Fotografitë e nje kosovari, kanë marrë vëmendje të madhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Agron Jashari nga fshati Prekaz, që tash e disa vite jeton në Amerikë, ka hapur tashmë edhe ekspozitën e tij personale me fotografi, në njërën nga galeritë më të vizituara të SHBA-së.
Vetmia titullohet ekspozita e parë e kosovarit, fotografitë e të cilit janë shkrepur në pjesë të ndryshme të Nju Jorkut. Sigurisht, aty nuk munguan edhe disa foto të bëra pikërisht në fshatin Prekaz.
“Fotografite e Agronit jane shumë të bukura. Këto kënde janë të njohura për banorët e Nju Jorkut. Unë vij nga Queens. Por ai i kap ato në momentin e duhur, teper bukur” – ishte komento i njërit prej vizitorëve të kësaj ekspozite.
Me shume per permbajtjen e ekspozites foli vet autori, Agron Jashari. Ai tregoi se disa prej fotove kerkuan kohe, por disa të tjera u shkrepën me nxitim. Por, sipas tij, asgjw nuk wshtw e vwshtirw kur fotografitw bwhen nw qytetin e Nju Jorkut.
“Ketu jane 18 fotografi qe e prezantojne Njju Jorkun. I kam edhe disa fotografi te vogla qe e kam ba nje trip ne Evrope, Zvicerr Gjermani dhe Kosove. Secila fotografi eshte shkrepe ne momentin si me than te caktum ka qene nashta moment kur e kam prite nashta me ore per me kap me shkrepe ate fotografi ka disa prej tyne ka qene e qastit edhe ka dal fantastike. sepse drita eshte ajo qe mas shumti ndikon ne fotografi”
Komente pati edhe për dy fotografi të vecanta që ishin pjesë e kësaj ekspozite. Jashari prezantoi edhe dy pamje te mahnitshme të vendlindjes se tij, fshatin e Prekazit, per te cilat autori thote se jane te preferuarat e tij.
Këngëtarja holandeze Anouk e ka bërë rikthimin e saj në muzikë me një videoklip të mahnitshëm.
“It’s a new day” titullohet kënga e re e Anouk, ku ajo ka
potretizuar gratë e fuqishme të botës të cilat po e hapin dhe e kanë hapur rrugën
për fuqizimin e grave gjithandej në planet.
Anouk është grimuar sikur plot personazhe, përfshirë këtu shqiptaren Nënë Tereza, më pas Oprah Winfrey, Nefertiti, Rosa Parks, Michelle Obama, Malala, Margaret Thatcher, Marie Curie, Mona Lisa, Frida Kahlo dhe gra të tjera që në histori kanë shënuar revolucion.
“Këto janë gra që kanë luftuar me intelektin e tyre dhe kanë qenë inspirim për gratë dhe vajzat nëpër botë. Këto janë gra që kanë ngritur zërin për barazi gjinore” ka shkruar Anouk në videon e saj në Youtube, shkruan KultPlus.
Anouk është ndër këngëtaret më të mira holandeze, e njohur sidomos për hitin e saj “Nobodys Wife”, vite më parë. / KultPlus.com
Vetëm pak ditë më parë, një ndër faqet më të mëdha arkitekturore ArchDaily, publikoi një artikull i cili paraqiste punën fantastike të fotografit Romain Veillon, me seli në Paris.
Ndryshe nga fotografë të tjerë, dashuria për arkitekturën e vendeve të braktisura bëri që Veillon të marrë rrugë në shumë vende të botës, për të kapur arkitekturën e pluhurosur e të vjetëruar, duke vënë në pah bukurinë e saj.
Për Ndërtimi.info, Veillon ka rrëfyer vështirësitë e tij dhe pasionin për fotografinë e objekteve të vjetra.
“Duhet leje për t’i fotografuar, por unë zakonisht vetëm hyj brenda. Përderisa janë ndërtesa të braktisura, është e vështirë të gjesh personin e duhur. Jam kapur disa herë nga policët por nuk më kanë paraqitur ndonjë problem. E njëjta gjë ka ndodhur edhe me pronarët, zakonisht janë qenë të mirë dhe tolerant në qoftë se ju shpjegoni qasjen tuaj: Jam aty vetëm aty për të bërë fotografi dhe i respektoj vendet që eksploroj. Edhe nëse një shtëpi është e braktisur, gjithmonë ka një pronar, një histori, kështu që është e kuptueshme që njerëzit mund të shqetësohen”, shpejgon Veillon.
Ndonëse si një 15 vjeçar Veillon e kishte nisur fotografinë si një mënyrë për të mbajtur kujtimet e udhëtimeve të tij si raport, me kohë ishte larguar nga mënyra e raportimit për t’u përqëndruar në një qasje më estetike.
Kjo nuk kishte lindur krejt rastësisht. Në fakt, qysh si fëmijë ai kishte qenë mjaft kurioz për vendet e braktisura, duke eksplorurar të kaluarën e tyre dhe duke imagjinuar jetesën e historinë e ndërtesave.
“Kur isha fëmijë, endesha nëpër ndërtesën e vjetër të fabrikës së kamionëve të gjyshit tim. Ishte plotë me vegla e objekte të mbetura të shoferëve dhe jetës së punëtorëve. Më pëlqente të kaloja gjithë pasditen në përpjekje për të zbuluar se si ishte jeta e këtyre njerëzve dhe se si ishte vendi atëbotë. Të imagjinoj këto histori është ajo që e dua më së shumti për këto ndërtesa”, thotë ai.
E ndër rreshta potencon edhe diçka mjaft interesante.
“GJITHASHTU, TË JEM DËSHMITAR I FUQISË SË NATYRËS TEK MERR MBRAPSHT ATË QË ËSHTË ‘E SAJ’”. shprehet Veillon.
Ai nuk preferon të udhëtojë i vetëm, ngase këto ndërtesa mund edhe të jenë të rrezikshme, dhe në rast të ndonjë urgjence i duhet dikush që t’i dal në ndihmë. Gjithashtu, ai beson se është më mirë që të ndash aventurat me miq për të krijuar kujtime që do zgjasin.
Kolmanskop, shkretëtira Namib, Namibi.
Ndër të gjitha vendet që ka vizituar, përfshirë Francën, Gjermaninë, Italinë, Irlandën, Portugalinë, Namibinë, Guianën dhe Myanmarin, ndërtesat e braktisura në qytetin e minierave Kolmansklop në mes të shkretëtirës në Namib të Namibisë, i ka lënë përshytpjet më të mësha fotografit.
“I pasur nga një sasi e madhe e diamanteve, njerëzit e krijuan atë nga ‘asgjëja’ duke e kthyer në një qytet të begatë. Në vitin 2954, sasia e diamanteve filloi të bie dhe popullsia u zhvendos në jug, ku u gjet një ‘venë’ e re. Qyteti i shndërrua në një ‘qytet fantazmë’ dhe tani është i gjithi i mbuluar me rërë. Unë shkova atje dhe qëndrova për një javë, atmosfera ishte disi joreale dhe e magjishme, sikur koha të kishte ndaluar atje vite më parë”, tregon ai.
E qëllimi i tij për të dokumentuar gjendjen e këtyre ndërtesave është mjaft i dëlirë. Në syrin e tij gjithçka është e bukur, edhe nëse ajo është një ndërtesë e shkatërruar dhe e lënë pas dore, dhe të jemi falënderues për ato që kemi tani, përfshirë kohën.
“T’i njoftoj njerëzit me vendet e braktisura përreth botës, ku nga shkatërrimi del bukuria. Vendet që i kemi lënë pas e ku duket se koha ka ndaluar dhe vegjetacioni ngadalë përbin atë që është e tij. Secili kapitull tregon një vend ndryshe: Vendin ku kemi jetuar, punuar, jemi kënaqur, ku e menduam vdekjen. Fotografitë e mija na bëjnë të pyesim se si do dukej bota nëse njerëzimi do të zhdukej nga toka. Ne të gjithë jemi të fascionuar nga ky vizion pas-apokaliptik. Ndoshta kjo na duhet që të jemi dëshmitarë të kësaj për të shijuar atë që kemi dhe kohën para nesh. Siç thashë më parë, gjëja kryesore për mua është që njerëzit të krijojnë historitë e tyre kur ata shohin fotografitë e mia. Të gjithë imagjinojnë diçka të ndryshme sipas mendimit tim, në varësi të historisë dhe asaj se çfarë dëshironi të shihni në to. Nga ana tjetër, disa fotografi kanë qartazi një mesazh për mjedisin”, thotë fotografi francez Veillon.
Padyshim, mesazhi i cili është “i shkruar në ballë” të secilës fotografi, tërthorazi mundohet të ngrejë vetëdijen e asaj që njerëzimi është në gjendje t’i kushtojë natyrës.
“Kur shihni se si njerëzit kanë krijuar mbeturina gjigante në një shpellë nëntokësore ose se si natyra mund të jetë aq e fortë dhe e bukur edhe kur Njeriu nuk është rrotull, kjo është një mënyrë për të na treguar se çfarë mund të ndodhë”, përfundon ai.
Fotografitë e Veillon kanë bërë gjiro në botën e internetit për estetikën e bukru dhe mesazhet që paraqesin ato, teknika të cilat ai i ka përvetësuar tash e sa kohë.
Shikoni disa fotografi të shkrepura nga Romain Veillon./ ndertimi.info/ KultPlus.com
Trashëgimit janë një ndër pasurit më me vlerë të zhvillimeve kulturore dhe gjithmonë duhet të përpiqemi ti mbrojmë ato duke i mirëmbajtur apo restauruar.
Kështu është bërë edhe në Libofshë të Fier-it, ku kanë përfunduar ndërhyrjet restauruese në Kishat e Shën Gjergjit dhe Shën Kollit.
Këto dy kisha janë monumente kulture të kategorisë së parë dhe përbëjnë një pasuri të vyer për zonën e Libofshës dhe të gjithë Myzeqesë, për vlerat e rralla historike dhe shpirtërore që ato mbartin.
Projektet e restaurimit u hartuan nga Drejtoria Rajonale e Kulturës Kombëtare në Durrës dhe u financuan nga Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë./ KultPlus.com
I planifikuar të mbahej me Orkestrën e Operës së Maqedonisë, koncerti i tenorit kosovar Ramë Lahaj të enjten në Shkup ka qenë në prag të dështimit. Tenori me nam botëror nuk është shoqëruar nga Orkestra.
Të mërkurën është kontaktuar pianisti Genc Tukiqi në mënyrë që të shpëtojë koncerti “Ramë Lahaj and friends”, raporton “Koha Ditore”.
Tenori Ramë Lahaj ka thënë se me orkestër kanë bërë tri prova por ka qenë e pamundur të mblidhen të gjithë dhe të mobilizohen për ta mbajtur koncertin.
“I kam dëgjuar thashethemet e koncerteve paraprake që nganjëherë orkestrat në Maqedoni dinë të mos jenë korrektë kur janë në pyetje aktivitetet shqiptare. Por kësaj radhe unë veç e vërtetova derisa erdhëm me një pikë ku unë e anuloj koncertin me orkestër”, ka thënë Lahaj.
Në koncertin që ka hapur festivalin “Skena e muzikës serioze shqiptare”, pos, Lahajt kanë interpretuar edhe sopranoja Venera Gimadieva, bartoni Bogdan Baciu e mezzo-soprano, Irena Kavkalevska. Festivali në edicionin e tij të shtatë do të ketë gjithsej shtatë koncerte në Shkup./ KultPlus.com
Folk-grupi amerikanë këto ditë është duke vizituar Kosovën e duke shpërfaqur përmes koncerteve stlin e tyre të vecantë në disa qytete të vendit, shkruan KultPlus.
Kyle Dillingham & Horseshoe Road dje kanë interpretuar në qytetin e Prizrenit ndërsa përmes një videoje të publikuar ata shihen teksa interpretojnë nga Kalaja e Prizrenit këngën “Will dhe Circle be Unbroken”.
Ata po qëndrojnë në Kosovë në kuadër të një programi të mbështetur nga Ambasada e
SHBA-së në Prishtinë në partneritet me Zërat e Amerikës – Muzika Amerikane
Jashtë Vendit .
Kyle Dillingham mori violinën kur ishte nëntë vjeç dhe tetë
vjet më vonë, ai dha dy shfaqje në Grand Ole Opry në Nashville. Kyle tani
menaxhohet nga impresari legjendar, Jim Halsey, i cili ka udhëhequr karrierën e
shumë interpretuesve të mëdhenj, përfshirë Roy Clark, The Oak Ridge Boys dhe
James Broën. Në skenë, Horseshoe Road kryen një përzierje të grupeve
origjinale, me muzikë klasike.
Kyle Dillingham & Horseshoe Road kanë përfaqësuar Amerikën ndërkombëtarisht në 37 vende, duke i dhënë energji shikuesve kudo që shkojnë./ KultPlus.com
Hijet në mur tregonin për një stil të veçantë të skulpturave. Duart në forma të ndryshme, herë përballë e duke u zgjatur me njëra tjetrën, e herë në drejtime të kundërta janë subjekti kryesor mbi të cilin ka krijuar skulpturat e tij artisti Artan Hasani. Krejt këto pamje janë shoqëruar me muzikën e lehtë në sfond, në ekspozitën që u hap sonte në Galerinë e Ministrisë “Qafa” në Prishtinë.
“Password” është titulluar ekspozita e artistit Hasani që ka përmbledhur një cikël duarsh të veçanta dhe unike të cilat në vetvete përmbajnë njerëzoren e u cilësuan si duar që do të ishin të nevojshme për të gjithë popujt e botës. Shtrirja e tyre simbolizohet si një “password” për universin.
13
punime sa janë ekspozuar gjithsej në ambientin e Galerisë përfshijnë punën 2 vjeçare
të artistit kosovar Artan Hasani. Sipas autorit të kësaj ekspozite, koncepti i këtyre veprave është se dora
paraqet pjesën më të ndërlikuar të
njeriut dhe se shpesh herë ajo përçon më së miri mesazhet dhe idetë tekë
të tjerët.
“Ngjyrat e përdorura në këtë ekspozitë janë monokrom, do të thotë me të bardhen dhe të zezën. Materialet të cilat janë aplikuar apo janë përdorur në këto punime janë të pazakonta, është një lloj shkume dhe një lloj plastike të cilat nuk janë përdorur më herët”, tregoi Hasani për KultPlus.
Femi
Hoxha nga Ministria e Kulturës tha se është kënaqësi që sot është pjesëmarrës në këtë ekspozitë, ndërsa
artistin e cilësoi si një artist të ri por mjaft i suksesshëm, i guximshëm dhe
shumë kreativ. Ai uroj që kjo galeri në vazhdimësi të këtë ekspozita si
kjo sepse përmes artit dhe kulturës paraqiten vlerat e vendit pranë botës.
