Adelina Ismaili qysh në moshën 9 vjeçare ishte simpatike dhe e dashur për publikun.
Kënga ‘Do të bëhemi milioner’ ka qenë hit i kohës, ndërsa edhe sot dëgjohet prej plot gjeneratave.
Po e sjellim incizimin e vitit 1988. / KultPlus.com
Autor: KultPlus
Filmi “Nëntor i ftohtë”, skenari më i mirë në Tirana International Film Festival
Filmi “Nëntor i ftohtë” ka marrë çmimin për skenarin më të mirë në ceremoninë e ndarjes së çmimeve në Tirana International Film Festival.
Filmi pasqyron historinë e Fadilit (40), i cili punon si arkivist në një ndërmarrje shtetërore në Kosovën e fillimviteve ’90, i cili në një moment dramatik duhet të zgjedhë mes dy opsioneve të gabuara. Në këtë mënyrë ai, jashtë vullnetit dhe dëshirës së tij, “gëlltit” turpin, ballafaqohet me imazhin e keq dhe duron presionin nga të gjitha palët.
Projekti filmik “Nëntor i ftohtë” është produksion i shtëpive filmike “Thumbs Up” dhe “Buka” (Kosovë) në bashkëprodhim me “Albasky Film” (Shqipëri), “AUDIOHAUS” (Maqedoni) dhe “IKONE” (Kosovë) dhe është mbështetur nga Qendra Kinematografike e Kosovës dhe Qendra Kombëtare Kinematografike e Shqipërisë. Në rolet kryesore paraqiten aktorët: Kushtrim Hoxha, Adriana Matoshi, Fatmir Spahiu Bufi, Emir Haxhihafizbegoviq, Gordana Boban, May-Linda Kosumovic, Lum Veseli, Bislim Mucaj, Aurita Agushi, Irena Cahani etj.
Skenari i filmit është realizuar nga Ismet Sijarina dhe Arian Krasniqi. / KultPlus.com
Prej 20 vitesh një atë kërkon bijën e tij të zhdukur…
Nga Luan Rama
Nuk jam gati të të them lamtumirë – Oratorio
(Prej 20 vitesh një atë kërkon bijën e tij të zhdukur)
Vajza ime, lulja ime e bukur
mëkuar e praruar nga dashuria
nga njëmijë diej të kësaj bote
unë nuk jam gati të të them lamtumirë
askush nuk e di se ku ke shkuar dhe në ç’shteg ke humbur
asnjë lajmëtar nuk n’a shfaqet në prag
njëzet vjet shkuar, oh ç’terr i gjatë
në këtë shtëpi-varr
ku të gjitha orët kanë mbetur
që natën e gjëmës kur s’u shfaqe më
do doja të ishe gjallë diku, dhe në cep të botës
do doja t’i gëzoheshe dritës e jetës
edhe pse s’do ta dëgjoja më këngën tënde
atë të netëve të ëmbla të verës
atë të qumështit dhe gjakut.
Çdo minut dhe çdo orë e dashur bisedoj me ty
eci nëpër rrugë dhe përsëri flas me ty
të flas për qershitë që kanë çelur që ti të mos kesh dhimbje
rikujtoj përrallat
dhe ditën tënde të parë të dashurisë kur u ktheve vonë
me lumturinë e botës në krahë,
të flas në gjumë në kushmarin e tmerrshëm
apo në ëndrrën e bukur të kthimit
kur si zanë vjen veshur me të kuqe
dua të di çka ndodhur bija ime
vallë ke ende plagë të hapura
vallë ti fle përgjithnjë
në një shtrat dheu që vetëm një vrasës e di
dhe engjëjt?
O zemra ime me fustanin e kuq
me shtatëmbëdhjetë vitet e jetës tënde
si mund të të them lamtumirë
kur nëna tënde ende pret në çmendurinë e saj
«po vjen» thotë ajo
«eja të bëjmë gati shtëpinë dhe të ndezim zemrat tona
të hapim portën dhe dritaret
eja burri im i mirë
vajza jonë po vjen me këtë qiell kaq të bukur
në këtë okër mahnitës…
dhe më së fundi ajo ulet në prag
gjersa gjumi e zë në pritjen e saj të madhe.
Bija ime, harabeli im i artë
më dërgo një shenjë, vetëm një shenjë
që unë ta njoh atë
dhe ta di se vjen nga ti
nëse ke plagë tregomi trëndafilat e tu të zinj
në trupin e foshnjës që dikur mbaja në duar
në sytë ku lotët nuk rrjedhin më
dhe ku puset kanë shteruar
Oh, nuk mund të të them as sot e nesër lamtumirë
dërgomë një shenjë me zogjtë e këtij qielli të plumbtë
unë do ta njoh atë dhe i vdekur po të jem…
Mos më dërgo më trëndafila
Mos më dërgo më trëndafila, i dashuri im,
mjaft më me letrat dhe lulet e mungesës
dua të më vish ti me hapin e lehtë
të gjitha dyert t’i kam lënë hapur
të shpirtit të trupit të qiellit
veç sytë do i mbyll sapo të shfaqesh në horizont
e kuqja e trëndafilit tani më është e zbehtë
para buzëve të tua
para gjakut tënd që ia njoh vërshimin
në krahët e ngrohtë që më pështjellin si pjellë
dhe më lënë një çast pa frymë
në buzët mbi buzë
në frymën mbi frymë
veluri më është më i bukur tek ti
si një cohë shenjti
aromë dehëse është kurmi yt
kur përgjoj dihatjen dhe të marr erë
pra eja, mos më dërgo më trëndafila e tulipanë shumëngjyrësh
i kam hapur të gjitha dritaret e shpirtit dhe të trupit
eja ashtu zbathur me plagët që të kullojnë
nxito nëpër fllad
me këmishën tënde të bardhë larë në diell…
Anton Pashku dhe kitara
Nga Anton Pashku
Zemra ime vallëzon vetëm atëherë kur dëgjon titrimin e telave të kitarës. Vetëm shpatat e zërit të saj mund ta copëtojnë brengën dhe t´ua falin flatrave të harresës. Po, vetëm kitara, kjo kitarë që rri përpara meje e varur aty në mur, mundet.
Edhe pse tash vrik jam mësuar të luaj me telat e saj, kitara ime lëshon zëra që, duke u ngatërruar ndërmjet vete, krijojnë jone, për mua shumë të hareshme. Vetëm për mua! Them vetëm për mua, sepse tingujt e saj janë shumë të çuditshëm. Nuk mund t´i kuptojë, ose nuk do t´i kuptojë, gjithkush: qajnë kur duhet të gëzohen, gëzohen kur duhet të qajnë.
Si tash më kujtohet vaji i vashës, që m´u lut t´ia këndoj një këngë. Pranova. Mora kitaren në duar. U ula pranë dritares, duke shikuar në qiellin e natës, i cili, nëpër dritaren time, dukej katërkëndësh me fillim, por pa fund. Pëlqeva telat dhe gishtat e mi zunë të luajnë nëpër to. Tingujt e kitarës përcillnin fjalët e këngës për Hënën e dashuruar në një yll që tradhtoi Diellin, i cili, zemëruar pamasë, shkreu që ta shëmtojë përgjithmonë fytyrën e Pabesës.
-Pse t´u mbush mendja ta këndosh këtë këngë?-pyeti ajo dhe sytë ia mbytën bulzat e lotëve që i gufonin pajada.
Rrudha krahët. Rrudha edhe ballin. Nuk dita ç´t´i them. Dita, por diçka më lidhi në fyt.
-Po pse, pse po loton?-dëgjova pyetjen mbasi doli prej gojës sime.
-Si…pse?!-tha ajo duke u munduar për t´i ndalë lotët, që i rridhnin nëpër faqe.
-Si, të lutem, si ka mundur Dielli të bëhet aq mizor…
-Mizor?!
-Po, po!-tha ajo—Si ka mundur të bëhet aq mizor ndaj Hënës, e cila për çdo mbrëmje del për ta stolisur lumin tonë me shtyllën e artë të rrezeve të veta?
-Shtylla e artë e Hënës?
-S´është e Hënës.
-Po e kujt është?
-Fol sa të duash, por ti s´je duke prekur telin e solit?
-Unë?
-Ti, pra. Të Pabesës…-thashë dhe u ndala. Mendimin, që desha t´ia them asaj, e përtypa në heshtje.
Më shikonte. Pesha e shikimit të saj, që më kaploi, ishte tepër e rëndë. Ishte e rëndë sa s´bëhet.
-Mirë, mirë!-thashë.
Preka telat e kitarës sime. U krijuan tinguj që s´kishin lidhje me njëri tjetrin.
-A di çka,-tha ajo,-ta lëmë Hënën.
-Ta lëmë, nëse na lë.
-Mos u tall!
-Nuk po tallem.
-Atëherë, pra, jipja këngës për sumllën e djersës!
-Për sumllën e djersës, pa të cilën nuk mbin as therra për gardhiqe?
-Po, ke të drejtë.
-S´dua!
-Pse?
-S´dua t´ia them asaj kënge, sepse është e dhimbshme.
-Ani që është e dhimbshme, ani.
-Por ti s´e merr vesh!
-Si nuk e marr vesh!-tha ajo.-Vëllaut tim të vogël ia shoh sumllën e djersës sa herë që mundohet ta gënjejë nënën…
-Eh…-thashë unë.
Një e qeshur, për mua fare e pakuptimtë, shpërtheu në gojën e saj. Ishte aq therrëse dhe e padurueshme, sa mua më hypi gjaku në krye.
Shikova nëpër dritare: m´u duk se një yll kishte zbritur dhe tashti ishte mu përpara syve të mi. Çova dorën dhe mora hov: desha ta thej kitarën në njërën këmbë të atij ylli. Por, sjellja shkoi kot: ylli ishte larg, atje lart duke hequr valle me shokët e vet.
-Ha, ha,ha!-dëgjohej e qeshura e saj.
Mora kitaren. Drodha një tel. I thashë:
-Për ty, për lëkurën tënde pa asnjë pore!
Ndali të qeshurit. Më shikoi me ballë të mrrolur. Drodha të gjashtë tela e i thashë:
-Për ty, për ty që m´je tingull i pazëshëm!
-Paska tinguj të pazëshëm?
-Ja, paska!
Brofi në këmbë. Bëri një hap dhe u ndal përpara meje.
-Shiko veten, o i mjerë!-tha ajo.
-O gjuetar i ëndrrave, a s´po sheh se je krejt lakuriq!
-Unë?
