Njerëzit as e marrin vesh si ndahen s‘gjalli aq e lëmueshme di me qenë ndamja si fillimi vdekjes që s‘pari zverdh hundë e gojë e rrëshqet trupit si gjarpën i ftohtë Në fakt, vdekja fillon para lindjes qeliza që kryejne detyrën e tyne e më pas vdesin algoritme që me plan ndizen e fiken
Ndamja asht si vdekja lundron atij lumi t’vdekjes me dy monedha mbi sy për ma t‘mbramen pagesë
Njerëzit as e marrin vesh si ndahen s‘gjalli si miqësi e dashuri rastisin, bijnë në agoni paçka lidhur për direk anije edhe genin tand dijnë ta mposhtin Circet
Komuniteti shqiptar i Gjenevës do të ketë një adresë për organizim të ngjarjeve të ndryshme kulturore, për tu shndërruar një pikë reference për krejt zhvillimet e komunitetit shqiptar dhe komuniteteve të tjera.
Nëpërmjet një startup, Mirishahe Limani Hiler do të fillojë këtë aktivitet që ka për qëllim që të organizojë ngjarje të ndryshme kulturore.
Limani Hiler e cila jeton në Gjenevë tash e shumë vite po synon që nëpërmjet këtij startup të ofrojë kushte për mërgatën shqiptare.
“Po synoj përforcimin e lidhjeve me atdheun, duke ofruar shërbime profesionale në organizimin e ngjarjeve me interes kulturor, ekonomik, politik dhe artistik“, ka thënë mes të tjerash Limani Hiler./ KultPlus.com
Foto në ballinë e marrë nga shtypi austriak i kohës ku shihet Imzot Nikollë Kaçorri tuj shoqnue Konteshën Sophie von Schönburg-Waldenburg që viziton t’plagosunit, n’Durrës.
Nga nji shkrim i gazetës austriake „Welser Zeitung“, datë 29 shtator 1915.
Ky shkrim, i pregaditun nga nji gazetar austriak me pseudonimin Petrus Eremita, asht botue në shtypin austriak të kohës, në të njajtën kohë e pothuejse në të gjitha gazetat. Mbasi e gjeta shumë interesant, vendosa me e shqipnue tuj e marrë nga fletorja e njohtun „Vorarlberger Volksblatt“ të cilen e pata në dorë në biblioteken kombëtare në Vjenë.
Tuj kenë se çdo europjan e njihte mirë situaten e vështire e komplekse të Ballkanit në lufte, ishte me interes me i dhanë informacione të reja nga fronti, e sidomos nga nji vend i panjohtun si Shqypnija që sapo kishte dalë nga sundimi osman. Autori, i cili gjatë nji udhëtimit ka pasë nji takim rastësor me atdhetarin e intelektualin Dom Nikollë Kaçorri, e ka shfrytëzue ktë mundësi te “artë” për të marrë nga ai, në formën e nji interviste me pytje pikante, informacione të reja rreth luftës, situatës së mbrendëshme në Shqypni, si dhe me dijtë diçka ma shumë për nji nga popujt ma të vjetër të Europës.
Gazetari për të nxitë kureshtjen e lexuesve e fillon shkrimin kështu:
….Atë çka din e mendon nji njohës i mirë i Shqypnisë, për të sotmen e të ardhmen e saj, mundeni që ta lexoni në shkrimin ma poshtë….:
Fati deshti që, gjatë nji udhëtimi për pushime, me 29 gusht, të takoj në nji bujtinë në Innsbruck, një përfaqësues të mrekullueshëm të popullit guximtar shqyptar, të cilit Konferenca e Londonit (1912 / 1913) ja njohu lirinë, megjithëse me nji cungim të ashpër të territorit shqyptar. Mbas darke, isha ulun e po bisedojshe me nji mjek nga Karlsruhe. Sapo ishim kthyer nga udhëtimi në Ötztal, (egzakt nga fshati Kühtai) dhe biseda jonë sillej rreth dy fuqive perandorake në luftën botnore. Pranë nesh bisedojshin në frëngjisht tre burra, njeni nga të cilët ishte Oberjäger (nënoficier me uniformë austriake) dhe kishte nji trup madhosh të fuqishëm e ftyre të ashpër e të zeshkët. Nentogeri dhe njeni nga të tre u larguen shpejt dhe ai që mbet, me i vjetri, nji burrë rreth 50-60 vjeç, i veshun me rrobë të trashë të zezë, u suell nga na dhe i heshtun po ndiqte me kureshtje biseden tonë. Ktu unë, mbasi e ndigjova që ma parë flitte nji frengjishte të mirë, ju drejtova përzemërsish në gjermanisht tuj e pyet me mirësjellje nëse ai kishte kohë të gjatë që udhëtonte dhe nëse ishte ndalue në Innsbruck përkohësisht? Burri u pergjigj në gjermanishte mjaft të rrjedhëshme por, kur ndonji fjalë nuk i vinte e flitte atë në latinisht ose italisht.
Nga vizitëkarta që na dha mësuem që ky udhëtar e mik interesant ishte Dom Nikollë Kaçorri, famullitar i Durrësit në Shqypni. Tuj kenë se në dhomë ishim vetëm, muejtëm me bisedue me priftin për popullin e tij të çuditshëm, trashëgimtarë i mbetun nga rranjët thrako/ilire, që vetëquhet „Shqyptar“. Duhet përmendë që famullitari i Durrësit, Kaçorri, ishte zëvendëspresident i komitetit të pamvarun që organizoj ardhjen Princ Wied-it në Shqypni. Deri sa u largue, prifti i mendshëm ju përgjegj direk dhe hapun, pa ngurrim, të gjitha pyetjeve tona.
Zotni famullitar, kur jeni largue prej Durrësit?
„Para fillimit të luftës. Isha në udhëtim me arqipeshkvin e Durrësit, kur u befasuem prej luftës. Shkojshim në Romë për nji takim me Papen e shejtë. Mbasi kryem misionin tonë aty, unë që qysh ma heret pata kuptue qëndrimin e gabuem të Italisë karshi nesh, i tregova drejuesit tem që:… personalisht nuk mund të qindroj në mes të nji populli të gabuem; i kërkova atij që në kjoftë se “mëshira e madhnisë” tij më lejon, dishroj me udhëtue drejt Zvicrës. E kshtu lashë Romen, me mirëkuptimin e Arqipeshkvit tem, për me shkue atje ku mund të jem i anagzhuem pa u pengue për të miren e popullit tem.“
Mandej famullitari i Durrësit na tregoj mbi udhëtimet e vend ndalimet e tij të deri tashme.
A thue po ndodh që shqyparët nuk kanë besim te italianët, e pyeta?
„Ne asnjë mëndyrë, u përgjigj i bindun famullitari. Italianët tashma janë në Durrës, por ndikimi i tyne aty zgjat aq sa na kemi armët dhe paret e tyne; edhe pse nganjiherë konsulli i njohtun Alliotti, në kohë të Wiedit, asht mundue me e ruejtë influencen italiane me pare. Në anen tjetër, aty presin me padurim që të hyjnë në qytet serbët të cilët ndodhen vetëm pak kilometer larg Durrësit.“
Por Essad Pasha a ka nji influencë të madhe, çka duket?
„As ai jo. Ai edhe familjaret e tij i ka kundër. Ai burri i madh me uniforme që ishte i ulun deri tashti me mue, p.sh., asht nji kushri i tij e megjithatë ai asht vullnetar në ushtrinë austriake. Essad Pasha asht burrë me karakter të dobët e të pandershëm, e unë i a kam thanë ktë në ftyrë, në kohen e rezistencës së tij kundër Wiedit: Ty Essad dhe dy të tjerë si ti duhet me ju lidhë që të ketë qetsi Shqypnija.“
Nga sytë që i xixëllojshin, dukesh zjarmi i tij i mbrendshëm që e pushtoj kur tregoj kto kujtime, e na kuptuem se me çfarë dhimbjet e keqardhjet personale e ndiqte ai gjendjen e vështirë të popullit të tij.
Çka shpreson populli shqyptar se do ti sjellë kjo luftë botnore?
„Pamvarsinë e tij, n.q.s. do të jetë e mujtun. Mbas ksaj, ka me u dashtë që Austrohungarija e Gjermanija të lanë n’Shqypni 10 deri në 15 vjet pesëmijë trupa për ruejtjen e rregullit e të qetsisë si dhe për forcimin e mardhanieve në mes të njerzve në atë vend. N.q.s. do të ishte i tepërt kërkimi i Pamvarsisë, at-herë do të ishte mirë per ne që të trajtoheshim si provincë e Austrisë.“
Po, por aty ka tre besime të ndryshme?
„Katolikët dhe muslimanët janë të lidhun me njeni tjetrin e orthodoksit janë të pakët në numër. Mardhania në mes katolikëve e muslimanëve asht e kënaqëshme; priftat katolik janë të vlersuem nga muhamedanët.“
Nji princ shqyptar në të ardhmen, a do të ishte punë me mend?
“Sigurisht, po të ishte nji njeri i mendshëm, që do të trajtonte me drejtësi popullin tonë liridashës; por at-herë do të duhej që Shqypnija të bante çdo gja vetë. Me kamxhik nuk mundesh kurrë me u marrë vesht me nji shqyptar. Njerzit janë shumë mikpritës, të ndershëm, të zgjuet e besimtar. Ushtarët ma të mirë turq, ishin siç dihet, shqiptarët tonë. Po ashtu populli jonë i ka dhanë perandorisë turke edhe drejtues të famshëm ushtarak e burra shteti.“
Por, vazhdova të pyes, populli shqyptar a mos asht i vogël në numër që të ndërtojë nji shtet funksional të vetin?
“Jo jo, tha me siguri famullitari Kaçorri. Populli shqyptar, siç edhe ju e dini, shtrihet edhe jashtë kufijve të Shqypnisë, që vendosi Konferenca e Londrës. Janë pjesë e popullit tonë edhe banorët e krahinës të Serbisë të „Re“, të disa pjesëve të Malit të Zi; po ashtu nga Dibra deri në Prizren e Gjakovë, nga Shkupi deri mbi Prishtinë e n`vazhdim…. Të gjitha kto krahina pjellore popullohen nga fise shqyptare, që ma mirë preferojnë me kenë turq se sa serb ose malazez. Ato toka duhet të na kthehen prap se i përkasin Shqypnisë. Kshtu që mund të numrohena 2 deri në 3 milion shqyptar ndër ato krahina.“
A mos asht kultura në Shqypni e mbrapambetun?
“Nën sundimin turk na muejtem me u zhvillue shumë pak. Shumë prej nesh shkuen ndër shkollat katolike në Shkodër, larg shpisë, për mësime të mesme e të nalta, e kto studentë ndikuen me kulturen e tyne për mirë në popull. Gjithashtu katolikët e Shqypnisë të epërme kanë nji shkallë kulture të mirë. Kushtet klimaterike të Shqypnisë mundesojnë prodhim të mirë drithnash, por edhe prodhim të venës, me pak ndihmë prej jush. Vendi ka shumë burime e pasuni natyrore për nji jetë të mirë, vetëm pret që të hapet.”
A keni ju ipeshkvi shqyptar?
„Sigurisht. Të gjithë ipeshkvijtë katolikë. Dy arqipeshkvijtë e Shkodrës e Durresit si dhe tre ipeshkvijtë e vjetër si dhe abatin e Mirditës, të gjithë janë shqyptar, të lindun aty.“
A mos asht gjuha shqype e përzieme më shumë fjalë nga turqishtja, sllavishtja, latinishtja dhe greqishtja aq sa nuk mund të quhet degë e pemës gjuhësore indogjermane?
„Përziemja me elementë të gjuhve të tjera, në shqyp, nuk asht aq e ndjeshme sa mendohet. Mund të kena marrë ndonji elemente te huaj gjuhesor nga kohët e pushtimit të romakëve të perendimit apo të lindjes, sllavëve e të osmaneve, sigurisht. Megjithatë gjuha shqype, ajo që unë di dhe flas, asht ruejtë edhe pse në vështirësi, letersia jonë modeste ka nji autor lirik të famshëm të kohës moderne, nji prift françeskan. Vargjet dhe kangët popullore në shqyp janë të shumta.“
A do të pranojshin shqyptarët nji princ serb apo italian si udhëheqës?
„Kurrë, – kundërshtoj i vendosun bashkëbiseduesi ynë, – as edhe nji malazias; ato nuk mund të gjejnë empati në Shqypni.“
Tuj u nda prej ktij burri interesant, me energji të pa shterrëshme e me shprehje ftyre impresionuese, i uruem e i dishruem me gjithë shpirt „Pamvarsim“ për vendin dhe për popullin shqyptarë, nji prijës të përkushtuem për atdheun e tij. Ky urim e gzoj shume trimin popullor qe me 1 shtator vazhdoj udhetimin per ti sherbye me zjarm popullit të tij. Në Lezhë ndodhet vorri i prijsësit të famshëm katolik shqyptar Skanderbeg, i cili deri ditën e vdekjes, me 17 janar 1468, luftoj e ishte fitimtar kundër turqve. Dashtë Zoti që të sjellë për popullin shqyptarë nji kohë të re me paqë e nji ndriqim kristjan nën kunoren e nji udhëheqësit që do të kishte shpirtin e Skanderbeut.
Materiali u punue dhe u dergue nga Vjena në Janar 2025
Kjo foto e panjohur e nënkryetarit të qeverisë së parë shqiptare, themeluesit të shtetit shqiptar, arkitektit të Pavarsisë, Imzot Nikollë Kaçorrit, e bame në Romë nga fotografi i Vatikanit dhe i Papëve, Giuseppe Felici, në studion e famëshme Fellici. Mendohet se asht ba me rastin e shugurimit të tij si meshtar (1890/1893)./ KultPlus.com
Shtëpia botuese prestigjioze “Springer“ ka botuar në gjuhën angleze librin “Surgical Decision Making”, të autorit të njohur nga fusha e kirurgjisë Prof. Dr. Rifat Latifi, i cili me përvojën e tij të pasur dhe me ndikimin e tij profesional dhe akademik, që ka lënë gjurmë të pashlyera në analet e kirurgjisë globale, këtë libër e sjell për të gjithë adhuruesit, ekspertët, studiuesit e shumtë kudo në botë, si një sihariq për këtë fillim vit.
Profesor, Rifat Latifi tashmë konsiderohet si një ekspert me nam në arenën ndërkombëtare dhe çdo prezantim i tij shkencor e studimor, pritet me kënaqësi nga publiku dhe jo vetëm.
Ndryshe lajmin për botimin e librit e ka bërë të ditur vet autori profesor Latifi përmes një postimi në rrjetin social “Linkedin” i cili botimin e këtij libri e konsideron edhe një prej librave më të preferuar.
Më poshtë, KultPlus e sjell të plotë njoftimin e Dr. Rifat Latifit
“Me kënaqësi njoftoj se edicioni i ri i një prej librave të mi të preferuar që kam shkruar/redaktuar është publikuar dhe do të jetë i disponueshëm më 24 janar 2025: – Surgical Decision Making .Marrja e Vendimeve Kirurgjikale“ Ky edicion i rishikuar dhe i zgjeruar trajton vendimmarrjen kirurgjikale në procedura të ndërlikuara kirurgjikale, duke përfshirë marrjen e vendimeve të vështira, ndërgjegjësimin e vazhdueshëm mbi gjendjen fiziologjike të pacientit, profilin biokimik, rikuperimin me parametra përfundimtarë dhe gjendjen fiziologjike të vetë kirurgut. Diskutohen gjithashtu vendime specifike kirurgjikale, si kur duhet ndërhyrë dhe kur jo, ri-operacionet dhe operacionet në kushte dhe grup mosha të caktuara. Ky edicion i ri adreson këto dhe elementë të tjerë që janë të rëndësishëm për procesin e vendimmarrjes intraoperative dhe perioperative, duke përfshirë pyetje bazë që nuk janë trajtuar siç duhet në literaturë. Shumë prej nesh marrim vendime bazuar në prova aktuale, por shpesh ato bazohen në “ndjenjën e brendshme”, “intuitë” apo “efektin e flokëve të thinjur,” ndër teknika të tjera. Në këtë libër, anatomia e këtyre vendimeve eksplorohet nga një këndvështrim teorik si dhe përmes të dhënave objektive që ne si kirurgë përdorim për të marrë vendime kirurgjikale. Askund tjetër, çështja e si marrim një vendim – shpesh me një sasi shumë të kufizuar të dhënash, vendime që vendosin mes jetës dhe vdekjes së dikujt – nuk është më e dukshme se në kirurgjinë e traumës dhe në operacionet komplekse, përfshirë kthimin e paparashikuar në sallën operatore. Përvoja jonë kolektive si kirurgë tregon se një kombinim faktorësh kontribuojnë në procesin tonë të vendimmarrjes perioperative dhe intraoperative, përfshirë arsimin, njohuritë klinike, mentorimin, si dhe kreativitetin dhe ekselencën që vijnë me praktikën e gjatë dhe disiplinën e rreptë. Edicioni i dytë i Surgical Decision-Making: Evidence and Beyond ofron një burim të veçantë dhe të vlefshëm në fushën e kirurgjisë për kirurgët që janë aktualisht në trajnim dhe për ata që tashmë ushtrojnë kirurgjinë në nivel akademik apo në komunitet.
Ndërkohë, për botën akademike shqiptare në fushën mjekësore – kirurgjikale vlerësohet se ky libër ka një vlerë të jashtëzakonshme./ KultPlus.com
Zerina Pozhegu është një flautiste e talentuar dhe premtuese nga shkolla e muzikës “Amadeus”. Zerina është vetëm 11 vjeç, por ka treguar një përkushtim dhe pasion të jashtëzakonshëm për artin muzikor.
Ajo ndjek mësimet e flautit me pedagogen Saranda Vllasaliu dhe ka nisur udhëtimin e saj muzikor që në moshën 7-vjeçare.
