Jeni të lodhur nga të njëjtat destinacione të vjetra turistike të pushtuara nga turizmi masiv? Gjatë tre viteve të fundit, është regjistruar një rritje prej 19% e turizmit drejt vendeve më pak të njohura, shkruan Antoine Lourta në një artikull të botuar në revistën franceze “Buzzly”.
Cilat janë këto xhevahire të fshehura që meritojnë vëmendjen tonë në 2024? Ne ju sugjerojmë të eksploroni pesë destinacione të reja me histori dhe kulturë të pasur dhe peizazhe që të lëne pa frymë.
Këto destinacione ofrojnë një mundësi të pakrahasueshme për të bërë një zbulim të vërtetë turistik në vitin 2024.
Shqipëria, Letonia, Butani, Madagaskari apo Bolivia, ofrojnë mrekulli natyrore, aventura të paharrueshme dhe “një zhytje të thellë” në kulturat e tyre unike.
Historia e Shqipërisë
Shqipëria ka një histori çuditërisht të pasur që daton që nga kohërat parahistorike.
Duke qenë nën sundimin osman për disa shekuj, ajo fitoi pavarësinë në vitin 1912.
Pavarësisht nga një e kaluar e trazuar e shënuar nga një diktaturë e ashpër nën sundimin komunist, Shqipëria është sot një komb që kërkon të ripërcaktojë veten.
Vendi mesdhetar shquhet për ndërthurjen e kulturave, të ndikuar nga ilirët, romakët, bizantinët dhe osmanët.
Potenciali turistik i Shqipërisë
Pavarësisht potencialit të saj të madh turistik, prej disa vitesh Shqipëria ka qënë një nga destinacionet më pak të njohura.
Kjo është kryesisht për shkak të mungesës së publicitetit dhe ndërgjegjësimit për pasurinë e saj kulturore, historike dhe natyrore.
Shumë udhëtarë priren të shkojnë drejt destinacioneve të famshme evropiane, por Shqipëria është një vend magjepsës që ka shumë për të ofruar!
Disa nga atraksionet kryesore turistike në Shqipëri
Shqipëria ka shumë vende me interes si Parku Kombëtar i Malit të Dajtit, një zonë e mbrojtur që ofron pamje mahnitëse të Tiranës, kryeqytetit të vendit.
Qyteti historik i Gjirokastrës është një tjetër destinacion që duhet vizituar në këtë destinacion atipik.
I listuar si një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s për qendrën e tij të ruajtur mirë osmane, ai shpesh quhet “Qyteti i Gurtë”.
Mos humbisni plazhet e bukura të Rivierës Shqiptare, siç është Dhërmiu, i cili ofron plazhe të mrekullueshme dhe një ambient të qetë pa turma vizitorësh.
Destinacioni i ri për t’u vizituar në 2024
Shqipëria ofron një ndërthurje unike të kulturës, peizazheve dhe historisë që e bën atë intriguese për udhëtarët aventurierë.
Çfarë e bën këtë destinacion tërheqës për vitin 2024?
Në vitin 2024, ky destinacion do të tërheqë vëmendjen e vizitorëve falë veçantisë, autenticitetit dhe evolucionit të tij në infrastrukturën turistike.
Për më tepër, turistët po kërkojnë destinacione më pak të mbushura me njerëz për të shmangur turmat dhe për të përjetuar një përvojë të re. /atsh/ KultPlus.com
Vjen për herë të parë në Ballkan dhe për publikun shqiptar një ekspozitë e Pop Artit Amerikan me 39 vepra origjinale të artistit amerikan Andy Warhol.
Këto vepra do t’i prezantohen publikut në ambientet e Galerisë së Artit TIRANË nga data 5 qershor 2024 deri më 5 gusht 2024.
Warhol është një figurë emblematike e skenës së artit amerikan në shekullin XX dhe përfaqësuesi më tipik i Pop Artit.
E vendosur në të tre sallat e GAT, kjo ekspozitë prezanton jo vetëm disa vepra shumë të njohura e më shumë të riprodhuara – siç janë tetë serigrafi, edicioni i dytë, (Edicioni.250) i MARILYN MONROE (MARILYN), 1967, apo CAMPBELL’S SOUP (KANAÇJA E SUPËS ‘CAMPBELL’), 1970 serigrafi, edicioni i dytë – por përfshin edhe disa edicione të rralla, siç është: seria LADIES AND GENTLEMEN (ZONJA DHE ZOTËRINJ), me tetë serigrafi të vitit 1975 (Edicioni 125) dhe seria SPACE FRUIT: STILL LIFE (FRUTA HAPËSINORE: NATYRË E QETË), 1979, me gjashtë serigrafi, edicion i veçantë (Edicioni 30).
Ekspozita përfshin edhe serinë me gjashtë serigrafi SPEEDSKATER (SKIATORI), 1979, një edicion i veçantë (Edicioni 30) i lindur nga Projekti i Artit të Lojërave Olimpike në Sarajevë, 1972, i nisur nga vetë Lazo Vujić dhe gruaja e tij, Živa Škodlar Vujić, të cilët bënë bashkë 18 artistë botërorë si Mimmo Paladino, Michelangelo Pistoletto, David Hockney, James Rosenquist, Giuseppe Santomaso, Gabrijel Stupica, Cy Tëombly dhe Andy Ëarhol për të krijuar vepra që përshkruajnë frymën e Lojërave Olimpike.
Koleksioni i ofron publikut të shohë nga afër vepra të Andy Warhol, të cilat fituan një status ikonik dhe gëzuan popullaritet dhe sukses komercial të jashtëzakonshëm, duke vënë theksin në vepra artistike që në të vërtetë jepnin një portret satirik dhe kritik të stilit të jetesës dhe vlerave amerikane./ Balkanweb/ KultPlus.com
Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku ka bërë të ditur se Kompleksi i Kullave të Isë Boletinit së shpejti do të ketë ekspozitën e përhershme, bashkëkohore e cila po kurohet në mënyrë profesionale.
Ministri Çeku ka thënë se asetet si Kullat e Isa Beltinit që ngërthejnë histori të vendit tonë do t’i shërbejnë komunitetit dhe do të jenë pika kyqe të turizmit në vend.
“Puna në monumente nuk përfundon me restaurimin e tyre. Po punojmë që këto asete të jenë të qasshme e interaktive për vizitorët dhe të ofrojnë program e ekspozita cilësore.
Pas funksionalizimit përmes menaxhimit e aktiviteteve të rregullta, Kompleksi i Kullave të Isë Boletinit së shpejti do të ketë ekspozitën e përhershme dhe bashkëkohore e cila po kurohet në mënyrë profesionale”, ka shkruar Ministri Çeku./ KultPlus.com
Shqiptarja, arbëreshe apo arvanitase, e Iliridës apo e Shqipërisë, myslimane apo e krishterë, veriore apo jugore, elitare apo popullore, qytetare apo malësore, nuk i ka lënë indiferent të huajt me veshjen e saj tradicionale. Madje, shpeshherë, ajo ka ngjallur kureshtje me veçantinë e stilit të saj.
Këtë e dëshmojnë revistat, gazetat dhe romanet e shumta franceze apo në gjuhën frënge, ku hasim gravura dhe fotografi që i dedikohen asaj, ndër të cilat do të gjeni në vijim disa prej tyre, të sjellura nga Aurenc Bebja, Blogu « Dars (Klos), Mat – Albania ».