“MKRS-ja
edhe këtë vit është risi sepse duke marr parasysh ekspozitat dhe punën e
madhe që ka bërë kjo galeri, ne këtë vit kemi rritur buxhetin për këtë Ministri pothuajse 100 për qind për
këtë galeri dhe gjitha institucionet e kulturës. Në fakt ne konsiderojmë që
përmes artit dhe kulturës ne mund të njoftohemi me botën dhe njëkohësisht mund
ti paraqesim vlerat tona kulturore në botë” tha Femi Hoxha.
Kuratori
i kësaj ekspozite, Naser Shatrolli tha se është moment i veçantë dhe
emocional paraqitja e këtyre veprave të
cilat kanë një vlerë unike. Sipas tij kjo ekspozitë dhe këto vepra janë një
oazë artistike.
“Artan Asllani që vjen nga Podujeva është vërtet skulptor, artist i brezit të ri, por me një pjekuri të fuqishme artistike. Këtë ekspozitë do ta quaja oazë artistike këtu në Prishtinë sepse në secilën prej këtyre duarve do ta gjesh dorën e tij, atë uniken që ky artist e ka brenda vetës”, tha Shatrolli.
Artan Hasani është skulptor modern, i cili shquhet para publikut vendor si njëri nga emrat më përfaqësues, në artin skulptural. Eposi i tij artistik ndërthuret me frymën e artit monumental, konkretisht, me formate të kësaj natyre, qofshin ato miniaturiale në skulpturë, pikturë, skenografi apo formate të ngjashme. Artan Hasani ka mbaruar Akademinë e Arteve të Bukura në Prishtinë, në klasën e profesorit Ismet Jonuzit, në vitin 2007
Kjo ekspozitë do
të jetë e hapur për publikun dy javë, në ambientet e Galerisë së Ministrisë së
Kulturës “Qafa”./ G.Mujaj/ KultPlus.com
Aktorja e njohur Ilire Vinca rikthehet në Tiranë për të luajtur në shfaqjen “Natën ma” me regji të Ema Andreas. Artistja numëron 35 role në teatër edhe 35 në kinematografi. Ajo tregon eksperiencën e saj si aktore në skenë, por ndalet edhe tek marrëdhënia, që ka me vajzat e saj
Anila Dedaj
Në aktrim Ilire Vinca të krijon thuajse të njëjtin sensacion, si sopranoja Ermonela Jaho në opera. Është e vërtetë, në çdo gjest e fjalë, saqë spektatori harrohet e nis ta identifikojë me personazhin… Ashtu ndodh edhe në “Natën, ma!”, ku luan nën petkat e Telmas, rolin kompleks të një nëne, së cilës i duhet të përballet me depresionin e së bijës, Xhesit (Egla Ceno). Nën regjinë e Ema Andreas, spektatori ka mundësinë të përfshihet në një interpretim rrëngjethës dramatik, ku tre gra nxjerrin në pah forcën që gëlon brenda qenies njerëzore, për të ndryshuar fatet, apo për t’u përballur me frikërat e botës së jashtme. Vinca është entuziaste që pjesën e Marsha Norman fituese të çmimit “Pulitzier” dhe çmimeve të tjera të rëndësishme e ndan me dy kolege, si Andrea dhe Ceno. “E ndajmë fatin e nënës dhe të bijës në mënyrë shumë të bukur, me ndjeshmëri të lartë. Mandej Ema është e jashtëzakonshme dhe kujdeset që çdo nuancë ne ta kërkojmë e ta nxjerrim nga vetja”, shprehet ajo. Emocionet shfaqjes do t’ia shtojë edhe më tepër muzika e Bojken Lakos, dhe skenografia gati mistike e Enio Shehit, që ndjell vëmendje, duke pasur gjithmonë në qendër personazhet. Emocione që, sipas Ilires, ndryshojnë çdo mbrëmje, e çdo spektator i përjeton në mënyrën e tij. “Natën, Ma!” mirëpret artdashësit sot, nesër dhe pasnesër në orën 19:00, në Teatrin Metropol, për një histori që do t’ju shkundë ndërgjegjen, duke ju ftuar në një reflektim, mbi veten, të tjerët dhe marrëdhëniet njerëzore. “Shekulli” sjell në një rrëfim shqiptaren e teatrit dhe kinematografisë, që “League Professional Theatre Women në New York” e nominoi si një nga 20 aktoret më të mira në botë, pedagogen, nënën, dhe gruan që kujdeset që të parat në profesion e jetë, të vendos vlerat.
Zonja Vinca, 25 vite karrierë në kinema dhe teatër. Nëse kthehemi në retrospektivë si lindi dëshira për t’u marrë me aktrim?
Një histori që zanafillën e ka shumë të herët, e që ndoshta tek unë ka lindur në atë fazë kur njeriu ende nuk mund të vetëdijesohet për të ardhmen e tij, para se të artikuloja mendimet. Diçka e tillë ndoshta ka ndodhur, pasi unë jam rritur mes poezisë, artit e këngës, falë edhe babait tim, i cili është poet dhe studiues i letërsisë. Nuk mund ta mohoj se kur erdhi momenti që unë duhet të vendosja, të zgjidhja profesionin kam pasur shumë dilema. Sepse, isha e tërhequr nga fusha të tjera të artit krahas aktrimit, si muzika dhe piktura. Mirëpo ndonjëherë në jetë vijnë disa momente që në një farë mënyre të përcaktojnë fatin. Për mua ndodhi kur duhet të bëja regjistrimin, për koincidencë u hap dega e Arteve Dramatike në Prishtinë (1989). Mirëpo ndodhi që unë u pajisa me dy indekse, nga njëra anë nëna donte të më siguronte një profesion më të sigurt, si mjekësia, e nga ana tjetër babai nuk hoqi asnjëherë dorë, dhe gjithmonë e përforcoi edhe më shumë dëshirën time për t’u marrë me art. Kështu unë i ndoqa të dyja deri në vitin e tretë, deri në kohën kur shkollat shqipe u mbyllën (1990-‘91) e ne dolëm nga objektet shkollore. Pra gjeografikisht u bë e pamundur që unë t’i ndiqja të dyja degët, por nuk ishte vetëm kjo…Unë ndodhesha në një pikë, që isha pjekur mjaftueshëm sa për të vendosur përfundimisht drejtimin që doja të merrja. Pra unë duhet të jepja maksimumin tim në një prej tyre, dhe profesioni në një farë mënyre të më përmbushte. Kështu zgjodha artin! Qe një zgjedhje e bërë me shumë lehtësi. Nuk pata asnjë dilemë, e dija se duhet të isha një aktore më shumë , e jo një mjeke më shumë. Më dukej sikur mjeke kishte mjaftueshëm.
Karakterizoheni gjithashtu nga mirënjohja, edhe kur flisni për pedagogun tuaj Faruk Begollin…
Të thuash se Begolli ishte një profesor i mirë është pak, ai ishte i jashtëzakonshëm. Nuk është kujdesur vetëm për edukimin tonë përmes leksioneve të aktrimit, por ai ka ndikuar tek secili prej nesh, përsa i përket orientimit tonë si qenie njerëzore. Gjithmonë duke mbjellë dashuri dhe respekt ndaj njëri-tjetrit, duke kultivuar disiplinën e punës. Përpiqej që në të evidentonte pikat tona të forta si aktorë, karakteristikat specifike. Sepse, edhe pse ne mund të jemi të gjithë aktorë, asnjë nuk del nga shkolla i njëjtë si tjetri. Ai ka bërë të mundur që çdokush nga ne të dalë nga shkolla e të bëjë atë që di të bëjë më së miri. Ishte shumë i afërt dhe njëherazi shumë i rreptë. Një kombinim i përsosur! Kur ne festonim deri në orët e vona ndonjë premierë, e dinim se duhet të ishim fiks në kohë në prova të nesërmen, pasi nuk kishte asnjë tolerancë.
Keni prekur suksese si në teatër ashtu edhe në kinematografi. Si e ruani balancën mes ekranit dhe kontaktit të drejtpërdrejtë me publikun? Si ka ndryshuar Ilirja gjatë këtyre viteve, duke bërë që regjisorët ta përzgjedhin si protagonisten e shfaqjeve/filmave të tyre?
Ka edhe të tjerë kolegë që janë aktorë si në teatër ashtu edhe në kinematografi. Mendoj se kjo balancë nuk është shumë e vështirë për t’u mbajtur, mjafton të krijosh një shenjë, e të kuptosh si duhet të luash në skenë e si në shesh të xhirimit. Ndoshta të tjerët mund të flasin më mirë për atë që shohin tek unë. Ajo që unë mund të them me siguri është, se e dua punën që bëj dhe është pikërisht ky starti i gjithçkaje.
Në momentin që ju pranoni një rol, si futeni në petkat e personazhit?
Fillimisht është leximi i parë i pjesës, që mandej të perceptoj përshtypjet e mia të para e t’i shkruaj, pasi janë shumë të rëndësishme. Mandej duhet të jesh shumë i durueshëm për të zbuluar çdo shtresë të personazhit, e kjo duhet bërë pa rënë në grackën e demonstrimit, por duke mbetur tek përjetimi. Pra duhet të veshësh të gjitha karakteristikat që personazhi ka, jo vetëm një aspekt. Të arrish një dimension brenda kontekstit, që t’i afrohet sa më shumë spektatorit me të gjitha dilemat, pyetjet që mund t’i zgjohen pas asaj shfaqjeje. Do të ishte mirë që pas atij roli, ndonjëherë të ketë edhe debate në publik, që ishte apo nuk ishte kështu. Pra duhet të sjellësh diçka që t’i ngacmojë dhe t’u afrohet sa më shumë.
Ndër rolet që keni interpretuar, a ka ndonjë prej tyre ku ndoshta e keni gjetur më shumë veten?
Secili prej roleve të mia ka diçka të ngjashme me mua. Sepse, vjen prej meje, buron nga unë. Çdokush nga ne ka një botë të tijën emocionale, një mënyrë specifike se si i qaset punës, sesi e shohim një personazh. Jam e bindur se rolet e mua mund t’i luaj shumë bukur dhe një tjetër aktore. Nuk është se e kam zbuluar unë Telmën, dhe asnjë Telmë tjetër nuk do të funksiononte. Ka shumë Telma në botë, po aq sa ka edhe aktore dhe mendoj se secila prej tyre do ta zbulonte më të bukurën nga vetja brenda një roli. Kështu që mendoj se rolet e mia kanë pak Ilire, por njëherazi rolet janë edhe një vulë, një gjurmë tek Ilirja. Këtë e shikoj po ashtu si një kombinim shumë të bukur.
Jeni rikthyer në Tiranë për “Natën, Ma!”, një shfaqje e fortë dramatike, ku ju sillni emocione të forta të një nëne. Si e keni përjetuar këtë rol si aktore, por edhe në një aspekt më personal, si nënë e tre vajzave?
Është një rol, një proces shumë kompleks. Kjo pikësëpari falë tekstit fantastik, e pastaj edhe për bashkëpunimin që arrihet . E ndaj fatin e nënës dhe të bijës me një aktore, si Egla ceno, në një mënyrë shumë të bukur, që përcjell ndjeshmëri të lartë. Mandej Ema është e jashtëzakonshme dhe i kushton vëmendje maksimale çdo nuance që ne duhet të kërkojmë e nxjerrim nga vetja. Kjo pjesë më ka bërë që, jo vetëm si nënë e tre vajzave të kthej sytë nga vetja, ta vëzhgoj veten, duke pyetur: A ka pasur një moment që unë kam qenë kështu, që kam reaguar në këtë mënyrë?! Pastaj jam kthyer edhe më në kohë, si bija e një nëne duke pyetur përsëri veten: A kam qenë unë kështu ndonjëherë? Si jam sjellë unë me ‘nanën’ e si ajo me mua. Kështu pyetje pas pyetje reflektimi është shumë i bukur, kaq personal edhe profesional në të njëjtën kohë. I gjithë ky proces i ka dhënë një dimension më shumë shfaqjes, sepse është një përjetim i ndjerë, i bukur. Është i tillë ndoshta edhe sepse nuk ka përgjigje. Për aq sa zgjat shfaqja, ne prekim, gërmojmë, përjetojmë, zbulojmë, por nuk arrijmë të zgjidhim asgjë. Pra është një proces, një vorbull, nëpër të cilën të gjithë njerëzit kalojnë.
Është një komunikim siç e thatë edhe ju shumë, kompleks nënë e bijë ai i Telmës me Xhesit. Sa e vështirë është të arrihet kjo urë dialogimi mes palëve në jetën reale, të kuptohesh, të kuptosh dhe të bësh një zgjedhje?
Është e vërtetë në këtë shfaqje shkojmë drejt komunikimit me një vështirësi të madhe. Diçka që unë nuk e has gjithmonë me vajzat. Pra si prind duke dashur të bësh më të mirën, nuk e di se cilën rrugë të zgjedhësh. Nëse duhet të thuash “Po”, apo “Jo”. Mandej janë dilemat, se deri ku duhet ta nxitësh. Dilema të mëdha e komplekse që vijnë me shumë ngjyrë. Në shfaqje ndodh komunikimi, nën një presion shumë të madh. Ndërsa, unë me vajzat kemi një marrëdhënie shumë të afërt dhe dialogojmë lehtë. Kemi punuar shumë të dyja palët në këtë aspekt, i jam dedikuar shumë kësaj pjese.
Ju jeni gjithashtu pedagoge për Artet në Prishtinë, si e shikoni ecurinë e aktorëve të rinj, a ka mes tyre talente?
Mendoj se po rritet një brez i ri artistësh shumë i talentuar. Duke punuar si pedagoge e vërej këtë, mirëpo fati i keq i tyre është se Kosova ka mbetur ende e izoluar. Është diçka të cilën ne e përjetojmë, një padrejtësi shumë e madhe që na është bërë. Një izolim i tillë nuk ka të bëjë vetëm me faktin se dikush duhet të ngjitet në avion e të shkojë në një tjetër vend, por ka të bëjë me dhunën e peshën psikologjike që njeriu e pëson kur është i izoluar, e nuk ka mundësi për të bërë një zgjedhje të lirë. Ndikon shumë, ndikon keq nga ana psikologjike. Pra tek të rinjtë nga ky fakt, has një lloj shuarje të shpresës, mbyllje të vizionit. Diçka e tillë bën që motivimi për punën të bjerë, sepse ata mendojnë se ajo që bëjnë qëndron brenda një kornize, vetëm brenda për brenda. Në këtë mënyrë fillojnë kompromiset me vete, çka bën që ndonjëherë të mos hapen disa dyer, të cilat edhe pse mund të mos jemi të vetëdijshëm janë aty për ne. Izolimi ndjehet, është një peshë që e ndiej si pedagoge dhe profesioniste. Shpresoj që diçka e tillë të ndryshoj shumë shpejt pasi do të ndryshonte mentalitetin dhe qasjen ndaj punës së tyre. Sepse, fakti që puna mbetet vetëm brenda kufijve shpesh demoralizon. Zbeh dëshirën, ndjenjën e vetëvlerësimit të ballafaqimit jashtë kufijve. Izolimi mund të bëhet konsumues.