Zerina e ka zgjedhur flautin si instrument të saj të zemrës, duke u frymëzuar nga tingulli i tij melodioz, që për të përfaqëson një lidhje të veçantë midis natyrës dhe zërit njerëzor. Që nga fillimi i mësimeve, ajo ka shfaqur talent dhe potencial të lartë, duke u shquar si një muzikante e re por e dedikuar dhe punëtore.
Në shtator të vitit 2020, Zerina iu bashkua orkestrës së shkollës së muzikës “Amadeus”, ku luan rolin e flautistes së parë. Ky pozicion i rëndësishëm i ka dhënë mundësinë të tregojë aftësitë e saj të shkëlqyera si soliste dhe muzikante orkestri. Deri më sot, ajo vazhdon të mbajë me sukses këtë rol kyç, duke dhënë një kontribut të rëndësishëm në performancat e orkestrës.
Në qershor të vitit 2024, Zerina u shpërblye me vendin e parë në garat ndërkombëtare “Ars Kosova”, duke fituar njohje për talentin e saj në rritje. Një tjetër sukses madhor ishte pranimi i saj për të marrë pjesë në garat botërore të flautit në Bullgari “Moyse Flute Competition”, ku ajo u vlerësua lart nga juria profesionale dhe performoi përballë flautistëve nga vende të ndryshme të botës.
Përveç performancave solistike, Zerina është gjithashtu pjesë e ansambleve dhe muzikës kamertale të shkollës “Amadeus”, ku vazhdon të shkëlqejë në çdo koncert. Me përkushtimin dhe pasionin e saj, Zerina Pozhegu përfaqëson një model të shkëlqyer për muzikantët e rinj dhe një yll në ngritje në skenën muzikore./ KultPlus.com
Ambasadorja e Republikës së Kosovës në Ceki, Albesjana Iberhysaj e shoqëruar nga dy vajzat e Anton Çettës, Agata dhe Donika Çetta kanë pasuruar Institutin e Etnologjisë në Pragë, me dhurimin e kompletit të veprave të Anton Çettës për këtë institucion.
Me dhurimin e këtij kompleti është shënuar edhe përvjetori i lidhjes së atdhetarit Anton Çetta. KultPlus ju sjell njoftimin e plotë nga ambasadorja Iberhysaj.
Në shënim të përvjetorit të lindjes së atdhetarit të paepur, plakut të urtë, mbledhësit të shquar të folklorit dhe pajtuesit të palodhur të gjaqeve, profesor Anton Çetta, në Institutin e Etnologjisë të Akademisë së Shkencave të Çekisë, në Pragë, nderuam jetën dhe veprën e tij duke i dhuruar bibliotekës së Institutit një komplet të veprave të profesor Çettës.
Veprat e Çettës janë një kontribut i jashtëzakonshëm në mbledhjen e folklorit, si një thesar i kulturës sonë shpirtërore që ia përcjellim me krenari brezave të ardhshëm.
Dhurimi i kësaj serie librash për Institutin e Etnologjisë në Pragë është një moment i rëndësishëm, pasi këto vëllime janë më shumë se tekste – ato janë një dritare që shpalos kulturën dhe traditën tonë, gjithashtu dhe një ftesë për të eksploruar thesarin e krijimtarisë sonë njerëzore. Ndërsa këta libra e gjejnë shtëpinë e tyre brenda një instituti prestigjioz, le të shërbejnë si burim frymëzimi e studimi dhe si një kujtesë e përgjegjësisë sonë të përbashkët për të mbrojtur dhe promovuar trashëgiminë dhe kulturën tonë. Vepra e Profesor Çettës do të mbetet përjetësisht në historinë tonë kombëtare. Ai do të kujtohet përherë si personalitet i jashtëzakonshëm, ndërsa përkushtimi i tij ndaj atdheut do të mbetet udhërrëfyes për breza të tërë.
Dorëzimi i veprave iu bë drejtorit të Institutit, z.Jiří WOITSCH, me të cilin u diskutua mbi mundësi të tjera bashkëpunimi mes .
Një falënderim i veçantë për drejtuesen e Seksionit të gjuhës shqipe në Universitetin e Karlit në Pragë, Dr. Orkida Backus Borshi, Prof. Dr.Jaroslav Otčenášek dhe vajzat e
Profesor Çettës, Agata Çetta dhe Donika Çetta me mbështetjen e të cilëve u mundësua realizimi i këtij aktiviteti. / KultPlus.com
Festivali i Radio Televizionit të Kosovës të ngjason si me legjendën e Kështjellës së Rozafës, përderisa kështjella ndërtohej ditën e shembej natën, skeleti i kësaj hapësire shndërrohej prej një parkingu në një festival, për tu rikthyer në gjendjen e mëparshme posa binin perdet.
Dy edicione tashmë kanë lënë shkëlqimin në njërën prej garazheve të Prishtinës, dhe edicioni i radhës ka mbet edhe pa këtë hapësirë, pasi që, tashmë është dhënë një sinjal. Ky lokacion do ti nënshtrohet renovimit.
Dhe për dy edicione të ringritjes së këtij festivali me një pauzë super të madhe në mes, prej kohës së Akordeve të Kosovës, iu ra hise dy personave, njërit nga Shqipëria e tjetrit nga Kosova, Adi Krastës e Florent Boshnjakut, të cilët, me shumë peripeci, që i tejkalonte edhe kërkesat për çka ishin të thirrur, bën të pamundurën dhe sollën këtë festival për dy edicione.
Të dy ngritën një festival pa shtëpi, një festival pa infrastrukturë, një festival nga hiqi. Mungesa e një salle koncertale vazhdon të jetë problemi më i madh i komunitetit artistik, që shpeshherë drejtorët e festivaleve i shndërron edhe në punëtorë teknik, pastrues, e gjithçka tjetër, sepse, vetëm në këto festivale di të ndodhë gjithçka e pa paparashikuar.
Megjithatë, fillimi i Festivalit të RTK-së padyshim do të mbetet i ngjitur me emrin e Boshnjakut, i cili krejt këtë proces edhe pse tejet të lodhshëm, e vlerëson si shumë të vonuar, dhe krejt këtë vonesë e adreson te përbërjet e Ministrisë së Kulturës nëpër vite, që sipas tij, nuk i dhanë një shtysë për realizimin e tij, për të ndodhë më në fund në vitin 2023, vit që shënon rrugëtimin e kësaj nisme deri në kurorëzimin e rrugëtimit për Eurosong.
“Janë gjetë shumë arsyetime nëpër vite, prej një ministri në ministrin tjetër. U desh të vinte një Adi Krasta në Kosovë dhe të lëvizte motorët, edhe përkundër shumë sfidave që na kanë përcjellë për këto dy edicione”, thotë Boshnjaku i cili neglizhencën për themelimin e këtij festivali e adreson edhe te mendësia e personave kompetent nëpër vite, duke u arsyetuar me faktin se Kosova nuk është e pranuar në Eurosong, dhe se ka kohë për themelimin e një festivali të tillë.
“Kosova do të shkojë një ditë në Eurosong, por kur të vjen ajo ditë ne duhet të jemi të përgatitur. Duhet të kemi një përvojë në raport me festivalet”, thotë Boshnjaku.
Dhe fillimi i një festivali nga zeroja, fillimi i një festivali pa sallë koncertale duket se e ka shteruar Boshnjakun dhe nuk është i sigurt nëse do të pranojë edhe udhëheqjen e edicionit të tretë. Ai është skeptik duke iu referuar përvojave në këto dy edicione.
“Për edicionin e parë kam qenë edhe unë i përgatitur se kam me pas të vështirë, po për edicionin e dytë kam menduar se do ta kemi më të lehtë, duke u bazuar në atë se tashmë e kemi ndërtuar një bazë, dhe punën e kemi të njohur. Por kurrë nuk ma ka marr mendja se edicioni i dytë do të jetë shumë më i vështirë”, thotë Boshnjaku, që shpjegon se edhe edicionin e dytë e kishte pranuar në partnerit me Adin, por, sipas tij me këto mundësi dhe këtë kapacitet, ai nuk duket shumë entuziast se do ti përvjelë mëngët edhe për edicionin e tretë.
“Dëshira dhe vullneti ka ekzistuar që festivali me arritë aty ku duhet me arritë, jam mundu me mish e me shpirt, duke përdorë edhe lidhjet e mia që kam krijuar për një jetë të tërë. Krejt kemi qenë të angazhuar, mirëpo nuk po shoh vullnet për ndryshimin e kushteve, dhe vështirë është të punohet në këto kushte”, thotë Boshnjaku, i cili uron, shumë uron që në vitet në vijim çmimi i parë i Eurosong të vijë në Shqipëri, por edhe në Kosovë kur ti vijë momenti, sepse, sipas tij një fitore e tillë do të thotë shumë për industrinë e muzikës.
Ai tërheqë disa paralele që në këtë vend nuk respektohet artisti, nuk shpërblehet për mundin e bërë, nuk i krijohet infrastrukturë, edhe nëse flitet për infrastrukturë, sipas tij fokus i jepet muzikës klasike, duke harruar që muzikën e këtij vendi e bën edhe muzika pop, jazz dhe zhanre të ndryshme që do të duhej të vlerësoheshin.
“Pandemia na ka dëshmuar se sa na respektojnë, duke pas reagime të shumta se pse artistët duhet të mbështeten në kohë të pandemisë. Po ata njerëz që dëgjojnë muzikën tonë në shtëpi, në lokale, në makina pa e paguar asnjë cent të vetëm”, shprehet Boshnjaku.
“Mentaliteti jonë vazhdon mos me e pa muzicientin si profesion, ndoshta edhe me këtë mendësi fusha jonë nuk është pa paralel me fushat tjera. Nëse ka qenë prioritet rregullimi i një rruge, po me atë rëndësi është dashtë të ndërtohej edhe një sallë. Franca dhe Gjermania janë shtete që në një periudhë nuk kanë pas as kanalizim, por kanë vepra muzikore që ende njerëzimi i shijon”, thotë Boshnjaku.
Ai përpos Festivalit të RTK-së që ka nisë rrugëtimin pa shtëpi, përmend edhe institucionin e Operës së Kosovës që ka nisë po të njëjtin rrugëtim. Këtë shkëndije muzikore ai e sheh vetëm si vullnet të artistëve, e që nuk pengohen shumë nga infrastruktura, por ai edhe në këtë mes e sheh një problem. Sepse, sipas tij, gjenerata e sakrificës është në zhdukje e sipër, të rinjtë nuk do të kenë durimin deri në ndërtimin e sallave që të bëjnë karrierë.
“Kam frikë që një ditë do të ndërtohen edhe këto salla, po kur të ndërtohen, shtrohet pyetja për kë do të ndërtohen. Po shoh shumë të rijnë që po e provojnë vetën në fushën e muzikës në rajon dhe në shtete të Evropës, ata po duan që të prekin suksesin, dhe jo përmirësimin e kushteve”, thotë Boshnjaku.
Festivali i RTSH-së ka ec shpejtë drejt një rruge kualitative
Florent Boshnjaku që për krejt jetën e tij nuk ka punuar asnjë punë tjetër përpos muzikës, ka provuar edhe shijen e Festivalit të RTSH-së në shumë dimensione. Ai ka punuar në këtë festival edhe si organizator, edhe si kompozitor, edhe si juri, por suksesi më i madh i Boshnjakut vazhdon të mos tejkalohet edhe sot.
Kompozimi i këngës “Suus” interpretuar nga Rona Nishliu, këngë që edhe sot nuk është tejkaluar nga asnjë këngëtar i Shqipërisë sa i përket radhitjes në Eurosong, është një prej sukseseve më të mëdha të Boshnjakut.
“Shumicën e krijimtarisë jam munduar me pas të tillë, krijimtari të qëndrueshme. Natyrisht se punoj edhe në pjesën komerciale, por jam mundu që të realizoj një punë cilësore, e që nuk është e lehtë të mbahet niveli në këto rrethana” thotë Boshnjaku.
Por, përpos suksesit që pat shënuar në Eurosong, Boshnjakun më të lumtur e bën fakti që kënga Suus edhe sot vazhdon të jetë target i garave të ndryshme ndërkombëtare, sikurse që kjo këngë dëgjohet edhe në festivale të ndryshme të muzikës.
Kurse për edicionin e fundit të RTSH, ku Boshnjaku ishte në cilësinë e jurisë ka vlerësuar se ky festival ka qenë një ndër festivalet me solide të RTSH, ku i ka vlerësuar edhe prurjet artistike.
Për vendin e parë të Shkodrës Elektronike ai e ka vlerësuar si një këngë të arrirë dhe se pikërisht ajo këngë e ka merituar vendin e parë. “Juria e ndau edhe çmimin e kritikës, dhe po ky çmim shkoi për Shkodrën Elektronike, e kur juria jep çmimin e kritikës kuptohet që analizohen krejt detajet”, ka thënë Boshnjaku, edhe pse, sipas tij si kompozitor është shumë e vështirë pjesëmarrja nëpër juri, pasi që me shumicën e artistëve punon, dhe e njeh kapacitetin e tyre.
“Jo gjithmonë artistët e kanë ditën më të mirë në paraqitje, dhe ti si kompozitor ia njeh kapacitetet në vazhdimësi, dhe pastaj krejt ky proces di të jetë shumë i vështirë”, thotë Boshnjaku.
“Unë e RTSH jam i lidhur shumë ngushtë për shumë vite. E njoh shumë mirë përbrenda, ia njoh problemet, ia njoh zhvillimet, dhe mund të them se kanë ec shumë shpejt me kualitet. Kushtet që i ka ofruar RTSH për organizatorët kanë qenë kushte kualitative”, vazhdon Boshnjaku, i cili organizimin me Festivalin e RTK-së dhe atij të RTSH nuk guxon as ti krahasojë, gjithnjë sa i përket infrastrukturës dhe kushteve.
Influencohen nga jeta e këngëtarëve në instagram, e fatkeqësisht nuk është reale
Se në çfarë pike është muzika sot, nëse e krahasojmë me të kaluarën, Boshnjaku thotë se nuk ka mes, një grup i këngëtarëve është lart, kurse pjesa tjetër është poshtë. Më herët më shumë kemi pas mes, që do të thotë kemi pas më shumë cilësi. Poashtu një pjesë e zhanreve është duke u tkurrë, e kemi pas muzikën pop shumë të zhvilluar, kurse tani kemi një zhanër të ri, rep, hip hop e të përzier edhe me muzikë popullore” thotë Boshnjaku.
Ndërkohë, se pse të rinjtë e Kosovës janë kaq shumë të interesuar për muzikën, Boshnjaku thotë se ndoshta pse jemi popull i hareshëm, por më shumë edhe ajo e përfitimit material. “E shohin jetën e disa këngëtareve në instagarm, dhe fatkeqësisht nuk është reale, një grusht njerëz a e kanë apo nuk e kanë atë jetë, dhe figurat e instagramit po bëhen model dhe ndoshta po i hyjnë rrugës për të bërë muzikë. Edhe pse disa fillojnë për arsye komerciale, që nuk i lë në faj, secili ka zgjedhjen e tyre”, thotë Boshjnaku.
Florent Boshjnaku që krejt jetën e ka të lidhur me muzikën, krejt ditët e vitit i ka të lidhura ngushtë me këtë profesion. Ai realizon brenda vitit disa produksuone, dhe shumë projekte të tjera muzikore.
Ai së shpejti do të lansojë një projekt muzikor, talent show, e që fituesit e kësaj gare do ti përcjellë në zhvillimin e tyre muzikor, ku tre fituesit do të dërgohen me bursë për studime.
Boshnjaku kep detaje që projekti “Rockeeet Music” është përkrahur nga fondacioni ‘Siana’, përkatësisht nga kompania ‘Speeex’, e që pritet të jetë një garë e jashtëzakonshme.
“Ka, edhe disa projekte që do ti realizojë jashtë Kosovës me të rinj, sikurse kam një projekt që e kam dërguar në Komunë të Prishtinës, por që nuk kam marr asnjë përgjigje, Kam kërkuar që të rinjtë e fushës së muzikës të kenë mundësi të realizojnë incizime të punës së tyre, në mënyrë që ti kenë të arkivuara për aplikime të mëtutjeshme. Studentët e muzikës nuk kanë asnjë incizim profesional, e po me ato incizime ata prezantohen pastaj në komisione ndërkombëtare. Po ky projekt kaq i rëndësishëm nuk u realizua, nuk mora përgjigje”, thotë Florent Boshnjaku, i cili ka punuar edhe me fonacionin e Dua Lipës ku kanë trajnuar disa të rinj e që janë dërguar pastaj për një punëtori në Suedi.
Për fund, ai kujton se lidhja me yjet tona që i kemi nëpër botë do të shërbente shumë për mbështetjen e të rinjve tanë, sepse një referencë e tyre është shumë domethënëse për karrierën e tyre. / KultPlus.com
Pothuajse nuk ka teatër të operave nëpër botë që nuk është prezantuar, dhe pothuajse secili prezantim ka rrumbullakuar copëza shkëlqimi në karrierën e tij prej tenori, dhe çdo prezantim po në ato skena të mëdha ka rritë edhe më njeriun brenda shpirtit të Saimir Pirgut.
Jeta e tij nuk ishte në fillimet e karrierës me po këtë shkëlqimin e viteve të fundit. Të bënte një copë vend në teatrot më të mëdha të botës, kishte përjetuar në lëkurën e tij jo vetëm të bukurat e skenës, sepse jo gjithçka kishte filluar me xixat e magjisë së operave, pasi që për ta ndërtuar mozaikun prej artisti, jo krejt jeta ishte art.
Saimir Pirgu kishte ndarë kohën mes studimeve dhe larjes së pjatave në një prej restauranteve të Italisë, ndryshe, do të ishte e pamundur të ndiqte ëndrrën.
Dhe erën e gjellës duket se edhe sot e ndjen në trupin e tij, pasi që po atë erë kishte në flokët e tij të zezë kur e kishin lajmëruar se mund ta takonte tenorin e famshëm botëror Luciano Pavarotin, takim që edhe ia ndryshoi botën.