-Ti, ti…A s´po sheh se ke mbetur lakuriq?…A s´po sheh se kitara të solli në këtë ditë të zezë?…Hidhe atë kitarë e mos rri kështu lakuriq, se do të bëhesh gazi i botës…
Zonjusha Vulë lëvizi vendit. Megjithatë, shtrëngova kitarën. Kitara u dalldis. Kurse ajo u mrrol edhe më shumë. Dikur fluturoi jashtë, duke mbyllur derën me forcë.
Mbeta vetëm unë, kitara dhe tingujt e saj magjikë që përpiqeshin për ta zhdavaritur rrapëllimën e derës së mbyllur…
Shkurt, 1957
Muharrem Qena: Teatri për mua ishte dhe mbeti dashuria ime e madhe
Intervistë e botuar në revistën “Fjala” më 1 janar 1982 :
“Për teatrin dhe për shumë gjëra të tjera”
Me Muharrem Qenën bisedoi Abdyl Bunjaku
I bindur se nuk ka nevojë të bëhet ndonjë prezentim i posaçëm, ngase mendoj se Muharrem Qenën, e njohin Iexuesit tanë, po edhe nëse ndodh që ndonjëri prej tyre mos të njohë Muharremin si aktor dhe regjisor të shumë pjesëve të Iuajtura në Mitrovicë, Prishtinë, Gjakovë, Prizren e gjetiu, edhe nëse nuk e njohin si autor të dramës “Bashkëshortët”, na e merr mendja se e kanë dëgjuar bile si këngëtar, duke kënduar këngën shumë të njohur ndër ne, “KaçurrjeIja”, ose ndonjë tjetër. Pra, po ia fillojmë me pyetje:
Çka do të thotë kjo heshtje: një njeri që shumë vjet ishte aktor, regjisor i dalluar, këngëtar dhe autor i një drame, kohët e fundit emri i tij figuron vetëm si redaktor i emisioneve humoristike në TVP. Edhe kjo nuk është punë e vogël, por a mos do të thotë kjo se “heroji është i lodhur” ?
Si ta marrësh: sa për fillim po them se njeriu si unë nuk mund “të heshtë” edhe pse po hasi në shumë pengesa, nuk mundem pa “çourdhitur”. Unë, sa për informim, para disa ditësh u ktheva nga xhirimi i filmit “Lepuri me pesë këmbë”, ku e luaj rolin e Dervishit. Pra nuk është heshtje totale. Nuk janë të pakët ata që pritojnë të punojnë me mua, sidomos shokët e TPK, sepse unë nuk i zvarris punët. Mua më lodh vetëm papunësia, sidomos kur duhet të punojë diçka që nuk ka të bëjë me krijimtari. Unë dhe zyrja — diçka apsurde! Po — kjo bënë të thuash “heroi është i lodhur”.
Po mirë, pse të mos i përmendim këto pengesa: cilat janë dhe kush i vë në rrugë?
Në rend të parë disa nga TPK, të cilët jo vetëm i harruan të vdekurit, ata që kanë merita për këtë teatër, por edhe të gjallët, si, bie fjala, Shaban Domin, i cili si pionier i këtij Teatri kontribuojë shumë, sa diti dhe sa mundi, në afirmimin e kësaj shtëpie, mandej disa shokë të Dramës serbe, e cila lash, mjerisht, është nën nivelin e lejueshëm për një Teatër profesionist, kur dihet se dikur ishte ndër dramat më të njohura në Serbi, siç janë Millutin Jasniqi. D. Radepkoviqi, D. Todiqi e të tjerë, të cilët ishin pedagogë dhe mësues tanë, regjisorët e parë që punuan me ne. Ndër të harruarit, pra, më shpallën edhe mua, dhe kështu më leqitën për së gjalli.
Teatri për mua ishte dhe mbeti dashuria ime e madhe. Punën në teatër e fillova në moshën kur njeriu ka shumë ëndrra, shumë dëshira dhe punën e merr me shpirt e pahile. Të gjitha planet e mia i lidha me Teatrin Krahinor, ku gati si fëmijë, më sollën si talent të dalluar, si njeri të nevojshëm, duke ma ndërprerë kështu shkollimin e filluar në Beograd. Pra edhe unë jam ndër të parët që ia filluam punës në Teatrin Krahinor në Prishtinë. Po theksoj — në Prishtinë, ngase shpesh harrohet se ky Teatër ka punuar edhe në Prizren. Sot, kur e kujtoj atë rrugë jetësore, takimin me Teatrin, me çfarë dashurie e entuziazmi punonim unë dhe shokët e mi, bëj krahasime dhe ndjej dhembje kur shof se ka shumë aktorë të rinj që bjerrin kohën kot dhe kënaqen vetëm me faktin se gjenden në TPK, pa marrë parasysh se ka aktorë që nuk kanë luajtur asnjë rol pesë gjashtë sezona.
Një detaj nga puna e atëhershme?
Pas premierës “Zjarri dhe hiri” të M. Pucit, në regjinë e A. Shalës, pra, ishte sezoni 1950/51, unë dola prapa skenës dhe fillova të qaja. Erdhi dhe më gjeti drejtori atëhershëm, M. Jasniqi, dhe u habit për këtë mbasi unë kisha luajtur një rol të mirë. I përlotur e shikova dhe i thashë: deri kur do të luajmë para kaq pak vetësh, sepse i pata numëruar shikuesit në sallë ishin vetëm 52 vetë. Ai nuk u habit për gjestin tim por ma ktheu: “Do të vijë dita Muharrem kur edhe anëtarët e Dramës shqipe të kenë sallën plot e përplotë. Asokohe Drama serbe kishte sallën plotë kurse ne vetëm 50-60 vetë, bile ,edhe shumë prej tyre nuk e dinin gjuhën por vinin të shihnin si Iuajmë. E, ku e ka zanafillën kjo mosmarrëveshja me Teatrin Krahinor. Pse qe disa vjet nuk jeni i pranishëm aty? — Është thënë: i patalentuari është i talentuar për të penguar të talentuarin. Edhe unë hasa shumë pengesa giatë punës në Teatër dhe, mjerisht, pengesa këto të kurdisura nga kolegët, nga shokët me të cilët jam përpjekur të ndajë të mirën dhe të keqën. Banale janë disa arsyetime: “Muharremi është i talentuar por pi” flitej e kur e lash alkoholin: “Muharremi nuk po pi dhe nuk mund të krijojë” —flitej. Thuase duhet të pish për të krijuar. Paradoks apo jo! Njëherë më patën larguar nga Teatri laramanët, ata që i pengoja. ngase nuk di dhe nuk mund të pajtohem me padrejtësitë dhe dallaveret që bëhen. Këtë kohë unë shkova në Mitrovicë herën e dytë, po të njëjtit ma prunë punën aq ngushtë, sa u detyrova ta lëshoja këtë teatër të shkoja në Prizren, ku, dihet, u nisa me shumë plane dhe dëshira. Mjerisht, në Prizren nuk më doli puna ashtu si shpresoja dhe si më premtuan kështu që edhe një komunë me madhe siç është Prizreni nuk pat mundësi ta mbante një teatër të vogël. U detyrova të kthehesha në Prishtinë dhe të përpiqesha disi të gjendesha. Asokohe kisha oferta të shkoja në punë në disa Teatro në Jugosllavi, e bile edhe në Kajro. Unë, dihet, mbeta në Prishtinë.
Po, mirë, ndodhi çka ndodhi, veç pas kthimit nga Prizreni është dashur të trokisësh në dyer e Teatrit?
Diçka e pamirë ngjau me Qenajt: E vetmja aktore që ka kryer akademinë është motra ime, M. Qena e për të, në atë kohë, për shkakun tim, nuk u gjet vend në Teatër, ndërsa pranoheshin fillestaret. Kështu ndodhi edhe me gruan time: ajo pas kryerjes së shkollës për aktore u bë anëtare e këtij kolektivi e pastaj ia mbyllën derën edhe asaj dhe nja 4-5 vjet mbet jashtë teatri. Tash punon aty, por, mjerisht, si shumë aktorë të tjerë, nuk angazhohet sa duhet. Unë, ç’është e vërteta, edhe sot e kësaj dite nuk shof këtu atmosferë pune krijuese. Punët kryhen vetëm sa për të thënë se janë kryer. Bëhen improvizime vetëm sot për nesër.
Ndoshta do të duhej që deklaratat e herëpashershme të faktorëve të Teatrit se Muharremi do të kthehet në Teatër të mirren edhe si mirënjohje për punën që ke bërë aty. Po përmendim vetëm faktin se ti je i vetmi fitues i Shpërblimit në Sterje, ku përkundër shumë përpjekjeve – as nuk mundën të marrin pjesë pastaj “Erveheja” e të tjera. Këto duhet të jenë cytje për bashkëpunim ?
Më duhet të them se është bërë fjalë për bashkëpunim por kanë mbetur velëm fjalët. Njëri nga drejtorët e Teatrit njëherë pat shprehur dëshirën që unë të punoja diçka në TPK. Asokohe isha në Prizren dhe pa përtesë me shumë dashuri e dëshirë u gjenda në Prishtinë. Shokun drejtor e prita tetë orë në vendin e caktuar e ai shëtiste me një shok tjetër atypari dhe gjoja nuk gjente kohë për të biseduar me mua, për atë për të cilën duhej të ishim të interesuar të dytë. Merrnie me mend këtë situatë! Edhe të tjerët kanë deklaruar se duan të bashkëpunojnë me mua e unë mendoj se këtë e kanë bërë për hir të disa aktorëve që përherë janë të gatshëm të luajnë në pjesët që i përgatisë unë.
Më vjen keq për këto që kanë ndodhur, po tash kisha dashur ta lëmë pak anash qëndrimin e disave të TPK ti flasim përgjithësisht për, situatën në dy teatrot tona, pasi dihet se Teatri i Gjakovës edhe ka startuar me ty?
Përgjithësisht mendoj se mungon puna permanente. Disi frikësohen se mos ndonjë aktor me një rol do të bëhet yll i Teatrit. E dihet, se aktori gjatë një sezoni duhet të luajë katër pesë role. Edhe sa i përket publikut – nuk është shtuar numri i spektatorëve, bashkë me shtimin e numrit të intelektualëve.
Pse është kështu?