Ana tjetër e medaljes, së paku për ju si profesioniste është pjesëmarrja në kompeticione të rëndësishme ndërkombëtare qoftë me produksione nga Shqipëria apo nga Kosova. Si jeni ndjerë gjatë këtyre momenteve?
Është një vlerësim shumë i madh. Kjo edhe duke pasur parasysh se sa vonë kemi filluar në krahasim me të tjerët. Pra jemi të freskët në këtë treg që shpesh konsiderohet “monstruoz” dhe të evidentohen vlerat shqiptare është një arritje e madhe. Është një proces që po vazhdon me hapa shumë të sigurtë dhe kjo më gëzon akoma më shumë. Kemi një gjeneratë të jashtëzakonshme të regjisorëve, një përqindje shumë të mirë të grave kineaste, duke pasur parasysh situatën. Jam shumë e lumtur që kjo derë është hapur dhe kam besim se do të vilen shumë frute në këtë aspekt.
2 vite më parë u nominuat nga “League Professional Theatre Women në New York”, si një nga 20 aktoret më të mira në botë, ndërkohë që jeni vlerësuar me çmime të tjera të rëndësishme. Si i përjetoni të tilla suksese?
Një shprehje e mençur thotë se “Lajkat, çmimet janë të bukura, duhet t’i shijosh, por të mos i mbash afër. Duhen lënë anash”. Pra sado që ta në gëzojnë, unë i konsideroj më tepër si një dëshmi se puna duhet të vazhdojë me më seriozitet, përkushtim dhe dashuri. Ndonjëherë më gëzojnë më shumë fjalët e njerëzve, mbështetja e publikut, energjia që ai më jep duke më shpërblyer punën që çdo ditë kam bërë në kinema apo teatër.
Cilat janë emocionet që përjetoni pas një shfaqjeje? A ka ndonjë moment që mund të veçonit?
Ka shumë… Çdo shfaqje, çdo publik, çdo individ që vjen në sallë më sjell diçka me vete. Përjetimet e publikut, janë të veçanta, asnjë natë nuk është njësoj. Mendoj se është kjo që e bën të bukur teatrin, që një person, aktor, i jep jetë një personazhi, duke krijuar njëherazi një audiencë të re. Kontakti me publikun është gjithmonë një komunikim i freskët që ndodh aty për aty, e që nuk përsëritet asnjëherë njësoj. E vërtetë që i jap shumë publikut, por edhe marr shumë prej tyre.
Dikur patët mundësinë për tu bërë mjeke duke iu dedikuar këtij profesioni për tre vjet. Nëse do të ktheheshit pas në kohë do të rizgjidhnit përsëri aktrimin?
Mendoj se po! Unë kam shumë imagjinatë dhe ndonjëherë fantazoj: po sikur të isha bërë kështu? Po sikur të kishte ndodhur kështu? Ne kemi një shans të vetëm, dhe jetën nuk mund ta paramendojmë, as të kthehemi pas e të shohim se si do të kishte qenë, por unë jam shumë e kënaqur për zgjedhjen që kam bërë. Siç e thash më sipër jap shumë nga vetja, por njëherazi edhe marr po aq nga të tjerët. Diçka e tillë më bën një njeri shumë të lumtur!/ Gazeta Shekulli
Vepra artistike e njohur si “Ura e kaltër e dashurisë”, në Prizren, mëngjesin e sotëm është zgjuar e dëmtuar e e çveshur.
Dëmtimi i “Urës së kaltër të dashurisë” ku njerëzit vendosin dryrë të ndryshëm si shenjë dashurie, ka ngjallur indinjatën e Organizatës jo-qeveritare “Ec ma Ndryshe”
Akti i dëmtimit të saj nga “Ec ma Ndryshe” po thuhet të jetë shkaktuar nga persona të pandërgjegjshëm. Kjo organizatë poashtu ka kërkuar nga institucionet përgjegjëse që të marrin masa adekuate që raste të tilla të mos përsëriten në të ardhmen.
“Persona të pandërgjegjshëm kanë dëmtuar veprën artistike “Ura e kaltër e dashurisë” në Prizren e cila që nga viti 2015 është shndërruar në një atraksion për banorët dhe vizitorët e këtij qyteti.
EC Ma Ndryshe fton organet e rendit në Prizren që të hetojnë këtë rast dhe mbesim me shpresën që përgjegjësit do të dalin para drejtësisë. EC poashtu kërkon që institucionet përgjegjëse të marrin masa adekuate që raste të tilla të mos përsëriten në të ardhmen”, thuhet në shkrimin e organizatës, publikuar në rrjetin social “Facebook”.
“Ura e kaltër e dashurisë” është punim i inspiruar nga ura e famshme e Parisit “Pont de l’Archevêché” dhe është pjesë projektit “Aktivizmi kulturor dhe urban në Prizren”, realizuar nga OJQ-ja “Ec Ma Ndryshe”./Ndërtimi.info/
Regjisorja Marigona Bekteshi Ferati do të prezantojë Kosovën dhe Shqipërinë në Festivalin Ndërkombëtar të Teatrove “Gavran fest”, në Pragë të Republikës së Çekisë, shkruan KultPlus.
Shfaqja “Si Ta Vrasim Presidentin” e Bekteshi-Feratit vazhdon të mbetet në repertuarin e skenës së vogël në Teatrin Kombëtar të Kosovës. Kjo shfaqje me pjesëmarrjen në Pragë të Çekisë, do ta prezantojë Teatrin Kombëtar të Kosovës, kurse shfaqja “Sundimi i Gruas” nga po kjo regjisore, do të përfaqësojë teatrin “Petro Marko” të Vlorës.
Shfaqja “Si ta vrasim Presidentin”
Te
dyja këto shfaqje, të inskenuara nga regjisorja Bekteshi
Ferati janë përzgjedhur të
prezantojnë Kosovën dhe Shqipërinë në Festivalin Ndërkombëtar të Teatrove “Gavran Fest” që këtë vit shënon edicionin e tij të
10-të.
Regjisorja
Bekteshi Ferati, shprehet tejet e lumtur për selektimin e këtyre shfaqjeve në
mesin e shfaqjeve të tjera nga shtete te ndryshme. Lidhur me këtë, ajo falënderoi
Teatrin Kombëtar të Kosovës dhe Teatrin “Petro Marko” në
Vlorë.
Festivali “Gavran Fest” do të mbahet nga 7 deri me 12 Tetor të këtij viti në Pragë
.
Në ketë festival do të prezantohen dy trupa teatrore, njëra nga Kosova dhe tjetra nga Shqipëria. Nga Kosova do të prezantohet trupa e shfaqjes “Si ta vrasim Presidentin”, e që përbehet nga Rabie Kryeziu, Mirsad Ferati, Fatmir Haliti dhe Njomza Tmava. Ndërsa trupa nga shfaqja “Sundimi i Gruas” përbëhet nga aktorët nga Shqipëria: Dori Caushi, Artan Islami, Margent Caushi dhe Seliana Dalipi.
Gjithashtu
regjisorja Bekteshi Ferati, falënderoi edhe Ambasadën e Republikës së
Kosovës në Pragë dhe Ambasadën e Republikës së Shqipërisë në Prage, te cilat janë shprehur të
gatshme të mbështesin prezantimin e Kosovës dhe Shqipërisë në festivalin “Gavran Fest” për
edicionin të 10-të.
Në Qershor të vitit 2018 regjisorja Marigona Bekteshi Ferati, inskenoi dramën “Si Ta Vrasim Presidentin” në skenën e vogël të Teatrit Kombëtar të Kosovës. Kjo shfaqje për herë të parë solli në Kosovë autorin Miro Gavran./ KultPlus.com
Shumë civilë shqiptarë u vranë në luftën e fundit në Kosovë.
Një numri të madh të tyre nuk iu gjetën kurrë eshtrat, por ka edhe raste kur këto mbetje u morën nga ekipe ndërkombëtare dhe nuk u kthyen asnjëherë, si në rastin e Habib dhe Atifete Konjushës.
Kushdo që ka vizituar qytetin e vjetër historik të Shkodrës është joshur nga çfarë natyra e ka stolisur. Në hyrje të pret kalaja hijerëndë, ku përpara syve të shfaqet Rozafa, që të krijon imazhin e një nuseje me tabaka në dorë, që të uron mirëseardhjen. Lumejtë, Drini dhe Buna që bashkohen pak metra larg kalasë e plotësojnë pejsazhin me ishujt plot gjelbrim, që lundrojnë në ate gjerësi ujore.
Hija e Taraboshit që reflektohet në ato ujëra rrethues, merr ndriçim nga rrezatimi i valëve të Liqenit, duke i dhënë një forcë mbrojtëse. Në hyrje nuk kanë mbetur shumë gjurmë nga qytetërimi i vjetër, (janë prishur gjatë periudhës së komunizmit) prap se prap në qendër të qytetit të Shkodrës ndeshesh me ndërtime të një arkitekture të stilit klasik, të trashëguar nga dora e artistit të madh shkodran, Kolë Idromeno. Dikur Pjaca e Vjetër, sot Pedonale, është e shtruar me gur dekorativ, që krijojnë një mozaik të harmonishëm me ndërtesat karakteristike, në të dy anët e sheshit.
Arkitektura e Pjacës së vjetër nuk ka ndryshuar. Inxhinieri arkitekt, Kol Idromeno, ka përshtatur stilin e ndërtimeve veneciane, që i kanë rezistue kohës, duke ruajtur edhe sot autenticitetin. Në atë shesh të mirorganizuar, është përfshirë edhe Muzeumi Kombëtar i Fotografisë Marubi, që mban koleksionin më të famshëm të fotografisë shqiptare që prej vitit 1865. Si nxënës i Pjetër Marubit, në pikturë dhe në fotografi, edhe Kola djalë i ri e realizoi një studio të tillë, kur u kthye nga studimet nga Venecia. Ai hapi një Atelie Fotografie “Dritëshkronja e Kolës”, ku mori vlera si një artist gjithnjë në rritje.
Kol Idromeno (1860-1939)
Duke ecur në Pedonale të bie në sy ndërtesa e “Kafes së Madhe”, si lokali më atraktiv, po edhe kjo vepër e Kol Idromenos, që të le përshtypjen sikur po kalon në një rrugë të vjetër vjeneze. “Kafja e Madhe” asht vendi më i preferuar për takimet e shkodranëve, gjithashtu edhe për të huajt që vinin të vizitonin qytetin e lashtë të Teutës.
Emri i Kolë Idromenos është bërë i njohur me pikturat e famëshme: “Motra Tone” dhe “Dasma Shkodrane” që e identifikojnë lehtë emrin e autorit, si Mikelanxhelo i Shqipërisë. Të gjitha pikturat e tjera të Idromenos kanë vlera, sepse secila ka veçantinë e vet artistike.
Më pëlqen të veçoj pikturën “Oborri shkodran” se më duket vetja si në shtëpinë time, sepse jam rritur në një mjedis të tillë me lule shumëngjyrëshe dhe pemë dekorative, ashtu siç i ka harmonizue me dorë të lirë, artisti i madh, në atë telajo.
Në parajsën e gjelbërimit që rrethojnë pusin me gur të gdhendur ndihen këngët dhe melodite që kompozitori Idromeno ia ka kushtuar luleve. Edhe lulet në atë oborr duket sikur këndojne, sepse ngjyrat i kanë dhënë muzikalitet atij peisazhi. Nuk besoj të ketë një vend tjetër si në Shkodër që t’ju kenë kënduar me kaq pasion luleve; karafilit e zambakut, lule borë e marangjylit, drandofiles e lule vjollcës …
që personifikojnë bukurinë rinore, dashurinë e sinqertë, delikatesën njerëzore, shpirtin e pastër dhe fjalën e ëmbël. Në Shkodër edhe kur të shajnë të thonë: “T’marrtë e mira!” ose “Ta marrsha t’keqen!”
E pra ky artist i madh, piktor, fotograf, kompozitor, arkitekt, asht Nikollë Kolë Idromeno (1860-1939). I lindur në Shkodër, por me origjinë nga Çamëria.
Familja e tij me origjinë nga Arvanitasit e ishullit Hidra të Greqisë, i përkisnin religjionit ortodoks. Ata erdhën në Shkodër nga Parga e Çamërisë. I jati, Arseni, ushtronte profesionin e marangozit, ku shpesh merrte edhe Kolën e vogël me prirje për të vizatuar, të zbukuronte orenditë që mbaronte.
Martesa e Kolës me vajzën qytetare, Roza Saraçi, e shkodranizoi edhe më shumë, u dha pas muzikës popullore, kompozimit dhe instrumentit. Merrte pjesë në ceremoni dasmash bashkë me motrën Tone, e cila këndonte sikur të kishte mbaruar shkollë për kanto. (Shiko pikturën “Dasma Shkodrane”) Më vonë vdekja e djalit të vetëm dhe e motrës Tone në moshë të re e pikëlluan thellësisht, por kurrë nuk u tërhoq nga rruga e një artisti patriot. Lidhjen me paraardhësit, Kolë Idromeno e ka paraqitur në pikturën “12 luftëtarët e Pargës në Lundër”. Mendja menjëherë të shkon për të identifikuar trimat luftëtarë të Pargës dhe të mbarë Çamërisë. Lundra në vetvete mbart një histori sa heroike, aq edhe të dhimshme. Ata që ishin në lundër mund të ishin ortodoks shqiptarë, që u detyruan të largoheshin, sepse nuk pranonin të quheshin grek për hir të religjionit. Ata mund të ishin myslimanë shqiptarë që ua mohonin nacionalitetin, tokën pasurinë dhe trashigiminë, për këtë i zbonin me forcë nga vendlindja.
Mitrush Kuteli (1907-1967)
.