KOSTUM CILËSOR I GRAVE SHQIPTARE (1782) / JEAN HOUEL, PALAZZO ADRIANO, SIÇILI
Burimi : Voyage pittoresque des isles de Sicile, de Malte et de Lipari : où l’on traite des antiquités qui s’y trouvent encore, des principaux phénomènes que la nature y offre, du costume des habitans, et de quelques usages. – Gallica / BNF
VESHJE POPULLORE TË GRAVE SHQIPTARE (1782) / JEAN HOUEL, PALAZZO ADRIANO, SIÇILI
Burimi : Voyage pittoresque des isles de Sicile, de Malte et de Lipari : où l’on traite des antiquités qui s’y trouvent encore, des principaux phénomènes que la nature y offre, du costume des habitans, et de quelques usages. – Gallica / BNF
BUKUROSHJA SHQIPTARE DHE CHATEAUBRIAND, ATHINË (1806)
Burimi : Album de Chateaubriand : 20 gravures en taille douce, avec texte / dessins de M. Staal ; gravures de MM. Geoffroy et Monnin – Gallica / Bibliothèque nationale de France
MBI TARRACAT E OHRIT, SHQIPËRI (1841) / R. COTON WOODVILLE, REVISTA “LE MONDE ILLUSTRÉ”
Burimi : Le Monde illustré, Bibliothèque nationale de France, département Philosophie, histoire, sciences de l’homme – Gallica / Bibliothèque nationale de France
KOSTUMET POPULLORE SHQIPTARE SIPAS KRAHINAVE DHE BESIMEVE FETARE (1880) / FORTUNÉ LOUIS MÉAULLE, REVISTA “LE MONDE ILLUSTRÉ”
Burimi : Le Monde illustré, Bibliothèque nationale de France, département Philosophie, histoire, sciences de l’homme – Gallica / Bibliothèque nationale de France
PRINCESHA MIRDITORE / JULES – MARIE ARMAND, MOLTENI (1897-1898)
Burimi : Cavelier de Cuverville, Jules-Marie-Armand (1834-1912). Chef de la mission. Photographe de l’œuvre reproduite. – Gallica / Bibliothèque nationale de France
GRUA MIRDITORE / JULES – MARIE ARMAND, MOLTENI (1897-1898)
Burimi : Cavelier de Cuverville, Jules-Marie-Armand (1834-1912). Chef de la mission. Photographe de l’œuvre reproduite. – Gallica / Bibliothèque nationale de France
MALËSORJA SHQIPTARE / JULES-MARIE ARMAND, MOLTENI (1897-1898)
Burimi : Cavelier de Cuverville, Jules-Marie-Armand (1834-1912). Chef de la mission. Photographe de l’œuvre reproduite. – Gallica / Bibliothèque nationale de France
GRATË SHQIPTARE TEK BURIMI (1912)
Burimi : Les femmes albanaises à la fontaine : [photographie de presse] / [Agence Rol] – Gallica / Bibliothèque nationale de France
GRATË SHQIPTARE NË MAQEDONI (1916)
Burimi : Pages de gloire, Lucien Cornet – Directeur de publication – Gallica / Bibliothèque nationale de France
KURS RROBAQEPËSIE PËR GRATË MYSLIMANE SHQIPTARE TË TIRANËS (1919)
Burimi : Le Miroir – Gallica / BDIC (Bibliothèque de documentation internationale contemporaine) – Kryqi i Kuq amerikan ka organizuar një kurs rrobaqepsie në Tiranë, Shqipëri, për gratë myslimane… /KultPlus.com
Shprehje inspiruese nga personalitete të shquara botërore:
Kur çdo gjë shkon kundër teje, kujto që avioni gjithmonë ecën kundër erës, jo me të – Henry Ford
Ne bëhemi çfarë mendojmë – Earl Nightingale
Jeta duhet bërë për të lënë një impakt, jo për të bërë të ardhura – Kevin Kruse
Çfarëdo që mendja e njeriut mund të konceptojë dhe besojë, mund ta arrijë – Napoleon Hill
Dy ditët më të rëndësishme në jetën tënde janë kur lind dhe ditën që zbulon pse linde – Mark Twain
Mos u përpiq të kesh sukses, por përpiqu të jesh një vlerë – Albert Einstein
Edukimi kushton para. Por më shtrenjtë kushton injoranca – Sir Claus Moser
Unë zgjodha rrugën më pak të shkelur. Kjo bëri diferencën – Robert Frost
Ia atribuoj suksesin këtij veprimi: Nuk pranoj apo bëj justifikime – Florence Nightingale
Ju nuk ja dilni në 100% mundësitë që nuk shfrytëzoni – Wayne Gretzky
Kam gabuar në 9000 gjuajtje në karrierën time. Kam humbur 300 ndeshje. 26 herë më është besuar gjuajtja e fundit dhe e kam gabuar. Kam dështuar mijëra herë në jetë. Dhe kjo është arsyeja pse arrita të kem sukses – Michael Jordan
Gjëja më e vështirë është vendimi për të vepruar, pjesa tjetër është thjesht këmbëngulje – Amelia Earhart
Çdo lëvizje më sjell më afër qëllimit tim – Babe Ruth
Përcaktimi i qëllimit është fillimi i arritjes – Clement Stone
Jeta nuk është të marrësh dhe të kesh, është të japësh dhe të jesh – Kevin Kruse
Jeta është ajo çka të ndodh ndërkohë që ti je i zënë duke bërë plane të tjera – John Lennon
20 vjet nga tani ne do të jemi më të zhgënjyer për gjërat që nuk bëmë, sesa nga gjërat që bëmë. Eksploro, ëndërro, zbulo – Mark Twain
Jeta është 10% ajo që më ndodh mua, dhe 90% se si unë reagoj – Charles Suindoll
Do të zhgënjehesh nëse dështon, por do të ndihesh i dënuar nëse nuk provon – Beverly Sills
Kujto që asnjë nuk mund të bëjë të ndihesh inferior pa miratimin tuaj – Eleanor Roosevelt
Pirro Mani (14 prill 1932– 3 qershor 2021) ishte aktor dhe regjisor i njohur shqiptar. Një nga personalitetet më të shquar në historinë e teatrit shqiptar. Regjisor dhe pedagog i shkëlqyer, për 25 vjet punoi në Teatrin Kombëtar.
Studioi në Institutin Shtetëror të Artit Teatror, GITIS, në Moskë. Pas kthimit në atdhe u emërua regjisor i Teatrit “A. Z. Çajupi”, Korçë, të cilin e drejtoi me sukses për rreth tetë vjet. Që nga 1967 – 1992 ka qënë regjisor i Teatrit kombëtar, ku ka vënë me dhjetra pjesë teatrale.
Në karrierën e tij artistike numëron mbi 80 shfaqje. Është nderuar me shumë çmime. Është mjeshtër i regjisë e skenave masive, njohës i thellë i mizanskenës. Shfaqjet kulminante janë “Cuca e maleve”, “Fytyra e dytë”, “Arturo Ui”, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, “Epoka para gjyqit”, “Nata e 12 -të”, “Prometeu”, etj.
Është angazhuar edhe në disa filma artistikë. Ka fituar shumë çmime dhe është nderuar me titullin e lartë “Artist i popullit”. Prej disa vjetësh jeton në Nju Jork, SHBA, së bashku me të shoqen, aktoren e mirënjohur Pavlina Mani dhe familjen.
Pirro Mani u nda nga jeta ne moshën 89 vjeçare me 1 Qershor 1993 në Berat, kupër shumë vite jetoi me familjen, fëmijët dhe gruan, aktoren Pavlina Mani./KultPlus.com
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka njoftuar se në Rahovec po zhvillohen me ritëm të shpejtë punimet për ndërtimin e Qendrës për Arte, Kulturë dhe Inovacion.
Ndërtimi i kësaj qendre kap vlerën rreth tre milionë euro dhe ka sipërfaqe të tërësishme mbi 6 mijë e 200 m2, me hapësira të ndryshme, si sallën universale, me rreth 400 ulëse, shkollën e muzikës, studion për kërcim, klasën për balet.
Ministria ka bërë me dije se pjesë e objektit do të jetë edhe Qendra për Inovacion dhe Teknologji, e cila ka të inkuadruar brenda laboratorin, dhomat për punëtori të ndryshme, sallën për takime dhe trajnime.
“Po ashtu, është e paraparë edhe biblioteka, ku përfshihen sallat për lexim grupor dhe individual, ekspozim të librit, nototekën dhe sallën për kompjuterë”, thuhet në njoftim.
Ndërgjegja njerëzore vdiq, qef o qef, Përkulet mbi të, kufoma i pëlqen; Fitimtar, me syt’ e skuqur vjen vërdallë, Pastaj kthehet i del kufomës përballë.
E ushqen kurvërimi i Drejtësisë. Priftat trullosin njerzit e Perëndisë; Pastaj rrëmojnë çantat të çakërritur; Sibour* shiti zotin, që Juda pat shitur.
Na thonë: Qezari mbret. Zot i ushtrive E zgjodhi. Binduni, bjerini burive! Dhe duar bashkuar këndojnë në kisha, Pa fshehur monedhat e arta ndër gishta.
Do ta shohim në fron këtë princ lipsar, Me bekim nga papa, këtë mbret zuzar, Në një dorë skeptrin, darët në tjetrën, Karl i Madh sajuar, nga shejtani vetë.
Sa kohë atje do të zhgrryhet si derr, Do të llupë besë, virtut, fe dhe nder, Dehur mbi lavdinë tonë do të vjellë; Në ndëjçim ta shohim si diell në qiell.
Kur ndër njerëz shtohet sa s’mban, poshtërimi N’atë pikë nis adhurohet mashtrimi; Pastaj dalin tok Angli dhe Amerikë Dhe i thonë mërgimtarit: Ik, kemi frikë!
Kur të bëhemi si kjo gjethe e tharë, Të rilindemi, si ka qef ky Qezar; Kur të ligjtë të shkojnë derë më derë, Ndër njerëz katandisur si zhel’ e mjerë;
Kur Zoti nga shkretinat qortime dërgon, Preja nis gjuan, hajni vjen arreston; Në fund, i trëmbur, më shumë se të tjerët, Varri jashtë, të vdekurit do t’i nxjerrë.
Por unë s’thyhem! Pa bërë fare zhurmë, Me brengë në zemër, do ta përbuz turmën, Ju përqafoj, nga i hidhuri mërgim, Atdhe, o altar! Liri, flamuri im!