Mendoj se kjo është pasojë e faktit se teatri ka caktuar një rrugë të veten, e cila nuk është edhe rrugë e publikut, e mjedisit në të cilin punon ky teatër. Në teatër nuk duhet të përgatitej një pjesë vetëm për shkak se një aktor dëshiron la luajë rolin kryesor në të. Gjatë caktimit të repertorit shpesh shprehen edhe disa “apetite” të mëdha. Gjithkush don që në skenë të vërë një vepër të ndonjë shkrimtari të njohur, ndërsa nuk mendon se a ka “kaçik” ta luajë atë, se a ka publik që do ta pranonte dhe kuptonte atë eksperimentim, i cili për mua nuk është gjë tjetër pos – ikje nga kualiteti. nga puna serioze. Është edhe një e vërtetë tjetër që është lënë aq herë, sa sot na duket banale: mungesa e teksteve origjinale. Një mijë herë është thënë dhe është vërtetuar se – një teatër nuk mund të afirmohet, nuk mund ta ketë publikun e vet pa i siguruar edhe tekstet origjinale. Unë, si regjisor jam përpjekur të bëj diçka në këtë drejtim dhe kështu i vura në skenë pjesët “Sikur t’isha djalë”, “Besa”, “Nuk martohem me para”, “Erveheja”, e të tjera. Mund të them se publiku i ka pritur shumë mirë këto tekste, por unë mendoj se nuk janë shfrytëzuar mirë as ato që i kemi. Nuk i kemi stimuluar shkrimtarët të shkruajnë, nuk i kemi afruar ata që ta njohin më mirë teatrin. Prapë po them se Teatri Krahinor duhet ta ketë një “Hotel Kashta”, një “Kryet e hudhrës”, por nuk duhet të mbesë në nivel të tyre.
Mirëpo, flitet edhe për krizën e teatrit. Thonë se filmi, e sidomos televizioni, ia mbylli derën teatrit?
Për krizën e teatrit është folur dhe para paraqitjes së filmit dhe televizionit. Është temë e vjetër kjo. Mendoj se teatri e ka vendin e vet edhe pas zhvillimit të këtyre mediumeve, ngase është i vetmi art që sublimon, që sintetizon të gjitha artet e tjera dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë komunikon me publikun, pra bën ndikim te shikuesit si asnjë tjetër.
Njëherë, jo fort moti, kemi pasë biseduar lidhur me teatrin për fëmijë. Pate thënë se ky është borxhi ynë i madh ndaj fëmijëve në Prishtinë?
Ashtu them edhe sot dhe e përsëris një gjë që më habit shumë: e kishim teatrin e fëmijëve në atë kohë kur ishim shumë më të varfër me mjete dhe kur për kulturën tonë ndanin shumë pak mjete. Pse nuk e kemi sot? Pa teatër për fëmijë nuk mund të kemi as teatër, si duhet, për të rritur. Ai edukon brezin e ri për ta dashur dhe çmuar artin e skenës. Dhe, çka është më e çuditshme të gjithë e njohim këtë nevojë e askush nuk thotë se koha është ta formojmë këtë teatër! Forca ka por lipset organizim, në mënyrë që në të, në teatrin e fëmijëve, të gjejnë punë ata që e duan punën e jo vetëm udhëheqjen.
Folëm për tekstet origjinale të teatrit. Këto ditë del nga shtypi drama jote, dikur e shpërblyer në konkursin anonim të revistës “Jeta e re” – “Bashkëshortët”. Pse nuk e vazhdove këtë rrugë?
Më vjen mirë që po botohet kjo dramë, por do të më vinte shumë më mirë sikur të kisha botuar ndonjë tekst të ri. Sa për “Bashkëshortët” – që janë luajtur në Mitrovicë, Prishtinë, Shkup, Ferizaj e në qytete të tjera, sot me siguri do të ndryshoja shumë gjëra sikur unë ta vënia në skenë. Por, nejse. Pse nuk vazhdova: po filluan të shkruajnë shumica e njerëzve që i dinë 36 gërma… Po mahitem pak…Vërtet. Pata filluar të shkruaja por që në fillim hasa në disa pengesa e tash, sa më i pjekur që jam, aq më autokritik jam dhe disi më mungon guximi ti publikojë ato tekste që i kam, siç është një dramë e titulluar “Hoxha me tri fletë” e të tjera. Ka kohë që më mundon një temë që si ta them, e përjetova unë vetë: alkoholizmi. Kush e di çka do të bëhet prej saj.
Biseduam për teatrin dhe për shumë gjëra të tjera rreth tij. Mendoj se është mirë la përmendim edhe — muzikën. Ti edhe në këtë lëmë ia pate filIuar punës?
E desha dhe e dua — kitaren. U mësova të luaja në të, ashtu si pahiri, dhe duke u bazuar në melosin e popullit i komponova disa këngë. Edhe ato pa i ditur notat. Ato edhe i këndova. si zakonisht, në shoqëri, kafene, ndenja e edhe në radio. I dua ato këngë dhe i këndoj me kënaqësi të posaçme. Më vjen keq që nuk janë inçizuar si disqe. U kanë pëlqyer edhe njerëzve dhe më ka ndodhur shpesh ti dëgjoja ata duke i kënduar apo – fishkëlluar. Le të fishkëllojnë…
Në fund, duke të falenderuar për bisedë, më intereson ta di mos ke ndonjë dëshirë, kërkesë?
Shpresoj se nga gjithë kjo bisedë e gjatë do të herren disa gjëra për – gazetë. Shumë gjëra folëm, shumë dukuri i përmendëm dhe e keqja është që shumë probleme që i përmendëm sot i kemi përmendur edhe më parë, dhe jo vetëm ne, por të gjithë të tjerët. Megjithatë mendoj se bëmë mirë që folëm për to pasi duhet të shpresojmë se do të bëhen ndërrime që do të shpiejnë një hap përpara kulturën tonë, e posaçërisht jetën tonë teatrore.
( E huazuar nga Sbunker – teksti në fjalë: https://sbunker.net/teh/88229/rekuiem-per-babain/ )
‘Me kohë keni me mësue me kërkue falje e me ju kërkue falje, me thanë të due e të adhuroj’
– Me kohë
Nga Borges
Me kohë mësohet edhe ai ndryshim i brishtë
midis marrjes përdore dhe prangimit shpirtnor,
mësohet se dashni s’do me thanë me shkue n’shtrat, e shoqni s’do me thanë se je i sigurt,
dhe kështu çdonjeni prej nesh nisë me mësue…
Se puthjet s’janë kurrsesi kontrata, as dhuratat s’janë aspak premtime, e kushdo nis me i pranue humbjet e veta kryenaltë e me sy t’hapun mirë, e kushdo mëson me i zbulue ma mirë shtigjet e veta të s’përditshmes, pse toka nesër ka me qenë ma e pasigurt tuj thurë andrra…
e të ardhmet kanë me e pasë formën e nji rr’zimi përgjysë.
Me kohë kushdo mëson n’se asht e tepërt dhe ngroftësia e diellit që djeg.
Prandej, dikush e mbjell kopshtin e vet me e shndritë shpirtin, në vend që t’presi prej ndokujt mos po i bjen lule;
dikush mëson n’se mundet me u mbajtë mbas dikujt që vërtet asht i fortë, e n’se tjetri vlen me gjith’ mend dhe se prej tij mund edhe të mësohet.
Dhe mësohet… përditë mësohet.
Me kohë mësohet se me ndejtë me dikë
pse t’ka ofrue nji t’ardhme ma t’mirë, domethanë herët a vonë dishron me u kthye në të shkueme.
Me kohë kuptohet se veç kush asht i zoti me dashtë njashtu edhe me dobësitë e veta, pa u ndryshue, mundet me ju ofrue lumtuninë që ju dishroni.
Me kohë keni me u kujtue, se tuj i ndejtë sa ma afër nji njeriu veç me i ba shoqni vetmisë suej, n’mënyrë të pashmangshme, keni dashtë mos me e pa kurrë ate.
Me kohë keni me e ndje se miqtë e vërtetë janë gjà e rrallë e kush s’lufton për ta, herët a vonë ka me mbetë i rrethuem prej miqsish të rrejshme.
Me kohë mësohet se fjalët e thana n’nji çast zemërimi, munden me ta vazhdue dhimbjen e me t’plague për tanë jetën.
Me kohë mësohet se m’e shfajsue dikënd
njiherit edhe e ke falë, po kjo asht vepër shpirtmdhenjsh.
Me kohë kuptohet që edhe në qofshi të lumtun me miqtë, nji ditë keni me u përlotë për njata që ju vetë i keni lanë me shkue.
Me kohë ka me u ba gjithnji e ma e qartë se krejt ajo përvojë e jetueme me cilindo, asht e papërsritshme.
Me kohë ka me ju ra ndërmend se njaj që e poshtnon o e përçmon nji krijesë njerzore,
herët a vonë ka m’i pësue të njajtat poshtnime
o përbuzje, po tashma n’katror e ka.
Me kohë mësohet krejt harta e labirintheve t’sotme, pse toka nesër ka me qenë ma e pasigurt për andrrat.
Me kohë ka m’u kuptue se ushtrimi i trusnisë
mbi gjithçka, veç me i detyrue gjanat me ndodhë, ka me sjellë në fund të fundit ç’ka ju s’e kishit shpresue.
Me kohë ka me u marrë vesh me t’vërtetë
se ma e mira s’ishte e ardhmja, por njaj çasti
që ju jeni tuj i përjetue vetë ndër n’kto vargje.
Me kohë, edhe pse vedin ke m’e pa të lumtun
me krejt ata që t’rrethojnë, ke m’e kuptue se janë tue t’mungue tmerrësisht njata që dje ishin me ty, po tash kanë shkue me të shumtit.
Me kohë keni me mësue me kërkue falje e me ju kërkue falje, e me thanë të due e të adhuroj
pse e keni t’nevojshme me thanë se: dishroj t’kem mik, po kjo para nji vorri, s’ka ma asnji kuptim.
Sepse, për fat të keq, veç me kohë
për fat të mirë apo të keq, veç me kohë…
Po edhe sa kohë na ka mbetë n’kët ndërdyshje?
Sa kohë na duhet me pritë, që t’jetë e vërtetë kjo gja?
A mos vallë dishrojmë të jetë gjithnji kështu?
Kënga nga Elita 5 asnjëherë nuk është transmetuar në spektaklin anglez, mashtrohen ndjekësit (VIDEO)
Një video e cila po qarkullon në rrjete sociale është dukshëm një video ‘fake’.
Bëhet fjalë për një montazhë të këngës së Grupit Elita 5 e cila i është veshur spektaklit ‘Britain’s Got Talent’.
Vetë anëtarët e grupit të njohur shqiptar e kanë shpërndarë videon e cila është vetëm një montazhë e këngës së tyre. Duket se fansat e kanë pranuar videon si të mirëqenë edhepse nuk bëhet fjalë për transmetimin e këngës së njohur ‘Më fal’ në spektaklin e gjetjes së talenteve në Angli.
Videoja origjinale është e vitit 2018-të ndërsa bëhet fjalë për një performancë emocionuese nga Attraction Shadoë Theatre Group.
