Pardje, në mbledhjen e parë të shqiptarëve të Selanikut, në mes të fjalëve dhe të punës, u hoqa një grimë më nj’anë dhe desha të mbledh mejtimet.

Ai theatër i madh ish mbushur plot me djem të mëmëdheut tonë, gjithë mbledhur aty për të dëgjuar fjalët e bashkimit dhe të shqiptarisë. Kisha përpara meje një tufë mëmëdhetarësh, të gjithë sytë qepur mbi atë mësallë (bango), përpara së cilës ish folësi: gjithë me një vërejtje të feshme po pritnim, po dëgjonim.

Kjo ish për ne një pamje e re, një pamje, që s’e kishim ndjerë kurrë, se ish hera e parë që shihnim kështu të mbledhur shqiptarët në një mbledhje vëllazërie. Rrotullova një sy mbi gjithë këta burra: ishin atje nga gjithë anët e vendit tonë, nga veriu, nga jugu, nga lindja, nga perëndimi, ishin atje shqiptarët e çdo qyteti, e çdo fisi, e çdo feje, e çdo besimi!

Shpresa se do t’i sjellin një më të mirë mëmëdheut, besimi se do punonin për të mirën e këtij vendi, i kish mbledhur aty gjithë këta trima të zgjedhur, këta vëllezër të vlejtur. Më çdo fjalë “mëmëdheu”, sa herë që zihesh në gojë kjo fjalë, kjo tubë njerëzish ndjente një dridhje në dejet e saj, ndjente një frymë në trupin e saj.

Duke folur, po mejtohesha: kam këtu përpara syve kaq trima, gjithë të ndershëm dhe burra të gjallë. Zemra u rreh me një gjak të fortë, mendja u shkëlqen në sy, shpirti është i kulluar dhe i gjallë, fuqia u ka mbushur gjithë rëmbat. Kaq mend, kaq fuqi, kaq shpirt, fort më të rrallë mund të shohë njeriu në një mbledhje të tillë. Edhe këta shqiptarë, këta djem të një mëmëdheu të mbështjellë tani këtu, po rrëfejnë gjithë bukurinë, trimërinë dhe gjallërin’ e tyre.

E lumtur, njëqind herë e lumtur ajo mëmë, që ka kaq djem të vlefshëm, kaq lastarë të gjallë.
Por, përnjëherë përpara syve m’u shfaq një pamje tjetër, m’u kujtua një pamje e largët: pashë Shqipërinë tonë të mbetur kaq të varfër, kaq pas, kaq e harruar! Qysh, pra, kjo racë kaq e fortë, këta djem kaq të mirë, ky komb që ka më të mirën dhe më të mençmen e kokëve (se kështu thot’ i dituri VIRHOV) qysh, pra, kjo gjindje e gjallë dhe me kaq shpirt, e ka lënë mëmën e saj të harruar? Qysh bëhet që shqiptarët, të cilët kanë bërë kaq punë të mëdha për botën, që i kanë dhënë shpirt dhe nder të botës, s’kanë bërë fare gjësendi për veten e tyre?

Kujtimi i Shqipërisë, kujtimi i atij vendi të ngratë, i atij mëmëdheu, kaq i harruar dhe i shkretuar, më prapsi gjithë atë gaz, që më kishte ndjerë shpirti! Sytë m’u turbulluan, lotët m’i mbushën dhe zemra m’u thye: gjendjen e sotme të Shqipërisë e pashë shumë të ligë dhe koha e shkuar m’u duk shumë e zezë, retë e errëta, që kanë mbuluar vendin tonë, m’u dukën shumë të thella!

Po ky dëshpërim s’mbajti veçse një grimë. Si një njeri që bie në det dhe vete në fund, pastaj përnjëherë del përmbi ujët dhe ndien erën e kulluar, ashtu dhe mua dëshpërimi m’u praps, hodha dhe një vështrim mbi gjithë këta vëllezër, që rrinin përpara meje dhe thashë: “Jo, jo, një mëmëdhe me kaq djem të mirë s’mund të humbasë: një komb me kaq shokë të vlejtur s’mund të shuhet!”

Shqiptarin gjer më sot e ka lënë në errësirë çarja dhe ndarja: çarja na ka ndarë Gegë e Toskë, çarja na ka ndarë fis me fis, çarja na ka ndarë qytet me qytet dhe, duke qenë të ndarë kështu, s’kemi mundur kurrë që të mejtojmë të mirën e gjithë mëmëdheut dhe të gjithë kombit.

Po tani, tani që shohim të mbledhur këtu djemtë gjithë anëve të Shqipërisë, tani po hapet një ditë të re për ne dhe grindjet, që na kanë helmuar jetën, do të prapsen fare. Tani e paskëtaj do ta dimë fort bukur, që njeriu do të përparojë vetëm me përpjekjet dhe me punët e tij; tani që qeveria u ndreq dhe na dha lirinë, tani pa humbur kohë do të mejtohemi për të mirën e vet, për lumturinë tonë, për lartësinë e vetes sonë. Rrojtja është e atij që punon, e atij që përpiqet dhe derdh djersë, e atij që lufton për të rrojtur!

Edhe kombi ynë, ky komb, që e shohim edhe këtu përpara nesh me djemt’ e tij, do të rrojë, do të zërë të jetojë dhe të ngjallet, se është një komb me gjithë të mirat, është një komb me frymë, është një komb i palodhur, është një komb trim, besnik dhe punëtor: është një komb me shpirt dhe me mendje, edhe gjithë këto virtyte s’e lenë kurrë që të humbasë!

LUMO SKËNDO
Selanik, 26 gusht 1908 / KultPlus.com