Pak erë gjelle në trupin e një djaloshit të ri veç sa i kishte dhënë më shumë shije ëndrrës së tij prej tenori, e që për ta luftuar realitetin e asaj kohe, mes larjes së pjatave dhe ëndrrave të operave, rrugët e Italisë ai po i qante me ndihmën e Shekspirit dhe Gëtes….
Po këto detaje ndërtojnë artistin, dhe tash kur ka 20 vjet karrierë skenike, ai edhe më tutje kujton ballakumet dhe bugaçet e Elbasanit.
Dhe po ky vrapi maratonik që të gravonte emrin e tij diku nëpër teatro të botës, po kjo përpjekja që të dëshmonte se ai meriton një copë vëmendje te njerëzit me shije të hollë, e larguan Saimirin prej paraqitjeve në vendin e tij, aty ku kishte nisur gjithçka. 13 vjet janë bërë që Saimir Pirgu nuk ishte rikthyer në skenën e Teatrit dhe Operës së Baletit, dhe 43 vjet jetë iu deshën që më në fund të prekte tokën e Kosovës dhe të përqafonte dashurinë që i dha audienca e Prishtinës.
Dy paraqitje të njëpasnjëshme për publikun shqiptar, para atij të Tiranës dhe pastaj të Prishtinës, ishin më shumë se sa një dehje, një dehje e bukur.
Kur e takova, qysh në fillim më premtoi se nuk do ta bënte më gabimin e njëjtë. “Do të vij më shpesh në Kosovë, në Prishtinë” më tha artisti Pirgu. Ai kishte parë shkëlqimin e syve më të bukur të një audience, dhe reflektimin e këtij shkëlqimi e shihja tani unë, në sytë e tij. Përderisa fliste me mua, më dukej si përmbushja e ëndrrës së një fëmije, i lumtur, shumë i lumtur.
“E kam përjetuar çuditërisht me shumë emocion, isha mësuar të këndoj para çdo lloj publiku, por publiku i vendit tim, i gjuhës time, ka një peshë tjetër, ka një rëndësi tjetër, më të madhe, mendoj unë, dhe isha goxha i emocionuar. Dhe jam ndjerë shumë, shumë mirë. Duke parë ata sy të njerëzve që shkëlqenin, dhe që po këndonin bashkë me mua, më bën që ta përjetoj një mbrëmje me të vërtetë shumë të mirë, me mbresa shumë të forta, dhe përfundimisht ishte një koncert i arritur artistikisht” fliste Saimir Pirgu për ngrohtësinë prishtinase në njërën prej mbrëmjeve të dhjetorit.
Koncerti me tenorin Saimir Pirgun ishte mbajt në ambientet e Sallës së Kuqe, një sallë e improvizuar për evente të tilla, dhe si e tillë, artistit shqiptar i kishte marr një emocion që se kishte përjetuar askund.
Mungesa e një salle koncertale në Prishtinë, për këtë mbrëmje kishte anën tjetër të medaljes. Tenori Pirgu asnjëherë se kishte pas audiencën kaq afër, kaq ngushtë. Dhe kjo ngushti atij nuk i kishte sjell ngufatje, përkundrazi. I kishte dhënë mundësinë që të vërente sytë e audiencës, lumturinë e tyre, dhe shijimin më të bukur të jetës së tij.
“Ishte e qartë dashuria që ata më përcillnin, edhe ndoshta pse pata publikun kaq afër. Nuk e kisha ndonjëherë publikun kaq afër. Për mua ishte me rëndësi që të vija, kësaj here pa sallë, e ndonjëherë tjetër me sallë” shpjegonte Pirgu i cili kishte krijuar një spektakël të vërtetë në këtë mbrëmje artistike, pasi që, nuk e dëshironte magjinë vetëm për vete, xixat e kësaj mbrëmje ai dëshironte ti ndante edhe me artistët prezent që ishin në audiencë, dhe duke shkelë marrëveshjen me Operën e Kosovës, ai futi aty për aty në skenë edhe artistët kosovarë, që poashtu janë duke ngjitë drejt suksesit të teatrove evropiane.
“Në këtë mbrëmje ne ishim bijtë e Kosovës, dhe bashkë me artistët e Kosovës që çdo ditë po hedhin nga një tullë për artin e këtij vendi e kënduam këngën “Unë, biri yt, Kosovë”, ishte moment që nuk ishte planifikuar, por që ngriti audiencën në këmbë.
Se kishte mirëprite një prezantim të tillë në kryeqytetin e Kosovës, ai edhe më tutje e vërteton se nuk erdhi këtu që të kërkoj maksimumin e kushteve por gjetjen e një zemre të bardhe, zemër që tashmë e gjeti brenda prishtinasve. “Me të vërtetë jam shumë i përmbushur” thotë Pirgu, i cili edhe përkundër faktit që nuk kishte qenë asnjëherë, ai ishte në dijeni për mungesën e një salle.
Ndërkohë, mungesën për 13 vjet në Shqipëri, dhe mungesën për gjithë jetën në Kosovë, Pirgu e arsyeton edhe me një fakt tjetër. Ai ishte në kërkim të pjekurisë artistike.
“Kur të rikthehesh, duhet të arsyetosh mungesën tënde me punë dhe pjekuri profesionale. Rikthimi në skenën e Teatrit të Shqipërisë ishte sikur një bashkëbisedim me prindërit, ndihesh i vogël. Pasi që kthehesh pas shumë titujve të mëdhenj, dhe kjo pjekuri pastaj do edhe satisfaksion ndaj publikut, por edhe ndaj vetes, në mënyrë që të japësh më të mirën” vijon Pirgu.
Tenori Pirgu kujton se prej vitit 2012 e këndej karriera e tij kishte marr një hov të madh dhe kërkesat për paraqitje në shumë shtete të botës kishin pamundësuar ardhjen në vendin prej nga edhe ka rrënjët, pastaj kujton edhe kohën e restaurimit të objektit të Teatrit të Operës në Tiranë, sikurse më pas edhe periudha e pandemisë. Të gjitha këto kanë krijuar një distancë me Tiranën, përderisa prenotimet për vendet e tjera tashmë kishin zënë vend në kalendarin e tenorit shqiptar.
Dhe këtë mungesë të gjatë, Saimir Pirgu e arsyetoi edhe me projektin “Saimir”. Në dy kryeqytetet shqiptare ai ka sjell edhe albumin e tij me opera të përzgjedhura, dhe është më se i lumtur që për herë të parë ka arrit ta regjistrojë në një shtëpi diskografike “Arien e Lekës” nga Opera e Skënderbeut, dhe sipas tij, nuk është i lumtur vetëm për faktin se ka përfshirë një arie shqiptare, porse është përshtatë jashtëzakonisht edhe me ariet e tjera të përfshira në album.
“Unë do të isha i kënaqur nëse edhe njëherë do të këndoja në një opera në gjuhën shqipe, por duke parë se vështirë është të punojmë në krijimtarinë e dikurshme, ideja më e mirë ishte që ta prezantoja në albumin tim”, ka thënë Pirgu i cili është lumturuar edhe më shumë kur kritika botërore i ka dedikuar një vend të posaçëm pikërisht Aries së Lekës, po kësaj arie që është në mesin e 20 arieve të albumit “Saimir”, që tashmë është albumi i tretë i Saimir Pirgut.
Për publikimin e albumeve tenori Pirgu ka një mendim, pasi që sipas tij bota diskografike është një perëndim, por, sipas tij këto publikime i bën për adhuruesit në moshë të madhe, që edhe më tutje kanë nostalgji për dëgjimin e albumeve në format tjetër, edhe pse, të gjitha këto materiale i ka edhe në platformat e kohës së fundit, atij online.
Saimir Pirgu vazhdon edhe më tutje të jetojë në Itali, po në atë shtet ku i dha shkëndijat e shpresës së botës artistike, por pyetjes së nëse e ndjen vetën qytetar të një vendi apo të krejt botës, ai edhe më tutje këtë ndjesi e ka të shpërndarë.
“Vazhdoj të jem qytetar i Italisë, jam një qytetar nostalgjik, nuk parapëlqej të ndërroj vende. Unë mbusha tashmë 43 vjet, ndërkohë më janë bërë dy dekada që këndoj nëpër botë dhe e kam të vështirë të them se ku jam në shpi. Instinktivisht mund të ndihem si në shtëpi në Itali apo në Vjenë, por zemrën e kam në Shqipëri. Vështirë ta them, mbase edhe qytetar i botës dhe i artit po. Mund të jem edhe ambasador i kësaj gjëje, por mendoj se është një pyetje shumë e vështirë për të dhënë një përgjigje kaq direkte dhe konkrete, por mendoj se këtu kanë rol edhe periudhat nëpër të cilat kalon, varet sa emocionalisht mund të ndihesh prej një periudhe në periudhën tjetër”, shprehet Pirgu, i cili edhe pse kapërcen prej një teatri në teatrin tjetrin, prej shtetit në shtetin tjetër, ai nuk harron vitet që ka kaluar si fëmijë në Elbasan e më pas edhe në Tiranë.
“Më merr malli për bugaçet e Elbasanit, nuk është puna se s’po gjen njeriu miell e s’po gjen gjalpë ti bësh edhe në Itali, dy peta më, por siç i bëjnë bugaçet dhe ballakumet ata në Elbasan, nuk mund ti bëjnë askund”, shprehet me nostalgji Pirgu.
Dhe një artist kaq i arrirë, me realizim të roleve kaq të mëdha, me prekjen e teatrove më të mëdha të botës ma thotë atë që më së paku pritet. Ai edhe pas 20 viteve në skenë krejt këtë periudhë e konsideron vetëm fillim.
Së fundi është prezantuar me rolin e Cavarados së Pucinit, dhe pikërisht këtë rol të këtij niveli, ai e konsideron fillim, por fillim të një niveli tjetër, atë të pjekurisë artistike.
“Unë jam në fillim, shumë në fillim, edhe pse nuk ka teatër që nuk kam performuar, nuk kisha qenë në Kosovë, dhe këtë e shijova si përjetim, po teatrot kryesore të botës tashmë i kam përjetuar” vijon Pirgu, i cili është një ndër tenorët më të famshëm në botë që pati fatin të jetë kaq afër me tenorin e famshëm botëror Luciano Pavarotin.
Të kesh një figurë afër sikurse ishte Pavaroti është një dritare që mund të shërbejë gjithë jetën, dhe si të tillë e sheh edhe Pirgu.
Ai çdo periudhë të vështirë, edhe atëherë kur mund të jetë i dërmuar nga puna, hapë po atë dritare të leksioneve të Pavarotit, dhe herë pas here zhytet në to. “Janë dritare që i hapi dhe i mbylli sa herë që kam nevojë për to, për aq sa më kanë ngelë në kujtimet e mia”, thotë Pirgu, i cili ka një peng edhe me këtë çështje, sepse në kohën kur kishte takuar Pavarotin, përpos që ishte i ri në moshë, ishte i ri edhe në karrierë, dhe sipas tij, kur je i ri nuk i kupton me të vërtetë leksionet e një gjigandi të skenës.
Se çfarë materiale ka nga Pavaroti e që publiku ende nuk i ka parë, Pirgu thotë se ka shumë xhirime me kamerë personale, të cilat do të selektohen në një kohë kur do ti vijë momenti, edhe pse, sipas tij, kujtimet me të janë përfshirë edhe në dokumentarin për Pavarotin, duke përfshirë takime, intervista dhe pjesë të tjera të rëndësishme. “Dp të merrem me ato materiale në një moment kur të kem kohë, por njëherë duhet të vijoj rrugëtimin tutje”, thotë Pirgu.
Por nëse edhe Saimir Pirgu është duke i pasuar këshillat te solistët e rinj, sikurse ka vepruar Pavaroti me të, Pirgu është më i rezervuar në këtë pikë. Ai mendon se nganjëherë një këshillë nuk mund të jepet në momentin e duhur, dhe mund të ketë një ndikim negativ, dhe mu për këtë çështje ai është shumë i kujdesshëm me të rinjtë.
“Ndryshe është me ata që jam afër në projekte, sepse është kontakt i përditshëm, dhe shumë shpesh mund edhe të jap ndonjë këshillë, por një këshillë me të rinjtë nuk mjafton me vetëm një takim, dhe po nga ai takim ta bësh të duhurën”, thotë Pirgu.
Tenori Pirgu, po ky tenor që ka shkëlqyer në shumë skena botërore, shumë shpesh ka rastisë që ta ndajë skenën me artistë shqiptarë, dhe këto paraqitje ai i vlerëson si një mrekulli.
“Edhe nëse do të donim, nuk do të arrinim që këto paraqitje ti bëjmë bashkë, sepse për rolet vendosin teatrot, dhe po teatrot na përzgjedhin. Dhe kur rastis që në një projekt të zgjidhen dy artistë shqiptarë, kjo është një mrekulli”, thotë Pirgu, i cili ka ndarë shumë shpesh skenën me Ermonela Jahon, Marigona Qerkezin, Elbenita Kajtazin, e sikurse që ka pas edhe kombinime të tjera ku kanë performuar mbi dy artistë shqiptarë nëpër teatro të botës.
Dhe një jetë e tërë nëpër botë, qytetar rezident në Itali dhe shumë kontakte me të huajt, ndodhë që artistët të ndjenjë edhe në palcë të qenit i huaj dhe për këtë fakt, Pirgu thotë se italianët janë më të vështirë në këtë pikë.
“Ka shumë raste, sepse racizmi ka nuanca të ndryshme. Ta zëmë, në Vjenë asnjëherë nuk jam ndjerë si huaj, përderisa në Itali po. Ndonëse shteti i Italisë është shteti që i kam dedikuar edhe jetën time, dhe kam investuar artistikisht po në këtë shtet, mendoj se është shteti më i vështirë për ti bindë artistikisht. Është si një arenë mes luanëve, nëse je i zoti, mund ta kapërcesh”, thotë Pirgu.
Dhe sapo e mendon se një artist si puna e Saimir Pirgut e ka karrierën si vaj, sepse ka shkelë teatrot më të mëdha të botës, ai e thotë të kundërtën. “Sa më shumë ngjitesh, konkurrenca bëhet edhe më e madhe. Është e përditshme, është evidente. Dhe kur e mendon se gjërat janë duke shkuar shumë mirë, bëhet më keq akoma”, thotë Pirgu i cili edhe këtë pjesë e akcepton, sepse sipas tij vetëm konkurrenca e bën më reale jetën e artistit.
Megjithatë, tenori Pirgu vlerëson se tashmë ka vënë në binarë rrugëtimin e tij prej tenori, punë që përpos asaj shpirtërores, vazhdon ti sigurojë edhe të mira materiale dhe një jetë të mirë, ai vazhdon të jetë në kërkim të së bukurës skenike, dhe se sipas tij, në këtë profesion, vetëm ata që kalojnë 30 ose 40 vjet karrierë skenike, tek atëherë mund edhe të kuptohet vlera e tyre artistike. “Për këtë arsye vazhdoj të them se unë jam tej A-ja. Ende është e largët rruga për të lënë diçka pas. Ky është prioriteti im”, thotë Pirgu, që vazhdon ta ketë në zemër artistin shqiptar Gaqo Çako, që sipas tij, Çako ishte një artist i madh po i pa fat, sepse lindi një një periudhë të vështirë të Shqipërisë, dhe se sipas tij, nëse do të ishin rrethana tjera, ai do të ishte një artist i tjerave përmasa. / KultPlus.com
Është një prej figurave publike që nuk e ka ndryshuar shumë stilin e jetës. Vazhdon të mbajë edhe sot flokë të gjata sikurse në fillimet e karrierës së tij, sikurse që vazhdon të dëshmojë guximin për eksperimentimin e ngjyrave në veshje, njësoj si në vitet e 80-ta, qoftë në skenë apo edhe në rrugë.
Vazhdon të jetojë në shtëpinë e njëjtë ku ka jetuar edhe si fëmijë, edhe pse, sipas tij brenda shtëpisë kanë bërë shumë shpesh ndryshime, me qëllim të thyerjes së monotonisë. Ka po të njëjtin numër telefoni, nuk posedon makinë dhe udhëtimet me taksi i preferon në qetësi, pa asnjë vijë melodike. Sipas tij, si defekt profesional, muzikën edhe jashtë studios vazhdon ta dëgjojë në nota dhe ky defekt e bezdisë.
Është një prej burrave më urban që njeh komuniteti artistik, dhe mendësia e tij vazhdon të krijojë ‘trazira” edhe përkundër faktit që sot ka 58 vjet. Mendësia e tij arrin të trazojë edhe mendjet e moshave të reja, të cilët, shumë shpesh e kanë kundërshtuar por edhe e kanë përkrahur në rrjete sociale si një mendje që nuk përkon me kohën dhe mentalitetin e Kosovës.
Njësoj ishte edhe në vitet e 80-ta kur pat dalë në skenë, ku shumica e konsideronin me një dukje të ‘çmendur’, dhe jo vetëm atë por edhe motrën e tij Violetën. Dhe krejt këto lëvizje atij i duken më se normale, pasi që sipas tij, gjithçka kur ndodhë në mënyrë të sinqertë, vjen edhe natyrshëm, edhe pse për të tjerët ka ardhë në një mënyrë uragani.
“Takohemi në një lokal afër furrës “Qerimi” më thotë në telefon Armend Rexhepagiqi kur merremi vesh për intervistën e fundvitit për KultPlus, dhe orientimi nëpërmjet furrës “Qerimi” vazhdon të jetë një tregues se artisti Armend Rexhepagiqi është adhurues i mënyrës së vjetër të jetesës, edhe pse, tërë kohën ma vërteton se në këtë mënyrë jetese ka bërë përditësime të vazhdueshme.
Armend Rexhepagiqi që deri vonë është ndjerë në siklet nëse i është drejtuar dikush me epitetin artist, në vitet e hershme të karrierës së tij kishte publikuar shtatë albume, prej të cilave kishin dalë hite të shumta e vazhdojnë të dëgjohen edhe sot nga gjenerata të ndryshme. Dhe krejt ky sukses ndodhi shpejt dhe rrufeshëm për të kaluar më pastaj në një qetësi afatgjate.