Ardian Pjetri e ka montuar kështu këngën e grupit shqiptar mbi performancën e njohur, duke mos pasur qëllim të tregojë se kënga e Elita 5 është transmetuar në këtë spektakël, sado që kjo do të ishte gjë e mrekullueshme të ndodhte në të ardhmen. / KultPlus.com
Jacques Chirac i shkruante Kadaresë: Franca do të ndërhyjë nëse nuk bindet Millosheviqi
Jacques Chirac, presidenti francez i cili ndërroi jetë sot në moshën 86-vjeçare, ishte kryeministër ose president i Francës në ditët e vështira për Kosovën nga regjimi serb i Millosheviqit dhe ai mbajti anën e drejtë.
Ai i shkruante në letrën kthyer shkrimtarit më të madh shqiptar, Ismail Kadare, në shtatorin e vitit 1998 se Franca nuk e përjashtonte ndërhyrjen ushtarake të NATO-s nëse Slobodan Milosheviqi nuk do t’i bindej Perëndimit që do ta bombardonte më 1999 regjimin e kasapit të Ballkanit, rikujton “Koha Ditore”.
Këtë e ka zbuluar Kadare në librin, “Mbi krimin në Ballkan: Letërkëmbim i zymtë”, botuar nga “Onufri” më 2011.
Kadareja i shkruante më 2001 letër presidentit francez si “postier” i angazhuar nga poeti i burgosur atëherë, Besim Zymberi, i cili i kishte dërguar letër dorëshkrim shkrimtarit shqiptar që jeton në Paris. Zymberi, nga burgu i Mitrovicës së Sremit, i kërkonte Kadaresë t’i jepte zë thirrjes së të burgosurve politikë që po mbaheshin në burgjet serbe edhe dy vjet pas përfundimit të luftës.
“Unë, një i burgosur shqiptar në një kamp përqendrimi serb, ju kërkoj të hidhni dritë mbi një vuajtje për të cilën institucionet ndërkombëtare nuk kanë dijeni”, i shkruante poeti Zymberi “të dashurit shkrimtar” në vjeshtën e vonshme të vitit 2001. Ai dhe qindra shqiptarë ende po vuanin nëpër burgjet serbe për shkak të veprimtarisë së tyre politike.
Këtë fjali do t’i integronte Kadareja në letrën që do t’ia dërgonte më 12 dhjetor 2001 presidentit Chirac për rritjen e presionit ndaj autoriteteve serbe për lirimin e të burgosurve politikë.
“Ne, të burgosurit shqiptarë të Kosovës, jemi hebrenjtë e fundit të mbajtur në kampet hitleriane të Milosheviqit, madje edhe pas rënies së tij… Dhe bota vazhdon të jetë e verbër”, shkruhej në fund të letrës së poetit Zymberi.
Kadareja i citonte fjalë për fjalë dy paragrafët e Zymberit në letrën drejtuar Chiracut, me të cilin kishte këmbyer edhe më parë letra për çështjen e Kosovës dhe për të burgosurit politikë. Chiracu i kishte premtuar në letrën e shtatorit 1998 se Franca nuk e përjashtonte bombardimin ajror të Serbisë.
“Ma ka drejtuar publikisht këtë dëshmi, si shkrimtar, duke më kërkuar me ngulm t’ia bëj të ditur opinionit evropian, si dhe atij botëror”, shkruhet në letrën e Kadaresë.
Artistët kosovarë përdorin kulturën për të promovuar drejtësi dhe paqe
Arbër Selmani
(Teksti i huazuar nga Balkan Insight)
Milica Djurdjeviç e organizatës politike të ekstremit të djathtë Zavetnici ishte e zemëruar.
Djurdjeviç po mbante fjalën në një tubim proteste në maj në Beograd kundër hapjes së festivalit të përvitshëm “Mirëdita, Dobar Dan” në kryeqytetin serb – një event që synon të afrojë serbët dhe shqiptarët e Kosovës përmes kulturës.
“Ky festival sigurohet të theksojë se Kosova është një vend i pavarur, duke falsifikuar kështu historinë dhe duke fajësuar Serbinë për gjithçka që ndodhi atëherë në Kosovë (gjatë luftës 1998-1999)”, tha Djurdjeviç.
“Shumica prej nesh në Serbi janë kundër këtij festivali dhe kjo na fyen drejtpërdrejt,” pohoi ajo.
“Mirëdita, Dobar Dan” – që do të thotë “mirëdita” në shqip dhe serbisht – ka për qëllim të shfaqë kulturën e Kosovës para një publiku në Beograd.
Por ai është shënjestruar vazhdimisht nga demonstratat – siç ishte rasti kur Rona Nishliu, një këngëtare e famshme nga Kosova, mbajti një koncert gjatë festivalit të parë në vitin 2014, dhe kur ish presidentja e Kosovës Atifete Jahjaga tha se kishte ndërmend të mbante një fjalim në këtë event.
Para festivalit të vitit 2018, policia serbe konfiskoi tre fotografi të artistes shqiptare të Kosovës, Eliza Hoxha, të cilat duhej të ekspozoheshin në festival, ndërsa ajo kalonte kufirin për në Serbi.
Fotografitë përmbanin imazhe të simboleve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, e cila konsiderohet një organizatë terroriste nga qeveria serbe. Ministri i Brendshëm i Serbisë Nebojsa Stefanoviç deklaroi se duke konfiskuar fotografitë, ai kishte parandaluar “promovimin e një organizate terroriste në emër të kulturës”.
Ndërhyrjet artistike mund të sigurojnë “homologë joformale për mekanizmat më të rëndësishëm të drejtësisë tranzicionale: të vërtetën dhe procesin e pajtimit, lustracionin publik, faljen publike, dëmshpërblimin psikologjik, kërkesën për qasje publike në regjistrat qeveritarë dhe të tjera”, sugjeroi Sanja Bahun në kapitullin e saj mbi këtë temë në një libër të vitit 2015 me titull “Teorizimi i Drejtësisë Tranzicionale”.
Orli Fridman, një profesoreshë e asociuar në Universitetin Singidunum në Beograd, ku drejton Qendrën për Studime Krahasuese të Konflikteve, sugjeron se festivali “Mirëdita, Dobar Dan” është një shembull i nismave “të njerëzve për njerëzit” që ofrojnë qasje alternativë ndaj konfliktit Kosovë-Serbia nga ato të ofruara nga politikanët nga të dy palët.
“Për më tepër, unë argumentoj se një festival i tillë po ofron gjithashtu një alternativë për nacionalizmin e përditshëm,” shkruan Friedman në një artikull të ardhshëm për një gazetë akademike të titulluar “Kombet dhe Nacionalizmi”.
Megjithatë, kundërshtimi i përpjekjeve për të promovuar pajtimin midis serbëve dhe shqiptarëve të Kosovës mbetet i rëndësishëm. Në mars të këtij viti, kur filmi dokumentar “Ferdonija”, mbi jetën e një gruaje kosovare që humbi familjen e saj në luftë, u shfaq në Beograd, disa qindra huliganë futbolli u përpoqën të hynin gjatë shfaqjes së tij dhe ta shkatërronin atë.
“Arritja tek të rinjtë”
Qendra e Dokumentacionit Kosovë, ku ekspozohen çështje të drejtësisë tranzicionale në Prishtinë, e cila u krijua nga OJQ-ja Fondi për të Drejtën Humanitare, ka mbajtur ekspozita dhe instalacione arti që nga hapja në vitin 2017.
Wade Goddard, i cili mbuloi konfliktet në ish-Jugosllavi si fotograf i pavarur për Reuters, New York Times dhe Newsweek, ka një ekspozitë të përhershme aty me imazhet e tij që tregojnë vuajtjet e luftës në Kosovë.
Një ekspozitë tjetër e përhershme përbëhet nga nëntë dokumentarë të shkurtër që tregojnë se si janë hetuar krimet e kryera në Kosovë dhe se si ndjekur penalisht në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë.
Një tjetër ekspozitë e organizuar këtë vit nga Fondi për të Drejtën Humanitare, me titull “Na ishte njëherë që kurrë mos qoftë”, evokoi kujtime të fëmijëve të vrarë në Kosovë midis viteve 1998 dhe 2000 me një ekspozim të sendeve personale si fletore, rroba, këpucë, çanta shkolle, lodra, fotografi dhe tregime të shkurtra.
“Njëzet vjet pas përfundimit të luftës në Kosovë, përkujtimi përmes formave të ndryshme të artit është një mënyrë e duhur për të arritur tek të rinjtë që nuk kanë burime informacioni në lidhje me luftën,” tha Dea Dedi nga Qendra e Dokumentacionit në Kosovë, e cila ishte pjesë e të ekipit të ekspozitës.
“Qëllimi i ekspozitës është të kujtojë fëmijërinë e ndërprerë si rezultat i luftës në Kosovë. Nëpërmjet historive që fshihen pas tyre dhe gjërave që u përkasin atyre, kjo ekspozitë shërben si një thirrje për të rritur ndërgjegjësimin në shoqëri, si dhe për të ndërtuar një kujtesë kolektive,” shtoi Dedi.
Një nga përdorimet më mbresëlënëse të artit për të trajtuar disa nga aspektet më të ndjeshme të konfliktit të viteve 1990 ishte një projekt i artistes kosovare Alketa Xhafa Mripa.
Me ekspozitën e saj “Mendoj për ty” në vitin 2015, Alketa përdori stadiumin kryesor të futbollit në Prishtinë si kanavacë, të cilën e dekoroi me mijëra fustane dhe funde të dhuruara nga njerëz në të gjithë Kosovën, duke e kthyer atë në një nderim të fuqishëm për të mbijetuarat e dhunës seksuale, duke synuar të thyejë heshtjen për përdhunimet e kohës së luftës.
Presidentja e atëhershme e Kosovës, Atifete Jahjaga, ishte personi i parë që dhuroi një fustan, duke lavdëruar solidaritetin dhe mbështetjen që arti ofronte për viktimat. Jahjaga tha se ishin autorët e këtyre krimeve që duhet të turpëroheshin, jo gratë që ata sulmuan.
“Ne kemi një detyrim moral”
Pas përfundimit të luftës, Andrej Nosov, i cili ishte pothuajse 20 vjeç në atë kohë, kaloi pikën kufitare të Merdares në Kosovë. Nuk kishte autobus, kështu që iu desh të ecte në këmbë.
Ishte një kohë e çuditshme që një serb të endej në Kosovë, duke folur serbisht, kujtoi ai.
Nosov, i cili u rrit në Kosovë para luftës dhe tani është një aktivist politik dhe artist, tha se situata ka ndryshuar që nga vizita e tij e parë pas luftës në Kosovë, por jo retorika për mënyrën se si serbët dhe shqiptarët e Kosovës e shohin njëri-tjetrin. Por arti dhe kultura mund dhe duhet të luajnë një rol në ndryshimin e gjërave, këmbënguli ai.