E ruaj besën tuaj, o miq besnikë, S’harroj, ç’na bashkoi, qe kjo Republikë. Ata që vuajtën, do t’i lavdëroj, Ata q’u llastuan, do t’i poshtëroj!
Do të jetoj këtej, keq e mos më keq, Ca zëra thonë: mos! të tjerë: fatkeq! Kur servilët e tu Luvrin të rrëfejnë, Unë ty, Qezar, do të t’rrëfej halenë.
Para tradhtarëve dhe atyre që s’flasin, Gjithë pezm jam, por qetë, s’e çfaq marazin. Besnikëria pa fund për ç’u rrëzua, Qoftë mbështetja dhe fuqia për mua.
Ende je atje, dorzohesh, a qëndron Francë, që ke dashur të qajmë gjithmonë, Ku kanë folenë dashurit’ e mia, Mall edhe për varret, sa doja të t’shihja!
S’do ta shikoj më bregun, që aq fort më josh, Francë ku katandise, zor që ta harrosh. Do të gjej strehë mes atyre që iu dhëmb; Në mërgim mbetem, por gjithsesi më këmbë.
Gjithsesi, pranova mërgimin e hidhur, Pa marrë parasysh dhe pa llogaritur Që ndokush s’del aq i fortë sa mendojmë, Sado të shkojnë, ne duhet të qëndrojmë.
Do të rri dhe unë, në qofshin me mijra! Dhe me një qint qëndroj, më fort se sa Shila; Në qëndrofshin dhjetë, do të jem i dhjeti; Dhe një në qëndroftë, do të jem i vetmi!/ KultPlus.com
Një takim bashkëbisedues me autorin Bajram Kosumi lidhur me librin e tij të fundit “Enciklopedia Imagjinare, do të zhvillohet në Universitetin “Kadri Zeka” në Gjilan, shkruan KultPlus.
Ky organizim zhvillohet në kuadër të një bashkëpunimi me Universitetin Publik “Kadri Zeka”, respektivisht Fakultetin e Edukimit, mediumin KultPlus dhe me Ars Club “Beqir Musliu”.
Takimi bahet më 5 qershor, në ora 11:00, në amfiteatrin B01/ KultPlus.com
Pas një rrugëtimi në vende të ndryshme të botës, Kori Siparantum rikthehet me një koncert në Kosovë, shkruan KultPlus.
Sipas një komunikate për media Kori Siparantum do të performojë në Kishën Katolike “Shën Ndou” me një koncert të veçantë që pritet të sjellë një përvojë të pasur artistike për publikun vendas.
“Pas një sezoni të suksesshëm me performanca në Belgjikë, Suedi, Austri, Poloni dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Kori Siparantum rikthehet në vendlindje për të prezantuar punën dhe përkushtimin e tyre të jashtëzakonshëm”, thuhet në njoftim.
Ky koncert do të ofrojë një program të larmishëm muzikor, duke përfshirë vepra nga kompozitorë të njohur kosovarë dhe ndërkombëtarë, që nga periudha e Rilindjes deri tek muzika bashkëkohore.
Koncerti jepet më 5 qershor, në ora 20:00, në Kishën “Shën Ndou”/ KultPlus.com
Baleti Kombëtar i Kosovës do të paraqitet me shfaqjen “Shtegtimi” në teatrin e Manhattanville University të New York-ut.
“Shtegtimi” me koreografi nga Antonio Pio Fini, u realizua si premierë në Kalabri të Italisë, në korrik tē vitit 2023.
Koreografia “Shtegtimi” nga Antonio Finì, një balerin dhe koreograf me origjinë arbreshe, eksploron tema universale të migrimit përmes gjuhës së lëvizjes. Kjo performancë nxjerr në pah përvojat dhe sfidat me të cilat përballen emigrantët, duke ofruar një anë emocionale dhe të fuqishme interpretimi të udhëtimit të tyre. Në koreografinë “Shtegtimi”, ngjyrat luajnë një rol të rëndësishëm.
Ndërsa kërcimtarët lëvizin nga një skenë në tjetrën, shtohen shtresa ngjyrash të gjalla, që përfaqësojnë kulturat e ndryshme që kanë emigrantët të cilat i bartin me vete dhe i fitojnë përgjatë udhëtimit të tyre, ngjyra të simbolizojnë pasurinë dhe diversitetin që lindë nga takimi i traditave dhe historive të ndryshme.
Një element dallues i kësaj shfaqjeje është përdorimi i këngëve arbreshe, të cilat kërcimtarët i këndojnë gjatë performancës së tyre. Këto këngë jo vetëm që i shtojnë një element muzikor tërheqës koreografisë, por edhe një lidhje të thellë me kulturën dhe rrënjët e arbreshëve. Te meloditë dhe tekstet e këngëve rrëfejnë historitë e një komuniteti emigrant, duke ngjallur ndjenja të nostalgjisë, shpresës dhe qëndrueshmërisë.
Nëpërmjet “Shtegtimit”, Antonio Finìi përcjell një mesazh mirëkuptimi dhe solidariteti ndaj atyre që e gjejnë veten në një rrugë migrimi. Koreografia e tij kap bukurinë dhe kompleksitetin e kësaj përvoje universale, duke i kujtuar audiencës rëndësinë e mirëseardhjes dhe respektimin e kulturave dhe identiteteve të ndryshme.
Shfaqja jepet më 6 qershor, në teatrin e Manhattanville University në New York./ KultPlus.com
Poetët e Gjakovës të përmbledhur në një vëllim serioz të përgatitur me profesionalizëm të lartë nga prof. Migena Arllati, tashmë janë pjesë e librit të titulluar “Vargnim Gjakove”.
Fitore Mala, profesoreshë e gjuhës shqipe dhe letërsisë, shprehet se autorja e kësaj përmbledhjeje, znj. Arllati, ka sjellë një kontribut të jashtëzakonshëm letrar, dedikuar poetëve gjakovarë, të cilët gjithashtu kanë dhënë maksimumin e tyre në letërsi, dhe që tashmë pjesa më elitare e tyre prehen në amshim.
“Pa dyshim se edhe autorja e “Vargnim Gjakove” është një personalitet i veçantë që do të ketë vend të merituar në vargnimin gjakovar në këtë fushë. Respekt për penën e mrekullueshme. Në vazhdimësi të kësaj, do të dëshiroja të theksoja se kontributi i Dr. Migena Arllati në letërsi ka qenë një dritë udhëheqëse për shumë të rinj dhe krijues të tjerë. Vepra të tilla si kjo jo vetëm që pasurojnë kulturën tonë kombëtare, por gjithashtu ruajnë dhe përcjellin me kujdes traditat dhe historinë tonë të çmuar”, shprehet Fitore Mala rreth librit.
Vëllimi hapet me poezinë e Anton Çettës dhe vijon me poetët e disa dekadave, për të ardhur deri te të rinjtë e përkushtuar ndaj poezisë. Autorja i ka renditur ata sipas vitit të lindjes, duke siguruar kështu një rrjedhë natyrale dhe të paanshme. Libri është pritur me interes të lartë nga lexuesit, pasi vlerësohet se i bën nder Gjakovës dhe emrave të mëdhenj të artit letrar që kanë dalë nga ajo.
Poetët gjakovarë, me penën e tyre të artë, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në letërsinë shqipe dhe kanë qenë burim frymëzimi për breza të tërë. Ndaj, prof. Mala shton se autorja Arllati, me punën e saj të kujdesshme, duke i dedikuar këto vargje dhe duke i kujtuar ata, tregon respektin dhe vlerësimin që meriton çdo krijues i vërtetë.
“Le të mbetet pena juaj gjithmonë e fuqishme dhe e mprehtë, duke vazhduar të shkruajë letërsi, poezi dhe vargje që prekin zemrat dhe mendjet e lexuesve anembanë. Respekt dhe mirënjohje të thellë për ju dhe për çdo varg që keni sjellë në këtë botë”, përfundon ajo urimin për devotshmërinë e shkrimtares Migena Arllati.
Vetë autorja e “Vargnim Gjakove” tregon se për të kjo ka qenë një punë e bërë me emocionalitet të lartë. “E ndjeja si obligim në vetvete ta përgatisja sa më denjësisht këtë vëllim pasi unë kam shtrënguar duart me baclokun Din Mehmeti, me Ali Podrimen, Teki Dervishin e Besim Bokshin, me Xajë Nurën e Halil Haxhosajn, me Mazllom Sanejën, Sulejman Lokajn e Shyqri Nimanin, me Ali Ollonin e Agim Malën… që të gjithë tashmë të ndjerë. Bisedat me ta rreth letërsisë, historisë dhe vetëdijes së popullit shqiptar, i kam të qarta edhe sot e kësaj dite. Me kontributin tim “të vogël”, si profesional ashtu edhe financiar, e solla këtë vëllim në jubileun e 60-të të Mitingut të Poezisë si dhe në 25-vjetorin e çlirimit të Kosovës”.