Përderisa këngët e tij vazhdonin të dëgjoheshin në radio, televizione, lokale, në gara të ndryshme e në formate të shumta, ai i tha stop dinamikës së karrierës si solist. 15 vjet distancë nga skena, nga interpretimet, nga paraqitjet. Kjo është koha kur artisti krijonte për të tjerët por vetën e kishte mbyllur brenda shtëpisë. Dhe këtij akumulimi 15 vjeçar si duket i ka ardhë fundi, dhe po kërkon një shpërthim, shpërthim që të tjerët po e presin me shumë interes, për mos të thënë nën vëzhgimin e llupës.
Është luftë në mos shndërrimin e vetvetes në një karikaturë
“Të shkon epiteti ‘prishës’ i patriarkalizimit” i them qysh në fillim të intervistës, duke iu referuar edhe viteve të 80-ta, por edhe të zhurmës mediatike të këtij viti që po e lëm pas.
Qesh, por e kundërshton këtë epitet. Ai më thotë se çdo gjë që ka bërë, qysh në vitet e hershme të karrierës por edhe përgjatë gjithë jetës ka qenë vetëm uni i tij jo i sforcuar, edhe pse, sipas tij tejet i pavetëdijshëm për rrethin të cilin jeton.
“Nuk kam dëshirë të bartë barrën e epitetit se unë kam thyer tabu, dhe si për ironi edhe përkundër kësaj mos dëshire, ndonjëherë vazhdon të më ndodhë kjo. Unë kam qenë gjithmonë vetvetja, dhe për mua, kur je i tillë, natyral e i pashtirur, kjo është rruga më e mirë, edhe pse më e vështira. Kam tentuar ta zbus pak këtë qëndrim timin, sikurse edhe shprehjen artistike, por me kohë e kam kuptuar se pikërisht kjo e ‘cuditshmja’ është arma ime kryesore. Të jem besnik i vetvetes. Edhe pse kjo nuk është e lehtë. Është luftë në mos shndërrimin e vetvetes në një karikaturë. Është edhe më e vështirë të qëndrosh në të njëjtën linjë prej fillimit. Dhe krejt kjo nuk është një barrë për supet e mia, sepse guxoj të them se kam një mision që duhet ta dërgoj deri në fund”, thotë Rexhepagiqi.
Edhe pse shpesh herë i paragjykuar nga të tjerët, Armendi prapë hapë zemrën për vendin e tij, për rrethin që e shoqëron, dhe për dashurinë që merr prej të tjerëve.
“Kam një ndjenjë shumë të mirë për rrethin në të cilin jetoj, është shumë e çuditshme dhe paradoksale, edhe pse vazhdojmë të jemi si shteti më i varfër në Evropë, unë prap nuk e kam këtë ndjenjë. Sepse jam i rrethuar me njerëz të mirë, me njerëz që i respektoj dhe më respektojnë, që më duan. Mua më nevojitet pozitiviteti. Ndihem shumë mirë me energjinë që e marr nga rrethi” thotë Rexhepagiqi.
Të çuditshëm në këngë e edhe më të çuditshëm në veshje
Jeta e Armendit dhe Violetës (Violeta Rexhepagiqi) të ngjason si në një guacë, ku gjithçka zhvillohet ndryshe jashtë shtëpisë dhe rrethit të tyre. Dhe po këta protagonistë, mënyrën e jetesës së tyre e merrnin shumë të mirëqenë dhe me mendësinë se të gjithë e kuptojnë mënyrën e tyre të jetuarit. Duke ndjekë trendet e botës, duke përcjellë garat e patinazhit, duke shikuar shfaqje operistike e shumë aktivitete të tjera, të gjitha këto, herë nëpërmjet Radio Televizionit të Prishtinës e herë nëpërmjet antenave satelitore, ata nuk po vërenin se po bënin një kapërcim të madh për shoqërinë. Ata po shndërroheshin në një senzacion, po shndërroheshin në rebelë, dhe jo vetëm rebelë të skenës por edhe të përditshmërisë.
Me një baba akademik dhe një nënë mësuese të matematikës, si dy fëmijë artistë të kohës së atëhershme, Armendi atributet e sukseseve të fillimeve të tyre ia adreson motrës, Violetës. Ai shpjegon se në fillimet e tij ishte më i tërhequr dhe se motra e tij i krijonte kontaktet edhe për bendet, edhe regjistrimin e këngëve në RTP por edhe të paraqitjes skenike. Kurse sa i përket krijimeve, ai kujton se krijimet i bënin bashkë.
Të çuditshëm në këngë e edhe më të çuditshëm në veshje, Armendi ato kohë i kujton pa nostalgji të madhe.
“Edhe pse, tash kur shoh disa nga fotografitë, tmerrohem. Ka qenë një rrugë më se normale për një artist deri te krijimi i identitetit, duke përfshirë edhe dukjen”, shpjegon ai.
“Nuk na linte përshtypje reagimi i të tjerëve në rrugë, është njësoj sikurse sot komentimi në rrjete sociale. Aida ime kurrë nuk i lexon komentet, unë shpesh i lexoj. Më duket e rëndësishme çfarë impakti po lë”, shpjegon Armendi duke tërheqë një paralele mes viteve të hershme të karrierës dhe ditëve të sotme.
Edhe në komente pozitive vërehej paragjykimi
Me çmime në Akorde të Kosovës e me paraqitje të shumta për rrethanat, Armend Rexhepagiqi ishte edhe pjesëmarrës në Jugovizion, garë e njëjtë me Eurovizionin e tanishëm, por atëherë në këtë festival merrnin pjesë shtetet e rajonit, garë në të cilën u prezantua me këngën “Mami, mami” e që në këtë garë doli të renditet si kënga e gjashtë në finale.
Paraqitja e tyre kishte surprizuar edhe pjesëmarrësit e atij edicioni që ishte mbajt në Zarë të Kroacisë, në vitin 1990.
“Kanë qenë shumë të surprizuar dhe kemi marr shumë komente pozitive. Por edhe në komente pozitive vërehej paragjykimi. Sepse, me atë reagimin e parë ‘woow nuk po mund të besojmë se jeni nga Kosova’ e merrnim si kompliment, por pastaj e kuptoje që po nëpërmjet atij reagimi vërehej se ishim shumë të paragjykuar. E mbaj në mend edhe komentatorin e festivalit që e patëm dëgjuar në autobus, menjëherë pas provës gjenerale ku të gjithë pjesëmarrësit po ktheheshim për hotel. Në radio kënga “Mami, mami” komentohej si kënga surpirzë e festivalit dhe si këngë favorite për fitore. Megjithatë ne nuk e zumë vendin e parë por u renditëm në vendin e gjashtë” rrëfen Armendi i cili shpjegon më tutje se për këtë paraqitje kanë pas një përgatitje shumë profesionale, një muaj prova të ushtrimit të zërit në Radio Prishtinë, pastaj angazhimi i jashtëzakonshëm i Aida Barakut dhe Xheraldina Pufjës për realizimin e kostumeve.
Nga kjo paraqitje në Zarë të Kroacisë, Armendi dhe Aida kanë kujtimin më të bukur, pasi që këngën “Mami, mami” po nga ky festival e kanë të regjistruar në një pllakë gramafoni, pllakë që e vlerësojnë si një prej kujtimeve më të mira të karrierës së tyre.
Po nëse është pikërisht kënga “Mami, mami” projekti që edhe i ka dhënë vulën e besimit për karrierën në muzikë, Armendi më thotë se është hera e parë që dikush i parashtron këtë pyetje, dhe në fakt, sipas tij, kur e mendon, po, pikërisht është kjo kënga kur edhe u ka dhënë besimin e skenës.
“Në një mënyrë po, se sikur të lëndohesha me atë paraqitje do të kishte pas një impakt tjetër në karrierën time. Dhe e konsideroj si një nga gurët më të rëndësishëm në karrierën time, jo në aspektin muzikor, edhe pse ka disa elemente të asaj kënge që i dua edhe sot, por më shumë në aspektin e përgatitjes për atë festival, që sot kur e mendojmë, sa shumë patëm punuar për atë paraqitje”, vazhdon rrëfimin Armend Rexhepagiqi.
Dolën në skenë kur shumica dëgjonte muzikë popullore, në një kohë kur dëgjoheshin tingujt e çiftelisë, gajdes e tupanëve
Po krejt në rrugëtimin artistik, Armendi dhe Aida e kanë pas të shtrirë në disa dimensione, e që i kanë shqyrtuar me shumë kujdes. Pa një tekst të mirë, pa një kompozim e orkestrim të mirë, dhe pa një paraqitje super skenike nuk e kanë menduar paraqitjen në festivale, e që këtë të fundit, Armendi e vlerëson edhe sot, sepse, sipas tij paraqitja skenike e ka fuqinë më të madhe, dhe ndonjëherë e mbulon edhe ndonjë defekt të vogël të elementeve të tjera të këngës.
Pikërisht te ky fakt, ai kujton pjesëmarrjen në festivalin “Kënga Magjike” ku edhe është prezantuar me këngën “Kur dashuria vdes” e që sipas tij, edhe pse i kanë provuar tri orkestrime, nuk ka qenë në pritjet e tyre.
“Çfarë vendosëm ne, që të bëjmë një paraqitje skenike me shumë pasion, dhe me të vërtetë ka qenë investim me shumë përkushtim, duke përfshirë edhe atë materiale. Dhe aty e kam kuptuar forcën e prezantimit skenik, dhe se ka rol shumë të madh edhe atëherë kur kënga nuk është në pritjet e tua. Edhe sot habitem se si disa këngëtarë nuk e kuptojnë rëndësinë e paraqitjes skenike, gjithçka ka rëndësinë e saj”, zbulon Armendi detaje nga fshehtësitë e skenës, po të asaj skene që kishte nxjerrë këtë artist në një kohë kur artistët më të mëdhenj ishin nga muzika popullore, me dominim nga Shkurte Fejza, Haxhi Maqellara, Shyhrete Behluli e artistë të tjerë të këtij zhanri, e pikërisht në këtë vrull të këtij zhanri muzikor, paralel me tingujt e çiftelisë, tupanëve e gajdeve, merr guximin një djalë nga Prishtina që ti sfidojë me një muzikë krejt ndryshe, dhe me një dukje edhe më ndryshe.
Dhe, sikurse që nuk e ka dëgjuar muzikën popullore, muzikë që nuk e kishte dëgjuar asnjëherë, as në shtëpi, as muzika klasike nuk ia mori plotësisht zemrën. Edhe pse kishte ndjekë shkollën e muzikës. Ai ishte i destinuar për muzikën pop, dhe kishte vendosë që po këtë rrugë ta ndiqte, edhe pse ishte i vetëdijshëm që nuk ishte duke jetuar në Londër, po në mes të Prishtinës, dhe masa vazhdonte të ishte adhuruese e muzikës popullore.
“Unë nuk kam qenë duke jetuar në Londër, dhe kam qenë shumë i vetëdijshëm që masa dëgjon muzikë popullore, por unë pata vendosë që të realizoj atë çfarë kam ndjerë. Dhe ky vendim që artisti ti mbetet besnik vetvetes është shumë i vlefshëm dhe i shtrenjtë”, tregon për kriteret e tij në muzikë, dhe habitet me disa këngëtarë që vetëm me kushtin që të mbeten në treg, pranojnë lloj-lloj kompromisi, realizojnë bashkëpunime me këngëtarë problematik vetëm që të arrijnë qëllimet, dhe pas disa muajve i shohin pasojat.
“Nuk e kuptojnë se ku është kufiri, po humbin shumë nga kredibiliteti artistik. Pastaj po të njëjtit pyesin se pse këngët e mia zgjasin aq shumë. Dhe po, kam përgjigjen, sepse janë këngë që mendohen gjatë, punohen gjatë dhe punohen pastër” vazhdon Armend Rexhepagiqi.
Selektiv në këngë, selektiv edhe në jetë
Ai vazhdon të jetë edhe më tutje një këngëtar selektiv, jo vetëm për këngët e tij, por edhe me këngët që i punon për të tjerët, sepse vetëm me këtë kujdes sipas tij mbetesh gjatë në mendjen e adhuruesve, gjithnjë duke iu referuar edhe këngëve të tij, që edhe pse me një heshtje 15 vjeçare, mbi dhjetë këngë të tij janë shndërruar në hite dhe vazhdojnë të dëgjohen edhe sot.
Por jo selektiv vetëm me muzikën, ai është selektiv edhe në jetën private. Vazhdon të mbetet një njeri që nuk është i masës, selektiv në lokalët që i frekuenton, sikurse edhe me njerëzit që bashkëpunon.
“Unë jam unë, jetoj jetën time, jam imun ndaj pasurisë materiale, më e rëndësishme është paqja ime, rehatia ime, mundësia për krijimet e mia” shprehet Rexhepagiqi i cili është edhe kundër epiteteve të elitarizimit, sikurse që është edhe për ndërlidhjen e punës artistike me atë komerciale. “Vetëm me një kusht, që komercializimi të jetë konform punës”, vazhdon ai.
Por jo gjithmonë kanë të drejtë artistët, as Armendi. Ai kujton paraqitjen e fundit në Festivalin e Gastronomisë në Prishtinë, dhe insistimin e tij që mos ta fuste në repertorin e asaj mbrëmje këngën “Harrova”, sepse, sipas tij nuk i shkonte kjo këngë asaj mbrëmje.
“E mendoja se ishte një mbrëmje me një audiencë familjare, ku konsumohej ushqim dhe se një këngë e tillë nuk i shkonte atij formati. Por me insistimin e bendit, më bindën që ta këndoj edhe atë këngë. Po pikërisht ajo këngë ishte kënga kulminante e mbrëmjes, dhe ishte një dëshmi se edhe artisti shpesh gabon, dhe se duhet të dëgjojmë edhe të tjerët”.
“Harrova” është një prej këngëve më të adhuruara nga publiku dhe është vulë e suksesit të një projekti të mirë edhe nëse nuk investon shumë në të, sa i përket promocionit. Armend Rexhepagiqi vërteton se kjo është kënga që nuk ka pas asnjëherë videoklip, nuk është kënduar në asnjë festival, dhe sipas tij nuk i kujtohet nëse është kënduar edhe në televizion, dhe megjithatë, po ajo këngë ka gjete rrugën e saj deri te publiku e që vazhdon të jetë ndoshta himni i krijimtarisë së Rexhepagiqit.
“Harrova”, “Ti nuk më meriton”, Dashurinë ku e kam”, “Shko”, “Shkel”, “Edhe një herë” , “Me kilometra”…, janë disa prej këngëve hite të artistit Rexhepagiq, e që për krijimtarinë e tij janë interesuar edhe produksione të huaja, por që Armendi ka refuzuar që këngët e tij në gjuhën shqipe ti ofrojë edhe për tregun ndërkombëtar.
Kam një bindje që mund edhe ta nënshkruaj, “KultPlus” është një medie që për vite po kujdeset që ti ruaj gjërat të cilat janë perla të vogla të trashëgimisë sonë moderne kulturore
“Kam pas ftesë nga Kroacia për dhënien e këngëve të mia, kam pas ftesë nga MTV që këngën Bileta ta ofrojë edhe në botë, sikurse që kam pas ftesë edhe nga një këngëtare turke, super të njohur dhe nuk i jam përgjigje. Gjithnjë kam menduar se unë punoj për botën shqiptare, unë punoj në shqip dhe duhet të mbesin në gjuhën shqipe. Tash pak jam penduar që nuk e kam bërë këtë, hahahaha” thotë Rexhepagiqi duke qeshur.
Ndërkohë, përderisa është penduar për mos bashkëpunimin ndërkombëtar, ai nuk është penduar asnjëherë se pse nuk e ka lëshuar Kosovën, dhe asnjëherë nuk e ka pas si opsion, as ai e as bashkëshortja e tij Aida.
Të vetmen periudhë kur janë larguar nga Kosova ishte periudha e luftës, dhe menjëherë pas përfundimit të luftës, ishin një ndër të parët që kishin kërkuar kthimin e tyre nga Franca.
“Dashuria për vendin më ka bërë të mendoj edhe për bagazhin artistik që lë pas vetes. Ëndërroj që po në këtë vend, pas një periudhe kur nuk do të jem më, ndoshta mund të krijohet një Muze i Artit Modern, në të cilin ndoshta mund të zënë vend disa nga veprat e mia. Kjo më duket ajo trashëgimia ime shumë e rëndësishme, sepse shume shpesh te ne nuk e kuptojnë konceptin e trashëgimisë. Dhe arsyeja që e dhashë këtë intervistë për gazetën e juaj “KultPlus” është po me këtë arsye. Se kam një bindje që për të cilën mund edhe ta nënshkruaj, se jeni një medie që për vite po kujdeseni që nëpërmjet fuqisë suaj ti ruani gjërat që cilat janë perla të vogla të trashëgimisë sonë moderne kulturore. Ky është caku im i fshehtë i imi që unë punoj, me të cilën jetoj, tejkaloj shumë kriza, dhe është një prej arsyeve si mund të mbetet njeriu besnik vetës ”, ka thënë ai.
Armend Rexhepagiqi po riktheheht furishëm, do të sjell album, videoklipe e ture të koncerteve
Dhe ndërkohë, kur vijmë te pjesa e rikthimit të Armend Rexhepagiqit në skenë, duket se lëvizë edhe njëherë në karrige për të dëshmuar gatishmërinë e tij në skenën e munguar për 15 vjet me radhë. Ai paralajmëron një rikthim të planifikuar me detaje, me këngë të reja të sjell në një album, këngë të shoqëruara edhe me videoklipe, album që do të pasohet me koncerte, e që do të ketë një ekip punues duke përfshirë edhe ato të rrjeteve sociale. Por e veçanta e këtij albumi është se do të ketë risi. Ne jemi mësuar ta dëgjojmë Armendin e baladave, dhe kësaj radhe ai paralajmëron një ritëm më të shpejtuar.