“Komuniteti i artistëve duhet të bëjë shumë më tepër në të ardhme, sepse kurrë nuk është mjaftueshëm. Për këto marrëdhënie dhe për të kuptuar ato marrëdhënie komplekse dhe shumë tragjike midis dy kombeve, duhet të bëjmë më shumë,” tha Nosov, i cili gjithashtu themeloi OJQ-në e njohur Nisma Rinore për të Drejtat e Njeriut.
Progres është bërë, megjithatë, shtoi ai: “Sigurisht që ka artistë të talentuar që përpiqen të kuptojnë anën tjetër, ne kemi shembuj specifikë ekspozitash të rëndësishme, shfaqjesh teatrore dhe librash që kanë hapur një hapësirë për prishjen e hendekut midis komuniteteve .”
Nosov realizon shfaqjet e tij dhe drejton vepra dramatike, duke trajtuar çështje si politika e kujtesës, drejtësia dhe pajtimi pas konfliktit dhe të drejtat e komuniteteve të margjinalizuara.
“Artistët janë qytetarë dhe ne si qytetarë kemi detyrimin moral të shohim rreth vetes dhe të shohim kush është racist dhe kush jo dhe t’i rregullojmë gjërat,” tha ai.
“Një pyetje e rëndësishme është ajo në lidhje me llogaridhënien dhe përgjegjësinë, e cila u drejtohet të gjithëve,” shtoi ai.
Nosov aktualisht është duke punuar për një pjese teatrore për Kosovën në të cilën ai po përpiqet të përdorë tregimet ortodokse serbe nga historia.
“A ka pasur ndonjë pjesë pozitive të historisë midis Kosovës dhe Serbisë? Ka pasur ndonjë periudhë kur këta njerëz mund të jetonin së bashku? A është e mundur që e gjithë historia jonë të përshkruhet në një mënyrë të caktuar?”, pyeti ai.
“Kosova është shumë e rëndësishme për mua sepse në një farë mënyre jam rritur atje dhe Kosova është një temë e rëndësishme në atë që unë bëj. Në aspektin emocional, dua të trajtoj faktin se pati një luftë, faktin që humbëm diçka, marrëdhëniet e shkatërruara dhe njerëzit e humbur,” shtoi ai.
Nosov është drejtori menaxhues i “Heartefact”, një OJQ e përfshirë në organizimin e shfaqjeve teatrore politike, e cila organizoi vënien në skenë në Beograd të “Gishti” nga Doruntina Basha, dramaturge dhe skenariste nga Prishtina.
“Gishti” trajton në mënyrë origjinale temën e personave të zhdukur nga lufta e Kosovës – nga perspektiva e grave që mbetën pas pasi burrat u tyre u zhdukën.
“Në shumë shtëpi tradicionale kosovare, ndodh akoma që gratë e burrave që u zhdukën gjatë luftës vazhdojnë të jetojnë me familjen e burrit të tyre, edhe pse ka kaluar më shumë se një dekadë nga lufta. E drejta mbi jetën e tyre, e cila dikur i përkiste burrave të tyre, tani i përket familjes së tij. Ato nuk kanë një jetë ‘private’,” tha Basha në një përmbledhje të veprës.
“Doja t’i jepja një zë një komuniteti që e kalon jetën në heshtje: familjeve të njerëzve të zhdukur në luftën në Kosovë. Ata janë një numër kaq i madh dhe hisoritë e tyre janë thuajse të panjohura për ne. Fakti që zëri i tyre mungon tregon se sa shumë kemi dështuar ne në shqyrtimin, mirëkuptimin dhe gjithashtu lënien pas të së kaluarës tonë traumatike,” tha ajo.
Basha e ka vënë në skenë veprën në Beograd, Shkup, Sarajevë, Vjenë, Prishtinë dhe Tiranë, dhe tha se ajo besonte se arti dhe kultura mund të luajnë një rol unik në trajtimin e ngjarjeve të dhimbshme nga e kaluara.
“Do të ishte mirë që secili artist që jeton në një kontekst të pas luftës të përdorë ‘armët’ personale për të ndihmuar shoqërinë të kuptojë, përpunojë dhe kapërcejë përvojën traumatike të luftës. Arti e ka këtë avantazh unik. Ai është i hapur dhe i arritshëm për të gjithë, nuk përjashton askënd dhe nuk paragjykohet,” shpjegoi ajo.
“Prandaj ai është një nga platformat më të sigurta në të cilat mund të ndodhë trajtimi i së kaluarës, një dialog që asnjë platformë tjetër nuk e lejon,” shtoi ajo.
Megjithatë, artistët duhet të jenë të kujdesshëm kur trajtojnë çështje të tilla, paralajmëroi ajo: “Të punosh me të kaluarën nëpërmjet artit është shumë e ndjeshme. Gjithmonë ekziston rreziku që një vepër arti të ritraumatizojë publikun.”
“Bashkëpunimet nuk ofrojnë amnisti”
Shkrimtari kosovar Shkëlzen Maliqi është përfshirë në nisma bashkëpunimi artistik Kosovë-Serbi për dekada të tëra. Në vitin 1997, ai mori pjesë në një ekspozitë të titulluar “PERTEJ”, e cila bëri të mundur që artistët kosovarë të tregonin punën e tyre në Beograd në Qendrën e Dekontaminimit Kulturor, një vend arti dhe idesh alternative që ishte pjesë e opozitës së regjimit të Sllobodan Millosheviçit.
Në kohën e ekspozitës, edhe pse lufta e Kosovës nuk kishte shpërthyer ende, shtypja e shqiptarëve etnikë nën sundimin e Beogradit ishte e përhapur.
“Në atë pikë, shumë njerëz në Kosovë po na thoshin, çfarë kërkoni në Beograd? Kjo thjesht legjitimon shtetin aktual në Kosovë! Pse duhet të pranoni epërsinë e Beogradit, pavarësisht faktit se Qendra për Dekontaminim Kulturor është kundër regjimit të Millosheviçit?”, kujtoi Maliqi.
“Vazhdova të mbroja faktin se “PERTEJ” ishte një iniciativë për të shembur kufijtë dhe për të krijuar komunikim midis artistëve,” shtoi ai.
Në qershor 2018, Maliqit iu ndaluar pjesëmarrja në “PERTEJ/BEYOND/PREKO 20 YEARS”, një event në Beograd për të promovuar një libër që tregon për atë ekspozitë, pasi u mbajt në kufi nga oficerët e policisë serbe. Eventi më pas u anulua nga organizatorët në shenjë proteste kundër kufizimeve të paarsyeshme të lirisë së lëvizjes për artistët kosovarë.
Pavarësisht kësaj, Maliqi tha se ai vazhdon të besojë se bashkëpunimet artistike midis shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve janë të rëndësishme, pasi ata janë të destinuar të mbesin fqinjë.
“Regjimi aktual serb është një vazhdim i atij gjatë viteve nëntëdhjetë, por lidhja që ne kemi sot me kulturën serbe nuk është për hir të tyre, por për hir të paqes dhe njerëzve racional në Serbi. Sot ka pak prej tyre, por nuk mund t’i shpërfillim ata – të mos harrojmë se këta janë njerëz që po i kërkojnë shtetit të kërkojë ndjesë zyrtare për të gjitha krimet,” shpjegoi ai.
“Bashkëpunimet nuk ofrojnë amnisti për krimet, por krijojnë një hapësirë për një të ardhme në të cilën fqinjët e respektojnë njëri-tjetrin dhe zhvillojnë shkëmbime normale kulturore,” përfundoi ai.
Ky artikull u realizua si pjesë e skemës së granteve të Drejtësisë Tranzicionale në Ballkan të BIRN, mbështetur nga Komisioni Europian.
Këta janë veteranët e gazetarisë kosovare
Duhet kujtuar gjithmonë ata që shënuan historinë.
Sot po i kujtojmë veteranët e gazetarisë kosovare, me anë të një fotografie të tyre të përbashkët.
Shemsi Mehmeti, Sedat Dida, Zhika Ajdaniqi, Mustafa Shala, Haki Hoxha dhe Gjeto Leka janë ndër të parët që shënuan gazetarinë në Kosovë.
Shemsi Mehmeti, shembull, vdiq në vitin 2015-të. Ai për shumë vite punoi në të përditshmen “Rilindja”. Sedat Dida, i cili konsiderohet edhe si babai i gazetarisë kosovare, punoi si mësues e inspektor shkollash dhe pastaj edhe nënkryetar i rrethit të Suharekës, prej nga më 1948 emërohet drejtor i gazetës “Rilindja”, në Prishtinë, e cila kishte filluar të dilte vetëm tri vjet më parë, në qytetin e tij të lindjes, shkruan KultPlus.
Brezat e gazetarëve të “Rilindjes”, që s’ekziston më, e kujtojnë si njeriun i cili me shembullin e vet ua mësoi jo vetëm profesionin, por edhe moralin.
Gjeto Leka ishte redaktor dhe gazetar në RTP. Në vitin 1966 ai intervistoi Fadil Hoxhën, në emisionin e parë televiziv në gjuhën shqipe në Televizionin e Beogradit.
Marrë parasysh se gazetaria në Kosovë vuajti poashtu ndër vite nga regjimi serb, duhet njohur e çmuar sakrifica e këtyre individëve për mos ta ndalur misionin e shenjtë të informimit. / KultPlus.com
Po me Gretën ç’dreqin patët o shqiptarë?
Nga Mentor Kikia
Po me Gretën ç’dreqin patët o shqiptarë?
Që një adoleshente, aktiviste mjedisi, si Greta e Suedisë, nuk shkoi fillikat në pallatin e madh të OKB-së, kjo nuk do shumë mend. Por të shikosh pas saj teori konspirative sikur Greta ka marrë përsipër të përmbysë botën kapitaliste, që e kemi kaq të mirë, kjo më duket një lajthitje me përmasa globale. Nejse, do të ndalesha tek shqipot…., shqipot e rrjeteve sociale. Ata që nuk lënë gjë pa sharë e përgojuar.
Kam lexuar sot kaq shumë sharje, e ndava mendjen, i lexova sa plasa. E sëmurë mendore, psikopate, histerike, kurvë, debile, egoiste, agresive, e dhunshme, depresive, prostitutë, që duhet të shkojë në spital, mjerë familja që e ka… madje edhe komuniste. Këtë të fundit se mora vesh pasi komunistët nuk dallojnë nga pamja e jashtme.
