Çmimi Nobel për Fizikë 2023 iu dha sot një tresheje të përbërë nga Pierre Agostini (Francë), Ferenc Krausz (Hungari/Austri) dhe Anne L’Huillier (Francë/Suedi) për punën e tyre në lëvizjen e elektroneve brenda atomeve dhe molekulave.

”Studiuesit u shpërblyen për krijimin e pulseve jashtëzakonisht të shkurtra të dritës që mund të përdoren për të matur proceset e shpejta gjatë të cilave elektronet lëvizin ose ndryshojnë energjinë”, tha juria.

Ky është njoftimi i plotë nga faqja zyrtare e Çmimit Nobel:

Çmimi Nobel në Fizikë 2023 është dhënë për eksperimentet me dritën që kapin momentet më të shkurtra.

Laureatët e fizikës të këtij viti, Pierre Agostini, Ferenc Krausz dhe Anne L’Huillier kanë kryer eksperimente që demonstrojnë një metodë për prodhimin e pulseve të dritës që janë mjaft të shkurtra për të kapur imazhe të proceseve brenda atomeve dhe molekulave.

Lëvizjet e elektroneve në atome dhe molekula janë aq të shpejta sa maten në attosekonda. Një attosekond është për një sekondë ashtu siç është një sekondë në moshën e universit.

Pulset atosekonda bëjnë të mundur matjen e kohës që i duhet një elektroni për t’u tërhequr nga një atom dhe për të ekzaminuar se si koha merr kjo varet nga sa fort është i lidhur elektroni me bërthamën e atomit. Është e mundur të rindërtohet se si shpërndarja e elektroneve lëkundet nga njëra anë në tjetrën ose nga një vend në tjetrin në molekula dhe materiale; më parë pozicioni i tyre mund të matej vetëm si një mesatare.

Impulset attosekondë mund të përdoren për të testuar proceset e brendshme të materies dhe për të identifikuar ngjarje të ndryshme. Këto impulse janë përdorur për të eksploruar fizikën e detajuar të atomeve dhe molekulave, dhe ato kanë aplikime të mundshme në fusha nga elektronika në mjekësi.

Për shembull, impulset attosekonda mund të përdoren për të shtyrë molekulat, të cilat lëshojnë një sinjal të matshëm. Sinjali nga molekulat ka një strukturë të veçantë, një lloj gjurmë gishti që zbulon se çfarë molekule është, dhe aplikimet e mundshme të kësaj përfshijnë diagnostikimin mjekësor.

Tani që bota attosekonda është bërë e arritshme, këto shpërthime të shkurtra drite mund të përdoren për të studiuar lëvizjet e elektroneve. Tani është e mundur të prodhohen impulse deri në disa dhjetëra attosekonda, dhe kjo teknologji po zhvillohet gjatë gjithë kohës.

Çmimi Nobel në Fizikë për vitin 2023 u është dhënë Pierre Agostini, Ferenc Krausz dhe Anne L’Huillier “për metodat eksperimentale që gjenerojnë pulse drite attosekondë për studimin e dinamikës së elektroneve në materie”. / KultPlus.com