Në ate varkë mund të ishin edhe paraardhësit e Mitrush Kutelit të religjionit ortodoks, nga fisi i përmendur Kuteli nga Arta e Çamërisë, që i përjetësoi në vargje biri i tyre, Dhimitër Pasko, duke ngritur zërin vendosmërisht: “Se jam këtu, kur s’kish njeri dhe as kufi, as fqinjëri… Se… nga një det në tjatrin det isha zot vetë… Unë jam këtu dem baba dem…”
Mitrush Kuteli Por të gjithë ata në lundër ishin luftëtarë shqiptarë, në përpjekje të përbashkët për të shpëtuar kombin nga pretendimet gllabëruese të fqinjëve. Ishin ata që bashkuan idealet dhe armët në “Lidhjen Shqiptare të Prizrenit”. Atje ku u bashkuan Abedin Dino i Prevezës, personalitet i përmasave mbarëkombëtare, me Daut Boriçin, kryetar i lidhjes së Prizrenit për Shkodrën, dijetar i shquar. Hodo Sokoli me Hoxhë Hasan Tahsinin e Çamërisë, Abdul Frashëri më Lekë Ivanajn e Trieshit… Atje u bashkuan edhe dy më të rinjtë e kuvendit, Çami i ri nga Shkodra Kolë Idromeno (1860-1939) me Isa Boletinin e Mitrovicës, (1864-1916) për të kundërshtuar copëtimin e Shqipërisë dhe dhënien e Çamërisë, Mbretërisë Greke. Mbrojtjen e këtij pretendimi e deklaroi me forcë edhe Vaso Pashë Shkodrani, i cili mund të ishte në lundrën e Idromenos së bashku me Abedin Dinon e Prevezës dhe Hoxhë Tahsinin e Ninatit të. Çamërisë. Kur shkruan:
“Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë/ Gjithkund lshon Dielli vap’ edhe rrezë/ Asht tok’ e jona prindtë na e kanë lanë/ kush mos na preki, se desim tanë.” Pashko Vasa
Atje ku ishte Bashkimi Shpirtëror i Kombit, aty ishte Vaso Pasha. Që kur ishte i ri kishte luftuar me armë në dorë në Itali, krahas Garibaldit për çlirimin dhe bashkimin kombëtar të Italisë. E me ate eksperiencë, si mazzinian, luftëtar dhe idealist themeloi institucionin e tolerancës fetare, në funksion të bashkimit kombëtar me emrin “Feja e shqyptarit, asht Shqyptaria” me të cilën nderohemi edhe sot me këte trashëgimi. Në nderim të ketij Apostulati,
Shkodrani nuk u kursye për të vepruar në të gjitha drejtimet. Në vitet 1860, me një grup intelektualësh, Zef Jubani, Vaso Pasha e Hasan Tahsini… organizuan kryengritjen antiosmane në Shqipërinë e Veriut, në Mirditë.
(Për dijeni Hoxhë Hasan Tahsini kishte kaluar shumë vite në Shkodër, kur i jati ishte caktue si Myfti në qytetin verior dhe, Hasani, vazhdoi shkollën në Medresenë e Mustafa Bushatit, ku u bënë shokë me Daut Boriçin dhe të dy më vonë u bënë të përmendur për dituri.)
Përsëri ishin bashkë, Vaso Pasha, Hasan Tahsini, Abedin Dino, Sami Frashëri… në shumë organizime.
Gjatë luftës Ruso-Turke, kur forcat greke zbarkuan nga Korfuzi në Sarandë, të mobilizuar nga Rusia në emër të Panortodoksisë dhe shqiptarët përjashtoheshin si subjekt i së drejtës kombëtare, këta intelektualë luftëtarë, krijuan në Stamboll, Komitetin për Mbrojtjen e të Drejtave Kombëtare.
“Komiteti i Stambollit” ngriti në këmbë gjithë Çamërinë e Labërinë, në mbrojtje të territoreve shqiptare nga invazioni grek. Vaso Pashë Shkodrani, kur ishte këshilltar pranë Valiut të Kosovës me 1877, ishte ndër nxitësit kryesor me Hasan Tahsinin e Çamërisë, Abdyl Frashërin, Abedin Dinon dhe ishin në brezin e parë të tubimit mbarë kombëtar, “Lidhja e Prizrenit” me 1878.
Pikturë e Kol Idromenos
.
Kështu ishin së bashku në krijimin e Alfabetit të gjuhës shqipe në Stamboll dhe në shumë aktivitete mbarëkombëtare. Po bija e Çamërisë, Elena Gjika ç’lidhje ka me vajzat shkodrane, me Zef Jubanin, Pashko Vasën… Një personalitet i shquar i kulturës dhe historisë shqiptare, që e nderon qytetaria shkodrane…
Një dijetare e njohur në të gjithë Evropën e deri në Amerikë, është Princesha Rumune, Dora D’Istria, me origjinë shqiptare, me nënë nga Çamëria. Më pëlqen të zgjatëm me këtë figurë sepse i bën shumë nder kombit tonë jo vetëm, si grua e vitytshme por edhe për mësimet këshilluese që ka lënë, të cilat i kanë rezistue kohës dhe janë aktuale për politikën shqiptare në lidhje me ate evropiane.
Ajo është e afirmuar si shkrimtare, publiciste, shkencëtare e nivelit botëror. Personaliteti më në zë që ka pasur historia jonë e cila kishte lidhje me njerëzit më të shquar si De Rada… Ajo dha një kontribut të çmuar edhe për “Lidhjen e Prizrenit”.
Ajo nga studimet e folklorit shqiptar nxori veprën “Kombësia shqiptare sipas kengëve popullore”1866. Ajo që ngriti zërin për emancipimin e gruas shqiptare dhe të kombësive të tjera. Gruaja më e shquar e shek.19 dhe e të gjithë kohërave, me një zemër fisnike, një mendimtare rigoroze e nivelit më të lartë intelektual.
Ajo la porosi të vyera për zgjidhjen e problemeve kombëtare. “Përpjekjet që do të bëjnë shqiptarët, për të krijuar bashkimin e tyre intelektual, shkencor e moral, është baza e bashkimit politik, ata që do të kryejnë këte vepër do të hedhin themelet e Shqipërisë së ardhshme” “Ditën kur Shqipëria jonë do të ketë aq bujq, sa ka ushtarë, ajo do të bëhet vendi i parë në lindje. Uashingtoni i madh u kthye në tokat e tij, mbasi krijoi shtetin më të begatshëm të botës së re.”
“Me që bashkatdhetarët e Skënderbeut janë pellazgë, ata nuk duhet të harrojnë se familjes së ndritur Pellazge i është dashur të mbrojë vendin e të parëve të saj nga sulltanët, por edhe nga pushtuesit sllav. Serb Dushani i ka rrëmbyer Shqipërisë më shumë krahina se padishahu i Stambollit.” Duke ngritur me të madhe çështjen e Tivarit shqiptar,
studiuesja Elena Gjika këshillonte: “Shqiptarët duhet të merren vesh me njeri tjetrin… Të mos ketë më as gegë, as toskë, as lebër as çamër, po bij të devotshëm të të njëjtit Atdhe… Detyra më e ngutshme është përhapja e arsimit në gjuhën shqipe, pa të cilën nuk mund të realizohet bashkimi kombëtar”
E vlerësuar nga Mazzini dhe Garibaldi për vlerat e demokracisë të të shtypurve të Ballkanit, dha ndihmesën, për të hedhur bazat për ndërtimin e një Evrope të popujve që forconte Evropën e shteteve.
Në preferencat e saj, si model për t’u ndjekur mund të ishte Zvicra, sepse ishte i vetmi vend në Evropë ku kishte triumfuar sistemi republikan, pavarësisht me popullsi të ndryshme e me fe në kundërshtim me njera-tjetrën, ishte e organizuar në mënyrë demokratike me kantone.
Për gjithë këte kontribut, Princesha rumune me origjinë shqiptare, merr një dhuratë mirënjohje nga vajzat shkodrane.
Nuk kishte shumë kohë që ishte kthyer nga Amerika, ku ishte pritur me nderime nga shkrimtari i madh amerikan Longfelloë, autor i poemës Scanderbeg, përkthyer mjeshtërisht nga Longfelloë, Noli:
Në pritjen që shkrimtari rezervoi për princeshën ishte shumë entuziast që po e nderonte Zonjën në fjalë. “ëe have house full of people; and today a ëallachian Princess, Dora D’Istria, is coming to
dinner” Ndër të tjera e cilëson “Një yll brilant”, jo vetëm nga bukuria e jashtme, nga mençuria, nga sjellja, karakteri dhe formimi i saj, por mbi të gjitha vlerëson thjeshtësinë (the supreme excellence is simplicity) duke e lartësuar deri në madhështi. Poeti duke çmuar idetë e saj theksonte: “Dora D’Istria energjikisht mbron të drejtat e grave (“ I believe she strenuously maintains the Right of Women” Nahant July 22, H.W.L.
“Ajo edhe për gratë amerikane duhet të jetë një shembull i shkëlqyer!” (To the women of America she must ever be a shining example… a brilliant star!”
Vlerësimin që merr Elena Gjika, kësaj rradhe nuk është nga nivele të larta akademike, por nga një botë e madhe shpirtërore e vajzave shkodrane, të shkollës stigmatine, që frekuentonin pa dallim feje.
Ato shprehin mirënjohjen dhe admirimin për motrën e tyre, Elena Gjika, duke i dërguar “Nji Pendë Argjendi”, me anë të At Leonardo De Martino (1830-1923) prej Greci, M.O.
“Nderim Thonë se je e ambël, e mirë, se zemrën e ke të madhe po si të hollë ke menden, bijë kreshnikësh, por edhe motra jonë;
Thonë se natyra yte asht e denjë për Skeptër, Prej njerit pol te tjetri, gjithkush kështu shprehet. E në zemrat arbnore tashma ke nji mbretni; Por na, qi nuk kemi Nji skepter ari, Nji Fron… Nji Pendë argjendi, dhunti ta japim. Asht dhunti e vogël, nji mend, por difton sa të don e të nderon Arbnori! 2 Prill 1881.”
Përgjigja dinjitoze vjen menjëherë nga Mbretëresha shpirtërore e vajzave, e cila vlerëson dashamirësinë e tyre me xhestin fisnik, si mjet ndërlidhës për të ofruar raportet njerëzore. “E mora me mend pendën e bukur të shqiptareve të mija të dashura, të cilat do të kisha dëshirë t’i përqafoja një ditë. Uroj që kjo penë më e fortë se një skeptër të përdoret gjer në fund te jetës sime për mbrojtjen e nderit dhe të drejtave të Shqipërisë,
Atdheut tim të nderuar”. Ata vajza vinin nga një institucion, ku koncepti i mirënjohjes zinte pjesën më të madhe të kulturës së tyre. Megjithëse të varfëra, por shumë të pasura në virtyte, ditën të vlerësojnë mendjen, sjelljen, sakrificën e një atdhetareje të famshme shqiptare. Ata i bënë një nderim jo vetem institucionit të tyre, kulturës qytetare shkodrane, por mbarë Shqipërisë duke lartësuar një zë të fuqishëm të kulturës Evropiane dhe botërore.
Vajzat e parafytyruan statujën e Princeshës së tyre, me pendën në dorë si statuja e Jupiterit që mbante në dorë një skeptër.
Vajzat në mendjen dhe në zemrën e tyre e kishin ngritur statujën e princeshës me pendë në dorë duke firmosur aktin e bashkimit kombëtar siç e kishte shprehur ajo: “Uroj që bashkimi, zgjuarësia dhe veprimtaria e shqiptarëve të mos lejojnë që vëmendja e paqëndrueshme e Evropës të përqëndrohet gjetiu! Sot vitet vlejnë shekuj, historia ecën me hapa të shpejtë para syve tanë, e kjo nuk duhet harruar…”
Vajzat nuk e kishin harruar dedikimin me poezi nga poeti shkodranë Zefi i Ndokë Ilisë prej Jubanit, (Zef Jubani 1818-1880, ideolog, ekonomist, folklorist, shkrimtar, luftëtar.)
Ai shkruan “Kangë Lavdit për të nderueshmen Zojë e dijetare në shkrim Dora D’Istria” duke përmendur se si princesha, me punë e art ishte përpjekur të ndriçonte Shqipërinë duke ndihmuar shqiptarë e arbëresh. Ajo do të përgjigjet në një artikull te “Revista Europea”, z. Jubanit i cili e kishte njohur personalisht Dora D’Istrian dhe në nderim të saj, me 1868 i kushtoi këtë poezi: “Princesha prej fisit të zotnive të Shqipnisë”
( Poezia e Jubanit u botua për herë të parë me 1870 në një përmbledhje poezish të shkruara, kushtuar kësaj shkrimtareje të madhe për përkrahjen e çështjes kombëtare me përfaqësues nga inteligjenca Shqiptare, arbëreshet e Italisë dhe të Greqisë që mund të quhet Manifesti i parë i përbashkët i lëvizjes letrare kombëtare.
Në shenjë falenderimi princesha Gjika u dërgon foton e saj me autograf).
Dora d’Istria – Elena Gjika (1828-1888)
Vargjet e poetit Zef Jubani për princeshën shpirtërore Elena Gjika, Dora D’Istria
Ti je nji ylle na shndrit Arbnin/ Me dije, me t’mira e me bukuri/ Me dashtni tande je tui n’a pertrin/ Nji gazmend t’math e nji lumni/ Drita e Mendes s’ate asht tui lulzue/ si drita e syve asht sjellë për mbi ne/ Perëndija për t’mirë tonë t’ka krijue, e me sjellë marë dhen tonë ti ke le/ Ndër hyj ti pra je regjinesha./ Që Dora D’Istria t’emnojnë/ Për Shqypni ti je begtaresha,/ Që gjithkund e ktu të nderojnë./ Po! Shpnesa e ambël je për ne,/ Pse zemra jote asht fort e mirë/ Sjelli sytë e t’e mos harro këte dhe/ T’kesh edhe për ne mall e dëshirë.
Si shqiptarët dhe personalitete te larta botërore e nderuan atdhetaren Elena Gjika ashtu edhe ajo nuk harroi kurrë të nderonte trimërinë shqiptare, njerëzit që u flijuan për padrejtësitë që po i bëheshin kombit shqiptar. Kur u bë qytetare nderi e Athinës, vizitoi në Misolongj, varrin e Boçarit duke thënë: “U luta që të shoh një ditë të valojë mbi varrin e Kastriotit të madh flamurin, që ai e ka mbajtur në njëqind beteja. Na u realizoftë kjo aspiratë!”
Ishte me vend vizita në varrin e Boçarit për t’i kujtuar sakrificat që kanë bërë shqiptarë në revolucionin grek për pavarësinë e Greqisë dhe për t’ju thënë atyre:
“Grekët duhet të mësohen ta konsiderojnë Epirin për atë që është në realitet, domethënë të shohin në të Toskërinë, dhe cilido që do të orvatet të vendosë mbi fatin e shqiptarëve pa pëlqimin e tyre, shpejt ka për t’u ndeshur me vështirësitë e pakapërcyeshme që është në kundërshtim me idetë e kohës sonë.”