Dr. Arllati konsideron se ky është një libër i shkruar nga vetë artistët. “Gjatë gjithë kohës që e punoja, e dija se “VARGNIM GJAKOVE” ishte një lodhje e bukur. Tashmë që e dorëzova në duart e lexuesve kuptoj se kjo është lodhje suksesi. Le ta gëzojë Gjakova këtë libër, le ta gëzojnë poetët dhe poezia shqipe”.
U zhvillua ditën e sotme në mjediset e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, një mbledhje e përbashkët e dy redaksive vendore të “Enciklopedisë shqiptare”. Të pranishëm në këtë mbledhje ishte kryetari ASHSH, akad. Skënder Gjinushi si dhe kreu i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, akad. Mehmet Kraja.
Në kete mbledhje të redaksive u bë një parashtresë e rezultateve dhe problemeve që kanë dalë në procesin e deritashëm të realizimit të projektit Enciklopedia shqiptare nga akad. Mehmet Kraja. U dha një relacion për arritjet, problemet dhe zgjidhjet e rekomanduara referuar takimeve të redaksive të fushave me njëra-tjetrën dhe në grupfusha në Tiranë gjatë muajit maj nga akad. Shaban Sinani. Gjithashtu një relatim me statistika rreth procesit të kalimit prej fjalësit paraprak në fjalësin e përbashkët të Enciklopedisë shqiptare nga dr. Arian Leka, përgjegjës i sektorit të botimeve enciklopedike në QBEA;
Prof. dr. Azis Pollozhani informoi për rezultatet e punës të redaksisë së posaçme për trashëgiminë shqiptare në Maqedoninë e Veriut dhe më pas pati një bisedë me diskutime e pyetje. Në përfundim të takimit të sotëm u miratuan disa rekomandimeve të nevojshme për përfundimin e punës për fjalësin e përbashkët dhe kalimin në fjalësin e stabilizuar./atsh/KultPlus.com
Grupi suedez, ABBA është nderuar me një prej titujve më prestigjiozë të kalorësisë në Suedi, i cili nuk i është dorëzuar askujt në të paktën 50 vjet.
Agnetha Faltskog, Bjorn Ulvaeus, Benny Andersson dhe Anni-Frid Lyngstad morën “Urdhrin e Vasa” në Stokholm. Ata u bënë “Komandantë të Klasit të Parë” të urdhrit për “arritje të jashtëzakonshme në jetën muzikore suedeze dhe ndërkombëtare”.
Titujt u dorëzuan nga mbreti King Carl XVI Gustaf, në pallatin mbretëror dhe ceremonia u transmetua drejtpërdrejt në televizionet suedeze.
Kjo ngjarje ndodh 50 vite pas fitores së ABBA në Eurovizion në Brighton me këngën “Waterloo” që i ka bërë të jenë më të suksesshmit në historinë e kompeticionit muzikor.
“Ditari i një kinoregjisori” është libri i ri i përgatitur për botim nga Ilir Keko, ku përmblidhen kujtimet e atit të tij, kineastit Endri Keko, Nderi i Kombit, sjellë me rastin e 100-vjetorit të tij të lindjes.
Shënime e dëshmi të vyera nga jeta e tij të ilustruara me foto, studimet në Moskë dhe xhirimi i dokumentarëve e kinokronikave në Kinostudio, përbëjnë një material studimi të gjerë e me vlerë.
Të gjitha këto kanë shërbyer në fillimet e kinematografisë në Shqipëri dhe zhvillimin e saj, deri në vitet ’80, por edhe mbi familjen Keko, një familje artistësh e cila dha shumë për filmin dhe artin shqiptar.
Kryeministri Edi Rama publikoi sot klasifikimin ndërkombëtar të muajit prill për rritjen e numrit të pasagjerëve nga ajri, krahasuar me vitin 2019 (para pandemisë), ku rritja e Shqipërisë vazhdon me ritmet më të larta.
“Shqipëria e rilindur turistike është një fakt gjithnjë e më botërisht i njohur”, u shpreh ai, teksa publikoi raportin e Këshillit Ndërkombëtar të Aeroporteve (ACI) për muajin prill 2024.
“Edhe prilli me rritje mbresëlënëse, sepse Shqipëria e rilindur turistike është një fakt gjithnjë e më botërisht i njohur, ndërkohë vetëm sytë e disa shqipove që nuk duan të shohin nuk e shohin, po më mirë kështu se na mbrojnë nga syri i keq”, deklaroi Rama.
Kryeministri u ndal dhe në efektet pozitive në ekonomi, nga shtimi i numrit të turistëve që po vizitojnë vendin. Por shtoi se fluksi i lartë rrit edhe krenarinë e dinjitetin e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare.
“Ndërkohë rriten të ardhurat në ekonominë familjare të kujtdo që ka lidhje me zinxhirin e vlerës së industrisë së turizmit, rriten investimet në infrastrukturën e mikpritjes, rriten punësimi dhe pagat në sektorin e shërbimeve, rriten edhe të hyrat në arkën e shtetit pa rritur taksa, rritet edhe krenaria e dinjiteti i Shqipërisë në arenën ndërkombëtare”, theksoi Rama.
Sipas statistikave të publikuara nga ACI mbi trafikun e pasagjerëve krahasuar me vitin 2019, për muajin prill të këtij viti Shqipëria shënon një rritje prej 260.8%./atsh/KultPlus.com
Franz Kafka, shkrimtari i madh i shekullit të kaluar, i lindur në Pragë por një novelist më shumë i dashuruar në të shkruarit në gjuhën gjermane, në letrën kushtuar babait ka hapur zemrën e tij.
Kafka ka pasur një raport të tmerrshëm me babanë e tij, dhe kjo sipas kësaj letre për fajin e këtij të fundit, pasi ai nuk ka dashur asgjë dhe aski që Kafka ka pëlqyer a ka treguar interesim, gjatë jetës së tij.
Në letrën që është e përkthyer edhe në gjuhën shqipe, Kafka në një pjesë flet për krijimin e familjes. Kafka gjithmonë dëshironte të martohej më vonë ndërsa disa tentime i dolën të dështuara. “Të martohesh, të themelosh një familje, t’i pranosh fëmijët e tu që të lindin, t’i bësh të jetojnë në këtë botë të pasigurt dhe madje, nëse është e mundur, t’i udhëzosh ndopak, kjo është jam i sigurt për këtë, shkalla e fundit që mund të presë një burrë. Fakti që shumë njerëz ia arrijnë kësaj aq lehtë në dukje, nuk është një provë e së kundërtës, sepse së pari, nuk ka aq shumë që ia arrijnë vërtet, dhe së dyti, ky numër i vogël nuk ‘bën’ në përgjithësi asgjë, por ‘pëson’ diçka: vetëkuptohet se nuk është këtu kjo shkalla e fundit për të cilën po flas, por kjo mbetet shumë e madhe dhe e respektueshme (aq më tepër që nuk është e mundur të shquhet qartë ndërmjet të bësh dhe të pësosh). Dhe së fundmi nuk bëhet fjalë madje për këtë shkallë të fundit, bëhet fjalë vetëm për një përafrim të largët, por të ndershëm, nuk është vërtet e nevojshme të marrësh fluturimin për të arritur në mes të Diellit, por ka rëndësi të zvarritesh mbi tokë derisa të gjesh një vend të vogël ku Dielli të shndrisë nga njëherë dhe ku është e mundur të ngrohesh nga pak”. /KultPlus.com
U zhvillua ditën e sotme në mjediset e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, një mbledhje e përbashkët e dy redaksive vendore të “Enciklopedisë shqiptare”.
Të pranishëm në këtë mbledhje ishte kryetari ASHSH, akad. Skënder Gjinushi si dhe kreu i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, akad. Mehmet Kraja.
Në kete mbledhje të redaksive u bë një parashtresë e rezultateve dhe problemeve që kanë dalë në procesin e deritashëm të realizimit të projektit Enciklopedia shqiptare nga akad. Mehmet Kraja. U dha një relacion për arritjet, problemet dhe zgjidhjet e rekomanduara referuar takimeve të redaksive të fushave me njëra-tjetrën dhe në grupfusha në Tiranë gjatë muajit maj nga akad. Shaban Sinani. Gjithashtu një relatim me statistika rreth procesit të kalimit prej fjalësit paraprak në fjalësin e përbashkët të Enciklopedisë shqiptare nga dr. Arian Leka, përgjegjës i sektorit të botimeve enciklopedike në QBEA;
Prof. dr. Azis Pollozhani informoi për rezultatet e punës të redaksisë së posaçme për trashëgiminë shqiptare në Maqedoninë e Veriut dhe më pas pati një bisedë me diskutime e pyetje. Në përfundim të takimit të sotëm u miratuan disa rekomandimeve të nevojshme për përfundimin e punës për fjalësin e përbashkët dhe kalimin në fjalësin e stabilizuar./atsh/KultPlus.com
“Jennifer po merr pushim për të qenë me fëmijët e saj, familjen dhe miqtë e ngushtë,” sipas një deklarate nga organizatorët e turneut Live Nation për AP.