Lukunia e sharjeve, një dukuri kolektive shqiptare kjo, shpërthente pas çdo postimi që buronte nga mediat e huaja, lidhur me modelin e alarmit për mbrojtjen e klimës dhe planetit.
Edhe unë mendoj se planeti nuk shpëtohet me patetizma. Dakord! Por ku ishte e keqja, pavarësisht mënyrës se si u prezantua, që një adoleshente bëri që përmes saj në gjithë botën të flitet për këtë rrezik.
Me ju shqiptarë e kam, ju që jeni mësuar vetëm lepe-peqe, nga ju buron tërë ai vulg ndaj një adoleshteje? A nuk e shprehni dot ndryshe mosaprovimin me dikë dhe diçka? Nuk dini të thoni: Jo, nuk jam dakord. Ju dini vetëm të pështyni dhe të lëpiheni, nuk keni rrugë të mesme?
E pra, unë nuk jam dakord me mënyrën se si një vajzë e vogël u shndërrua në “heroinën” e ambientalistëve. Nuk jam dakord as me mënyrën se si po përdoret ajo, as me menyrën se si ngrihen cështjet e klimës. Por unë jam me Gretën para se të jem me ata që heshtin e fusin kokën nën tavolinë. Jam me Gretën para se të jem me ata që vetëm shajnë, gjithkënd dhe gjithëçka që gre kokë, pa arritur të japin e prodhojnë asnjë ide vetë.
Shani ju, ju që nuk keni dalë njëherë në protestë për shkatërrimin e pyjeve, shkatërimin e bregdetit, shkatërrimin e gjithckaje në këtë vend.
Doni ta dini pasojën e ndryshimit të klimës? Ja ku e keni: Bën 6 muaj thatërisë e të përcëllon, dhe shirat e dy muajve bien në një natë e të bëjnë gjëmën.
Jam me Gretën, sepse me ka lodhur ky mjedis ku të gjithë thonë: Po si nuk flet njeri more aman, si nuk reagon njeri këtu? E kur dikush flet, vrapojnë të pështyjnë: Po kur u bë edhe ky! Po ky nga na doli? Po ku merr vesh ky!
Lufta në Kosovë, momenti i cili nuk duhet harruar kurrë
Lufta në Kosovë mbetet plaga më e madhe e shqiptarëve. Mijëra të vrarë mbetën nga kjo luftë e shkaktuar nga forcat serbe, e cila kulmoi në vitin 1998 por kishte nisur shumë para këtij momenti.
Fotografë të ndryshëm e kanë dokumentuar këtë luftë dhe spastrimin etnik që Serbia i bëri Kosovës në muajt e luftës.
Në këtë luftë u dëbuan 800,000 shqiptarë nga territoret e tyre, u vranë 15,000 persona, nga të cilët 2,400 luftëtarë të UÇK-së e të tjerët qytetarë të thjeshtë. Gjatë luftës janë zhdukur rreth 5,000 njerëz, fati i shumicës prej tyre është zbardhur deri në vitin 2007, por i madh ka mbetur numri i rasteve të pasqaruara.
Kosova duroi një prani të madhe të policisë sekrete gjatë gjithë viteve 1980, duke shtypur pa mëshirë çdo manifestim nacionalist. Sipas një raporti të reporterit Mark Thompson, rreth 580,000 banorë të Kosovës u arrestuan, u morën në pyetje, dhe u internuan.
Lufta e Kosovës ishte një konflikt i armatosur në Kosovë që filloi në 28 shkurt të vitit 1998, pas sulmit jugosllav në fshatrat Likoshan dhe Qirez në Drenicë të Kosovës, deri në 11 qershor 1999.
‘Ajo nuk e di ku ka lumturi, ruan vajzërinë’
E hëna është e përkryer për ta dëgjuar zërin e Armend Rexhepagiqit.
Një prej këngëve të njohura të Armendit është “Ajo nuk e di”, një varg për dashurinë dhe për lulet.
Armendi, si me plot këngë të tjera, edhe me këtë këngë nuk gjendet në Youtube në ndonjë xhirim televiziv, por megjithatë kënga i ka bërë ballë këtij fakti.
“Ajo nuk e di” është një këngë e vjetër e Armendit, i cili para pak ditësh për KultPlus tregoi se do të rikthehet së shpejti me këngë të re dhe me një duet. / KultPlus.com
Gjenden gjurmë që dëshmojnë praninë e shqiptarëve në Amerikën e Veriut që prej shekullit të 19-të
Gjenden gjurmë që dëshmojnë për praninë e shqiptarëve në Amerikën e Veriut që prej shekullit të 19-të.
Në faqen “My Heritage” gjenden të dhëna për shqiptarin Sulejman Aliraj, lindur në Kaninë të Vlorës më 2 shkurt 1814 dhe ndarë nga jeta në Ottawa, Kanada në vitin 1869.
Informacioni plotësues jep një pllakë varri të vjetër me simbolin e shqiponjës dhe mbishkrimin “Rroft Shqipëria”.
Venera Mustafa: Prezantimi i trazirave shoqërore të Kosovës me anë të modës
*
Në vitin 1998, Venera Mustafa ishte në Tiranë pasi regjimi serb në Kosovë e kishte detyruar të largohej nga Kosova. Një mësues erdhi në klasë dhe i tha se ajo duhej të paraqitej në zyrën e drejtorit. Burri që dëshironte ta shihte ishte nga Miss Shqipëria, në kërkim të vajzave me trup të gjatë. Venera ishte e tillë. Ajo e realizoi audicionin e saj.
Morri pjesë në garën për Miss Shqipëri, dhe fitoi. Asaj edhe sot ia sjellin në mend këtë ngjarje.
Sot Venera është një kreatore e modës. Arkitektura brutaliste e kryeqytetit, ndërtuar përpara ndarjes së Jugosllavisë, është një influencë në Venerën, njëjtë edhe sikur tradita shqiptare.
Koleksioni i saj i vitit 2018 u realizua në Bibliotekën Komëbtare në Prishtinë.
“Njerëzit kanë thënë që jam arrogante pse nuk kam dashur të bëj rroba dhe fustane të tilla” tregon Venera.
Në një qytet pa agjensi te modeleve, Mustafa ka gjetur plot vajza për të qenë pjesë e projekteve të saj. Midis tyre është edhe Sihana Shalaj, e cila nisi të punonte me Venerën në moshën 16 vjeçare. Shalaj sot është ndër fytyrat kryesore të karrierës së Venerës.
Shalaj ka një fytyrë me tipare të të dyja sekseve, apo në anglisht androgynous.
“Asnjëherë nuk e kisha dëgjuar këtë fjalë. Më pas e gjeta në shumë vende: androgynous. Asnjëherë nuk e kam menduar këtë drejtim” tregon Venera.
“Ka njerëz që nuk do t’i donin kreacionet e mia për shkak që janë shumë të mbuluara, shumë pak të ngushta, apo shumë të gjata”
Venera Mustafa është dëshmi që skena e modës në Kosovë mund të ketë të ardhme të ndritur.
(Përkthim gjysmak i tekstit botuar në gjuhën angleze në Garage.Vice)
Lindita Halimi prezanton këngën e saj në Festivalin Kënga Magjike
Lindita Halimi sot ka prezantuar këngën e saj konkurruese në ‘Kënga Magjike 2019’.
Halimi e cila ka marrë pjesë edhe më herët në festival, po rikthehet me këngën ‘Want my love’.
Lindita e ka përfaqësuar Shqipërinë në Eurovisionin e vitit 2017, por nuk ka hyrë në finale.
Ajo është ndër këngëtaret e para që prezanton këngën e saj në edicionin e sivjetmë të festivalit të njohur shqiptar. / KultPlus.com
Me 30 shtator promovohet ‘Kosova në 14 tregime kulturore’
Me datë 30 shtator në Europe House – Shtëpia e Evropës në Prishtinë do të promovohet ‘Kosova në 14 tregime kulturore’.
“Kosova në 14 tregime kulturore” është një përmbledhje e teksteve gazetareske shkruar nga Arbër Selmani, nga muaji mars 2019 deri në gusht 2019. Tekstet janë realizuar në gjuhën shqipe dhe angleze, në këtë libër do t’i gjeni vetëm ato në gjuhën shqipe.
Libri u realizua si pjesë e projektit/grantit “Kontribut në forcimin e gazetarisë së pavarur, hulumtuese dhe të dobishme për publikun, si dhe në lirinë e shprehjes në Kosovë”, projekt i mbështetur nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe implementuar nga BIRN – Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese dhe AGK – Asociacioni i Gazetarëve të Kosovës.
Si një prej përfituesve të grantit, gazetari Arbër Selmani ka depërtuar në tregime të ndryshme kulturore, prej Anton Çettës e deri te Hamami i Prizrenit, prej Istref Begollit e deri te Muzeu Etnologjik në Prishtinë, prej Armend Rexhepagiqit e deri te Ali Podrimja. Këto katërmbëdhjetë tregime dhe rrëfime përmbajnë njerëz të fateve të ndryshme, që shënuan dhe ende shënojnë kulturën dhe artin shqiptar.
Lirojini gratë
Nga Klodian Kojashi
lirojini gratë,
duhet burgos
mungesa e tyne!
Ka nji mramje që vdes
për çdo gru
që s’e shef dot,
që s’del jashtë
me nde teshat
me pa yjet,
me puth nji dashnor
a burrë
a f’mi
a nji gru tjetër.
si ka mundësi
që nuk e dallojmë
sa hapa grash
mungojnë qyteteve tona?
lirojini gratë!
janë tendenca
e çdo qelize
kahu i çdo natyre
lirojini gratë!
le ta paguajë shteti
fajin e tyne,
ose të na shtojnë një taks
për çdo faj!
le ta shlyejmë
me një orë ma pak drita
një ditë ma pak parlament
një fjalim kryeministri ma pak!
për çdo grua që ka gabu
le ta bajnë ditën me 23 orë
si dënim, edhe pse
disa prej tyne kanë pagu aq
sa kanë shly gabimet
e t’gjitha tjerave përgjithmonë.
Letra e padërguar e Françesk Radit për Adriano Celentanon
Një letër që s’u dërgua kurrë, por e ruajtur plot dashuri, ka nisur të zverdhet nga vitet. Në rreshtat e saj ka ndjenjë, emocion. dashuri ndaj një artisti për artistin. Është e shkruar për këngëtarin e madh italian Adriano Celentanon nga një “Adriano Celentano” shqiptar, që rrëmbeu zemrat e publikut në vitet ‘70 me kitarën dhe këngën e tij…
Është Tefta Radi, bashkëshortja, ajo që ruan me kujdes një letër të shkruar me dorë të Françesk Radit për këngëtarin e famshëm italian, Adriano Çelentano.