Vazhduesit e këtyre zërave të dëgjuar nuk mungojnë edhe sot, brenda në Shqipëri dhe jashtë saj. Një personalitet i diasporës në Amerikë, inxh. Sali Bollati, pedagog i kimisë në Universitetin e Tiranës, dekada më parë, vjen në cilësinë e autorit me librin “Çamëria Shqiptare”. Nuk është e papritur një vepër për Çamërinë nga ana e autorit sepse emri i tij është i njohur nga shumë artikuj si vazhdimësi e të gjithë patriotëve shqiptarë që s’pushuan së kërkuari të drejtat për trevën jugore shqiptare të aneksuar padrejtësisht nga Greqia.
Libri ka ardhur në një kohë kur personalitete të larta të diplomacisë greke pohojnë zyrtarisht se nuk ekziston “Çështja Çame”, kur “kali grek” po kalëron në hapësirat shqiptare në format nga më të sofistikuarat. Autori, në tregimin e ngjarjeve është më i vërteti, sepse kishte ardhur në Shqipëri i vetëm, i mbijetuar nga masakrat greke, të njohura botërisht. (Me vranë gjyshin
82 vjeçar, pasi e tërhoqën zvarrë në shkallët e gurta, babain Ibrahim 52 vjeç e masakruan e vranë të shkolla, nanën Betulla 36 vjeçe e rrëmbyen nga krahët tona dhe e vranë brenda xhamisë, vëllanë Ferhatin 13 vjeç e vranë rrugës, kur po shkonte të halla, ndërsa gjyshën 72 vjeçare, më motrën e vogël i mbyllën në kampin e përqendrimit
në Paramithi, ku vdiqën nga uria dhe sëmundjet. Vëllai 5 vjeç na vdiq rrugës kur po largoheshim për në Dukat të Vlorës, në atë dimër të ftohtë Sali Bollati). Gjergj Komnino vetëm në dy vargjet e para të poezisë e jep tragjedinë Çame: Paramithi, Paramithi/ O Pellg më gjak/ O vend fatzi/ Aty ku hynë Zervonazisti Greek/ ku hapen varre më hendek/…
Edhe pse fëmijë, atë çfarë i panë sytë, i mori plagë në zemër, por kurrë nuk i harroi.
Mbajti mbi supe statusin e jetimit, pa ju përkulur mëshirës, kudo që u strehua, në jetimore a konvikte gjeti forca për t’i bërë ballë vështirësive të jetës. Duke pasë prioritet shkollimin fati e çoi deri në Shkodër, ku mori mësimet në Gjimnazin e qytetit. Në atë gjimnaz ku kishte lënë emër drejtori më i suksesshëm i atij institucioni,(e përmend autori në libër) Prof. Dr. Mirash Ivanaj, i cili gjatë kohës që ishte në atë shkollë kishte bashkuar studentë nga gjithë trevat shqipfolëse, nga Kosova dhe Çamëria. Një student i atij Gjimnazi, Veis Sejko nga Çamëria (1912-1985) shkruante për drejtorin: “Dr. Mirash Ivanaj “ka qenë i pari mësues që na ka mësuar se dashuria për Atdhe s’ka kufi dhe ligjet nderohen mbi të gjitha…”
Shkodra u bë për studentin Bollati streha më e ngrohtë, jo vetëm nga shoqëria që krijoi pa dallim religjioni, por edhe nga gjurmët e personaliteteve çame që gjeti në Shkodër. Pjaca e Shkodrës i bashkonte të rinjtë në xhiron e darkës, në piktakimin te
“Kafja e Madhe”, ku detyrimisht duhej të përshëndetëshin me arkitekturën nga dora e artistit të madh me origjinë nga Çamëria, Kolë Idromeno.(Për kuriozitet, mund t’ju bëjë përshtypje përdorimi i epitetit “e Madhe” në disa emërtime në Shkodër si Arra Madhe, Malësia e Madhe, Rruga Madhe, Kafja Madhe, Kisha Madhe… e lidhur kjo me krenarinë dhe nderimin që kanë për vendin e tyre, për trojet që ia kanë shkëputur
grabitqarët fqinj. Atë pak tokë që ju ka mbetur, e zgjerojnë në zemrën e tyre, i japin përmasa, duke luftuar me shpresë, për ta bashkuar një ditë në kufijtë që ka caktuar Zoti).
Këte cilësi ja ofroi Shkodra, inxhinier Sali Bollatit, të cilat i përjetoi dhe i përthithi në shoqërinë e mirë të shokëve dhe miqëve shkodranë. Sa herë vizitonte Kishën e Madhe, në raste festash, me miq e shokë të fesë katolike kundronte, dhe i vërente me kujdes, pikturat murale dhe të kupolës, si ato të Prof. Simon Rrotës dhe të Idromenos.
Diçka e cimbiste, dhe në këte vështrim bënte një lidhje, një trashigimi, mbiemri Idromeno ia çonte mendimet më larg, diku, atje, afër vendlindjes së tij, sepse vetëm Ai e dinte më mirë se kushdo se ku bie Parga dhe ishulli Hidra. Sa për shkodranët as nuk mund ta çonin nëpër mend se Kolë Idromeno ishte me origjinë nga Çamëria.
Kur shokun e tij të ngushtë, si vëlla inxh. Bujar Golemin, e caktuan të shkatërronte Kishën e Madhe më 1967, e cila u kishte shpëtuar termeteve 1905, dhe gjyleve të Malazesëve me 1913, inxh. Bollati përjetoi një shqetësim të madh për përgjegjësinë që i kishin ngarkuar mikut më të afërt. Por inxhinier Golemi, me urtësi dhe mençuri, diti të veprojë me largpamësi. Si maskoi pikturat murale dhe kolonat e Altarit, e ktheu mjedisin e kishës në ambjent sportiv.
Kur erdhi dita e ripërtëritjes së religjioneve ishte rast unik, që e riabilituan lehtësisht tempullin, duke e kthyer në identitet, ku mund të soditen edhe sot vlerat artistike dhe pikturat e Kolë Idromenos.
Në librin “Çamëria Shqiptare” z. Bollati citon vargje nga idhulli i tij, Atë Gjergj Fishta, arkitekti i alfabetit shqip. Atë Fishta me pseudonimin shumë domethënës, Gegë Toska, në Konferencën e Paqës, me oratorinë dhe mendjen e ndritur të dijetarit argumentoi me fakte e dokumente çështjen Kosovë – Çamëri për bashkimin gjithë kombëtar.
Duke ngritur ne piedestal Atë Fishtën e Veriut, si gjeniu i letrave shqipe dhe Hoxhë Hasan Tahsinin e Çamërisë, shkencëtari erudit, shqiptari më i ditur i Perandorisë Osmane, në ndërgjegjen e kimistit Bollati është bërë një lidhje, është krijuar një aliazh i fortë, një bindje, që urtësia shqiptare do të dëgjohet një ditë, nga fuqia e madhe e SH.B.A-ave
Z. Bollati ka edhe një favor sepse gjithë familjen, Bulin, dy vajzat dhe emigrantët shqiptarë i ka përkrahje të zjarrtë në realitetin e Shqipërisë natyrale. Ata nuk pushojnë së kërkuari të drejtat e tyre për Çamërinë martire. Ata i gjen familjarisht, në radhët e para të mitingjeve, në grupime atdhetarësh, të veshur me flamurin kuq e zi, për të kundërshtuar përpara selive diplomatike në N. Y. për padrejtësitë që vazhdojnë t’i bëhën popullsisë Çame.
Por dëshira sot e gjithë shqiptarëve, për Shqipërinë pa kufij në Europën e Bashkuar, do të bëhet realitet. Fjalët e arta të Vaso Pashë shkodranit “Prej Tivarit deri në Prevezë asht toka jonë/ T’parët na kanë Lanë” dhe “Feja e Shqyptarit asht shqyptaria…” do të triumfojnë! Zoti dhe Sh.B.A-ja na ndihmoftë.
Adnan Merovci ka vendosur të ndryshojë profesion në kohën e pleqërisë, në atë fazë kur njeriu duhet të jetë i urtë, i drejtë dhe i vërtetë me veten dhe botën.
Adnan Merovci ka vendosur nga bodygurd të kthehet në person publik. Ka marrë shembull nga Skënder Hyseni që, nga përkthyes i Ibrahim Rugovës, u bë deputet e ministër.
Në Shqipëri e Kosovë sot bëhesh çka të duash, bëhesh (me)nder i kombit, veteran i luftës, shkrimtar e poet, kryetar partie e deputet, mjafton që të jesh sharllatan dhe analfabet!
Analfabetët urrejnë botën shqiptare, sepse kanë kompleksin e inferioritetit;
botën shqiptare e urrejnë edhe figurat e irnosura me skeletë nëpër dollapë gjatë periudhës të pushtimit dhe diktaturës.
Bota shqiptare sot në kulmin e revolucionit të informimit po dergjet nën terrin e dizinformacionit dhe manipulimeve. Këtë tragjedi e vuan historia, e shkuara dhe ajo bashkëkohore, historia e letërsisë, arti, kultura e gjithçka. E ndihmuar mjerisht nga mediat të cilat vendosin në qendër të vemendjes gjithkënd që paguan, ose gjithkënd që fiton rëndësi jo për vlerat individuale, integritetin, kapacitetin dhe aftësitësitë por si homo politicus.
Rasti i Adnan Merovcit është i veçantë, sepse ai ka qenë me të vërtetë bodyguardi i Ibrahim Rugovës dhe natyrisht i ka qendruar shumë pranë Liderit të Pavarësisë.
Kur i rri afër një njeriu si Rugova, të paktën do të duhej të kishte mësuar diçka prej figurës më të shkëlqyer që kanë patur shqiptarët këtë qindësh vjeçar.
Adnan Merovci të paktën do të duhej të respektonte njerëzit që i ka respektuar Rugova dhe, nëse i tekej të shkruante libra, do të duhej të respektonte të vërtetën.
Adnan Merovcin e ka kapur zelli i të shkruarit postmortum Ibrahim Rugovës, se ky zell do të duhej ta kapte që në gjallje.
Nuk kam ndër mend të lexoj librat e Adnan Merovcit, sepse, deri sa ka rrejtur një herë me shkrim, mund të rrejë deri në fund.
I referohem librit të tij të parë, ku Adnan Merovcki nuk shkruan asgjë për lidhjen e ngushtë që kishte Ibrahim Rugova me Skënder Buçpapajn, lidhje direkte e krijuar prej vitit 1991. Skënderi ishte njeriu i parë që e ka intervistuar Rugovën në Shqipëri dhe pastaj kjo lidhje është forcuar deri në fund të jetës të Rugovës.
Kanë mbetur ende dëshmitarë të gjallë që mund të vërtetojnë këtë gjë. Nuk e di nëse ua ka prerë kush gjuhën!
Përveç lidhjeve si intelektualë, si njerëz të letrave, Ibrahim Rugova bashkëpunoi shumë ngushtë gjatë periudhës kur Skënderi ishte në krye të RTSH. Ishte koha më e bukur për Rugovën kur vinte në shtetin amë me krahë. Të gjitha rrugët nga shkonte e vinte nëpër botë kalonin përmes Tiranës. Rugova e shijonte Tiranën. Në këtë kohë kishte një miqësi shumë të ngushtë me Sali Berishën. I shkonte në shtëpi, darka e dreka. E donte shumë Berishën deri në kohën që përkoi me largimin tonë për në Zvicër në pranverën e 1996, kur e braktisi Tiranën dhe nuk u kthye më kurrë kur u ndje me miqësi të thyer. Edhe për shkak të vdekjes që e ndërpreu jetën e tij në mes atëhere kur i duhej më shumë Kosovës.
Periudha 1991 deri 1995 kur Ibrahim Rugova forcoi bashkëpunimin me Skënderin lidhej me Kosovën dhe të ardhmen e saj, ishte koha kur ish-Jugosllavia po digjej në flakë, kishte plasur konflikti në Kroaci dhe Bosnje dhe Kosovës iu mbyll edhe një dritare e vetme informimi disa minutëshe nga radio Zagrebi por iu hap një portë e madhe në RTSH, me dy programe radiofonike të mbrëmjes, që drejtoheshin nga gazetarë të Kosovës dhe më vonë Programi Satelitor për diasporën, ndërkohë që lajmet për Kosovën ishin të përditëshme në RTSH.
Duke i dhënë shumë rëndësi informimit dhe mirëinformimit, çka kërkonte fuqizimin e këtyre mediumeve informative me siglën e Kosovës të inkorporuar në RTSH, Ibrahim Rugova shihte tek Skënderi një bashkëpunëtor shumë të rëndësishëm. Dhe nuk mund të flasësh për këto mediume pa përmendur aktorët ideatorë deri në realizimin e projektit, që sipas hierarkisë ishin Ibrahim Rugova bashkë me Qeverinë e Kosovës, Sali Berisha dhe Skënder Buçpapaj. Programet e përditëshme të lajmeve për Kosovën ku informohej për situatën nën pushtim, përgatitur nga gazetarët nga Kosova përmes radios dhe pastaj përmes satelitit në RTSH ishin një arritje shumë e madhe dhe Rugova fluturonte prej këtij suksesi.
Sa herë që Ibrahim Rugova do të vinte në Tiranë, edhe pasi projekti u realizua, ai do të vinte të takohej patjetër me Skënderin, do të na ftonte edhe tek vila 31 për darka. Rugova i vinte direkt në zyrë Skënderit. I pari që do të lajmëronte vizitën e tij ishte Adnan Merovci, Merovci hynte i pari, pastaj Rugova. Kam qenë e pranishme në shumë takime midis Rugoves dhe Skënderit. Një herë Rugova sa hyri në zyrë e uroi për interpelancën e një dite më parë të Skënderit, thirrur nga partia e Arben Imamit, Neritan Ceka e Spartak Ngjelës, pas denoncimit nga televizioni shqiptar i vizitës së tyre të turpëshme tek Milosheviçi në Beograd. “E ndoqa Skënder interpelancën nga shtëpia e Berishës”, i tha Skënderit në konfidencë.
Adnan Merovci e kryente shumë mirë detyrën si bodyguard, ai nuk qëndronte asnjëherë në zyrë gjatë takimeve që zhvillonte Rugova me Skënderin, apo tek Vila 31 kur Rugova vinte gjithmonë nga Prishtina me grupin e bashkëpunëtorëve të tij të ngushtë.