“Tani, pas shumë viteve jam plotësisht i lirë të punoj vetëm për vete, sepse tani për tani i kam përfunduar punët për të tjerët”, shpjegon Armendi, i cili për fatin e tij të mirë përgjatë karrierës së tij ka qenë i shoqëruar nga dy gra që e kanë mbështetë fuqishëm, në rininë e tij e motra, Violeta, e tash e 40 vjet bashkëshortja e tij Aida Baraku, që edhe për këtë album ka shkruar tekstet e këngëve, dhe jo vetëm. Dhe të bukurën e këtij albumi ai e adreson pikërisht të tekstet.
“Nëse për asgjë, do të ishte mëkat që këto tekste mos të dalin edhe në këngë. Tash sfida është që të bëjmë balancin e muzikës me vlerat e teksteve”, thotë Armendi.
“Krejt ky album po vjen si reagim ndaj dashurisë së njerëzve që më kanë dhënë për këto vite, edhe përkundër tërheqjes sime si solist. Është edhe një përmbushje e imja shpirtërore, por edhe një mbështetje e madhe e Aidës që shumë shpesh më ka thënë se si nuk më vjen keq prej adhuruesve”, thotë Armendi.
Ai këtë rikthim po e vlerëson si momentin më adekuat, duke iu referuar edhe pjekurisë artistike, dhe se sipas tij, është momenti i jetës së tij kur edhe mund ti këndojë në mënyrën sikurse edhe e ka ëndërruar, live.
Ai edhe njëherë e argumenton se nëpërmjet këtij albumi po vjen po me të njëjta kritere, atë të vlerave, pasi që sipas tij, ai është aq i pjekur artistikisht që ta dijë se edhe si mund ta shndërrojë një album viral, por që nuk është në kërkim të virales, por në kërkim të përmbushjes shpirtërore.
Edhe pse e vërteton se në këtë album do të ketë edhe disa duete, ai për asnjë moment nuk deshi të zbulojë emrat e artistëve që do të marrin pjesë në këtë album, sikurse që nuk ka paralajmëruar datë se kur mund të publikohet albumi, përpos asaj se është duke punuar shumë që sa më shpejt të publikohet.
Dhe, përderisa po rikthehet artisti që e adhurojnë të rinj e të vjetër, është i gatshëm edhe për një sfidë. Ai do të synojë përfaqësimin e Kosovës në Eurosong, qoftë si kompozitor apo si solist, në një kohë kur edhe Kosova do të merr të drejtat për pjesëmarrje.
Ndërkohë, se a do të duhet presim gjatë për pjesëmarrjen e Kosovës në Eurosong, Armend Rexhepagiqi duke qesh na thotë se ai është i ri, dhe se ka kohë dhe durim për të pritur…. / KultPlus.com
Në moshën pesë vjeçare, e vogla Sibora Resyli, tashmë violiniste e madhe, ka zbuluar pasionin e saj të thellë dhe të përhershëm për muzikën, një pasion që u rikthye në një pjesë të pandashme të jetës së saj. Si shumë fëmijë të tjerë, ajo nisi të merrej me këngë e vallëzime që në kopsht, mirëpo ajo që e dallonte ishte dëshira e saj e pashtershme për artin, që do të lulëzonte me kalimin e kohës. Aty ishte hapi i saj i parë i një rrugëtimi në botën e muzikës, një rrugëtim që do ta dërgonte në skenat vendore e deri në ato ndërkombëtare, duke shënuar sukses pas suksesi.
“Pasionin tim për muzikën e zbulova në moshën pesë vjeçare, ku kam qenë vazhdimisht e angazhuar në këndim dhe vallëzim”, u shpreh Sibora.
Sibora, e cila tani është një violiniste e re, por që premton shumë, filloi të luante me violinë që në moshën shtatë vjeçare. Në një rrëfim ekskluziv për KultPlus, e vogla Sibora tregoi që këtë instrument të bukur e zgjodhi për tingullin e veçantë që ka.
Duke folur për mbretëreshën e instrumenteve, ajo thotë se violina ka një tingull të veçantë dhe një bukuri që të kap në shpirt. Zgjedhja e këtij instrumenti nuk ishte rastësi për të, por një dëshirë e thellë për të shprehur emocionet dhe pasionet e saj nëpërmjet muzikës.
Me shumë nostalgji dhe dashuri, Sibora tregon momentet më të paharrueshme për të, e të cilat janë të shumta. Mirëpo, mes të gjithash, ajo thotë se momenti më i veçantë ishte koncerti i parë në moshën 12-vjeçare, ku performoi në një ngjarje për Festën e Halloween-it, në shkollën “Prenk Jakova”. Ky moment ishte një hap i rëndësishëm për të si violiniste dhe një mundësi për ta parë vetën përballë një audience, që për herë të parë e vlerësoi dhe e mbështeti atë.
“Kam qenë shumë e lumtur dhe e entuziazmuar të performoj para një publiku. Ishte një përvojë e jashtëzakonshme që më dha shumë forcë dhe besim për të ecur më tej në këtë rrugë”, kujton Sibora, duke reflektuar mbi emocionet e saj të para si interpretuese.
Frymëzimi dhe modelet
Si çdo artist tjetër, edhe Sibora ka figura të njohura që e kanë frymëzuar në rrugën e saj muzikore. Një prej tyre është violinistja e njohur Hilary Hahn, një artiste që ka lënë ndikim të jashtëzakonshëm në jetën dhe karrierën e Siborës.
“Hilary Hahn është një nga violinistet që më frymëzon më shumë, kurse sa i përket kompozimeve, më së shumti më kanë lënë përshtypje veprat e Mozartit,” shprehet Sibora, duke shprehur gjithashtu respektin e saj të thellë për virtuozët që e frymëzojnë të arrijë majat.
Përkushtimi dhe puna e palodhur
Për Siborën, angazhimi dhe përkushtimi janë shtylla kryesore që mbështesin çdo hap të rrugëtimit të saj muzikor. Ajo është gjithmonë e gatshme të sakrifikojë kohë dhe energji për të ushtruar dhe për të përmirësuar teknikën e saj.
“Pas shkollës, pasi të përfundoj detyrat dhe obligimet shkollore, vazhdoj me instrumentin e violinës duke ushtruar për disa orë”, është shprehur Sibora.
Përballë vështirësive të përditshme, ajo e ka kuptuar se gjetja e një ekuilibri mes shkollës, angazhimeve personale dhe muzikës është një sfidë e vërtetë. Megjithatë, me ndihmën dhe mbështetjen e familjes së saj dhe mësuesve, ajo ka arritur të mbajë gjithçka nën kontroll.
“Është një sfidë e vërtetë për të gjetur kohë për të gjitha obligimet, mirëpo me ndihmën e familjes dhe mësimdhënësve, gjithçka është e mundur”, thotë ajo, duke vlerësuar mbështetjen e jashtëzakonshme që ka pasur gjatë gjithë këtij udhëtimi.
Sfida dhe përpjekjet për të arritur sukses
Një nga sfidat më të mëdha që Sibora ka hasur gjatë rrugëtimit të saj, ka qenë të kapërcente frikën nga skena dhe të arrijë një nivel të lartë të vetëbesimit dhe performancës.
“Sfida më e madhe për mua ka qenë të arriturit deri këtu ku kam mbërritur profesionalisht, që të mos kem frikë nga skena dhe të ndihem e gatshme për të performuar çfarëdo programi, mirëpo njo rrugë është e gjatë dhe më presin edhe shumë sfida të tjera. Të gjitha sfidat që kam hasur deri tani i kam kapërcyer me përkushtim dhe punë si dhe përkrahje nga familja ime”, thotë Sibora për KultPlus.
Reagimi i shokëve dhe familjes
Sibora ndjen një kënaqësi të madhe kur shokët, mësuesit dhe të afërmit e saj janë të lumtur dhe krenarë për sukseset që ajo arrin.
“Gjithmonë më bën të ndihem mirë kur njerëzit afër meje ndihen krenarë dhe të gëzuar për sukseset e mia,” thotë ajo, duke pasqyruar vlerësimin dhe përkrahjen që merr nga ata që e rrethojnë. Ky mbështetje është një faktor kyç në zhvillimin e saj dhe e motivon që të vazhdojë të përpiqet për të arritur më shumë.
Ëndrra e madhe muzikore për Siborën
Për Siborën, ëndrrat muzikore janë gjithmonë në rritje dhe zhvillim. Ajo ka një qëllim të madh për të ardhmen dhe është e bindur se mund të arrijë shumë.
“Ëndrrat e mia muzikore gjithmonë rriten me zhvillimin tim muzikor, por ëndrra ime më e madhe është të luaj në koncertin e Vitit të Ri që mbahet në Vjenë çdo vit,” shprehet ajo me shumë pasion. Ky është një nga eventet më prestigjioze në botën e muzikës, dhe Sibora e sheh këtë si një mundësi të artë për të treguar talentin e saj dhe për të përfaqësuar Shqipërinë në një nivel ndërkombëtar.
Sibora ka nisur të luajë violinë që në moshën 7 vjeçare, dhe ka kaluar një udhëtim muzikor të mbushur me risi, kthesa dhe momente gëzimi. “Rrugëtimi im deri tani ka pasur shumë risi dhe kthesa e gëzime, mirëpo nuk kanë munguar as sfidat për të arritur aty ku jam sot,” thotë Sibora, duke theksuar se çdo hap i saj ka qenë një mundësi për të mësuar dhe për t’u rritur si muzikante.
Çmimi “GRAND PRIX ARSKOSOVA 2024”
Një moment kulmor në karrierën e Siborës ishte kur ajo fitoi çmimin prestigjioz “GRAND PRIX ARSKOSOVA 2024”.
“Ndihem e privilegjuar që kam fituar këtë çmim kaq të veçantë dhe falënderoj mësuesen Shqipe Bajraktari për përkushtimin e saj,” thotë Sibora, duke nënvizuar se ky çmim është një vlerësim i jashtëzakonshëm për punën e saj të palodhur.
Ajo është shumë mirënjohëse për mbështetjen dhe udhëzimet që ka marrë nga profesoresha e saj, e cila ka qenë një mentore dhe një udhërrëfyese e çmuar gjatë gjithë rrugëtimit të saj.
Përgatitja për gara është gjithmonë një proces sfidues, sidomos kur duhet të balancohet me angazhimet shkollore. Sibora tregon se ka qenë e vështirë të gjejë kohën e duhur për të ushtruar për shkak të angazhimeve të përditshme shkollore.
“Gjatë përgatitjes për garën, ka qenë më sfiduese të gjeja kohën e duhur për të ushtruar për shkak të angazhimeve të rregullta shkollore,” shprehet ajo, duke treguar se menaxhimi i kohës është një pjesë e rëndësishme e suksesit të saj. Megjithatë, ajo ka arritur të menaxhojë këto dy aspekte të jetës së saj, duke e vënë gjithmonë pasionin për muzikën në plan të parë.
Sa i përket çmimeve të fituara, Sibora ka veçuar çmimet prestigjioze në Vjenë dhe në Gjirokastër.
Për Siborën, një nga momentet më të bukura të suksesit është kur shikon se si familja dhe miqtë e saj ndihen krenarë dhe të lumtur për arritjet e saj. “Familja dhe miqtë vazhdimisht më përgëzojnë për çdo sukses të arritur dhe ndjehem krenare që i bëj të lumtur,” thotë Sibora, duke treguar se mbështetja e të dashurve të saj është një burim i pashtershëm motivimi. Kjo lidhje me ata që janë më të afërt me të është një motivim i fuqishëm për të vazhduar dhe për të arritur edhe më shumë.
Plani për të ardhmen: Garat Ndërkombëtare
Duke pasur një dëshirë të fortë për të ecur përpara, Sibora ka plane ambicioze për të ardhmen. Ajo synon të marrë pjesë në gara ndërkombëtare dhe të arrijë rezultate maksimale për të përfaqësuar vendin e saj me dinjitet.
“Natyrisht, në të ardhmen do të marr pjesë në disa gara ndërkombëtare dhe gjithmonë synoj të arrij rezultatet maksimale në mënyrë që të përfaqësoj vendin tim në mënyrë dinjitoze,” thotë ajo, duke shprehur besimin e saj të thellë në potencialin e saj dhe në mundësitë që i ofrohen për të rritur karrierën e saj muzikore në arenën ndërkombëtare.
Mesazhi i saj për artistët e rijnë
Në fund, Sibora ka një mesazh për të rinjtë që dëshirojnë të ndjekin muzikën dhe të bëhen pjesë e botës së artit.
“Mos u ndaloni kurrë së ëndërruari dhe punoni shumë. Muzika është një dhuratë që vlen çdo përpjekje.” Ky mesazh është një frymëzim i madh për ata që duan të ndjekin pasionin e tyre dhe të bëhen pjesë e botës magjike të muzikës. Për Siborën, çdo hap përpara është një mundësi për t’u shprehur, për të ndarë emocionet dhe për të arritur kulme të reja në artin e saj./KultPlus.com
Hyri në fuqi rregullorja e re evropiane për karikuesin e vetëm elektronik.
Pajisjet kryesore të shitura në vendet e bllokut do të duhet të kenë një portë standarde karikimi USB Type-C, i cili tashmë përdoret gjerësisht nga prodhuesit kryesorë të teknologjisë.
Lajmi ka të bëjë edhe me objekte të vogla si mouse-t dhe tastierat si dhe kufjet dhe lexuesit e librave elektronikë, të cilët i shtohen listës së telefonave inteligjentë, tabletave, kamerave digjitale, altoparlantëve dhe navigatorëve rrugorë.
Nga data 28 prill 2026, detyrimi do të shtrihet edhe për laptopët.
Rregulli zbatohet për pajisjet e reja të shitura dhe jo për ato tashmë në treg.
Vendimi sjell me vete avantazhe të shumta.
Para së gjithash, ai thjeshton jetën e konsumatorëve duke eliminuar nevojën për të mbajtur karikues të ndryshëm dhe shpesh të papërdorshëm.
Koha është të duhemi, të kesh besim ne mua kur të them: Trime, të kem besim në ty kur më thua: Trim. Por kokën time kryeneçe shumë kurthe ngrite, shumë e pushkët mbushi babai yt, fisi yt, një mijë e një të zeza kurdise ku do t’ma zije pritën. E nën një kulm banonim, nga frëngjia me ditë më peshove, me ditë lexoja Shekspirin në hijen e Kullës, se mos do të takoj te kroni i shpresave.
Ma ruaj syrin, dashuria ime, ma ruaj shpinën nga dielli, nga acari! Kam frikë se ma therin syrin cubat e territ, kam frikë se më vrasin pas shpine të pabesët. Dashuria ime, ma zgjat dorën ta kapërcejme këtë ujë të madh, i huaj s’jam as vij nga tokë e vdekshme. Në fund të livadhit të kositur a po sheh: ai kali i bardhë është yni tash e përgjithmonë. Më shikon drejt në sy, lëri zënkat, fjalët, sharjet. Unë do të sjell Lulen nga zemra e bjeshkës, do ta ndez llambën në kullë, do ta hedh farën në tokën e re.
Kur të desha, çoje dashuri pas shtatë katundeve e të rënat të forta i kishe. Kur më deshe, çoja dashuri me një grua të marrë e mëhalla jehonte nga shpifjet. Na iku jeta, trime, si s’menduam pak edhe për vete. Koha është të duhemi. / KultPlus.com
Edon Zhegrova është zgjedhur prej më të mirëve në Ligue 1 të Francës.
Bëhet fjalë për zgjedhjen e lexuesve të mediumit francez L’Equipe që kanë përzgjedhur Edon Zhegrovën në 11-shen më të mirë të vitit 2024 në Ligue 1
Drejtori i Futbollit në Art Motion, Arlind Sadiku, e ndau këtë lajm të mirë me kosovarët.
Ai është shprehur: “Mirëmëngjesi me diell dhe me këtë lajm pozitiv. Lexuesit e mediumit francez L’Equipe kanë përzgjedhur Edon Zhegrovën ne 11-shen më të mirë të vitit 2024 në Ligue 1”.
Turizmi masiv në vende të njohura turistike në verën e vitit 2024, shkaktoi demonstrata të dhunshme, kryesisht në Spanjë, shkruan Noémie Dambrin në një artikull të botuar në revistën franceze “Ouest-France”.
Mbipopullimi nga turizmi është bërë gjithnjë e më i përhapur në Evropë vitet e fundit – i shoqëruar nga efekte të dëmshme.
“Ouest-France” ju rekomandon katër destinacione më pak të njohura për t’u vizituar në Kontinentin e Vjetër ku do te mirëpriteni me krahëhapur.
Fenomeni i turizmit masiv nuk ka qenë kurrë kaq flagrant. Disa destinacione turistike ikonike si Venecia, Barcelona apo Cinque Terre në Itali po përballen me një fluks vizitorësh.
Numri i turistëve, shpesh më i lartë se popullsia rezidente, shkakton probleme të mëdha si, mbipopullim të infrastrukturës, ndotje, rritje të çmimeve të pasurive të paluajtshme dhe degradim të trashëgimisë natyrore dhe kulturore.
“Venecia, për shembull, mirëpret afro 30 milionë vizitorë çdo vit, ose 545 turistë për banor”, sipas “Public Life”.
Ndërkohë, në Barcelonë agresioni ndaj turistëve ka arritur nivele shqetësuese.
Thirrjet e banorëve që ftonin turistët të ktheheshin në shtëpi u shfaqën në muret e lagjeve të shoqëruara me protesta.
Autoritetet e shumë qyteteve dhe rajoneve në mbarë botën janë ndërgjegjësuar për nevojën për të rregulluar këto flukse masive, duke arritur deri aty sa të vendosin tarifa ndaj vizitorëve – për të ruajtur vendet e tyre historike dhe cilësinë e tyre të jetës.
Por, ekzistojnë destinacione të cilat nuk janë prekur ende nga turizmit masiv – vende ku turistët jo vetëm janë të mirëpritur, por ku mirëpritja shënohet me autenticitet.
Ndër këto xhevahire të çmuar më pak të njohura, dallohen katër vende të Evropës Lindore: Shqipëria, Gjeorgjia, Serbia dhe Hungaria.