Turneu do të ishte i pari i saj në pesë vjet, duke promovuar albumin e saj të parë solo në dhjetë vjet, ‘This Is Me…Now’, si dhe filmin shoqërues, në të cilin ajo shfaqet me bashkëshortin e saj të famshëm, aktorin Ben Affleck.
Turneu ishte menduar të fillonte më 26 qershor në Orlando, Florida dhe të përfundonte në Hjuston më 31 gusht.
Organizatorët thanë se atyre që kanë blerë tashmë biletat do t’u kthehen paratë.
Këngëtarja u shkroi fansave të saj në faqen e saj OntheJlo se ishte zemërthyer që duhej të anulonte turneun dhe se ndjente se kishte zhgënjyer audiencën e saj në atë mënyrë.
Ditët e mëparshme, tabloidët raportuan për shitje relativisht të dobëta të biletave për koncerte, por edhe për marrëdhënie të këqija martesore, për shkak të të cilave bashkëshortët e famshëm nuk jetojnë më bashkë. Jennifer dhe Ben nuk i komentuan thashethemet, por ata u shfaqën disa herë bashkë gjatë muajit maj.
Albumi “This Is Me… Now” u publikua në fillim të këtij viti, 20 vjet pas albumit të saj hit “This Is Me… Than”./tema/KultPlus.com
100 vjet më parë nisi misioni arkeologjik i udhëhequr nga arkeologu italian Luigi Maria Ugolini (1895-1936).
Ugolini në fillimshekullin e shkuar, konsiderohej si një nga figurat kryesore të arkeologjisë italiane, ku me krijimin e qeverisë fashiste në vitin 1924, iu ofrua mundësia për të udhëhequr një mision gërmimi në Shqipëri. Hulumtimet e tij çuan atë drejt Finiqit, qytetit antik të Foinikes në afërsi të Butrintit në jug të Shqipërisë, nga gërmimet e të cilit u zbuluan pjesët kryesore të teatrit, së bashku me një grup statujash, baptisterin e antikitetit të vonë dhe shumë monumete të tjera. Falë atij udhëtimi aventuresk të ndërmarrë në pranverën e vitit 1924, Ugolini gjeti vendin e vizituar nga Enea në historinë e njohur virgjiliane. Gërmimet në sitin e Finiqit, zgjatën dy vjet, përpara se të spostoheshin në Butrint, ku Ugolini punoi intensivisht deri në fund të ditëve të tij.
Njëqind vjet pas udhëtimit të parë eksplorues të arkeologut italian Luigi Maria Ugolini në Shqipëri, institucionet kulturore shqiptare e italiane do të organizojnë një conference titulluar “Butrinti njëqind. Një traditë aktuale e arkeologjisë italo-shqiptare”.
Konferenca është organizuar nga Instituti Italian i Kulturës në bashkëpunim me Ambasadën Italiane në Tiranë, Departamentin e Historisë Kulturave Qytetërimeve, Seksioni i Arkeologjisë pranë Universitetit të Bolonjës, Ministrinë e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, si dhe Muzeun Arkeologjik Tiranë.
Ndërkohë, prej vitit 2000 është në funksion një bashkëpunim italo-shqiptar në rajonin e Kaonisë bregdetare, që korrespondon me Shqipërinë e sotme jugore, në kuadër të të cilit zhvillohen kërkime arkeologjike të përbashkëta mes Universitetit të Bolonjës dhe Institutit të Arkeologjisë Tiranë./atsh/KultPlus.com
Sa më shpesh që ta lexosh këtë letër, aq më dendur të vërtitet një ndjesi ankthi dhe përshjellimi. Një lojë e trishtë ndjesish dhe shije e athët të godet kaq fort sa të përmend. Të duket sikur gjithçka rreth teje ka lëvizuar në ritmin e vet, dhe vetëm ti ke mbetur i murosur në guskën e ndrydhjeve, frikës, mëdyshjes dhe një lloj stepje që e ka stampur veteveten tënde në murin e rrjepur të kohës.
Fjalë pas fjale dhe rrjeshta pas rrjeshti do të mund të kuptosh dhe të ndjesh aq shumë sa vjen një moment dhe të duket sikur këtë letër e ke shkruar ti, ose e ka shkruar vetë Franc Kafka në vendin tënd. Të duket se kjo është një letër që ti ke dëshiruar aq shumë ta shkaush, por pas hezitimit dhe pamjaftueshmërisë ajo ka ngelur diku në skutat e mendimeve tuaja, që zgjohen ndërsa e përcjell këto radhë, këtë letër, të cilat vetë autori nuk arriti t’ia dërgonte babait. Edhe përgjigjja e babait Hermann, ishte aq e vonuar sa nuk arriti të mbushte atë zbrazëti që kjo marrëdhënie kishte krijuar. Por gjithsesi ky lëtërkëmbim është trajtëzuar duke plotësuar në tërësinë e vet kuadrin e kësaj stuhie epistolare.
Ndoshta jo të gjithë kanë ndërmend të shkruajnë një letër të këtillë për babain e tyre, por gjithsesi marrëdhëniet at-bir në shumësinë e herëve domosdoshmërisht kanë kaluar përmes shtjellas të këtilla përpirëse.
Letra e Kafkës për babain, Hermannn
I dashur baba! Kohet e fundit rasti e solli te me pyesesh se perse kam frike prej teje. Si zakonisht, s’kam ditur te pergjigjem, dhe kjo, pasi nga njera ane, me kall friken, dhe nga ana tjeter, sepse, per ta gjetur arsyen e kesaj ndjesie do te me duhej te hyja ne te thella, shume me teper se do te ma lejonte nje leterkembim i thjeshte. Duhet ta dish se, kur po te shkruaj, ndjehem i kapluar nga frika qe me ke kallur dhe nga pasojat e saj! Nga ana tjeter, diapazoni i gjere i temes qendron shume me lart se kujtesa dhe inteligjenca ime…
Duke permbledhur gjykimin tend per mua, del qe ti me akuzon per sjellje te keqija apo per veprime te padenja (ndoshta, me perjashtim te planit tim te fundit per t’u martuar), me akuzon per ftohtesi, indiference, mosmirenjohje dhe m’i perplas ne fytyre, sikur vetem une qenkam fajtori, sikur me nje shkop magjik do te mundja te ndreqja gjithcka, ndersa ti nuk paske kurrfare faji, pervecse je sjelle me mua me mire se c’duhej…
Padyshim, nuk them se u bera i tille vetem per shkakun tend, do te ishte teprim i tejskajshem. Ka shume gjasa qe edhe po te isha rritur plotesisht i cliruar nga ndikimi yt, per ty une kurre nuk do te isha ne lartesine e duhur. Jam pothuajse i sigurt se, sidoqofte serish do te isha shendetlig, i lekundur, i trazuar e plot ankthe… Do te isha i lumtur te te kisha shok, shef, xhaxha apo gjysh madje (megjithese dyshoj per kete) edhe vjeherr. Ndersa si baba ke qene teper i ashper me mua…
U rrita femije frikacak, por edhe kokeforte sic jane femijet. Padyshim, mamaja m’i plotesonte tekat, por nuk besoj se kam qene i bezdisur, s’mund ta besoj qe nje fjale e ngrohte, nje veshtrim i perdellyer, duke me marre qetesisht per dore, te mos e platitnin qenien time, dhe te arrije cka deshiroje. Se ti, ne thelb, je njeri babaxhan dhe i dhembshur (ato çka po them nuk bien në kundërshti, flas për përshtypjem që kisha krijuar për ty në vogëli), por jo të gjithë fëmijët janë aq këmbëngulës dhe të guximshëm që të rendin kaq gjatë pas dashurisë, derisa të gjejnë atë. Ti di ta trajtosh një fëmijë vetëm sipas midesë sate, gjithë forcë, rrapëllimë e nerva të cingërisura dhe, në rastin tim, kjo të duket kaq e qëlluar, pasi doje të shihje tek unë një djalosh të fortë e guximplotë.
Sot, është e qartë, arrij t’i përshkruaj vetëm tërthorazi metodat edukative që përdorje në hapat e parë të jetës sime, por, sidoqoftë, arrij t’i ravijëzoj sërish në mendje, duke pasur parasysh periudhat e mëvonshme dhe mënyrën se si sillesh me Feliksin. Veç kësaj, duhet mbajtur parasysh se atëherë ishe mjaft më i ri, pra më i fuqishëm, më energjik, më i shpërqendruar, ishe më pak i kujdesshëm nga ç’je tani dhe i përpirë nga puna jote; mezi të shihja një herë në ditë dhe përshtypja që ngjallje tek unë ishte e thellë dhe kurrë nuk u nemit e s’u bë monotone.