Kur e larguan Skënderin nga RTSH më 1995 përmes një puçi tipik të stilit stalinist, Ibrahim Rugova u shqetësua. Ai u përpoq të ushtronte ndikimin e tij direkt por edhe përmes njerëzve të tij që kishin ndikim tek Berisha. Njeri prej tyre ishte Bujar Hoxha.
Takimi i parafundit që kemi patur me Rugovën ka qenë në Tiranë kur ai erdhi dhe e takoi Skënderin pas shkarkimit ndërsa Skënderi po përgatitej të linte zyrën.
U takuan si njerëz të letrave, si kolegë dhe miq të mirë. Aty ishte edhe Merovci edhe unë, Merovci si zakonisht jashtë zyrës, unë brënda. Dhe nuk e harroj kurrë, kur Rugova doli nga dera, Merovci për një moment u shkëput, hyri dhe duke i dhënë dorën Skënderit i tha “urime, më thanë se të kanë caktuar Ambasador në Beograd”, ndërsa Skënderi ia mohoi menjëherë.
Në takimet që Skënderi kishte me Ibrahim Rugovën dhe me gjithë elitën kulturore e politike të Kosovës “përfitoja” edhe unë si gazetare, duke raportuar apo marrë intervista. Rugovën e kam intervistuar disa herë. Intervistën e fundit e bëmë në Tiranë tek Vila 31. Kjo intervistë u botua tek gazeta Republika që drejtohej nga Ylli Rakipi e pastaj edhe nga komuniteti shqiptar në SHBA.
Në sallonin e madh të pritjes kishte shumë njerëz dhe për shkak të regjistrimit me manjetofon, Rugova dhe unë shkuam në një sallë tjetër. Natyrisht na shoqëronte Adnan Merovci. Apo jo Merovc. Por Merovci nuk ishte i pranishëm gjatë intervistës. Ai kryente detyrën e bodyguard-it jashtë sallës.
Ne mbajtëm lidhje të forta me Rugovën deri sa iku prej kësaj bote. Dhe Adnan Merovci e di, nëse nuk e di, kanë mbetur ca dëshmitarë të gjallë për ta pohuar këtë gjë.
Rugovën e kemi marrë në mbrojtje gjithmonë, sidomos tek Bota Sot në mënyrë frontale, duke u kërcënuar me jetë nga Hashim Thaçi e shokët e tij, sidomos kur marrja peng e Rugovës nga Milosheviçi u quajt nga segmenti kriminal i luftës si akt “tradhëtie”.
Rugova erdhi na takoi në Zürich në redaksinë e Bota Sot. Na falenderoi dhe megjithëse personi i tij luftohej në mënyrë të poshtër nga segmentet kriminale të politikës, ai u fokusua tek rimëkëmbja e Kosovës, tek rikthimi, ringjallja, rindërtimi i shtëpive, tek Euro, tek shpresat për të ardhmen.
Largimi i parakohshëm nga jeta i Rugovës ishte dramë për Kosovën.
Sa për ne, kemi qenë Miq të Rugovës e rugovistë kemi mbetur, pa marrë parasysh se Adnan Merovci nga bodyguard pas dyerve ka vendosur të ndryshojë profesionin e të bëhet shkrimtar e publicist.
Po të ishte gjallë Rugova, do t’i thosh: “Ose shkruaj sikur duhet ose gëzo pensionin me nder Merovc”!
Ndërsa unë iu bie këmbanave të alarmit, për sharrllatanizmin dhe folklorizmin që ka pushtuar jetën dhe botën shqiptare në çdo qelizë të saj!
Nëse kanë mbetur vërtetë shqiptarë, duhet të bëhen bashkë për ta shpëtuar Shqipërinë e Kosovën nga hordhitë e injorancës dhe manipulimit që janë po aq të zeza sa diktatura dhe pushtimi!
Tre vagonë s’u vunë në shërbim të qytetarëve, për 20 vjet rresht. Por, dy dekada më parë, përmes tyre pothuajse gjysmë milioni shqiptarë u nisën për në Bllacë, të detyruar nga forcat serbe.
Sot infrastruktura e vagonëve është e vjetëruar, e këto ulëse s’i shfrytëzoi më askush.
Por vagonët të drejtuar nga kjo lokomotivë këtë vit do të marrin edhe një herë një rrugë.
Në këtë prill destinacioni i tyre do të jetë i njëjtë, por jo edhe qëllimi.
Lokomotiva, bashkë me tre vagonë do të niset për në Bllacë, e kësisoj do të vihet gurthemeli i qendrës përkujtimore për gjenocidin mbi shqiptarët “Bllaca 99”, raporton T7, përcjell albinfo.ch.
Këtë radhë do të jetë hera e fundit që ky tren merr këtë rrugë, pasi që nga 10 prilli e tutje ai do të qëndrojë në muze.
E nga Qeveria e Kosovës u kujdesën që imazhi i vagonëve të kujtojë përgjithmonë atë që iu ndodhi mbi 400.000 shqiptarëve, dy dekada më parë.
Jahja Lluka, nga Zyra e Kryeministrit, tregon se çka vijon pas shënimit të gurthemelit.
Veç të tjerash, do të hapet edhe një ekspozitë me fotografi të asaj periudhe, në bashkëpunim me Maqedoninë.
Si për ironi të fatit, sot aktorja e madhe e kinematografisë shqiptare, Margarita Xhepa, mbush plot 85 vjeç, por është e detyruar të festojë në spital për arsye shëndetësore.
Presidenti i Republikës Ilir Meta e ka vizituar në spital artisten e merituar, ku i ka dhuruar dhe një buqetë me lule dhe i ka uruar shërim të shpejtë.
“Shumë pranvera të tjera të lumtura për yllin e kinematografisë shqiptare, të papërsëritshmen, Margarita Xhepa.
I uroj shërim të shpejtë, besimplotë se do ta shohim sërish në skenë me të tjera role, që do t’i shtojnë freskinë buqetës së saj të jashtëzakonshme artistike”, shprehet Meta.
“Dikush tjetër hyn në trupin tënd. Është shkrimtari”. Kështu e përshkruante John Fante kalimin nga një gjendje në tjetrën, teksa futej në botën e shkrimit, duke e parë trupin e tij si një kalim për në botën ku zotëron shkrimi. Procesi i shkrimit është po aq i ndërlikuar, mahnitës e torturues në të njëjtën kohë. Shkrimtarët japin përshkrime nga më të ndryshmet mbi atë çfarë shkakton të shkruarit në jetën e tyre. Flutura Açka, shkrimtare dhe poete ka mënyrën e saj të kalimit në laboratorin krijues. Më poshtë ajo vjen në një bisedë për Leteratura mbi joshjen e përhershme të shkrimit…
Si lind një libër në tryezën tënde të punës? A ka një moment kur e ndjen, se kjo është historia që duhet të shkruash?
Libri im nis në mendjen time, puna në tryezën e punës është më shumë një proces mekanik, materializues. Kam tekste që nuk e mbërritën ndërkohën e tryezës së punës, por kurrë nuk ka ndodhur e kundërta. Nëse arkitekturën e rrëfimit që do të bëj, e kam ndërtuar mirë në mendje, e kam shumë të lehtë te letra, te ekrani. Aty, në procesin e magjes mentale, ndonjëherë më ndodh ta mbaj gjatë, aq gjatë sa më kthehet në një plagë që më cëmbis.
Kështu e kam, për shembull, një rrëfim për ngjarjet e viteve 1913-1914, kam nevojë të izolohem e ta shkruaj sepse më ka barrësuar me vite. Për shkak të kësaj gjendjeje, të nevojës për të shkruar, si të jetë një shtypje nga rrallimi i ajrit në një lartësi të caktuar, unë ndiej një shmangie nga rutina e ditëve të mia të zakonshme. Thjesht, kam nevojë të mendoj. Dhe që të mendosh, do të thotë të harxhosh sa më pak kohë me tjerrakohë që të konsumojnë fjalët, pra mendimet. Në gjendje të tillë, gati prej amoku, zë e takoj më pak njerëz, edhe pse në përgjithësi rri me pak njerëz, pasi balancën mes së folurës dhe të menduarit e kam të anuar nga kjo e dyta. Kështu ka qenë gjithë jetën time. Kur skeleti i veprës është gati, të parën gjë që bëj, është titulli, pasi titullin e shoh si epiqendrën që ma mban endjen rrotull saj. Gjatë kësaj kohe rri shpesh nëpër kafene të zhurmshme, bare që shohin mbi peizazhe që më ofrojnë hapësirë. Murmurima mund të duket e padurueshme, por unë, prej atij përqendrimi të lartë që më ndodh në historinë time – në fragmentet që dua të shkruaj, më së shumti mbi blloqe shënimet që mbushin skeletin e historisë sime – nuk e dëgjoj fare ç’ndodh rreth meje, një mur qelqi më ndan nga rrethoja ime, i shoh, por nuk e ndjej çfarë ndodh rreth meje. Si të jem në një botë tjetër, në atë botën paralele, që vetëm letërsia ka fatin dhe bujarinë të të çojë. Unë punoj me skema, njëlloj si ato formulat e kimisë, asisoj që personazhet të mos më mbesin në ajër, historitë të pambyllura dhe ajo çfarë dua të them të më mbetet e mangët. Mundimin e kam derisa nevoja për rrëfimin të kthehet në histori e rrëfyeshme, pjesa tjetër është punë, punë, punë. Për romanet e gjata, siç janë disa nga veprat e mia, pa një vetmi të plotë dhe pa punë e disiplinë, nuk mund t’ia dalësh.
I beson muzës, asaj që orvatet si një puhizë dhe të përfshin menjëherë, apo gjithçka është mënyrë… disiplinë?
Pa muzë nuk flitet për letërsi, as për artet në përgjithësi. A mund të bëhet poezi pa muzë? Nuk e di, nuk e besoj. Kam dëgjuar një herë një poet holandez që shpjegonte procesin e shkrimit të një poezie, sikur të qe ndërtimi i një ngrehine, që i merrte orë dhe ditë. M’u duk një gjë shumë luksoze, por edhe ai vetë një dikush me pretendime bjerraditëse nga mënyra se si e përshkruante procesin e shkrimit të një poezie, si e detyronte veten ta shkruante poezinë. Nuk e kuptoj se si mund ta detyrosh veten të shkruash poezi?! Pa muzë?! Madje as prozën nuk mund ta shkruash pa muzë, por ndryshe nga poezia, proza kërkon disiplinë, veçanërisht proza e gjatë. Dhe jo vetëm këtë, por kërkon lexime në anë mbi temën që shqyrton, kërkime, analiza, mbajtje shënimesh, redaktime e ri redaktime, aq shumë punë. Për të shkruar një roman pesëqind faqesh, unë shkruaj përreth pesëmijë faqe, po të mendosh gjithçka që shkruaj e shënoj mbi romanin dhe që nuk përfshihet në roman. Kjo pasi dy-tri nga romanet e mi janë në formë sagash dhe kanë minihistorira të përfshira në vetë historinë e romanit, pra romanthe më vete, që ndonjëherë në formën e intertekstit siç janë, të duhet t’i trajtosh si tekste më vete. Poezinë mund ta quash një puhizë që të përfshin njëherësh, ndonjëherë aq shpejt sa rrëmeti i saj nuk pret të hapësh kompjuterin, por ta hedhësh shpejt e shpejt në një fletë të bardhë – së paku kështu e shkruaj unë poezinë – ndërsa proza është një stinë e tërë e ngarkuar me gjithfarë moti. Proza, përveç muzës, imagjinatës, kulturës, ndjenjës akute për të rrëfyer, kërkon disiplinë, vetmi, por edhe fuqi mentale e fizike. Të paktën unë kështu e kam, arsye edhe pse pasi botoj një vepër, veçmas të gjatë, jam një qenie me imunitet të cenuar, prej bjerrjes së gjithsejtë që më ndodh.
Jeni tani në këtë gjendje, e përfshirë në një libër të ri?
Po, jam duke shkruar, nuk jam e përfshirë tërësisht, pasi jam në kurthin e disa teksteve që më kanë joshur, por jam në punë e sipër, në kërkim të disiplinës dhe të përqendrimit që më janë anuar nga arsye të jetës sime. Jam e përfshirë në disa libra të rinj, që kanë secili ngutínë të marrin radhën e parë. Ato janë të vetmet lëndina të epërme ku mund të gjej sadopak lumturi nga tani e tutje.
Mund të zbuloni diçka rreth asaj që po shkruani?
Po, kam një tekst mbi marrëdhënien nënë-bir, jo një rrëfim thjesht epistolar, por një rrugëtim nëpër hapësirën transhedentale të këtij raporti pas humbjes, një eko shpirtërore e kujtesës dhe e sublimimit që vjen nga kërkimi dhe mospranimi i përjetshëm. Kam shumëçka të them nga përvoja ime e pazakontë, me pikëllimin përtej dhimbjes, me zinë e patjetërsueshme, unike. Nuk e di a do t’ia dal dot, nëse nuk do t’ia dal, fragmente të saj do të mbeten në arkivën time si barabitje për ta zhbërë humbjen dhe mumifikuar kujtesën, bashkë me pelinin dhe dritën, hirin dhe vlesën që të lenë fatalitetet në jetën reale, e që nuk ia shmang dot jetës tënde letrare. Por po shkruaj edhe një roman të shkurtër, në të cilin, ndryshe nga natyra e rrëfimit tim, shoh elementë surrealistë. Të shkruarit tanë, në fund të fundit, është një formë eksperimentimi i vazhdueshëm, i zbulimit të skutave tona, i komunikimit tonë me vetveten. Komunikimi me publikun pas kësaj është thjesht pasojë e trembjes së frikës së komunikimit me veten.
Si ndryshon dita juaj gjatë kohës që shkruani një libër? A ndikon kjo në jetën e shkrimtarit?