Këto destinacione në zhvillim ofrojnë përvoja unike, larg turmave të vizitorëve dhe janë gati të mirëpresin turistët e etur për zbulim.
Shqipëria: një perlë e fshehur e Ballkanit
Shqipëria, dikur e izoluar nën regjimin komunist, sot po lulëzon në sektorin e turizmit.
Në më pak se një dekadë, vendi është bërë një destinacion i kërkuar nga turistët që kërkojnë autenticitet, natyrë të pacënuar dhe çmime të përballueshme.
Ky vend i vogël ballkanik, më pak i njohur se Greqia apo Italia, ofron një ndërthurje unike plazhesh idilike, male spektakolare dhe fshatra piktoreskë.
Riviera Shqiptare, me plazhet e egra dhe ujërat e kristalta, është ideale për adhuruesit e relaksit.
Megjithatë, çmimet e favorshme dhe rritja e linjave ajrore me kosto të ulët që lehtësojnë aksesin në vend mund të çojnë në rritjen e turizmit në vitet në vijim.
“Numri i turistëve është dyfishuar në pesë vjet, duke arritur në 10,1 milionë në vitin 2023, pothuajse katërfishi i popullsisë shqiptare”, tha Organizata Botërore e Turizmit e Kombeve të Bashkuara – UNWTO.
“Ndërsa ky fluks gjeneron të ardhura të konsiderueshme, ai gjithashtu ngre shqetësime, veçanërisht mjedisore dhe sociale”, analizon “Le Monde”.
Rritja e numrit të ndërtimeve të hoteleve, ndonjëherë në dëm të ekosistemit, dhe mbipopullimi i vendeve të caktuara turistike rrezikojnë të shtrembërojnë autenticitetin e vendit.
Pavarësisht gjithçkaje, turizmi mbetet një levë strategjike për Shqipërinë, veçanërisht për ambicien e saj për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian.
Megjithatë, kjo rritje e shpejtë ngre sfida për sa i përket cilësisë së shërbimit dhe ruajtjes së burimeve natyrore.
Ndër destinacionet që nuk duhen humbur, “Le Routard” rekomandon Parkun Arkeologjik të Butrintit, i klasifikuar si një vend i trashëgimisë botërore të UNESCO-s, dhe qytetin mesjetar të Gjirokastrës, me rrugët e tij me kalldrëm dhe arkitekturën otomane.
Alpet Shqiptare janë një parajsë e vërtetë për alpinistët, me parqe kombëtare si Lugina e Valbonës dhe Thethi, ku peizazhet shkëmbore dhe pyjore konkurrojnë për nga bukuria.
Tirana, kryeqyteti shqiptar mahnit me ndërtesat shumëngjyrëshe dhe atmosferën e gjallë, perfekte për t’u zhytur në kulturën vendase.
Ky vend, ende pak i njohur, po shndërrohet shpejt në një destinacion popullor falë autenticitetit dhe diversitetit të tij, duke ofruar pushime sa relaksuese dhe aventureske./ KultPlus.com
Beautiful resort with umbrellas by the sea at sunset in Sarande or Saranda on the Albanian riviera, Albania
Është natë. Një qen i lagjes leh, pas tij një tjetër, pas këtij edhe një tjetër. I trembin përsëri fantazmat tona, që shkojnë e vijnë nëpër oborr qeshin shikojnë vëngër ëndërrojnë për ditët që nuk do t’u vinin kurrë.
Sapo ndalen qentë dikush nga oborri i fqinjit përballë që ende nuk e ka humbur kujtesën thërret dikë me emrin e kafshës që e mbajnë për qumësht dhe mish.
Pas pak dëgjohet e qara e fqinjit që ka humbur kujtesën. Askush nuk e di nëse qan nga që nuk i kujtohet gjë apo vetëm qarjen e mban mend.
Unë shtrirë nën batanije yjesh djersij për të shtatëmijtën herë bëj pyetjen e njëjtë: Përse duhet të zgjohem?/ KultPlus.com
Nata Gala e Çmimeve Kombëtare “Harpa”, përveç surprizave, argëtimit dhe trokitjes së gotave për festat e fundvitit, solli vlerësime për disa emra që janë shquar vitin që po lëmë pas në fushat e tyre. Disa prej tyre u vlerësuan për kontribut jetësor dhe karriere.
Disa nga motivacionet dhe emrat, si më poshtë:
Diana Çuli
ME MOTIVACION: ”Për letërsinë e saj të veçantë, e cila ka kaluar prej vitesh kufijtë e gjuhës shqipe, duke u bërë një pjesë e denjë e letërsisë europiane. Për romanin “Dreri i trotuareve”, i cili i rezistoi kalimit të viteve, duke ngelur i dashur për çdo brez lexuesish.”
Baftjar Zeqaj
ME MOTIVACION: “Për kontributin e çmuar që ka dhënë në Fier dhe më gjerë. I vlerësuar për angazhimin serioz në përmirësimin e jetës së komunitetit, duke krijuar lidhje të forta me ta, si dhe për mbështetjen veçantë të artit dhe kulturës. Ka ruajtur me kujdes integritetin dhe vlerat njerëzore e qytetare, duke dhënë një model në politikën shqiptare.”
Shkolla Jopublike “Numani”
ME MOTIVACION: “Një shembull i shkëlqyer i përkushtimit dhe arritjeve, meriton çdo vlerësim për kontributin e saj në edukimin cilësor.”
Ardit Gjinali
ME MOTIVACION: “Me librin e tij ‘Filozofia e Gjeopolitikës’, sjell një perspektivë të thelluar dhe analitike mbi dinamikat globale, duke i dhënë lexuesit një udhërrëfyes të çmuar për të kuptuar botën bashkëkohore.”
Arben Allia
ME MOTIVACION: “Për pasqyrim të veçantë të fotografisë artistike, për gjallërimin e jetës kulturore me aktivitete që pasurojnë jetën në vendin tonë dhe për kultivimin e fotografisë si një formë arti që shpreh thellësi estetike dhe mesazhe universale.”
Donika Memlika (“Bufalo”)
ME MOTIVACION: “Për menaxhimin e shkëlqyer të kompanisë ‘Bufalo’, e cila është udhëhequr me vizion dhe dedikim, duke kontribuar në zhvillimin e markës dhe në shërbimin cilësor, çka e ka bërë këtë industri të njohur dhe shumë të suksesshme në Shqipëri.”
Antonela Hako
ME MOTIVACION: “Për kontributin e saj të çmuar e të prekshëm në krye të Dhomës Ekonomike të Gruas të Shqipërisë, një Dhomë që dëshmon çdo ditë fuqinë e grave të përfshira në drejtimin e bizneseve të ndryshme në vendin tonë.”
Laureta Mustafaraj
ME MOTIVACION: “Për kontributin si profesioniste në industrinë e bukurisë dhe kozmetikës, e angazhuar në ofrimin e produkteve dhe shërbimeve cilësore, duke kontribuar në zhvillimin e këtij sektori në vendin tonë”
Shazie Sherri
ME MOTIVACION: “I ka kushtuar jetën edukimit të të rinjve, duke i udhëhequr të shprehin veten përmes muzikës. Është dalluar për krijimin e një mjedisi të ngrohtë dhe për metodikën e saj inovative në mësimdhënie, duke frymëzuar breza të tërë të ndjekin karrierën artistike. Me punën e saj të palodhur me korin e nxënësve, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në kultivimin e kulturës së të kënduarit në ansambël dhe në ngritjen e standardeve artistike në komunitetin muzikor.”
Kristaq Lena
ME MOTIVACION: “Me vlerat e larta dhe dashurinë për muzikën, ka lënë një trashëgimi të paharrueshme në zemrat e të rinjve që ka udhëhequr. Një jetë e përkushtuar ndaj edukimit muzikor, duke kontribuar në mënyrë të shkëlqyer në klasën e fagotit, nga e cila dolën instrumentistë të talentuar që sot performojnë me sukses në orkestra prestigjioze brenda dhe jashtë vendit.”
Arben Velo
ME MOTIVACION: “Për kontributin e dhënë si gazetar, i shquar për profesionalizmin dhe kontributin e tij në fushën e medias dhe kulturës, duke ndihmuar në formimin e drejtë dhe të paanshëm të opinionit publik.”
Alban Tufa
ME MOTIVACION: “Për qartësinë e mendimit, forcën e talentit dhe të fantazisë në romanin e tij të ri ‘Po sikur të mos jetë ëndërr?’, një roman distopik që na fton të reflektojmë mbi të ardhmen e afërt, si dhe për seriozitetin me të cilin i është përkushtuar letërsisë origjinale dhe asaj të përkthyer.”
Milena Selimi
ME MOTIVACION: “Për përkthimet e saj të çmuara nga gjuhët sllave të rajonit, duke na zbuluar letërsi dhe kultura që, pa ndihmën dhe kontributin e saj, do të ishin të panjohura për ne. Për përkthimin e arrirë të një prej emrave më të mëdhenj të letërsisë bullgare, një ylli në ngjitje në letërsinë europiane, Georgi Gospodinov, duke na ofruar kënaqësinë ta lexojmë në kohë reale në gjuhën tonë të mrekullueshme shqipe.”
Brajan Sukaj
ME MOTIVACION: “Për romanin ‘Fytyra tjetër e Dionisit’, ku kufiri mes reales dhe nënvetëdijes zhduket, ku eksplorohen marrëdhëniet komplekse të individit me veten, shoqërinë, historinë e luftës në Kosovë, në një mënyrë krejt origjinale.”
Marsela Topi
ME MOTIVACION: “Për profesionalizmin dhe përkushtimin e saj në pasqyrimin e së vërtetës dhe promovimin e vlerave shoqërore.”/ KultPlus.com
Natën e 31 dhjetorit dhe mëngjesin e 1 janarit, njerëzit në shumë vende të botës festojnë fillimin e vitit të ri. Koncepti i festimit të Vitit të Ri është universal, por koha dhe zakonet që lidhen me të ndryshojnë shumë nga kultura në kulturë. Megjithatë, një gjë është e përbashkët kudo: muzika dhe kënga.
Për natën e ndërrimit të viteve janë shkruar dhe kënduar shumë këngë. Disa prej tyre, edhe pse fillimisht nuk ishin krijuar për festën e Vitit të Ri, janë kthyer në traditë për festimin e minutave të para të vitit të ri në vende apo qytete të caktuara. Falë kulturës globale, këto këngë janë bërë të njohura në mbarë botën.
Një e tillë është kënga “New York, New York” e njohur botërisht nga Frank Sinatra dhe tradicionalisht luhet në New York me rastin e lëshimit të Topit në Times Square. I vendosur mbi çatinë e ndërtesës One Times Square, topi është një element qendror i festimeve të Vitit të Ri, i njohur zakonisht si “Rënia e Topit”. Gjatë kësaj ceremonie, topi zbret ngadalë në një shtizë flamuri të posaçme, duke filluar në orën 23:59:00 dhe duke ndaluar në mesnatë për të shënuar fillimin e vitit të ri.
Në vitet e fundit, rënies së topit i kanë paraprirë shfaqje live, duke përfshirë performanca nga muzikantë të njohur. Përfundimi i rënies pasohet nga fishekzjarrë të shkrepur nga çatia e One Times Square, të shoqëruar nga muzika, përfshirë vargun e parë të “Auld Lang Syne” (A duhet të harrohen kohët e vjetra), të interpretuar nga Guy Lombardo dhe orkestra e tij kanadeze mbretërore, si dhe kënga ” New York, New York”, e interpretuar ndër të tjera nga Frank Sinatra.
Por, kënga “New York, New York” ka një histori tjetër dhe mund të mos kishte ekzistuar fare po të mos ishte për këmbënguljen e aktorit Robert De Niro.
Historia e saj filloi në vitin 1977, kur regjisori Martin Scorsese angazhoi kantautorët John Kander dhe Fred Ebb për të kompozuar një këngë me temë për filmin e tij “New York, New York” – film muzikor romantik. John Kander dhe Fred Ebb krijuan disa këngë për filmin, përfshirë “New York, New York”, e cila u bë një fenomen global. Si një homazh për qytetin e Scorsese-s, Nju Jorkun, filmi ka në role kryesore Liza Minnelli dhe Robert De Niro, që portretizojnë një çift muzikantësh të dashuruar, pasionuar dhe të pangopur për famë.
“Ne luajtëm këngët tona – Scorsese dhe Liza i pëlqyen shumë,” thotë Kander për Cleveland Plain Dealer në 2015. “Ne ishim gati të largoheshim dhe Bobby (Robert De Niro), në divan, tundi krahun dhe Scorsese tha: ‘Më falni vetëm një minutë,’ dhe foli me të. Ishte një bisedë shumë e animuar për sa i përket gjestikulacioneve, por ne nuk mund të dëgjonim se çfarë po thoshin. Më pas regjisori u kthye shumë i mërzitur dhe me keqardhje tha se z. De Niro konsideronte se kënga titullare është tepër “e lehtë” dhe donte që ata të provonin ta rishkruanin.
Dy shkrimtarët, titujt e të cilëve përfshinin krye veprat “Chicago” dhe “Cabaret”, u mërzitën. “Disa aktorë do të na thonë se çfarë është një këngë e mirë dhe çfarë jo?” – por u kthyen me një taksi në banesën e Fred Ebbit. “Për rreth 45 minuta,” tha ai, “ne shkruam këtë këngë të quajtur ‘New York, New York”, që është ajo që ju e njihni. Ka shumë zemërim në të, sepse ishim vërtet të inatosur, por si dukej “Atyre më në fund u pëlqeu kënga”, tha zoti Kander. Më pas më 2015 ai thotë për New York Times: “De Niro kishte plotësisht të drejtë”. Kënga është shkruar nga këndvështrimi i një artisti që lë një qytet të vogël dhe përpiqet ta bëjë sukses në qytet të madh të madh. Në vend që të fokusohet te vështirësitë me të cilat do të përballet, ai përqafon sfidat në pritje të një jete të re në një qytet të gjallë.”
Liza Minnelli këndoi këngën në kolonën zanore të filmit dhe kënga dukej se i përkiste asaj. Kjo nuk do të zgjaste. Fillimisht filmi pati vështirësi dhe versioni i Minnelli i kolonës zanore pati vetëm një sukses mesatar. Më pas, Sinatra e përdori këngën për rikthimin e tij në karrierë. Sinatra, atëherë 64 vjeçar ishte kthyer nga “një pension” i parakohshëm në një peizazh kulturor shumë të ndryshuar nga ditët e famshme të tij. “Ai kishte luftuar një betejë të pasigurt kundër muzikës së re, ndonjëherë duke u përpjekur ta bënte atë të tijën, pothuajse gjithmonë me rezultate mbresëlënëse,” shkroi James Kaplan në një biografi, “Sinatra: The Chairman” (Sinatra: Kryesuesi).
Gruaja e këngëtarit, Barbara Sinatra, sugjeroi që ai të këndonte versionin e tijë “New York, New York”. “Jo, kjo është kënga e Lizës”, u pat përgjigj ai, sipas librit të zonjës Sinatra, “Lady Blue Eyes” (Zonja me sy të kaltërt). Por, ajo e bindi atë ta luante në një koncert të vitit 1978 në Radio City Music Hall, shkroi ajo, dhe në këtë moment ndryshon gjithçka për jetën e mëtutjeshme të këngës.
Historiani i Sinatras dhe personaliteti i radios Jonathan Schwartz ishte i pranishëm atë natë dhe i i sugjeroi të incizonte edhe publikonte atë. Publicisti i muzikës Frank Military, një bashkëpunëtor i gjatë, është vlerësuar gjithashtu për prezantimin e këngës për Sinatrën.
Vajza e Frank Sinatra, Tina, në një intervistë për New York Times, kujtoi një moment të rëndësishëm. “Ai hezitonte ta merrte këngën nga Liza,”por Liza i tha: ‘Është në rregull, xhaxha Frank.’ Sinatra i cili shikonte me mall dritat e qytetit gjatë fëmijërisë së tij në Hoboken, Nju Xhersi, ndjeu tërheqjen e këngës, ripërpunimi i tij magjepsës — i cili u përfshi në albumin trefish Trilogy: “Past Present Future”( E kalura, e tashmja, e ardhmja) — u bë një simbol i dashur i performancave të tij.
“Kënga ‘New York, New York’ përfaqëson një epokë të artë të energjisë dhe ambicies urbane. Thënia e Sinatrës se ‘Nëse mund t’ia dal atje, mund t’ia dal kudo’ përshkruan frymën e një epoke, duke ofruar një ndjesi vetëbesimi të pakufishëm urban. Ndikimi i saj pasqyrohet në hitin e Jay-Z-së të vitit 2009, “Empire State of Mind”, ku reperi shpall: ‘Jam Sinatra i ri / Kur ia dola këtu / mund të ia dal kudo’.”
Në kohën kur Sinatra e ri-regjistroi këngën me shokun e tij të ngushtë, mjeshtrin e xhazit Tony Bennett, për albumin Duets të vitit 1993, kënga ishte tashmë adoptuar si një himn nga tifozët e ekipit të bejsbollit të Nju Jork Yankees. Ekipe të tjera sportive lokale, përfshirë Knicks (basketboll) dhe Rangers (hokej), ndihmuan që kënga të bëhej sinonim i qytetit, duke i siguruar asaj statusin aktual si një element kryesor i festimeve sezonale. Dhe natyrisht që nga viti 2001, kënga është luajtur si pjesë e festimeve të Vitit të Ri në Times Square.
“Kënga do të mbyllte koncertet e tij për vitet në vijim, duke lënë mënjanë “My Way”, dhe ishte e fundit që ai performoi në publik, kur iu bashkua një sërë yjesh në vitin 1995 në një homazh për ditëlindjen e tij të 80-të. Ai vdiq në vitin 1998.
Frank Sinatra
“Vajza e tij, Tina, pati thënë: “Unë mendoj se ai mund të identifikohej plotësisht me këngën, duke u rritur në Hoboken të New Jerseyt dhe duke parë përtej lumit në horizont që është New York; ai donte të ishte atje. Ai donte të ishte në anën tjetër.”