“Të takonte Çelentanon apo të fliste me të, ka qenë gjithmonë një ëndërr për Françeskun”, rrëfehet ajo. “Këtë letër e ruaj si një nga emocionet e tij të çmuara. E ka shkruar me nxitim, por edhe shkrimin ai vetë e ka pasur pak të çrregullt. Pasi e mendoi se çfarë do t’i shkruante, ai është matur shumë herë që t’ia niste Çelentanos, pasi ta përkthente dhe në italisht…”, thotë Tefta Radi për “Shqiptarja.com”.
Në vitet ’70, Adriano Çelentano nuk kishte pushtuar vetëm zemrën kantautorit të shquar Françesk Radi, por të të gjithë shqiptarëve, që me shumë sakrifica do ta ndiqnin duke penetruar ilegalisht në valët televizive të shtetit fqinj, të ndaluara nga diktatuara. Ata përdornin mjete teknologjike “shtëpiake”, si kanaçe të bëra antena apo objekte të tjera metalike dhe dëgjonin muzikë italiane me këngëtarët që bënë epokë si Adriano Celentano, Fabrico De Andre, Georgo Gaber, Mina, etj. I këndonin me zë të ulët në ambiente të fshehta, mes miqve më të ngushtë.
Përmbajtja e letrës së Radit për Celentanon
“I dashur Adriano!
Asnjëherë nuk ka qenë e lehtë të flasësh për ty, sepse madhështia juaj nuk ka kufi, nuk ka moshë, por vetëm pafundësi. Ti për ne shqiptarët ke qenë dhe mbetesh figura më demokrate e kohës. Ishe Ti, shpirti yt, që me këngët e tua ushqente dhe vuloste në shpirtrat tanë, atë që quhet të qenët i lirë. Ne e dinim që muzika jote ishte një mollë e ndaluar për ne në atë kohë, por ky fenomen nuk na shqetësonte. Ne ishim gati edhe të sakrifikoheshim, vetëm e vetëm që të mbanim gjallë shpirtin, mos ta linim atë të vdiste.
Në qoftë se u përmbys regjimi totalitar, një meritë të madhe kishit edhe Ju Adriano, sepse ishte kënga dhe zëri yt që shqiptarët të shpërthenin zinxhirët e diktaturës antishpirtërore. Ata e dinin se muzika ishte shumë e rrezikshme për ta dhe donin ta prangosnin atë. Por fatkeqësisht nuk e dinin se tingujt nuk mbahen dot në pranga. Me dhjetëra herë na kanë dërguar në polici, sepse këndonim këngët e tua nëpër parqe, lulishte, plazhe, mbrëmje rinore. Ishe Ti Adriano që më dhe frymëzimin e parë për të kënduar dhe kompozuar. Sa herë ulesha për të krijuar, përpara meje shfaqej imazhi yt dhe kjo ma bënte më të sigurt dhe të garantuar suksesin tim. Më vjen keq që nuk e kam patur mundësinë të takohem me ty Adriano, me gjithë përpjekjet e mia të çiltra. Por siç duket ka qenë më e lehtë të këndoj këngët e tua të bukura dhe të vështira, se sa të takohem me ju.”
Fundi i historisë, i treguar nga Tefta Radi. Françesku, pavarësisht motivit për të cilën e shkroi këtë letër dhe digjej nga dëshira ta takonte qoftë edhe njëherë të vetme Adriano Çelentanon, nuk guxoi kurrë që t’ia dërgonte drejt Italisë. “Çelentano ka mijëra fansa, i dërgojnë qindra letra, dedikime..Pse ta shqetësoj”, pati thënë Françesk Radi.
Armend Bekaj, folës në tubimin e OKB-së për Ditën e Demokracisë
Armend Bekaj ka qenë njëri prej pjesëmarrësve dhe folësve në tubimin me temën ‘Inclusion and Participation as foundations of democracy’ me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë.
Ngjarja ndodhi në selinë e OKB-së në Nju Jork.
Një prej qëllimeve të ngjarjes është edhe diskutimi i pjesëmarrjes aktive në demokraci dhe përfshirjes, gjithëpërfshirjes si parakusht për funksionimin e një demokracie të plotë.
Bekaj ka përfaqësuar ‘International Idea’ – Instituti për Demokraci dhe Asistencë Elektorale. Fjala e tij gjendet në këtë video në minutën 14:40. / KultPlus.com
Në Stokholm po shpalosen tregimet e të mbijetuarve të dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë
Vasfije Krasniqi Goodman, sot në Stokholm të Suedisë po flet për viktimat e dhunës seksuale. Ajo është ndër gratë që ka treguar dhunimin e saj nga forcat serbe.
Asaj i janë bashkuar edhe Saranda Bogujevci dhe Feride Rushiti.
Krime të luftës dhe qindra mijëra vuajtje dhe histori të pathëna të të mbijetuarëve të dhunës seksuale nga koha e luftës, po shpalosen sot edhe në Stokholm, Suedi
Kush ishte Prof. Dr. Zekeria Cana?
Prof. Dr. Zekeria Cana, njëri ndër veteranët e histografisë shqiptare, figurë e dalluar e historisë sonë kombëtare, u lind në Gjakovë, më 15 mars 1934. Shkollën fillore, Gjimnazin e ulët dhe Normalen i kreu në vendlindje. Punoi dy vjet si arsimtar në Irzniq dhe Deçan, duke u marrë njëkohësisht me gazetari-si korrespodent i “Rilindjes” dhe “Radio Prishtinës”.
Më 1954 i filloi studimet (si bursist i “Rilindjes”) në Universitetin e Beogradit, ku u diplomua në degën e historisë. Punoi aktivisht në organizatat studentore. Është njëri ndër themeluesit e Shoqatës Shqiptare “Përpjekja” të studentëve të Beogradit dhe sekretar i parë i saj, që me veprimtarinë e vet të ngjeshur la gjurmë të pashlyeshme. Më 1959 u largua nga PKJ për shkak të mospajtimit me qëndrimin-politikën jugosllave ndaj popullit shqiptar. Nga koha e diplomimit ushtroi detyrën e profesorit të historisë dhe të ekonomisë politike në shkollat e mesme të Prishtinës dhe Gjakovës.
Më 1962 u pushua nga puna dhe kaloi në Arkivin Krahinor Shtetëror të Prishtinës, por e larguan edhe se andejmi dhe qëndroi një vit pa punë. Status i tij u rregullua pas Plenumit IV të LKJ të Brioneve (1966). Me rithemelimin e Institutit Albanologjik (1967) u pranua aty si asistent në Degën e Historisë. Më 1975 kreu studimet pasuniversitare në Beograd dhe mbrojti tezën e magjistraturës me titull: “Lëvizja Kombëtare e Shqiptarëve në Kosovë 1909-1912 dhe qëndrimi i Serbisë ndaj kësaj lëvizjeje”, kurse më 1984 në Fakultetin Filozofik të Prishtinës mbrojti disertacionin e doktoratës: “Socialdemokracia Serbe dhe çështja shqiptare 1903-1914”, duke u bërë model se si punohet dhe si mbrohet një disertacion shkencor e cilësor.
Gjatë punës në Institutin Albanologjik kreu edhe detyrën e sekretarit të Bashkësisë Krahinore të Institucioneve shkencore, të sekretarit shkencor të “Gjurmimeve albanologjike” dhe te sekretarit shkencor të Institutit. Veç kësaj u mor edhe më përkthime nga gjuha serbokroate dhe ruse, me publicistikë dhe eseistikë, etj.
Krahas punës kërkimore-shkencore bëri aktivitete të ngjeshura edhe në rrafshin shoqëror, politik dhe humanitar. Është bashkautor dhe shpërndarës kryesor i Apelit të 215 intelektualëve shqiptarë, themelues i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut, që kërkonte guxim e vendosmëri dhe sakrificë personale e familjare dhe nismëtar i Lëvizjes së Pajtimit të Gjaqeve dhe të Ngatërresave dhe krah i djathtë i Prof.Anton Çetës.
Shkrimet e para shkencore zuri t’i shtjellojë më 1962. Duke pasur për bazë angazhimin shkencor (shif bibliografinë e punimeve studimore në vazhdim), është konstatim i përgjithshëm i historiografisë shqiptare se Dr.Zekeria Cana, për ta shprehur bindshëm Lëvizjen Kombëtare Shqiptare gjatë viteve të mëdha 1908-1912 dhe më vonë – fushë e interesimit të dijës së tij, bëri një angazhim përgatitor e studiues nga shumë burime e në detaje, që të hyhet thellë në ngjarjet dhe ambientin e kohës të periudhës së caktuar.
Kështu në themel të çështjeve dhe problemeve që trajtohen, studimet e Dr.Canës, kanë mbështetje të gjerë burimore, arkivore dhe bibliografike. Ato sjellin një kontribut të rëndësishëm për kryengritjet e mëdha shqiptare 1908-1912, duke trajtuar edhe probleme të mprehta politike, sociale, ekonomike, arsimore etj., gjatë periudhës në shqyrtim.
Nga sfondi historik, që jepet në pjesën më të madhe të botimeve të veçanta dhe të studimeve shkencore historike, del qartë se autori jo vetë që i ka ndjekur hap pas hapi këto kryengritje me karakter gjithëkombëtar, por edhe i ka parë të ndërlidhura ngushtë me gjendjen e Shqipërisë Etnike, me detyrat e Lëvizjes Kombëtare e Demokratike Shqiptare, kriter që i ka dhënë një vlerë të madhe trajtimit të ngjarjeve dhe fakteve kryesore të dy periudhave historike: para dhe pas shpalljes së Pavarësisë.
Mbi bazën e analizave shkencore, dhe duke pasur qëndrim kritik ndaj ngjarjeve të viteve të fushës së interesimit, Dr.Zekeria Cana bën shpjegimin historik të dokumenteve, punë që dëshmohet me anë te dokumenteve, duke demaskuar dhe duke hedhur poshtë si pseudoshkencë pikëpamjet dhe qëndrimet e histografisë ekspansioniste serbosllave lidhur me Shqipërinë Etnike të këtyre viteve dhe me shqiptarët, veçmas thekson vlerësimin e drejtë te rolit të masave dhe personaliteteve me peshë historike në këto luftëra për çlirimin kombëtar shqiptar.
Këto studime, që pasqyrojnë objektivitetin historik të ngjarjeve me rëndësi të madhe për historinë e popullit shqiptar, të shkruara me stil të rrjedhshëm, me gjuhë të pastër, me fjali të sakta, të qarta e të kuptueshme, kultivues e aktivizues i një leksiku të rrallë, sjellim një kontribut të rëndësishëm me njohjen e periudhës së Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe japin mundësinë për studimet e thelluara nga kjo fushë. Njëherit këto studime qartësojnë shumë koncepte dhe pikëpamje rreth mjaft çështjeve të diskutueshme historiografike të viteve 1908-1912.