Kur jam duke shkruar një libër, përpiqem që ditën time t’ia nënshtroj një rutine, sigurisht nuk e kam luksin të jem gjithë ditën shkrimtare, por vendos të rri më gjatë në Holandë: jo zile telefoni, jo kafene, por shumë kafe. Kam pagjumësi të skajshme dhe pjesën më të madhe të kohës shkruaj natën. Ditën e rishkruaj ose e redaktoj tekstin e shkruar nga nata. Pra, të shkruaj, të hedh tekstin bruto, është ankthi im, pasi, siç thotë J. Picoult, ti nuk mund të redaktosh një fletë të bardhë. Por edhe eci shumë, veçmas nën shi dhe e ndiej se pas shtatë a tetë kilometrash, kam po atë freski mentale si të jem në të gdhirë të ditës. Klishetë mbi vuajtjen e shkrimtarit gjatë procesit të krijimit, më duken qesharake, vuajtjet nuk e inspirojnë shkrimtarin, ato e rrënojnë, ia thërrmojnë edhe durimin për të ndenjur në këmbë. Shkrimtari ka nevojë për komoditetin elementar – kohën – pastaj edhe për të tjerat. Një nga problemet më të mëdha të shkrimtarëve shqiptarë, është mungesa e kohës për të qenë shkrimtarë, pasi u duhet të mbijetojnë. Nuk mund të shkruash libra me kohën që të mbetet nga dita, por dita duhet t’i nënshtrohet të qenit tënd shkrimtar. Mua më rrëmben keq teksti, dhe qysh prej vitit 2009, pas botimit të “Ku je?” ku rrëmbimi – për shkak mbase të temës që lidhej drejtpërsëdrejti me kujtimet e mia nga qyteti i lindjes – që më ndodhi të ishte gati fatal, gjithnjë e më shume jam distante, sepse fundja krimi është imitimi, edhe pse i ngjan aq shumë reales.
E le shkrimin të të rrëmbejë apo vendos afate?
I jap kohën e vet, nuk nxitoj pasi prirem te përkryerja, që të mos më çojë në pendesa. Një kufi diku ia vë veprës, por kjo nuk më brengos. Ngaqë edhe shkruaj shpejt e me një frymë. Po t’i lexosh romanet e mi, e ndjen këtë, ti hyn në ritmin e rrëfimit tim, me të njëjtën shpejtësi, madje-madje e ndjen me intensitetin e një filmi. Ma kanë thënë shumë lexues këtë. Librin që kam ne dorë do të doja ta kisha të botuar nga mesi i vjeshtës, që do të thotë deri në fund të verës ta kem të shkruar dhe të redaktuar dhe gati për rifiniturat, që mua më duan kohë. Por edhe po të mos jetë, ka stinë mjaftueshëm për vepra të mira dhe shkrimtarë të kujdesshëm. Unë dua të jem e tillë, ose jam e tillë. /Gazeta Liberale
Drama “Na ishte se ç’na ishte një Kujtim Paçak” do të mbahet më 7 prill në Shtëpia e Kulturës “Xhemajli Berisha” në Prizren. Kjo shfaqje do të trajtohet me anë të fragmenteve nga jeta e Kujtim Pacakut, shkruan KultPlus.
Shumica e lojërave
skenike bazohen në fragmente të punës së tij intelektuale, si fuqi njerëzore i
liderit, i tolerancës, i drejtësisë dhe më shumë i kreativitetit, që i lartëson
poezitë e shkruara të tij.
“Të gjitha këto
momentet do të shfaqen përmes skenave teatrale të interpretuara nga artistët
dhe nga personazhi kryesor i quajtur “Kooreografi”, i cili do të tregojë kontributin
e punës së Kujtim Paçakut si një intelektual në promovimin e kulturës së Komunitetit
Rom madje edhe për gjithë popullin e Kosovë”, thuhet në njoftimin e shfaqjes.
Skenat e jetës së Kujtim Paçakut në punë, në teatrin rom, me oktetin rom, vizioni i tij rreth spektrit politik, shkruarja e poezive, angazhimin në shoqërinë civile dhe shoqërimi me njerëzit në jetën e përditshme janë temat qendrore të cilat do të trajtohen në dramën me karakterin in memorial.
“Poezitë me të
cilat deshifron jetën socio-ekonomike të romëve, kulturën dhe patriotizmin e
romëve, po ashtu edhe historinë e romëve atë të emigrimit nga India deri në
periudhën e sotme në Botën e shëndosh”, thuhet në njoftim.
Në fund drama bazohet në dy thëniet e poetit, profesorit dhe politikanit, të cilat janë: “Ne jemi të detyruar të jemi më të parët dhe pas kësaj të kemi”, dhe “Ne duam integrim pa asimilim”. Shfaqja do të fillojë nga ora 20:00, të dielën/ KultPlus.com
Ndër shqiptarë, kur një vajzë është martuar, ka ndërtuar edhe çejzin e saj. Një formë e ekspozitës të cilën duhej ta shihnin të gjithë, çejzi (paja e nuses) ka përmbajtur shumëçka prej rrobave e objekteve të ndryshme.
Emërtimi “Çejz”
në kulturën shqiptare ka hyrë dhe mbetur nga sundimi osman (turqisht: çeyiz)
ndërkohë që paja apo prika e nuses është traditë që ka ekzistuar gjithmonë.
Sepse gruaja tek shqiptarët është dashur të shkonte tek burri duke krijuar
çejzin, me vath, me shamija të kokës, me gërshërë, me sapun e gjerdan, me kësulë
e këmishë e xhamadane prej kadifeje. Këto dhe shumë më shumë, kanë paraqitur
dhe paraqesin edhe sot një formë transferimi të pasurisë prindërore, dhuratave
apo parave, me qëllim martesën e një vajze.
Sipas traditës,
çejzi është një grumbullim i pasurisë të cilën sipas këtij rituali gjithnjë e
bart një grua kur lidhë kurorë me një burrë. Në anën tjetër, kjo praktikë është
karakterizuar me një proces të ndërlikuar të punëdores si dhe është shfaqur
përmes një estetike të veçantë e cila si e tillë ngërthen në vete vlera të
trashëgimisë kulturore.
“Unë jom shyhretlike, e du çejzin tem, fëmijës tem
nesër ma e knaqt jom me ja bo krejt çejzin”
“Unë, kur jom martu para 9 vitesh, kom pasë 2 dhoma me çejz, njëra e imja dhe tjetra me gjanat që i kanë pru familja e burrit. Ka qenë një dhomë me tesha, me ari, me fustana, me dallame. U kon tamon çejz për me dalë prej shpisë, se qashtu osht dasht me dalë prej shpisë vajza, me qeiz, qysh e ka lon Zoti, njëfarë emocioni që diqysh vajza është shku me tona gjanat”.
Fotografia: Arbër Selmani
Bekrija është e re në moshë, fanatike e çejzit. Rrëfimin e saj e tregon derisa unë e vizitoj edhe dyqanin e saj, aty ku ajo është ‘nuse për së dyti’, duke shitur rroba për nusëri. Ajo thotë se çejzi sot nuk e gëzon ndoshta fatin dhe emocionin e dikurshëm, por është traditë dhe lehtësisht nuk shkëputet prej këtij populli.
“Nëse për një ditë
a dy nuk përdoret, kthehet prapë. Kur je shyhretli, i respekton traditat tona
dhe çejzin. Osht njëfarë kënaqësie për mu edhe sot me punu në çejz, edhe me e
mirëmbajtë. Unë vet 40 tentene i kom punu për dasmaxhinjtë që kanë ardhë, e
motra i ka shpërnda me tabak, që me u ditë që i ka sjellë nusja edhe janë punim
dore. Shpirti m`knaqet edhe kur e mendoj çejzin tem, edhe kur e përdori. Unë
tre jeleka i kom që i ndërroj për raste të ndryshme, e fëmijës tem nesër ma e
knaqt jom me ja bo krejt çejzin, edhe nëse veç nuk i pëlqen” tregon Bekrija.
Në dyqanin e saj,
ka interesim edhe sot për produkte që e kompletojnë çejzin e një nuseje.
Dallamat, shembull, kushtojnë prej 400 euro e tutje. Ajo vetë i ka pasur të
tillat në çejzin e saj.
A është sot i njëjti interesim për çejzin sikur më
parë?
Periudha derisa përgatitet çejzi, e cila njihet në kulturën popullore edhe si periudha ‘nër unaz’, përshkohet prej normave të larta morale. Gruaja i ekspozohet ndalesave të lëvizjes: ajo nuk shoqërohet shumë me shoqet e saj, nuk shëtitë nëpër lagje, nuk duhet të shihet në oborrin e saj (sidomos prej atij që do të jetë së shpejti bashkëshorti i saj dhe bashkëudhëtari i jetës) dhe as duke e punuar fushën. Si shenjë e jashtme e betimit, ajo e mban një shami a shallë në kokë.
Në regjionin e
Hasit, vajza mbante një shallë të bardhë derisa në Malësi të Madhe, një
xhubletë me oja. Koha më e madhe e vajzës do të kalonte duke i qepur e thurur
gjësendet e çejzit të saj. Në gjum, vajza do të ëndërronte për jetën që po e
priste, plot mëlmesa bashkëshortësie.
E sapo të përfundojë çejzi, dy familjet – ajo e vajzës dhe djalit diskutojnë dhe familja e djalit shkon tek familja e vajzës për ta ‘këput hesapin’ dhe për ta ‘marrë penin’. [i]
Fotografia: Arbër Selmani
I bukur dhe plot
traditë si veprim. Megjithatë, me kalimin e kohës, paja e nuses do të mund ta
ketë humbur vëmendjen. Kohët moderne sikur kanë sjellë gjenerata të cilat e kanë
problem të adaptohen me këtë pjesë të institucionit të martesës, e të cilat
shpesh nuk e llogarisin aspektin e traditës dhe ruajtjes së një rituali i cili,
i shpejtë, humb nga sytë gjatë martesës por rikthehet në përdorim gjatë jetës së
gruas pas martesës.
“Ka edhe sot
interesim, ka shumë gra të reja të flakta për me bo çejzin e mirë, me jeleka e
dallame e me tentene, edhe me këmisha ma serioze. Unë kam kujdes se nji katror
me bo me e gabu, krejt tentenja prishet. Hala edhe sot kur dikush fejohet a
martohet njerëzia çojnë tentene, ja maron një tentene dikujt- thojmë na” tregon
Bekrija.
Rrobaqepësja dhe
shitësja në LETA d.p.z në Prishtinë, që nuk dëshiron të tregojë emrin e saj,
thotë se interesimi është shumë më i vogël se më përpara, megjithatë kjo lidhet
me faktin se perceptimi gjeneral për paketën complete të çejzit ka ndryshuar.
“Nuk po përdoret
sot çejzi edhe paja si ma përpara, nuk po praktikohet shumë. Të jashtit që vijnë
kanë qef ma shumë se këta tanët. Unë normal kur ka kërkesa e boj çejzin
komplet, e punoj vet edhe bile me shumë kënaqësi. Tentetet i kanë qef ma shumë,
për tavolina, por ka dikush që blen postava e elemente tjera” tregon shitësja,
e cila thotë se kërkesat çdoherë e më shumë po shkojnë drejt rënies.
Tentenet për çejz
në këtë dyqan, të gatshme, kushtojnë prej 20 euro e deri në 60 euro, varet prej
krejt madhësisë.
“Ma përpara, tentenet shembull janë vendosë në tavolina që kanë qenë të kqija, e tentenja e ka zbukuru. Sot krejt po blejnë tavolina të bukura edhe tentenja as që vjen në konsideratë” tregon kjo shitëse, dukshëm edhe vet një fanatike e çejzit dhe ruajtjes së kësaj tradite.
Fotografia: Arbër Selmani
Sociologe dhe profesoreshë, Nita Luci ka treguar në një diskutim në kryeqytet mbi çejzin se çejzi është trajtuar si një lloj i së bukurës por, jo si një lloj aseti që ka mundur të transformojë pozicionin shoqëror ose ekonomik të grave.
“Ajo se çka është komunikuar nëpërmjet çejzit varet edhe nga gjenerata dhe përkatësia socio-ekonomike. Është çështje e kapitalit ekonomik, simbolik dhe kulturor, njëkohësisht qasje për kërkim të pushtetit”.
Ta mbash gjallë çejzin, me anë të filigranit të
letrës e me anë të projekteve artistike
Dhe si i tillë,
çejzi ndër shqiptarë vazhdon të frymojë. Nuk duket se është as në frymët e
fundit sepse me iniciativa të ndryshme, paja e nuses do të jetë e pranishme edhe
te nuset e ardhshme shqiptare, por edhe tek sytë e atyre që çejzin e shohin ose
si shtypje që ka ardhur prej patriarkatit ose si një art në vete, një bukuri
artistike që nuk meriton zhdukjen.
Sali Shoshi nga
Cultural Heritage Without Borders (Trashëgimia Kulturore Pa Kufinj) –CHWB, na
tregon se kjo organizatë ka ndihmuar disa herë në hulumtimin dhe dokumentimin e
traditave të çejzit si një pjesë e trashëgimisë shpirtërore të shqiptarëve dhe
popujve tjerë të Ballkanit.
Në vitin 2005, CHWB është marrë me organizimin e dasmës tradicionale, me të gjitha aspektet e organizimit, përfshirë edhe çejzin. Dasma është organzuar në bashkëpunim me komunetetet lokale të Isniqit dhe Drenocit.
Burimi: CHWB – https://bit.ly/2U7tBfQ
“Gjithashtu, një
tjetër kontribut i CHWB-së është mbështetja e zejtarisë – punime dore. CHWB ka
ndihmuar në themelimin dhe konsolidimin e rrjetit të grave artizanale të OJQ
JETA në Deçan. Bëhen 15 vjet që ky rrjet është funksional dhe një prej
aktiviteteve të tyre është puna artizanale, përfshirë përgaditja e çejzit.
Kuptohet që sot çejzi është transformuar, dhe ka të bëjë me tepër në ruajten e
traditës se saj në nevojën utilitare” tregon Sali Shoshi.
Doruntina Ukimeri, vajzë e re nga Kosova, pikërisht me ndihmën e programit Heritage Space në CHWB, ka marrë përsipër një mision të rëndësishëm: përkthimin e çejzit nga një traditë shqiptare në një projekt që mund të gjenerojë të holla dhe të jetë ekonomi. Prej vitit 2012-të, ajo punon si artiste me teknikën e filigranit të letrës, ku krijon mes tjerash edhe punime me motive nga komponentetet e çejzit. Ajo vetë nuk është martuar me çejz, por thotë se si e vogël ka parë shumë çejze dhe është fascinuar se sa shumë punëdore dhe sa shumë mund është shpenzuar që në fund, gjithçka të duket bukur.
Me leje nga Doruntina Ukimeri, ekspozita ‘Çejzi’
“Fillimisht, kom
dasht me e ripru qilimin e gjyshes time, të cilin ajo e ka pru në çejzin e saj.
Filigrani i letrës kërkon shumë kohë, dhe unë e punoj me letër të hollë në
shirita 5-milimetërsh. Në projektin tonë, me qëllim që këto punime të shiten,
unë po i bëj në formate të vogla: pra në vend të një gobleni unë po e punoj një
lule të goblenit, në vend të tentenes vetëm një pjesë të saj” tregon Doruntina.
Para pak javësh
ajo e hapi në Prishtinë ekspozitën e saj me këto punime. Së shpejti, ajo do të
nisë që ti shesë këto punime online, dhe më pas edhe në dyqane.