Ndërsa shumë këngë janë shkruar për qytetin e Nju Jorkut, asnjë këngë nuk ka rrëmbyer krenarinë dhe elegancën e qytetit si kjo. Teksti i këngës, “Nëse mund t’ia dal atje, do t’ia dal kudo”, përmbledh atë që ndiejnë shumë njujorkezë për qytetin e tyre: konkurrenca është intensive, por suksesi atje shpërblehet shumë dhe është shumë i kënaqshëm. Kënga thekson përgjegjësinë personale pasi është një vend ku nuk mund të presësh mundësi, por duhet të krijosh mundësinë për të pasur sukses, pavarësisht se kush je. Kjo këngë gjithashtu e popullarizoi Nju Jorkun si “Qyteti që nuk fle kurrë”, gjë që është e vërtetë në kuptimin e mirëfilltë, pasi shumë biznese janë të hapura 24 orë, por edhe në kuptimin figurativ, ku pritet të jesh gjithmonë në maksimumin tënd.
Sinatra ishte nga Hoboken, New Jersey, një periferi e qytetit të Nju Jorkut. Në vitin 1978, ai e kishte vendosur veten si një legjendë në industrinë e argëtimit dhe performanca e tij e kësaj kënge i dha asaj një besueshmëri që asnjë këngëtar tjetër nuk mund ta sillte (Tony Bennett tashmë e kishte lidhur veten me San Franciskon). Sinatra ishte shumë i njohur në Las Vegas, por ai e bëri të qartë me këtë këngë se duhej të ishe edhe më i mirë për të performuar në Nju Jork. Ai e mbante veten me shaka dhe njihej si një lider me shumë lidhje. Versioni i Sinatrës u nominua për një çmim Grammy për Albumin e Vitit, por humbi ndaj “Sailing” (Lundrim) nga Christopher Cross. “Dikush bëri shaka se unë munda Sinatrën, kështu që më mirë të ruaj shpinën time,” tha Cross për Songfacts me humor duke aluduar në lidhjet e Sinatrës me shefat e mafias. Nëse dikush mund të këndonte për fitoren dhe ta bënte atë me stil, ai ishte Sinatra.
Në shkurt 1985, kryetari i bashkisë së Nju Jorkut, Edward I. Koch e shpalli “New York New York” si himnin zyrtar të qytetit, megjithëse në fakt nuk u zyrtarizua kurrë. Kënga u luajt në shërbimin funeral të Koch në 2013.
Katër dekada më vonë, kjo këngë përshkruan tingujt e lartë dhe të ulët të jetës, duke reflektuar mbi periudha të ndryshme, si pandemia e Covid-19, është përdorur në qindra seriale dhe filma në Hollywood dhe gjetkë. Versioni i këngës nga Sinatra është kthyer në një element të preferuar të karaokeve dhe një simbol klasik i festimeve të Vitit të Ri. Ata që këndojnë le t’ua këndojnë të tjerëve “Urime Viti i Ri” me New York, New York.
Përgjatë shtegtimit të jetës së tij, Herman Hese ka qenë pareshtur në kërkim të vetvetes, çka e dëshmon jo vetëm krijimtaria letrare, por edhe jeta që bëri. Një nga romancierët e rrallë gjermanë, që lanë gjurmë në shekullin e të 20-të.
Çmimi “Nobel” i letërsisë në vitin 1946, poeti, kritiku, eseisti, shkrimtari, i njohur për theksin në zhvillimin shpirtëror të individit, temat e veprës së Heses reflektohen kryesisht në jetën e tij. Apostull i një kërkimi për veten, i një kërkimi të papranueshëm, që e shtyn të shkëputë gjithfarëlloj lidhjesh, të sfidojë institucionet më të nderuara – traditën, fenë, familjen – për të afirmuar të vetmin ligj që vlen: atë të individit dhe të drejtën për të realizuar dëshirën vetjake. Individi si vlerë përfundimtare. Popullor në kohën e tij në Gjermani, ndikimi i Heses u përhap në mbarë botën gjatë lëvizjes kundërkulturore të viteve 1960, aq sa tashmë është një nga autorët evropianë më të përkthyer të shekullit të 20-të. Deri në vdekjen e tij, më 9 gusht 1962, e kishte për zemër t’iu përgjigjej të gjitha mesazheve që merrte nga e gjithë bota./Konica.al/Të shkruara me dorën e vet ose, drejt fundit, duke ia diktuar përgjigjet Ninon, gruas së tretë, korrespodenca konsiderohet se përfaqëson një vëllim, një të tretën e veprës. Hese e konsideronte si detyrën të tijën, pasi për shumë lexues, ai përfaqësonte një lloj ndërgjegjeje morale që duhej t’i drejtoheshin për këshilla. Ndër titujt e mëdhenj që na la, citojmë “Ujku i stepës”, “Siddharta”, “Endacaku Knulp”, etj.
“Vetmia është pavarësi: e kisha dëshiruar dhe e kisha fituar për shumë vite. Ishte e ftohtë, po e vërtetë, por ishte gjithashtu e heshtur, mrekullisht e heshtur dhe e madhe sa hapësira e ftohtë dhe e qetë në të cilën rrotullohen yjet.
Shumica e njerëzve, pra e gjithë grigja, nuk e kanë shijuar kurrë vetminë. Po, ata shkëputen një herë nga babai dhe nëna, por vetëm për t’u strukur pranë një gruaje dhe për t’u qetësuar sa më shpejt, në një ngrohtësi dhe lidhje të re. Asnjëherë të jenë vetëm, asnjëherë të flasin me veten”.
Në romanet e Herman Heses, ashtu si në jetë, vetëzbulimi eci në një shtegth të ngushtë, midis njohurive të thella dhe solipsizmit. Është i famshëm si “autori i krizës”, në romanet e tij ai i nënshtrohet vetanalizës për të gjetur identitetin. Pa dyshim, edukimi i autorit pati një ndikim të madh, si në farkëtimin e personalitetit, ashtu edhe në stilin letrar. Nobelisti jetoi nëpër krizat e jashtëzakonshme politike të Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, duke i mbijetuar vështirësive të mëdha personale dhe izolimit social. Ndërsa bota ishte në kaos dhe jeta individuale ishte e kërcënuar nga ideologji të ashpra konfliktuale, ishte pothuajse e pamundur për çdo individ, që të ndiqte një jetë kuptimplote drejt realizimit të vetes.
“Kushdo që dëshiron muzikë në vend të zhurmës, gëzim në vend të kënaqësisë, shpirt në vend të arit, punë krijuese në vend të biznesit, pasion në vend të budallallëkut, nuk gjen vend në këtë botën tonë të vogël”./ KultPlus.com
… fustane të paprera me gërshërë dhe të paqepura me gjilpërë …
Në fëmijëri, më pas dhe gjithmonë, më ka pëlqyer të rrëmoj nëpër biblioteka. Ndjesia e letrës nuk ishte gjithmonë njëlloj, aroma e saj po ashtu. Për të mos folur pastaj për kapakët e librave, ngjyrat dhe titujt e të cilëve më ngacmonin fantazinë akoma pa e ditur ç’kishin brenda. Në shtëpi kishim një bibliotekë shumë të pasur dhe prindërit nuk më kishin vënë kurrë kufij në të lexuarit e librave. Më kujtohet që kureshtja më shtynte të shfletoja madje edhe dispensat e universitetit të tim eti apo leksione të daktilografuara me një letër të një cilësie të keqe, të cilat për shkak të mbufatjes nga pluhuri apo lagështira ndjeheshin tjetërlloj nën mollëza. Nga vëllimet e serisë Foklor shqiptar ne kishim në shtëpi shumicën e tyre. Kapakët kishin ngjyrën e verdhë të ftoit të pjekur. Tani, kur e sjell ndërmend atë cep të bibliotekës, më duket madje sikur ndiej amzën e tij. Nuk e mbaj mend kur fillova të lexoj përralla në ato vëllime, por më kujtohet fare mirë, se pasi u sigurova me disa prova, shkova tek im atë dhe i thashë që këta libra kishin vetëm gabime. Ai qeshi dhe më vuri të lexoj në vende të ndryshme të njërit prej vëllimeve. Unë u pengova gati në çdo fjalë, si të ecja në një udhë me gropëza dhe guriçka. Qeshëm të dy me pasigurinë time. Ishte ndërgjegjësimi i parë dhe i mrekullueshëm për dialektet, në mënyrën më autentike të mundshme për t’i rënë kryq e tërthor gjuhës sime në botën e bukur të përrallës, në një botë të magjishme, ku e mundura bëhet e pamundur dhe ti si fëmijë mund të shndërrohesh në çfarë të të dojë e bardha zemër.
Në këtë botë e bukura e dheut fshihet nën zhguallin e breshkës (Xhixhibreshka) apo nën lëkurën e gjarprit (Feniçka), vajza e mbretit kërkon fustane të paprera me gërshërë dhe të paqepura me gjilpërë, Maro Përhitura u rrëfen xhindeve se sa mund u duhet njerëzve për të mbërritur gjer tek liri që ajo tjerr në furkë, duke ia dalë mbanë t’i zbusë ata me durimin e saj: “këta, neve e punojmë dhenë, pa e kthejmë, pa e mbjellëm, pa e tëharrim, pa e shkulim, pa e ndëjmë në diell e thahet, pa e mbledhim, pa e lidhim, pa e shtipim, i marrëm farën, pa e ngarkojmë, pa e shpien në lum, pa e vulisim, pa e lëmë dhjetë dit, pa e nxjerrim; pa e ndëjm, pa e thajm, pa e lidhim, pa e ngarkojmë, pa e shpiem në shtëpi, pa e manganisëm, pa e helqim me lanar, pa e bim shtullungë, pa e vëmë në furk, pa e tjerrim, sa mbushim boshtin; pa e mbledhëm e e bim lëmpsh, pa e ëndim e e bim rrob, pa e marrëm, pa e lajmë, pa e presim, pa e qepim, pa e veshim.”[1] Më kujtohet që kur e lexoja këtë vargan foljesh njëra pas tjetrës mend më merrej fryma. Një zemër fëmije edhe rrahjet i ka më të shpeshta dhe durimi është mundim i madh për të.
Në këtë botë Musa i vogël dhe Dedalia luftojnë dhe fitojnë kundër armiqve shumë herë më të fortë se ata (divat dhe katallani), rruga ku shkon e s’kthehesh ka mundime të mëdha për atë që ia del mbanë, uji që ngjall të vdekurit gjendet vetëm mes malesh “qi neshen shoq me shoq” dhe për të shkuar deri atje shpesh duhet të dalësh në një “dynja” tjetër. Pastaj vijnë me radhë burreci i çuditshëm trepëllëmbë-shtati-e-shtatëpëllëmbë-mjekra, që e ka forcën tek thiu i egër në bjeshkë dhe mundet në dyluftim, sepse s’ka kush t’i japë “një rrënjë ligate” për të marrë fuqi; shtriga që ha zemra fëmijësh dhe po t’i mbushet goja me bukë e me djathë, nuk ka më fuqi t’i bëjë keq njeriu; arapi me pelën magjike, që pasi mundet me fuqi dhe dredhi bëhet vëllam me sfiduesin e tij, kuçedra apo mëmëlubia, që zapton ujërat dhe mund të vritet vetëm duke i rënë tri herë me topuz në kokë apo duke i prerë majat e nëntë gjuhëve që ka; syqenëza “me dy sy prapa e dy rëpara”, vajzën e së cilës me dredhi dhe guxim nusja e martuar larg e shtyn në furrën e druve për të shpëtuar nga robërimi dhe rreziku që i kanoset. Fitorja kundër tyre dhe të tjerëve të sërës së tyre është kaq e rëndësishme për të bërë hapat e parë drejt shkëputjes dhe pjekurisë, për të mposhtur frikën dhe ankthin që i shoqërojnë këto hapa, sepse nuk është aspak e lehtë të rritesh (nuk ka qenë kurrë), të çapitesh deri në zgrip të fëmijërisë, t’i japësh lamtumirën asaj dhe të hysh në botën e madhe të të rriturve. Çdo hap drejt kësaj bote është një sprovë dhe që t’i kalojnë këto sprova shpirtërisht dhe të rriten “fëmijët kanë nevojë për përralla”.
Pikërisht me këtë titull është përkthyer në gjermanisht studimi i psikologut hebre Betelhajm (Bruno Bettelheim),[2] botuar së pari në anglisht në vitin 1976. Sipas tij, e vërteta e përrallave është e vërteta e fantazisë sonë, jo ajo e shkakësisë normale[3] dhe ato u ofrojnë fëmijëve mundësinë të rrokin konfliktet e brendshme[4] lidhur me vështirësitë e rritjes, t’i jetojnë dhe t’i zgjidhin në fantazi këto konflikte, duke i mëshuar shpresës që gjithçka do të ketë një përfundim të mirë, gjithmonë dhe ngaherë. Edhe skajet e përrallës janë diku në pakohësi, gjithmonë dhe ngaherë: qënkej ç’na qenkej, na ishte se ç’na ishte, … dhe jetuan të lumtur sot e gjithë ditën, as atje qeshë, as drejt ju dëftova, hipa në shkallë e fluturova.
… një Gretëz dhe një hirushe …
Një ndër përrallat më të dashura të vëllezërve Grim[5], veçanërisht në hapësirën gjermanishtfolëse, por jo vetëm, është ajo e Hanselit dhe Gretëzës, dy fëmijëve që me zgjuarsinë dhe guximin e tyre arrijnë të mundin shtrigën kanibale. Mbështetur në përrallën e vëllezërve Grim, kompozitori gjerman Engelbert Humperdink[6] ka kompozuar një operë me të njëjtin titull, shumë nga meloditë e së cilës janë tepër të dashura në Gjermani, jo vetëm për fëmijët, por edhe për të rriturit. Në prag Krishtlindjesh kjo operë luhet shumë shpesh në skenat gjermane. Rasti e solli që për herë të parë ta shikoj atë në Këln, kur isha studente. Pastaj e kisha parë disa herë me fëmijët në Mynih, duke shijuar gjithmonë harenë e shikuesve të vegjël, shumica e të cilëve vinin për herë të parë në një operë, për të parë një përrallë të kënduar me të gjitha surprizat dhe intensitetin e përjetimit që ofronte skena dhe magjia e saj.
Herën e fundit shkova për ta parë Hanselin dhe Gretëzën para dy vitesh bashkë me time bijë pikërisht në prag Krishtlindjesh, sepse rolin e Gretëzës e interpretonte sopranoja nga Kosova Elbenita Kajtazi. Në dhjetor të vitit 2020 Elbenita kishte botuar në murin e saj në facebook një fotografi të vetën me një shishe qumësht në dorë, pesë muaj pas përfundimit të luftës në Kosovë, fotografi në të cilën ajo ishte afërsisht në moshën e Hanselit dhe Gretëzës.[7] Fare thjesht, ajo shkruante disa radhë shoqëruese për fotografinë, duke përshkruar ngazëllimin fëmijëror, kur ishte kthyer me familjen e saj pas luftës në vendlindje dhe bashkë me gjyshen kishin gjetur lopët që i dinin të humbura. Për t’i ndihmuar familjes në ato kohë të vështira ajo kishte shitur qumësht nëpër mëhallë. Kur ia pata treguar këtë histori sime bije ishte mrekulluar. Shikonte fotografitë e tjera të sopranos me kostumet e mrekullueshme të roleve të shumta, me flokë të lëshuara deri në bel apo të modeluara mjeshtërisht, dhe kthehej sërish tek vogëlushja me shishen e qumështit në dorë, për të parë një Gretëz, që duke kaluar njërën sprovë pas tjetrës ishte rritur dhe shndërruar në një hirushe prej vërteti.
Opera Hanseli dhe Gretëza është vënë në skenë për herë të parë në Vajmar (Wemar) në vigjiljen e Krishtlindjeve të vitit 1893[8]. Pas Flautit magjik të Moxartit dhe Gjuetarit magjik të Veberit[9], ajo është opera e tretë popullore gjermane, e cila është shumë e dashur, si për të vegjlit ashtu edhe për të rriturit, dhe bën pjesë në repertorin e shumë skenave profesioniste, por edhe të atyre amatore (në formë të thjeshtuar si variete) në periudhën para Krishtlindjeve. Vetë Humperdinku shprehet për operën e tij se ajo është “për të rriturit me zemër fëmije”[10], duke ia dalë mbanë në këtë vepër të zbulojë në një mënyrë të re përmes përrallës botën e fëmijëve për të rriturit.
Drejtimet sunduese në stilin muzikor të fundshekullit në Gjermaninë e Humperdinkut ishin vagnerizmi dhe verizmi. Ndërmjet të parit, që i mëshonte patetizmit heroik, dhe të dytit, i cili ngrinte në parim realizmin e thellë, gati natyralist, Humperdinku zgjedh si libret për operën e tij një përrallë, thjeshtësia dhe lirizmi i së cilës i anashkalojnë me guxim dy drejtimet e mësipërme, duke u çapitur në hullinë e romantizmit të vonë të fin de siècle. Si maturant kompozitori përjeton themelimin e Perandorisë Gjermane dhe në moshë të thyer Luftën e Parë Botërore. Në këto dy skaje, brenda të cilave jo vetëm Gjermania, por dhe konteksti europian ndryshon pa prâ, Humperdinku mbetet megjithatë i lidhur me shekullin e 19-të. Pylli romantik gjerman, një hapësirë ku qysh prej fillimit të shekullit të 19-të në poezitë dhe legjendat e romantizmit shfrehet malli dhe melankolia, është vendngjarja e operës, një mjedis që i mëshon raportit të veçantë me natyrën dhe i shkon kaq shumë për shtat hijeshisë së melodive popullore të ndërthurura mjeshtërisht në operë dhe atyre të kompozuara enkas në këtë frymë, të cilat të gjitha së bashku sendërtojnë një mozaik tejet të bukur lirik.[11]
Edhe zanafilla e operës është e qepur me pe përrallash. Në vitin 1890[12] motra e kompozitorit Adelajda përshtat si pjesë teatrale përrallën Hanseli dhe Gretëza dhe dëshiron që fëmijët e saj t’ia bëjnë surprizë atë babait të tyre me rastin e 34 vjetorit të lindjes. Shtysa për zgjerimin e përrallës muzikore më pas erdhi sa nga bashkëshorti i Adelajdës, një mjek që edhe shkruante, po aq dhe nga gruaja e Vagnerit, me familjen e të cilit Humperdinku pati marrëdhënie miqësore gjithë jetën. Për zgjerimin e libretit punuan në pjesën më të madhe kunati i kompozitorit, por edhe babai i tij, e motra, bashkëshortja dhe motra e saj, si dhe vetë kompozitori. Pra libreti u bë një projekt familjar, megjithëse autorësia i mbeti motrës së Humperdinkut, e cila bëri përshtatjen e parë të përrallës, duke u mbështetur më shumë në variantin e mëvonshëm të botuar nga Behshtajn,[13] se sa në atë fillestar të vëllezërve Grim.