Nga vitet e para të jetës ndërmendësohej vetëm një ndodhi. Ndoshta e kujton edhe ti. Një natë qarravitesha paprerë, sepse doja ujë, sigurisht jo për shkak të etjes, por ndoshta për të të bezdisur dhe për t’u zbavitur. Meqë kanosjet fjalërënda s’kishin bërë punë, më ngrite nga shtrati, më nxore në ballkon, mbylle derën dhe më le aty, për pak çaste, vetëm, në fill të këmishës. S’dua të them se nuk veprove drejt; ndoshta atë natë, me të vërtetë, s’ia dilje dot ndryshe që të preheshe në paqe; desha vetëm të të përshkruaj mënyrat e tua edukative dhe vragat që lanë mbi mua.
Ai ndëshkim, sigurisht, më bëri më kokëulur, por më trallisi në thellësi të shpirtit. Kurrë nuk arrita të vë në kandar ujin që kërkoja, kokëngjeshur si mushkë, dhe frikën pa anë e fund që ndieja teksa gjendesha jashtë. Edhe vite më vonë më kallte datën fantazia brejtëse sikur burri i stërmadh, im atë, vendi i fundit ku mund të përplasja kokën, mund të vinte natën, pa kufarrë shkaku dhe të më nxirrte vrikthi, nga shtrati në ballkon; pra, për të, s’isha veçse një zero me xhufkë.
Kundervenia jote godiste si mendimet ashtu edhe personat. Mjaft qe une te shprehja nje fare interesi per dike, qe nuk ndodhte shpesh, fale karakterit tim, dhe ti shpejtoje t’ia beje gropen me fyerje, shpifje, sharje, pa treguar piken e respektit per ndjenjat e mia dhe pa marre parasysh gjykimin tim.
Pamundesia per te komunikuar qetesisht me ty coi ne nje rrjedhoje logjike:u c’mesova te flas. Ti shume here ma ke ngecur fjalen ne gryke. Kanosja e perhershme:”Nuk dua kundershtime!” dhe dora e ngritur lart, urdheruese nuk me jane shqitur nga mendja edhe sot e kesaj dite… dhe meqe ti ke qene edukatori im i vetem, pasojat jane pasqyruar ne te gjitha fushat e jetes sime. Eshte nje keqkuptim i cuditshem fakti qe, siaps teje, une s’ditkam te jem i bindur. “Kundershtimi i perhershem” kurre nuk ka qene parimi i ekzistences sime, edhe pse ty te eshte ngulitur kjo ide dhe vazhdimisht me qorton. Perkundrazi, nese do te tregohesha me rebel, sigurisht, do te kishe mbetur me i kenaqur prej meje. . .
Franci
Letër babait – Franc Kafka
Kam një kafshë të çuditshme; gjysmë mace, gjysmë qingj. E kam trashëguar nga im atë, po ajo është zhvilluar që kur e mora unë; më parë ishte më shumë qingj se sa mace. Tani është gjysmë ashtu gjysmë kështu. Nga macja ka kokën dhe kthetrat; nga qingji ka trupin dhe formën, nga të dyja ka sytë, që janë të përqendruar dhe të egër, qimen të butë e të shkurtër, lëvizjet që janë edhe kërcime edhe zvarritje. Kur ka diell ajo rri në parvaz të dritares, gërrhet dhe mblidhet kutullaç; në livadh rend si e çmendur sa mezi mund ta zësh. Kur ndodhet para maces ia mbath, kur është përpara një qingji sulmon. Kur ndrit hëna bredh nëpër ullukë se ajo është rruga që i pëlqen më shumë. Nuk di të mjaullijë dhe ndjen neveri për minjtë. Mund të qëndrojë me orë e shtrirë para pularisë, po kurrë s’ka përfituar nga rasti që të mbysë ndonjë shpend.
E ushqej me qumësht e sheqer, se ai i bën mirë. Ajo e thith me hurpa të mëdha, duke e kaluar në mes të dhëmbëve si të një shtaze të egër. Kjo gjë i tërheq shumë fëmijët. Të dielën në mëngjes kam vizita. Unë mbaj në mes të gjunjëve kafshën e vogël, kurse përqark zënë vend fëmijët.
Ata bëjnë pyetjet më të çuditshme, të cilave askush nuk mund t’u përgjigjet. Pse ka vetëm një kafshë të tillë? Pse ajo është pikërisht në dorën time? A ka pasur para saj ndonjë kafshë të këtij lloji? A ndjehet ajo e vetmuar? Si e ka emrin?
Unë nuk e vras mendjen t’i përgjigjem, po vetëm u tregoj atë që kam. Nganjëherë fëmijët sjellin mace, një herë sollën dy qingja. Ndryshe nga ç’prisnin ata, takimet nuk treguan ndonjë shenjë njohjeje. Kafshët vështruan njëra-tjetrën me qetësinë më të madhe; ata e quajtën ezksitencën e tyre si një dhuratë e Krijuesit.
Kur është në prehrin tim kafsha e vogël nuk njeh as frikë, nuk është agresive. E ndjen veten shumë mirë kur ndodhet pranë meje, e ngjeshur tek unë. Është e lidhur me familjen që e ka rritur. S’është ndonjë besnikëri e jashtëzakonshme, po më shumë instikti i një kafshe që, megjithatë ka shumë farefis, nuk ka asnjë shok në tërë botën dhe e quan të shenjtë mbrojtjen që ka gjetur tek ne.
Më zë gazi kur e shikoj që nuhat, më rrëshqet në mes të këmbëve, po nuk mundet ta kryeje atë veprim. Mbase është e pakënaqur që është mace edhe qingj dhe kërkon të jetë edhe qen! Një ditë kur unë s’po iu jepja dot rrugë halleve të mia tregtare dhe pasojave që vijnë prej tyre- dhe pasi desha t’i heq qafe, u mbylla në shtëpi dhe u shtriva në kolltuk, me kafshën e vogël ndër gjunjë; kur ula kokën vura re se lotët rridhin mbi mustaqet e saj të bardha. Ishin lotët e mi apo të sajat? Ajo mace me shpirt qingji kishte dëshira njerëzore? Unë nuk kam trashëguar shumë, por duhet të them se kjo kam diçka vlen.
E them serizosht.
Kafsha ka shqetësimet e të dyve, të maces dhe të qigjit, sado të ndryshëm qofshin, prandaj e ndjente veten ngushtë brenda lëkurës ku ndodhej. Nganjëherë kërcen nga një karrige që më ven këmbët në sup dhe përplas turirin në veshin tim. Duket sikur më thotë diçka dhe vërtetë pastaj largohet dhe, më sheh në fytyrë për të parë përshtypjen që më ka bërë ajo që më tha. Që t’ia bëj qejfin tund kokën dhe bëj sikur e kam kuptuar. Atëherë ajo hidhet në dysheme dhe vallëzon rreth meje.
Mbase thika e kasapit mund të jetë shpëtimi për të, po pasi e kam trashëgim, nuk jam i atij mendimi. Ajo duhet të presë ditën, kur t’i mungojë fryma, megjithëse nganjëherë më vështron me sy aq njerëzor, sikur më fton të kryej një veprim të arsyeshëm. / pergatiti Albert Vataj/KultPlus.com
Blerina Rogova Gaxha: Memorie dhe traumë, Artini, Prishtinë, 2023
Çfarë është memoria e çfarë është trauma?
Memoria është aftësia për të mbajtur në mend një ngjarje të caktuar, situatë apo periudhë. Trauma, e cila mund të jetë dy llojesh, fizike në kuptimin e sëmundjes dhe shpirtërore në kuptimin emocional, është tronditja e fortë nga një ngjarje, situatë apo periudhë e caktuar.
Të dyja këto terme shumë të qarta në shikim të parë, vijnë në një formë të veçantë në veprën Memorie dhe traumë (Kujtesa e luftës 1998-1999 në Letërsinë shqipe në Kosovë) të Blerina Rogova Gaxhës.
Memoria në librin e Blerina Rogova Gaxhës është një trajtesë letrare mbi kujtesën e luftës, e cila është një letërsi faktuese për ngjarje të përjetuara në Kosovë, gjatë periudhës së sulmeve serbe. Trauma, ashtu siç edhe përshkruhet në librin e autores, është një ngjarje e cila e ka fillimin por mbarimi i saj nuk dihet, mbase mund të jetë edhe me mbarimin e vetë jetës njerëzore.
Rogova Gaxha zgjedh 49 autorë kosovarë për t’i dhënë jetë qëllimit të vet që ta shqyrtojë natyrën dhe funksionin e memories dhe traumës së luftës së viteve ’98-’99 në letërsi, raportin e këtyre koncepteve me aktin e shkrimit dhe aktin e dëshmisë letrare.
Kjo vepër eseistike, përbëhet nga trembëdhjetë pjesë dhe përveç tjerash përbrenda ndarjeve ndërmjet pjesëve përfshihen edhe lustrime të ndryshme.
