Artisti i njohur nga Kosova, Petrit Halilaj, është bërë artisti i parë shqiptar që ka arritur të prezantojë veprat e tij në New York, përkatësisht në The Met, dhe për këtë ka shkruar edhe “New York Times”.

Në një artikull dedikuar tërësisht artistit nga Kosova që gjatë luftës së fundit në Kosovë ishte vetëm një fëmijë, NY Times ka shkruar se Halilaj që tashmë është 38-vjeç, ka udhëtuar nëpër shkollat fillore në të gjithë Evropën, duke dokumentar shkarravina që brezat e nxënësve kanë lënë në tavolinat e tyre. Titulli i projektit “Abetare” i referohet librit ABC në gjuhën shqipe, nga i cili Halilaj ka mësuar alfabetin.

“Ato vizatime të fëmijëve nga Ballkani formuan shabllonet për skulpturat e shkëlqyera, ndonjëherë të çuditshme, tashmë zbukurojnë horizontin e Nju Jorkut”, shkruan NY Times.

Halilaj ka lindur në vitin 1986 në Kosterrc, në një fshat të vogël të Runikut. Ditët e tij të shkollës i ka kaluar në mes të luftimeve më të tmerrshme në Evropë. Forcat serbe djegën shtëpinë e familjes Halilaj në vitin 1999, në kulmin e luftës në Kosovë, një nga kapitujt më brutal të një makthi dhjetëvjeçar të konflikteve etnike në Ballkan. Familja e tij ka ikur në Shqipëri, ku psikologët në një kamp refugjatësh, e inkurajuan Halilaj që të vizatonte.

Halilaj tani jeton në Berlin, por si në art ashtu edhe në  jetë, ai është mjaft i angazhuar me Kosovën, që u pavarësua në vitin 2008.

Ai figuron mes një brezi emocionues artistësh nga vendi më i ri i Evropës, duke përfshirë Flaka Halitin, Alban Mujën dhe Doruntina Kastratin, e fundit prej të cilëve sapo fitoi një çmim në Bienalen e Venecias.

Në artikullin e New York Times është shkruar edhe një bisedë mes Halilajt dhe gazetarit, duke filluar me pyetje se si ishte eksperienca e Halilajt kur u kthye në një shkollë fillore në Kosovë, një dekadë më parë.

“Në vitin 2010 u ktheva në Runik për pushime. Shkolla ime e vjetër që në fakt i kishte mbijetuar luftës po shkatërrohej për të ndërtuar një të re. Serbët kishin djegur 99 për qind të qytetit dhe kjo ishte një nga ndërtesat e pakta që kishin mbetur, dhe prapëseprapë do të zëvendësohej me ndërtime të reja. Aty u shfaqën shumë fëmijë dhe disa prej tyre më njihnin, me të cilët hymë brenda dhe fillova xhirimet”, është përgjigjur Halilaj.

Ai vazhdon tregimin duke thënë se njëri nga nxënësit e dërgoi në një klasë ku ishte një grumbull i  tavolinave që ishin me të vjetra se vetë ai, ku mi treguan edhe vizatimet.

“Isha shumë i prekur nga gjuha e vizatimit dhe në një moment pashë një humbje tjetër – këtë herë jo nga lufta, por nga çmenduria e pasluftës, duke kërkuar gjithçka të re. E pyeta drejtorin nëse mund të shpëtoja të paktën një klasë me tavolina. Ai tha: “Po, nëse financoni tavolina të reja.” Ne bëmë një marrëveshje. Shpresoj që ai i përdori paratë për t’i blerë ato vërtet…” ka shtuar Halilaj.

Ju ekspozuat tavolinat nga vendlindja juaj në një shfaqje në Këln në vitin 2015. Pse shkuat më tej, në të gjithë Ballkanin, për projektin Met?

Ishte një udhëtim personal. Fillova tri vite më parë duke shkuar në Kukës, në Shqipëri ku isha refugjat. Më pas në Rozhajë në Mal të Zi ku kemi shkuar për pushime para luftës. Qytete shumë shumë të vogla. Unë në fakt shkova në të gjitha vendet e ish-Jugosllavisë, përveç Serbisë, ku kisha miq që më dërgonin fotografi.

Ajo që më habiti teksa shkoja në shkolla, ishte që ndihesha kaq i lidhur kudo. Kisha ekspertë në arsim, ose nga muzetë, apo edhe artistë vendas, që më shoqëronin kudo. Sepse përndryshe është e vështirë të bindësh një mbikëqyrës shkolle se nuk je maniak. “A mund të hyj në klasat tuaja për të parë vizatimet e fëmijëve?”

Disa skulptura në çatinë Met i referohen qartë Ballkanit. Është një me shkronjat “KFOR”, një referencë për forcën paqeruajtëse të NATO-s në Kosovë. Por ka edhe zogj dhe yje, dhe Lionel Messi, dhe logon e Channel, dhe më pas të njëjtat vizatime të këqija të pjesëve të trupit që mund të gjeni në një tavolinë shkolle në Amerikë.

Një shaka e vogël e çuditshme që kam kapur këtu në çati është skulptura që shkruan “IDGAF” – që do të thotë “Unë nuk jap një [shpjegim]”, por është gjithashtu një këngë nga presidentja jozyrtare e Kosovës, Dua Lipa.

Më tregoni se pse zogjtë kanë një vend kaq të dukshëm në projektin tuaj?

Zogjtë dhe pulat më kthejnë gjithmonë në librin ABC shqip, Abetare. Në mësimin për shkronjën P është një djalë me emrin Petrit. “Pulat e Petritit”. Petriti dhe pulat. Pra, imagjinoni, kur jeni i vogël, dhe njerëzit ju pyesin: “Si e keni emrin?” Unë thosha “Petrit” dhe ata thoshin: “Ah, Petriti me pulat!” Nuk e mora për vite me radhë. Pse jam Petriti me pulat?! E dija që kishim pula në kopshtin tonë.

Dy vite më parë keni bërë një projekt të mrekullueshëm në çatinë e Hotel Grand në Prishtinë, kryeqytetin e Kosovës. Dikur ishte një hotel me pesë yje, dhe me rënien gjatë viteve të luftës, yjet në shenjën e çatisë së saj u rrëzuan një nga një. Restaurove yjet, shtove dhjetëra të rinj dhe e zëvendësove tabelën “Grand Hotel” me një frazë të një fëmije kosovar: “Kur dielli largohet, ne pikturojmë qiellin”.

Kjo është një vepër që përfundova duke ia dhuruar qytetit, qytetarëve të Prishtinës. Po flasim, fjalë për fjalë, për hotelin ku Tito po vinte të flinte. Ju ende mund ta ndjeni këtë magjepsje që ishte dikur atje. Dua të them, keni pasur artikull fantastik në The New York Times për të.