“Te Kanuni i Skënderbeut është e përcaktume çka duhet me pasë një çejz, sepse gjithmonë ka qenë ndër shqiptarë një traditë e lidhur shumë me mënyrën e jetesës së njerëzve. Femrat është dashur të përfshijë në çejz pizhama, qarshafa, jeleja, opinga, madje ka pasur edhe gjësende më intime dhe janë përgatitë edhe gjëra për vdekjen, për ceremonitë mortore, e madje edhe pjesë të veshjeve të brendshme për gratë” tregon Doruntina, e cila edhe e ka hulumtuar çejzin ndër shqiptarë, një pjesë pak e dokumentuar.
Me leje nga Doruntina Ukimeri, ekspozita ‘Çejzi’
Në vitin 2016, në
Malësi u hap një ekspozitë që kryefjalë e pati çejzin.
Në Muzeun
Etnografik të Malësisë në Lekaj, në gusht të vitit 2016 u hap ekspozita ‘Paja e
Nuses’. Ekspozita asokohe u vizitua shumë pak, derisa pronari i Muzeut,
Shtjefën Ivezaj, u ndie i zhgënjyer me numrin e vogël të vizitorëve.
Aty ishin të
ekspozuara veshje nusërie dhe mjete të tjera të cilat sipas zakonit, i
siguronte familja e nuses, si pasuri të cilën nusja do ta merrte me vete tek
burri. Në këtë ekspozitë kishte edhe punime që datonin në viti 1966 dhe
ekspozoheshin për herë të parë.
Dhe një herë e një kohë, në pajën e një vajze ishte një piano. Kjo vajzë ishte vajza e poetit Naim Frashëri, e cila diku rreth vitit 1890, solli si pjesë të çejzit një piano, një histori kjo që ka mbetur e shkruar në historinë e Frashërlinjëve plot kulturë e intelekt.
“Paja e Nuses” në Malësi të Madhe / Burimi: Malësia.org
Çejzi e paja, pjesë e Kanuneve shqiptare ndër vite
Në të kaluarën,
çejzi ishte pjesë e pamunguar e mozaikut të dasmës, kur vajzat e reja
përgatiteshin për martesë. Çilima, çarçafë, mbulesa dekoruese e elemente tjera
duhej të përmbante arka e çejzit. Edhe sot, figurativisht çejzi i nuses përmban
kryesisht elemente të njëjta: goblen, jelek, qilim, vath filigrani, tentene,
mindil, gjergjefi, çorape me maja të kuqe, opinga, qafore filigrani dhe
jastëkët.
Në kulturën
shqiptare, paja e nuses është e përcaktuar edhe me Kanun, libër ky i cili dikur
përfaqësonte përmbledhjen e normave dhe dokeve shqiptare me karakter
juridiko-social. Kanuni i Skënderbeut, në kreun e katërt e shtjellon fejesën
dhe martesën ku ndër të tjera përcaktohet edhe veshja apo paja.
Në artikullin e
IX-të të kreut të katërt shpjegohet Sheji.
“Sheji është
unaza, shamija e të hollat që shtëpia e dhëndrit i çon shtëpisë së vajzës për
të xanë bijën e tyre për djalin e vet. Të hollat e shejit nuk shtihen në pajën
e vajzës, por i shkojnë shtëpisë së saj”.[ii]
Në artikullin e XI-të përcaktohet në detaje paja mesatare e nuses së krishtere si dhe paja mesatare e nuses muhamedane.
Fotografia: Arbër Selmani
Sipas Kanunit të
Skënderbeut, paja mesatare e nuses së krishtere përmban, mes tjerash, edhe
15-20 palë këmishë e mbathje, 8 xhamadana kadife, 4 të kuq e 4 të zi, 8
përparëse (bohçe), 15 palë çorapë të gjatë leshi posë darive, 2 vargj (zinxhir)
priçi prej 5 fillesh, 4 palë openga gjedhi, 6 unaza, 1 groshar: Varg sermi me
pare t’imta (grosh e gjysëm korone), 1 palë vath sermi, 1 krahen, duvakun: her
me shqipe të zeza dykrenare në mes të fushës së kuqë, her me kryq ari në mes të
fushës së kuqe. Krushqit kur shkojnë me e marrë nusen i dërgojnë prej anës së
dhandrrit 1 palë opinga.
Paja mesatare e
nuses muhamedane përmban, mes tjerash, 15-20 këmisha e mbathje, 15 jelek e
mejtana (anteria kumbashi me ngjyra), 6 shamija të mëndafshta, 10-15 përparëse
(bohçe) të kuqe me vija, 2-3 prej tyne janë të zeza, 15-20 palë çorape të gjatë
leshi, 1 gjerdan, 1 ibrik, 1 legen, 1 gjym. Krushqit kur shkojnë me e marrë
nusen i dërgojnë prej anës së dhandrrit opinga, krahën, gërshanë, sapun, duvak
dhe gjybel.
Kanuni i Lekë
Dukagjinit gjithashtu e përcakton shejin por jo edhe pajën në detaje. Në nyjin
e nëntëmbëdhjetë të këtij kanuni përcaktohet çmimi që jepet për gra dhe vajza.
‘Çmimi, qi nepej
për varza e gra, tash e 50 vjetë e andej, perbahej prej 50, 100, 200 mijë 400 groshësh;
Çmimi i kanus së vonë përbahet prej 1500 groshve, aq sa ban gjaku i grues’. [iii]
Çejzi është
traditë që sot praktikohet në mbarë botën. Në adetet boshnjake, çejzi poashtu zë
vendin e tij në hierarkinë e ditës. Në dhomën e nuses ekspozohet çejzi, derisa
ajo pret të largohet me kalin e shalës që është i dekoruar me dy çevre në kokë.
[iv]
Çejzin shqiptar, për ta sjellë në formën e tij perfekte, shpesh kanë ndihmuar edhe nënat e nuseve. Janë punuar qylyma, dyshekët, sexhadet, jastëkët, e më pas janë punuar edhe këmisha me pëlhura, polluvera, xhempera. Janë punuar dikur edhe hyramat, që më vonë nisën të quheshin çarshafa.
Çeizi turk / Burimi: SabahÇeizi turk / Burimi: Sabah
Në zonat më të
thella të Shqipërisë, që në momentin që lindte vajza, nëna kujdesej që çdo gjë
t`ia ruante vajzës për pajë, për çejz. Për nënat shqiptare ka qenë gjithmonë
krenari që gjërat më të bukura t’i ruanin për çejzin e vajzës, sepse një çejz i
madh, i bujshëm dhe i qëndisur sa më mirë tregonte edhe pozicionim në shoqëri.
Me grep punohej çdo detaj, prej peshqirëve deri te mbulesat.
Edhe në të dhënat më të vjetra dhe dokumentet më të lashta, siç është Kodi i Hamurabit në Babiloninë e lashtë, paja është përshkruar si një zakon tashmë ekzistues. Në Babiloni vajzat normalisht nuk trashëgonin asgjë nga pasuria e babait të tyre. Në vend të kësaj, me martesë, ato merrnin një prikë nga prindërit e tyre, e cila kishte për qëllim të ofronte sa më shumë siguri jetësore për nusen.
Burimi: https://bit.ly/2TKA5fv
Në Greqinë
antike, praktikë e zakonshme ishte të jepej një çmim për nusen.
Në dasmën
tradicionale serbe, çejzi është pjesë e rëndësishme, megjithëse dikur ishte më
e fortë se sot. Krushqit serbë në shumicën e rasteve janë të dekoruar me
peshqirë, me lule dhe rozmarinë. Zbukurohen edhe veturat, njëjtë sikur dikur
qerret e kuajve apo çejzat. [v]
Në Azerbajxhan, çejzit i thonë pikërisht çejz. Në shoqëritë si ajo e Taxhikistanit, e Marokos (ku çejzi quhet shura, shaëar, ssdaq ose amerëas – varësisht prej regjionit) e Bosnjës (çejzi titullohet oprema), apo edhe në Pakistan, çejzi ka rëndësinë e vet të pamohueshme dhe është pjesë që ruhet me xhelozi dhe praktikohet në dasmat e vendit. Në Nepal, për shkak të dhunës që lidhet me çejzin, çejzi është ndaluar me ligj.
Me leje nga Doruntina Ukimeri, ekspozita ‘Çejzi’
“Më vjen mirë që
po flitet për çejzin në këtë shoqëri sepse kom mendu që është një temë më e
mbyllur. Sot, vajza moderne megjithatë nuk ka nevojë për ndihmën as të familjes
së saj as të familjes së burrit për të blerë diçka, ajo blen vetë çkado që dëshiron.
Megjithatë, gjithmonë ka qenë si një ekspozitë e vajzës dhe ka gjeneruar edhe të
holla, një aspekt që mua më pëlqen tej mase” tregon Doruntina Ukimeri.
“Vjehrra dhe kunatat janë të knaqna kur unë hala i përdori senet e çejzit. I përdori për Bajrama, për kanagjeqe, për fejesa, dimijat e jelekun. Përndryshe është mirë se e sheh vjehrra e kunatat që unë u shpenzova por edhe po i përdori këto gjana. Çejzi e ka hijeshinë e vet dhe kush është qejfli e respekton dhe e praktikon çejzin” tregon Bekrija.
( Ky botim është prodhuar me përkrahjen e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e autorit Arbër Selmani dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i Bashkimit Evropian ose BIRN-it ose AGK-së )
Kthimi në kohë gjithmonë na bën mirë, sidomos nëse kjo bëhet për momente të mira dhe me anë të muzikës.
Derisa Armend Rexhepagiqin së fundmi e kemi parë të
rikthehet në skenë, Aida Baraku është rikthyer në prapaskenë – me tekste për
koleget e saja.
Një këngë e dashur e saj është edhe kënga “Shoqet”, incizim visual të së cilës nuk gjetëm por e gjetëm këngën e cila të kthen pas në retrospektivë dhe të sjellë nostalgji.
Verë më të zymtë unë smbaj në mend, Shoqe më sjemi zemra ma ndjen, Përherë do të mbesin dy të vërteta, Njëra e imja tjetra e jotja E imja qe vuaj si kurrë më par, Zotin e kam dëshmitar.
Gjethet u zverdhën unë ende hesht, Dasëm ti ke e unë po vdes, Se bashkë u ritëm bukën e ndam, Jeta e deshi ta duam një djalë, Unë sinqert me besnikëri , Ti fshehtas me dinakëri.
Shoqe shoqe a po flen, Gjumi natën a të zen, Zemra jote a e ndjen, Jeta borxhet shpejt i kthen.
Shoqe shoqe a po flen, Gjumi natën a të zen, Ty trathtare sdo ta fali, Tw premtova hej, Spatëm kundra djalin.
Verë më të zymtë unë smbaj në mend, Shoqe më sjemi zemra ma ndjen, Se bashkë u ritëm bukën e ndam, Jeta e deshi ta duam një djalë, Unë sinqert me besnikëri, Ti fshehtas me dinakëri.
Shoqe shoqe a po flen, Gjumi natën a të zen, Zemra jote a e ndjen, Jeta borxhet shpejt i kthen.
Shoqe shoqe a po flen, Gjumi natën a të zen, Ty trathtare sdo ta fali, Tw premtova hej, Spatëm kundra djalin.
Sot mbushen njëzetë vite pritje, ankth, shpresë e zhgënjim, që nga 31 marsi i vitit 1999, kur kriminelët serbë i rrëmbyen në shtëpinë tonë, birin tonë, Albion Kumnova (1977), dhëndrin Gëzim Deva (1970), tezakun e Albionit, Artan Efendia (1976), fqinjin, Lutfi Bunjaku (1952) dhe birin e tij Bekim Bunjaku (1983), pastaj bashkë me ta edhe fqinjën tjetër Shkëlzen Binishi (1966). Unë dhe familja ime, jemi të zhgënjyer nga faktori kombëtar dhe ndërkombëtar se nuk po angazhohen më shumë dhe më me vendosmëri, për faktin se nga grupi kur u rrëmbyen meshkujt në familjen tonë, të gjithë trupat tjerë janë gjetur, identifikuar dhe varrosur dhe vetëm trupi i birit tonë, Albionit nuk arriti të gjendet e as të identifikohet. Kjo është një arsye më shumë për të dyshuar se kriminelët serbë po e përdorin trupin e birit tim, Albionit, si metodë hakmarrëse ndaj meje dhe aktivitetit tim në Shoqatën “Thirrjet e Nënave”! Drejtësia duhet të bie në vend dhe më në fund edhe varri i hapur i Albionit po e pret birin tim të prehet i qetë në dheun e Kosovës për të cilin e dha edhe jetën. Dhembja është e madhe dhe po shtohet edhe më shumë, kur për çdo mëngjes zgjohemi me shpresë se do të gjendet Albioni, ndërsa kur ngryset dita shuhen edhe shpresat dhe me shpirt të plagosur duhet mbajtur si shkëmb barrën e pritjes së pafund! Biri ynë Albion, nëna dhe babai nuk do të vdesin para se të varrosim me duart tona, ta ujisim dheun me lotët tonë dhe ta stolisim varrin me lulet më të bukura të pranverës, që të lulëzojë edhe pranvera jote, pasi pranverat tona u shuan këtu e njëzetë vite më parë! Albion, bir të kujtojmë me mall të pa shuar, Mama, Beja dhe motrat, Fllanza, Vjollca dhe Arjeta bashkë me familjet e tyre! / KultPlus.com
Çfarë e bën një aeroport “më të mirin në botë”? Pajisjet e teknologjisë së lartë? Stafi miqësor? Shërbim i shpejtë i emigracionit?
Sipas Skytrax World Airport Awards, për të qenë një udhëheqës global i udhëtimit, nënkupton përpjekjet e vazhdueshme për t’u përmirësuar, për t’u ripërtërirë dhe për të impresionuar.
Dhe kështu për vitin 2019 dhe për herë të shtatë me radhë, aeroporti i Singaporit “Changi” është kurorëzuar si më i miri në botë, pikërisht në kohën kur është pritur aq shumë për hapjen e terminalit Jewel Changi, në prill.
“Të jesh i votuar si aeroporti më i mirë në botë për të shtatin vit radhazi, është një arritje me të vërtetë e shkëlqyeshme për aeroportin Changi, dhe ky çmim vazhdon të nënvizojë popullaritetin e aeroportit nga udhëtarët ndërkombëtarë”, tha Edward Plaisted, Drejtor Ekzekutiv i Skytrax, shkruan CNN, transmeton Koha.net.
Aeroporti i Singaporit është votuar nga konsumatorët në një sondazh global të kënaqësisë së klientëve për aeroportet./KultPlus.com