Riformësimi i luftës përmes letërsisë
Letërsia është fiksion, por ajo në Memorie dhe traumë vjen si dëshmi e një periudhe shumë të vështirë ku ngjarjet e kohës së luftës faktohen përmes letërsisë. Në këtë tekst trajtohen tri lloje viktimash nga lufta e fundit në Kosovë:
Të vrarët
Të dëbuarit
Të përdhunuarit
Autorët që zgjedh Rogova Gaxha janë protagonistë të dëbuar ose të pranishëm të kësaj lufte dhe ata merren me çështjen e çështjet të cilat mund të shihen nga prizmi personal dhe ai kolektiv. Njëmbëdhjetë ndarjet përbrenda veprës Memorie dhe traumë, siç janë: Letërsia si dëshmi, kujtesa e të zhdukurve, trauma e të mbijetuarve, kujtesa e fëmijëve të vrarë, trauma e refugjatëve, taksa e luftës, anatomia e traumës, luftë dhe liri: proza e zonës traumatike, rikrijimi i së shkuarës, vetja e traumatizuar: e kaluara në të tashmen, poezia e revoltës dhe protestës, paraqesin pikëpamjen e cila sillet në rrethin ku e kaluara ndjek të tashmen e autorëve në letërsinë shqipe të Kosovës, mbi përjetimet e luftës, ndërmjet traumës dhe kujtesës në fazat e ndryshme të jetës së gjithsecilit. Rogova Gaxha ndërton tri kohë në veprën e saj:
Fëmijëria
Rinia
Pleqëria
Faza e përjetimit fëmijëror të luftës, kalimi i një pjese të rinisë në luftë dhe pleqëria e vdekja gjatë periudhës së luftës janë një kujtesë dhe traumë e gërshetuar dhe e bartur edhe në lirinë e cila shihet dhe përjetohet nga të gjithë ata që ishin pjesë të këtyre kohëve dhe i faktuan ato kohë përmes letërsisë.
Funksioni i letërsisë në faktimin e këtyre ngjarjeve flet nëpërmjet syrit që i përjeton pamjet e frikshme, të humbjeve, të zhdukjeve, të fitoreve, të pamjeve makabre, ku nëna sheh fëmijën me trupin e ndarë në dysh dhe nuk çmendet, djali mban në krah eshtrat e babait të vdekur dhe nuk ka lot për të qarë, babai mban në gji fëmijën e pranon të flijohet bashkë me të, por nuk e lë vetëm.
Pra, bëhet fjalë për dokumentimin e ndjenjave njerëzore përmes letërsisë, përtej ngjarjeve e realitetit që mund ta përshkruajë fusha e historisë, këtu i jepet jetë këtyre ngjarjeve dhe njerëzve që ishin pjesë e tyre.
Letërsia këtu shtron një kërkesë të re ndaj vetvetes të cilën Rogova Gaxha e sjell si kërkesë shumë unanime, të flasë të vërtetën e përjetimeve të një kohe plot dëshmi, nga më afër, nga brendësia, nga ajo që dihet por nuk mund të shihet nga të gjithë. Trajtimi nga individi te shoqëria e lë pa ndarje ndjenjën e frikës, të dhembjes, shpresës, vdekjes, dëshirës e dashurisë, duke u bërë të gjitha një, duke jetuar trazimin përmes një kohe e cila la pas vetes vështirësi për të ardhur deri te qetësia e mëparshme.
Ndërmjet frikës, shpresës, jetës dhe vdekjes
Memorie dhe traumë sjell njerëzit të cilët mbase ndjenjat i kanë të thyera, jetën e duan, por frikë e kanë. Frika dhe shpresa e rrëzojnë monotoninë e protagonistëve të autorëve të Rogova Gaxhës. Ata ndiejnë mllef dhe janë të lodhur nga ndjesia që u jep bindjen se sytë e tyre tashmë janë mësuar me gjakun dhe pajetësinë në njerëzit e tyre, por kjo nuk ndodh edhe me armikun, ai thjesht e përjeton pamjen me pangopësi:
Asgjë nuk lëvizte brenda kornizës oxhaqet e shtëpive ishin të fikur pemët flinin pa zogj nga gjiri i një gruaje të vrarë rridhte qumështi sikur donte t’i shuante etjen për jetë atij që po e sodiste pikturën[1]
Në vargjet e Xhevdet Bajrajt të poezisë Tabllo lufte shfaqet pamja e një situate lufte, ku edhe zogjtë nuk kanë më vend në pemë, e shpresa ende rrjedh për një të ardhme të cilës iu shua një jetë.
Frika se do të humbasin shumë nga vetja dhe shpresa se do të gjendet një fije për të shpëtuar nga ky ankth vjen në dy forma të ndryshme, njëra tek autori Gazmend Bërlajolli e tjetra tek Donika Dabishevci, tek i pari gjendet shpresë te jeta, kurse tek e dyta kërkohet vdekja për ta larguar frikën se nuk ka më shpresë.
Nji tamël ma prunë do gra
…
Beben ngjeshë në prehën, vjehrrën po e lus Nanë, çikën ma rroku nji copë granate… gjaku rrëke kambës, …oj nanë, veç po dridhna, çikën a ma mban?
…
Rrugës dikur vjehrra, Zoti shnosh ty se çika, më thotë, vdiq.
Ç’me i ba oj nanë, a thue ku me e lanë?
Ia kam puthë ballin, edhe sytë të dytë te një mulli e kam lëshue Në nji cepë aty, ku kish pasë do sanë.
Mos e le këtu se ta han ndoj qen, Merre! Ushtar me uniformë ish. Merre! më bërtiti, këtu s’mundesh m’e lanë.
Iu afruem qytetit, na shtinë në fabrikë. u avitën gratë, copën e granatës ma hoqën me gërshanë, mishi mos me u infektue.
Ma përmiellën varrën prap ma lidhën kambën pakëz m’u qetësue.
Gjinit veçse gjakun s’mujsha me ia ndalë me u dridhë, ethe, më nisën.
Çikës ia laga buzën me nji tamël që ma prunë do gra.
Është e ndryshme ajo që ndodh me poezinë e Donika Dabishevcit Lutjet e nji nane:
S’kish menu nanëshkreta që mun vjen ajo ditë kur me ma t’kthjelltin menim kish me e lypë dekën e fmisë.
“Aman mor Zot, merre, merre nji dakik e ma parë. T’falem Zot, merre shpejt, merre e mos e le me hjekë!”
S’kish besue nanëmjera se mun vjen ajo ditë, që kish mu gzue kur shpirti i shpirtit t’saj, zemra e zemrës, loçka e loçkës, ai qingj i vogël që sa kish marrë kamtë me ecë ledinave, kish me i mshelë ata sy t’bukur, sy bojëqielli.
Jo me pushue, as me fjetë… Me i mshelë për mos me i çelë ma. Kurrë!
Nanëzeza menxi ja kish tubue zorrtë t’birit, zorrtë e çpupurituna si krelanë prej ciflave t’granatës.
“Marova nanë prej barku, mos m’prek… po m’dhem shumë”… si gjylpana n’shpirt dej n’ditë t’vorrit gugatjet e tij t’fundme…[3]
Pjesa më e prekshme nga të gjithë autorët, janë thirrjet që frika e shpresa e bërë bashkë ua ka falur. Kur përmendet frika para del figura e gruas shqiptare e cila mban shpresën e saj në gji, duke aluduar këtu në fëmijën e saj, shpresë që në ndonjë rast nuk dëshiron ta ketë nga drika se mund ta humbasë.
Ideja e trajtuar në lidhje me luftën në Kosovë është pandashëm e lidhur me këto dy figura, pra atë të gruas dhe atë të fëmijës. Fëmijët përshkruhen si pikëshikimi i të gjithve, në njërën anë për t’i ruajtur fizikisht nga armiku e në anën tjetër për t’i ruajtur shpirtërisht nga memorizimi i kësaj traume. Në kuadër të kësaj ideje mund të përmendet poezia Loja e tmerrit e poetit Sali Bashota, në të cilën njeriu i shndërruar në numër, ka sytë në fëmijën e vet, në shpresën e vet që gjendet mbi frikën e brendshme të humbjes:
Grua mbulona kokën me batanije Fëmijët janë zverdhur nuk do t’i çelë mëngjesi Shi i zi bie në kufirin e vdekjes Bllaca gjëmon kur na i zhveshin edhe ndjenjat
Ç’trishtim i tmerrshëm këput litarët e lotëve Populli im midis dy grumbuj gjarpërinjsh këlthet Po vdes në shkretëtirën e atdheut të vet O Zot jam njeri i shndërruar në numër Kur loja e tmerrit vazhdon pa pikë pa presje[4]
Lidhja e shpresës me fëmijët përtej njeriut me veten e vet, është një kontekst i cili mund të shihet nga një pikëpamje më e gjerë, më universale. Kjo bazuar në idenë se janë fëmijët ata që bëjnë kohën që të rinjtë dhe të moshuarit e lënë prapa dhe në anën tjetër është armiku i cili nuk e do të ardhmen tënde, do të ta vjedhë atë, ashtu siç edhe ndodhi në luftën e fundit në Kosovë, ku u vranë mbi 1000 fëmijë. Kjo bëhet edhe më e lexueshme në tekstin Memorie dhe traumë, ku pamja e fëmijëve të vrarë e të zhdukur vjen si një tragjedi e përzier me skenat më të tmerrshme.
