Tuma e Kamenicës është monument kulture i llojit arkeologjik ku janë zbuluar rreth 425 skelete dhe 3600 objekte. Kjo tumë është më e madhja e gjetur jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Ballkan. Larmishmëria e objekteve  prehistorike janë  pasuri e patjetërsueshme e historisë ku tregohet jeta dhe vazhdimësia.

Varret më të hershëm të saj i përkasin periudhës së bronzit të vonë rreth shek XII p.e.s.
Kjo tumë ka pushuar së funksionuari rreth mesit të shek VI p.es, pra ka një histori gati 700- vjeçare./atsh/ KultPlus.com

Antoine de Saint-Exupéry, heroi kombëtar francez që shkroi ‘Princin e Vogël’

Antoine de Saint-Exupéry (29 qershor 1900 – 31 korrik 1944), ishte një shkrimtar, poet, aristokrat, gazetar dhe aviator pionier francez. Ai u bë laureat i disa prej çmimeve më të larta letrare të Francës dhe gjithashtu fitoi National Book Award të Shteteve të Bashkuara.

 Ai mbahet mend më së miri për novelën e tij Princi i vogël (Le Petit Prince) dhe për shkrimet e tij lirike të aviacionit, duke përfshirë Wind, Sand and Stars dhe Night Flight.

Saint-Exupéry ishte një pilot i suksesshëm tregtar përpara Luftës së Dytë Botërore, i cili ka punuar në rrugët e postës ajrore në Evropë, Afrikë dhe Amerikën e Jugut. Ai iu bashkua Forcave Ajrore Franceze në fillim të luftës, duke kryer misione zbulimi deri në armëpushimin e Francës me Gjermaninë në vitin 1940. Pasi u çmobilizua nga Forca Ajrore Franceze, ai udhëtoi për në Shtetet e Bashkuara për të ndihmuar në bindjen e qeverisë së saj për të hyrë në luftë kundër Gjermanisë naziste.

Saint-Exupéry kaloi 28 muaj në Amerikë, gjatë të cilëve ai shkroi tre nga veprat e tij më të rëndësishme, më pas iu bashkua Forcave Ajrore të Lirë Franceze në Afrikën e Veriut – megjithëse ai e kishte kaluar moshën maksimale për pilot. Ai u zhduk dhe besohet të ketë vdekur gjatë një misioni zbulimi nga Korsika mbi Mesdhe më 31 korrik 1944.

Para luftës, Saint-Exupéry kishte arritur famë në Francë si aviator. Veprat e tij letrare pas vdekjes e rritën statusin e tij në statusin e heroit kombëtar në Francë, duke përfshirë Princin e Vogël i cili është përkthyer në 300 gjuhë të ndryshme të botës./ KultPlus.com