Dr.Zekeria Cana është paraqitur edhe me referate dhe kumtesa në simpoziume dhe kongrese shkencore të mbajtura në Kosovë, ish-Jugosllavi dhe jashtë saj, në disa vende të Evropës. Me kumtesat e paraqitura në tubimet shkencore Dr.Zekeria Cana kudo u mirëprit me respekt nga opinioni shkencor.
Nga doktoratura e akademikut Zekeria Cana
* Materiali i mësipërm është shkëputur nga punimi i doktoraturës së akademikut Zekeria Cana, “Socialdemokracia Serbe dhe Çështja Shqiptare 1903-1914”, botim i vitit 1986.
Korrespondenti i “Rusko Slovo” nga Petërburgu, i cili në shumicën e rasteve është i informuar mirë, më 7 të këtij muaji, i dha gazetës së tij këtë informatë telefonike interesante:
Nga burimet diplomatike merret vesh se kongresi shqiptar që u mbajt në Stamboll tash shpejt, ka rëndësi shumë simptomatike. Siç doli, ky kongres ka karakter shumë konspirativ. Ndryshe nga kongresi austrofil i Triestes, kongresi Shqiptar i Stambollit ishte në kuptimin e plotë shqiptar. Në atë Kongres morën pjesë shqiptarët e vërtetë nga Shqipëria duke filluar nga çifligarët dhe përfunduar me klerikët dhe mësuesit.
Kongresi konstatoi se Shqipëria autonome e propozuar nga shtetet e mëdha do të jetë formalisht nën suzerenitetin e sulltanit, por në fakt do të jetë arenë e smirës së fortë mes Austrisë dhe Italisë, të cilat popullit shqiptar ia nxijnë jetën me mjerim.
Kongresi pastaj vendosi: meqë Shqipërisë nuk mund t’i garantohet pavarësia e plotë dhe e mirëfilltë, ajo duhet të hyjë në unionin real me Serbinë. Rezoluta e këtillë u miratua në Kongres. Këto vendime do të përpunohen, motivohen dhe shtrohen në një memorandum të posaçëm, i cili do t’u dërgohet mandej Fuqive të Mëdha. Pjesëmarrësit e shquar të Kongresit ndërmorën hapat praktikë për realizimin e unionit serbo-shqiptar në frymën e rezolutës.
Kështu, për shembull, kryetari dhe iniciatori i Kongresit shqiptar, Aris Sikmeti(Arif Hiqmeti), i cili drejtoi të gjitha punimet, shkoi nga Stambolli në Beograd që të zhvillonte negociata me përfaqësuesit shtetërorë për realizimin e unionit serbo-shqiptar. Me një telegram tjetër nga Stambolli lajmërohet: krerët shqiptarë, ish-valiu Fejzi, avokati Çako dhe ish- shefi Halil Beu, u larguan dhe shkuan në Shqipëri. A thua dëbimi i tyre mos po lidhet me vendimin e Kongresit? Vallë shkuarja e tyre në Shqipëri nuk do të thotë se pjesëmarrësit e shquar të Kongresit, siç shkruan Rusko Slovo, bënë hapat praktikë për realizimin e unionit serbo-shqiptar? Kush mund ta dijë!
Por ideja e unionit serbo-shqiptar dhe e unionit të përgjithshëm ballkanik është krejtësisht e shëndoshë. Edhe kjo ide s’është e re te shqiptarët. Ata udhëhiqeshin nga kjo në kohën e kryengritjes së Karagjorgjit, së cilës i dhanë përkrahje, këshu që edhe Karagjorgji u drejtua kah ata që ta përhapte kryengritjen. Më 1829 Mustafa Pasha tok me gjithë shqiptarët ia mësyu Stambollit, duke dasur të sthinte në dorë edhe Plovdivin dhe kur arriti afër Kumanovës – e grishi princ Milloshin për bashkëpunim. Princ Milloshi, i cili deri atëherë me atë zhvillonte vite me radhë bisedat e marrëveshjes, e braktisi në momentin vendimtar dhe ai e pati. Më 1843 dhe 1847 shqiptarët bënë përsëri kryengritje dhe u përpoqën të bashkoheshin me Serbinë, por ajo në vend që të merrte parasysh këtë bashkësi, më 1848 i dërgoi trupat e saj për shtypjen e revoluconit hungarez. Shqiptarët u përpoqën të bashkëpunonin edhe me princ Mihailin, por ai i braktisi për 5 qytete. Edhe pas kësaj ata donin të hynin në bashkësi me Serbinë, kështu që më 1878 i ndihmuan repartet e vogla të ushtrisë serbe të depërtonin në Kosovë, kurse Serbia pas kësaj i dëboi në mënyrë armiqësore. Edhe tani, në pragun e kësaj lufte, shqiptarët kërkuan bashkësinë me Serbinë, kurse politikanët e kufizuar serbë nuk i përfillën fare.
Përkundër të gjitha këtyre, s’është e pamundur që shqiptarët prapëseprapë të kërkojnë bashkësinë me Serbinë. Këtë mundësi e kemi theksuar para 15 ditësh. Vetëdija e shëndoshë e shqiptarëve di të nxjerrë përfundim të drejtë: se Austria dhe Italia përkujdesen rreth “autonomisë” kinse të Shqipërisë, jo për të mirën e shqiptarëve, veçse nga shkaku i planeve të tyre të mëtejshme koloniale dhe imperialiste. Që të mos jenë arenë e lojës së pashpirt të bishave kapitaliste, shqiptatrët arrijnë në përfundim krejtësisht të drejtë: se shpëtimi i tyre qëndron në unionin me Serbinë, sikundër që edhe për të gjithë ballkanasit i vetmi shpëtim qëndron në unionin e përgjithshëm ballkanik, në Federatën Ballkanike, në bashkimin e të gjitha forcave ekonomike, politike dhe kulturore.
Ne ia kemi drojën politikës prej kabineti të qeverisë sonë, politikë kjo e kufizuar dhe e egër, që nuk është në shërbim të popullit serb dhe të popujve ballkanikë, veçse të Rusisë dhe të disa Fuqive të Mëdha, politikë kjo që do ta rrënojë disponimin e shqiptarëve për union. Dhe ky disponim ekziston sot e gjithë ditën, anise Serbia u përpoq ta shkatërronte. Lypset pritur që ky disponim, të cilin sundimtarët tanë dhe qeveritë tona e tradhëtuan rrafsh njëqind vjet, të përqafohet nga masat popullore, kështu që ato ta detyrojnë qeverinë që të krijohet kjo bashkësi me shqiptarët, të cilët kërkojnë bashkësinë. Kjo bashkësi jo vetëm që do të ishte vetvetiu e mirë, një gjë e mirë edhe për sërbë, edhe për shqiptarët, por në anën tjetër do të lehtësojë ngritjen e bashkësisë së përgjithshme ballkanike, ku popujt ballkanikë do të orientoheshin lehtë pas unionit të Serbisë, Shqipërisë dhe Malit të Zi.
*
Shkrimi në fjalë është pjesë e kapitullit “Shtojca materialesh” dhe është publikuar në mars të vitit 1913 në gazetën “Radničke Novine”(Nr. 37, 13, III. 1913), organ i Partisë Socialdemokrate serbe dhe Unionit të Punëtorëve. Më vonë ky organ kaloi në varësi të Partisë Komuniste Jugosllave.
Shkrimi hedh dritë jo vetëm mbi një fakt si ky i kërkesës për një bashkim serbo-shqiptar, por edhe mbi mendimin e kohës në qarqet e majta për dobinë e tij, duke i njohur shqiptarëve avantazhin e të qenit në krye të kësaj ideje. Sigurisht që kjo është sipërfaqësore – mjafton të kujtohet se për historinë e Shqipërisë Arif Hiqmeti nuk thotë gjë, përveç faktit se ai është vrarë në vitin 1916 dhe dyshohej si agjent i osmanëve.
‘Kur shpërblehet njeriu? – Kur e kujton veten të lumtur!’
Ç’është jeta për ty? – e pyeta.
-Flluska sapuni, – m’u përgjigj.
-Po vdekja?
-Shpërblimi i jetës!
-Ç’është bota?
-Një pikë helm në hapësirë!
-Ç’është më e kuptuar në Botë?
-Vdekja.
-Cila është kafsha më e egër?
-Njeriu!
-Po më e butë?
-Ajo që s’ka lindur!
-Cili njeri ju duket më i poshtër?
-Ai që ndryshon veten me një emër të huaj dhe ai që punon aq mizorisht sa që nuk kujton as vdekjen!
-Ç’është budallallëku?
-Të duash një gjë që s’e ke dhe të kujtosh se je ai që s’je!
-Po puna më e mençme?
-Te gëzosh të tanishmen!
-Ç’është më e afërme?
-Vdekja!
-Po më e largët?
-Zemra ime me tënden dhe fillimi e fundi i hiçit.
-Çfarë është e pavdekur?
-Hapësira!
-Çfarë është më e bukur?
-Fantazia!
-Po më e shëmtuar?
-Sëmundja!
-Më e hidhur?
-Jeta!
-Më e ëmbël?
-Hiçi!
-Ç’gjë është më e madhe?
-Libri i Botës!
-Po më e rëndë?
-Fjala!
-Më e pamundur? – Këtu u mendua pak, sikur donte të çlodhej. më shikoi një copë herë në fytyrë si me habi e pastaj duke m’i shtrënguar të dy duart, më tha me butësi:
-Edhe në të pyetur duhet mjeshtëri! Çfarë pyetët tani?
-Çfarë gjë ju duket tani dhe do t’ju dukej mbas disa mijë vjetëve – sikur të jetonit – si e pamundur?
-Të ndryshosh veten dhe formën, dmth jam unë të bëhem ti, dhe jam njeri dhe të bëhem pëllumb!
-Kur shpërblehet njeriu?
-Kur e kujton veten të lumtur!
-Çfarë gjë ju duket më e mërzitur?
-Çdo send është më i mërzitur se njeri tjetër!
-Çfarë gjë ju duket më e vështirë?
-Të jesh njeri!
-Po më e lehtë?
-Të krijosh krijesë njerëzore!
-Cili është ngushëllimi i të pasurit?
-Pesha e qeses!
-Po i të vobektit?
-E ardhmja!
-Nuk ju kuptoj, – i thashë për së dyti.
-Vdekja! -mu përgjigj serioz
-Po ç’përmban jeta e njeriut?
-Vetëm dyshime!
Pse?! – Sterjo Spasse.