Kufiri midis jetës dhe vdekjes është më i afërti, veçanërisht ky kufi theksohet për nga afria në një gjendje lufte. Por kuptimi i të dyjave, si i jetës ashtu edhe i vdekjes ndërron në luftë. Ndonjëherë vdekja në fakt është edhe shpëtimi më i lehtë, dëshira e vetme që kanë njerëzit që po e përjetojnë tmerrin e luftës.
Poezia Ata më thanë ik, dhe unë ika e poetit Lulzim Tafa, flet mbi temën e vdekjes në luftë dhe tjetërsimin në një kohë barbare:
Kokën time të prerë Në dorë ma dhanë Dhe thanë Ik!
Zorrët m’i nxorën Dhe me to M’i lidhën këmbët Dhe thanë Ik!
Mbusha gojën time Me gjak Xhepat me gjymtyrët e mia dhe ika.[5]
Por vdekja bëhet shumë herë më e dëshirueshmja, sidomos kur kalohet në situatën e grave të përdhunuara seksualisht në luftë. Kjo vjen përmes poezisë së Vlora Konushevcit e cila flet nga përspektiva e gruas e cila ka përjetuar dhunë seksuale në luftën e fundit:
Kur jam çky e jam çnderu n’sy të babës, të fëmijëve Tokën me thoj e kam gërry Dhambët fort i kam shtrëngu Mos me qitë as edhe nji za. Kambaduersh me krejt hezin e mbetun Kam gërry e gërry Vetit vorrin me ia ba, Dhimtën teme e paçi n’qafë![6]
Brutaliteti i dhimbjes së përjetuar e bën gruan e dhunuar të trajtuar nga Konushevci ta dëshirojë vdekjen, sepse jeta e saj veç është shndërruar në ferrin që mbase nuk do ta përjetonte nëse do të vdiste.
Vija e hollë ndarëse ndërmjet dy koncepteve jetë e vdekje, trajtohet si një thikë me dy tehë e cila në të dyja anët e rrëzon idenë e jetës së mirëfilltë, kjo ngaqë shumë prej njerëzve veç janë të dëbuar, kanë familjarë të zhdukur, kanë humbur fëmijët, kanë gratë e përdhunuara, kanë humbur dhe nuk kanë më atë që kishin, qenien e tyre.
Përshkrimi më i mirë që vjen në tekstin e Rogova Gaxhës është përmes poezisë Gjellë shqiptare të Xhevdet Bajrajt, të cilën ajo e zgjedh me shumë të drejtë kur përshkruhet imazhi i armikut:
Ushtarët e armikut në Kosovë kishin mëny të pasur shqiptare
Në mëngjes Qumësht nga gji të shqyer nënash dhe foshnja të palindura të ziera në zjarr shtëpish servirur me sy të zinj të kaltër apo ngjyrë kafe dhe nga një shishe lotë të valë
Ndonëse nuk qëndron vetëm parakalimi mbi shumë autorë që në veprën e saj i bën pjesë Blerina Rogova Gaxha, shtresimi që ajo bën në studimin e faktimit nëpërmjet letërsisë përfshin fletë të shumta të cilat lëvizin nga personalja në kolektiven, se si realisht shndërrohet dhimbja në letërsi, e letërsia në pasqyrë të së vërtetës.
Reflektimi mbi pasqyrën e thyer të kohës – lufta me hijet e traumës dhe kujtesës
Ardhja e lirisë nuk bëri një kalim drastik në jetën e njerëzve. Në Memorie dhe traumë jepet liria ashtu siç erdhi, plot me dhimbje. Trauma e kujtesa e luftës nuk la mundësi që dikush ta gjejë forcën e t’i kthehet jetës, siç është rasti i Pashkës, gruas në Gjakovë e cila e dogji veten pasi iu kthyen kufomat e fëmijëve të saj, por edhe ata që e gjetën këtë forcë, kjo ishte e mbushur me hije, frikë për të dalë në pah. Ashtu siç edhe merret në veçanti Blerina Rogova Gaxha, mbesin më të prekurat gratë e dhunuara seksualisht, të cilat në liri margjinalizohen edhe nga familjarët e tyre, mbesin në rrugë, nuk trajtohen nga askush.
Mënyra se si imazhi i tyre vjen në letërsi në Memorie dhe traumë përshkruhet përplot dhimbje dhe trishtim, ku gjendja e mjerë e grave të përdhunuara shfaqë edhe gjendjen e mjerë të shoqërisë, e cila turpërohet nga ajo që nuk është krenaria e tyre:
Na shihni në sy dhe ju shohim Ju shohim përditë po jemi kaq të verbër Ah, ku gjendet çelësi i Ferrit tuaj Një, dy, tre, Nëntë rrathë thellë në shpirtin e djegur Ju shohim e na shihni…[8]
Kjo poezi e Adem Gashit e shfaqë këtë traumë të ngelur në gruan e përdhunuar dy herë, një herë në luftën e të gjithve e një herë në lirinë e të tjerëve por jo të sajën, kjo sepse liria asaj i solli një luftë të re.
Kështu, sa është e fuqishme kujtesa mbi një kohë që ka lënë një traumë të thellë shpirtërore?
Këtë përgjigje e jep pikërisht autorja e veprës Memorie dhe traumë, duke dokumentuar përmes autorëve rolin e letërsisë në tregimin e kësaj fuqie, ku humbja më e madhe është e brendshme, ndërsa fitorja është e jashtme dhe përplot dhimbje. Duke përfunduar kështu se çmimi i paguar është aq i shtrenjtë dhe i pakthyeshëm, aq sa të vdekurit e të zhdukurit shpesh paraqiten në letërsi në një gjendje paqeje në krahasim me ata që vazhduan të luftojnë sepse mbetën të gjallë.
Përfundim
Ashtu siç shprehet edhe vetë autorja letërsia e dalë nga mitra e luftës shplon pëlhurën që mbuloi traumën e thellë për ta kthyer në këngë e lament, në dëshmi poetike e në testament letrar, ajo në të vërtetë e realizon idenë e kujtesës e idenë e traumës në një përmbledhje e cila sjell autorët e letërsisë shqipe të Kosovës, duke përcjellë mesazhin në dimensione të ndryshme, nga pamja e syve të foshnjës në atë të syve të pleqve, nga pamja e të burgosurit, e të dëbuarit, të zhdukurit, të vdekurit, atij që jeton, të përdhunuarit e kështu me radhë duke përdorur thellësinë në vërtetësinë të cilën mund ta sjellë arti i letërsisë, përmes aftësisë së saj për t’u bërë një me dhimbjen, shpresën e frikën.
Blerina Rogova Gaxha me këtë studim e sjell një rezultat shumë të çmuar në kontekstin jo vetëm letrar. Andaj, përfundimi mbi këtë tekst studimi nuk ka se si t’i largohet fjalisë përfaqësuese të tij:
Lufta nuk ka kujtesë, por truri poetik mban në mend.
Shënim: Punimi është prezantuar në lëndën Letërsi aktuale shqipe, te prof. dr. Sali Bashota, studimet master, Dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.
Ministri i Ekonomisë, Kulturës e Inovacionit ndau në rrjet një album fotosh mbresëlënëse nga aktiviteti që çeli Javën Kulturore Italiane.
“Gurët e lashtë të Butrintit u zgjuan nga fuqia e interpretimit të veprës madhështore të Puccini-t. Kjo natë ishte një festë e vërtetë e kulturës së pasur italiane”, shkroi ministri Gonxhja për aktivitetin e zhvilluar në sitin arkeologjik të Butrintit.
Katër personazhe, katër gra, katër histori: drama intensive e Tosca-s, përralla tragjike e Madama Butterfly, historia e ëmbël e Mimì dhe atmosfera mistike e Turandot, erdhën në amfiteatrin antik, në 100-vjetorin e ndarjes nga jeta të kompozitorit legjendar Puccini, e njëkohësisht të gërmimeve të para në Butrint, të kryera nga italiani Ugolini.
Shfaqja “Voci di donne” e Giacomo Puccini-t mallëngjeu nga interpretimi artistik dhe kjo natë do të ngelet gjatë në kujtesën e të pranishmëve.
Ndërkohë Java Kulturore Italiane premton të tjera evente, të shumta në numër e me të njëjtën ngarkesë artistike e emocionale./atsh/KultPlus.com
![Burimi : Les femmes albanaises à la fontaine : [photographie de presse] / [Agence Rol] – Gallica / Bibliothèque nationale de France](https://image.jimcdn.com/app/cms/image/transf/dimension=683x10000:format=jpg/path/sccc878db2fcfc101/image/ib00363ed0116a8aa/version/1492343898/image.jpg)