…hokus pokus, bonus jocus, malus tocus, hokus pokus …
Për të vënë në dukje ndryshimet e përrallës nga libreti, i cili është shumë më i thjeshtë se kjo e fundit, po përmbledh fare shkurt variantin fillestar (1812) të saj nga vëllezërit Grim. Një druvar i varfër jeton me të shoqen dhe dy fëmijët e tij Hanselin dhe Gretëzën në pyll. Pllakos një zi e madhe urie, çdo gjë shtrenjtohet. Për të mbijetuar, nëna i thotë babait, që të shkojnë me fëmijët për dru në pyll dhe pastaj t’i lenë ata atje që të humbin rrugën. Pas këmbënguljes së saj druvari dorëzohet dhe pranon. Fëmijët e dëgjojnë planin. Herën e parë ata e gjejnë rrugën e kthimit përmes guralecëve të bardhë, që Hanseli i hedh pas një e nga një rrugës për në pyll. Herën e dytë plani i fëmijëve dështon, sepse thërrmijat e bukës të hedhura nga Hanseli i hanë zogjtë. Të dyja herët Hanseli i jep guxim së motrës duke i thënë se zoti do t’i ndihmojë. Të rraskapitur fëmijët i zë gjumi nën një pemë dhe kur u zgjohen të nesërmen, duke ndjekur fluturimin e një zogu të bardhë, ndeshin shtëpizën e çuditshme prej buke, me çati prej biskote dhe me dritare sheqeri. Shtriga kanibale që banon aty i josh fëmijët të hyjnë brenda. Të nesërmen Hanselin e mbyll në një kotec për ta majmur para se ta hajë, kurse Gretëzën e bën shërbëtore. Në vend që t’i tregojë gishtin, që shtriga të shohë sa është majmur, djali i tregon një shkopth të hollë. Përmes një dredhie Gretëza arrin ta shtyjë shtrigën në furrë dhe, pasi marrin margaritarët që gjejnë në shtëpinë e saj, ata kthehen në shtëpi tek babai i tyre dhe jetojnë bashkë të lumtur. Nëna ndërkohë ka vdekur.
Në botimet e para të vëllezërve Grim dhe atë të Behshtajnit[14] është nëna e fëmijëve që thur planin djallëzor. Në variantin e mëvonshëm të vëllezërve Grim, nën presionin moral ajo zëvendësohet me njerkën. Për përkthimin shqip me titullin “Nini dhe Ritushka” [15] pas shumë gjasash është marrë si bazë varianti i mëvonshëm i vëllezërve Grim.
Në të gjitha përrallat e vëllezërve Grim druvari është simbol i varfërisë. Zia e urisë dhe shtrenjtimi i ushqimeve janë elemente që ruhen edhe në libretin e thjeshtuar të operës, duke ravijëzuar kornizën reale të kohës kur ka lindur përralla. Lufta 30 vjeçare (1618-1648) për hegjemoni, e cila filloi si luftë fetare dhe përfundoi si luftë territoriale, u zhvillua në hapësirën e Gjermanisë së sotme, duke sjellë vdekjen e miliona njerëzve, edhe të shumë fëmijëve, dhe një mjerim të paparë me epidemi kolere, sëmundje ngjitëse dhe varganë refugjatësh, natyrisht në krye të herës për më të pambrojturit, siç ishin fëmijët. Zia e urisë dhe shtrenjtimi i ushqimeve si pasojë logjike e luftës gjejnë shprehjen e tyre në motivin e kanibalizmit, të mishëruar në figurën e shtrigës, e cila në përrallë kërkon të shuajë urinë duke ngrënë mish njeriu. Në botimin e përrallave të vitit 1856, ndër burimet e cituara për figurën e shtrigës si të tillë, Vilhelm Grim përmend dhe variantin shqiptar të syqenëzës[16] të botuar nga Hani.[17] Figura e shtrigës si e tillë ngërthen në vetvete nga njëra anë të vërtetën historike të luftës mizore 30 vjeçare dhe nga ana tjetër bestytninë popullore për gjuetinë e shtrigave[18], gjueti e cila zgjati deri në vitin 1782, kur u dogj në turrën e druve shtriga e fundit.
Në krahasim me përrallën apo më saktë me variantet e saj, fabula e libretit thjeshtëzohet shumë, duke ruajtur vetëm tri motive qendrore: së pari fëmijët arrijnë para shtëpizës prej sheqeri, së dyti shtriga i mban fëmijët të mbyllur në shtëpizën e çuditshme, e majm Hanselin dhe ky në vend të gishtit i tregon një shkopth dhe së treti Gretëza (vetëm ose me ndihmën e Hanselit) e shtyn shtrigën në furrë. Në libret konfliktet bëhen më të buta. Nëna apo qoftë edhe njerka mizore zëvendësohen me një nënë të dëshpëruar nga varfëria, e cila rend menjëherë në pyll për të kërkuar fëmijët e saj, kur kupton rrezikun që u kanoset atyre nga shtriga. Përveç çifteve vajzë-djalë dhe nënë-baba të përrallës, të cilët edhe në operë mishërojnë tipa të paformësuar individualisht, libreti ofron çiftin e dy shkurtabiqëve, atë të gjumit (Sandmänchen) dhe të vesës (Taumänchen), si dhe shtatë çiftet e engjëjve, të cilët të gjithë së bashku simbolizojnë fuqitë e mira në ndihmë të fëmijëve në një qasje tipike për gjininë e përrallës.
Angazhimi i fëmijëve në punë për të siguruar jetesën ishte një praktikë legale që vijoi deri në shekullin e 20-të. Edhe largimi nga familjet për të punuar ishte krejt i zakonshëm. Pas Mbretërisë së Bashkuar (1833), në vitin 1839 u miratua dhe në Prusi një ligj për kufizimin e punës së fëmijëve nën nëntë vjeç nëpër fabrika dhe miniera dhe për një shkollim trevjeçar të atyre nga mosha 10 deri 16 vjeç, përpara se të punonin jo më shumë se 10 orë në ditë. Në vitin 1853 kufizimi u zgjerua deri në moshën 12 vjeçare. Në pjesë të tjera të Gjermanisë ligje të tilla filluan të miratohen në vitin 1860 dhe më pas.
Vëllaçko, vallëzo me mua,
t’i jap, m’i jep doçkat e tua.
Edhe Hanselit e Gretëzës në operën e Humperdinkut u duhet të punojnë. Hanseli duhet të lidhë fshesa, kurse Gretëza të thurë çorape. Babai i tyre Peter fshesathurësi ushqen familjen me paratë e fituara nga fshesat e shitura. Opera nis me melodinë e njohur popullore Zuze, e dashur Zuze ( Suse, liebe Suse), e përmendur[19] qysh në shekullin e 14-të si ninullë. Të gjitha përkthimet në vijim janë prej meje[20], madje një pjesë e tyre qysh nga koha e kopshtit të fëmijëve të mi, kur ata filluan të ndeshen për herë të parë me meloditë në fjalë.
Fëmijët janë të uritur. Elementi fetar, që është i pranishëm në strukturën e përrallës ruhet dhe në libret. Të munduar nga uria ata qysh në fillim të operës citojnë fjalët e të atit: “Kur shtrëngica shpirtin mpak, / i madhi zot dorën ju zgjat!”[22] Për të harruar sadopak urinë, ata bëjnë gjënë më të natyrshme që mund të bëjnë fëmijët, fillojnë të luajnë dhe të bëjnë hoka me njëri-tjetrin. Loja dhe kërcimi pleksen shumë natyrshëm në këngën e vëllaçkos. Teksti për këtë këngë mendohet të jetë shkruar rreth vitit 1800 në Tyringen ((Thüringen). Në libret përdoret një variant i zgjeruar nga Adelajda, kurse muzika është e kompozuar nga Humperdinku në frymën e melodive popullore dhe realisht perceptohet si një melodi popullore pa autorësi.
Loja e Hanselit dhe Gretëzës në skenë i ngroh zemrën të rriturve dhe fëmijëve. Është shpengimi i fëmijërisë, lehtësia dhe çiltërsia naive, që fëmijët e përjetojnë aq natyrshëm dhe ne të rriturve na kthen mbrapsht në kohë, duke e zbuluar botën sërish me sytë e tyre. Në lojë e sipër fëmijët dëgjojnë hapat e së ëmës, që kthehet e rraskapitur nga puna dhe shikon që Hanseli nuk ka lidhur fshesa, Gretëza nuk ka thurur çorape. Kur fëmijët thyejnë dhe poçen prej balte që kishte brenda qumështin, të vetmin ushqim për të gatuar darkën, ajo e dëshpëruar i dërgon ata në pyll, që si dënim të mbledhin së paku luleshtrydhe, për të pasur diçka për të ngrënë. Nga lodhja e madhe nënën e zë gjumi dhe zgjohet nga zëri i të shoqit, i cili edhe varfërinë e pamatshme e merr me humor duke kënduar:
Peter fshesathurësi ka arritur të shesë disa nga fshesat e tij dhe me paratë e fituara ka blerë ushqime. Pas çdo ushqimi “që është shtrenjtuar kaq shumë” (proshutë, miell, vezë, sallam, kafe, fasule, qepë, patate), habia dhe gëzimi i nënës së uritur dhe të rraskapitur bëhen gjithmonë e më të dukshme. Dhe kjo ndodh në skena operash të mbushura me fëmijë, në jetën e përditshme të të cilëve prania e ushqimeve të mësipërme është gjëja më normale në botë. Kjo skenë e zakonshme e jetës së përditshme kërcënohet nga ekzistenca e një shtrige kanibale, kur babai mëson se nëna i ka dërguar fëmijët në pyll të mbledhin luleshtrydhe, si dënim për poçen e thyer të qumështit. Të frikësuar për fatin e Hanselit dhe Gretëzës ata nisen të dy për t’i kërkuar.
Gretëz, bëhu pakëz më trime!
Pa dale t’ia lëshoj një ulërime!
Në aktin e dytë shfaqet një perëndim dielli në pyll. Në krahasim me aktin e parë plot lëvizje dhe gjallëri, këtu i mëshohet më shumë harmonisë me natyrën dhe atmosferës që krijon kjo harmoni. Hanseli thur një kurorë për Gretëzën, kurse ajo mbledh luleshtrydhe. Kënga e burracit (Männlein) me pelerinën e purpurt të hedhur supeve, është një ndër këngët më të dashura për fëmijë në të gjithë hapësirën gjermanishtfolëse, një përshkrim i thjeshtë dhe poetik i shkurres së trëndafilit të egër. Bëhet fjalë për një këngë popullore, të njohur qysh prej vitit 1800[25]. Në strofën e parë të këngës autori lë shteg për dykuptimësi. Zgjidhja e gjëegjëzës mund të jetë trëndafili i egër, por edhe kërpudha e mizës (amanita muscaria) me kapelën e saj të kuqe pikaloshe. Në studimin për operën Hanseli dhe Gretëza, pasi analizon tekstin burimor dhe atë të përdorur në libret, Irmen vëren se zgjidhja mund të jetë vetëm trëndafili i egër, sepse në strofën e dytë ai përshkruhet me një “kapelëz” të zezë në majë, “kapelëz” që nuk e ka kërpudha, ndërkohë që degët e trëndafilit me frutat e përhapura nëpër to të krijojnë përshtypjen e një pelerine të purpurt.[26]
Perëndimi thyhet ngadalë. Për vezullimet në errësirë Hanseli thotë se janë mështeknat, veshur me fustan të bardhë (die Birken im weissen Kleid). Kur Gretëza pyet: “Kush shpërvjel buzët tej në ligatinë?”, ai i përgjigjet: “Është veç një trung shelgu që po farfurin!” dhe i jep zemër së motrës të mos ketë frikë: “Gretëz, bëhu pakëz më trime! / Pa dale t’ia lëshoj një ulërime!”[28] Hanseli bërtet dhe pylli i kthen jehonën. Fëmijët nuk e gjejnë dot rrugën e kthimit. Largimi në pyll është shkëputja nga siguria e vatrës prindërore. Tani ata duhet të kujdesen vetë për veten e tyre dhe të gjejnë zgjidhje për gjendjen në të cilën ndodhen, pra të kapërcejnë një vështirësi, të kalojnë një sprovë. Në pyll bie errësira dhe dëgjohet kukuk-u i qyqes përmes flautit. Nën këngën e vazhdueshme të qyqes fëmijët i hanë të gjitha luleshtrydhet. Përveç këngës së saj muzikalisht pylli shpërfaqet me një përzierje elementesh. Ndërsa flauti imiton këngën e qyqes, instrumentimi i harqeve të ngjall paksa ndjesinë e shtrojës së pyllit me myshkun përfund. Motivet popullore zënë më shumë vend në aktin e parë.
Në pyll dëgjohen zëra, përhapet një re mjegulle, pastaj ajo çahet diku dhe prej andej del shkurtabiqi i gjumit. Pasi u hedh rërë në sy fëmijëve, simbol për gjumin dhe ëndrrat, ai fundoset.Shkurtabiqi i gjumit shoqërohet nga harqet, pason një tril i pikolos me një tremolo të violinave të dyta dhe pas një hapi të vockël të flauteve ndjehet fare kthjellët zhurma e rërës. Të përgjumur fëmijët këndojnë “bekimin e mbrëmjes” (Abendsegen), një ndër meloditë më të bukura, motivi i të cilës e përshkon fund e krye të gjithë operën. Është motivi i shpresës që me besim e keqja mund të mposhtet. Elementet fetare të tekstit janë fare të thjeshta, një lutje për paqe dhe mbrojtje gjatë kohës së gjumit.
Fëmijët i zë gjumi mbi myshk. Shtatë çiftet e engjëjve, të cilët i rrethojnë ata me dritën e tyre duke mishëruar botën e përtejme, përbëjnë një kulm estetik. Pylli me misteret e tij i jep krahë fantazisë dhe nën magjinë e përrallës Hanseli dhe Gretëza kalojnë në një botë tjetër, të pasur, në një botë që ka gjithçka. Fëmijët që e shohin operën në skenë realisht janë në këtë botë dhe nuk është e lehtë t’u shpjegosh atyre kuptueshëm botën tjetër, atë të urisë. Nëse akti i parë përshkruan një skenë reale, i dyti ofron elemente ekspresioniste. Në ëndërr fëmijëve u fanepset një tryezë e mbushur me të gjitha të mirat. Edhe në kuzhinën e shtrigës tryeza do të zërë kryet e vendit. Është përçartja e urisë që i shtyn fëmijët të fantazojnë. Si shitësen e shkrepëseve të Andersenit, e cila nën flakën e shkrepëseve që duhet të shesë deliron botën që nuk e ka. Kur e pata lexuar për herë të parë këtë përrallë në fëmijërinë e hershme kisha derdhur lot të heshtur.
Në një intervistë me rastin e premierës[30] në rolin e Gretëzës në Esen (Essen) sopranoja Elbenita Kajtazi përmbledh thelbin e delirit të Hanselit dhe Gretëzës, duke thënë se ajo ka qenë një fëmijë i tillë, një fëmijë lufte, që ka qarë brenda vetes dhe ka ëndërruar të ketë diçka të mirë për të ngrënë. Një fëmijë lufte që ka përjetuar tmerret dhe deliret e saj dhe që ia kanë vjedhur fëmijërinë, ia del të pushtojë skenat e botës, të shndërrohet mrekullisht si hirushja në një Violetë, në një Manon dhe Mimi apo në sa e sa figura të tjera. Vërtetësia e roleve të saj e ka zanafillën pikërisht tek ajo vogëlushja me shishe qumështi në dorë. Në secilin prej roleve të saj fle Gretëza që ia doli të mundë shtrigën. Madje edhe për ata që nuk ia dolën dot. Në maj të vitit 2019 në Prishtinë hapet ekspozita: “Na ishte njëherë që kurrë mos qoftë”, përmes së cilës me fotografi, histori, djepe dhe lodra, këpucë të lidhura dhe të palidhura, përkujtohen mbi 1000 fëmijë të vrarë dhe mbi 100 të zhdukur gjatë luftës në Kosovë. Titulli të sëmbon në zemër me pakohësinë e përrallës: “Na ishte njëherë që kurrë mos qoftë”.
Mbani vesh, ndëshkimi vjen nga lart:
punët e liga nuk e kanë të gjatë.”
Pas ëndrrës agon dita dhe fëmijët i zgjon shkurtabiqi i vesës. Koha e zgjimit matet me këngën e laureshës. Shkurtabiqi i vesës ngërthen brenda vetes më shumë dramatikë se ai i gjumit, ka aguar një ditë e re, e cila sjell të papritura të reja. Teksti i tij shoqërohet me tone të larta dhe një gërshetim picikatosh. Pasi ai “tretet”, mjegulla e agimit kthjellohet dhe skenën e dominon shtëpiza e çuditshme:
Shtëpiza e çuditshme, e ndërtuar me bukë dhe torta në vend të gurëve, e ka çatinë prej biskotash dhe dritaret prej sheqeri. Kurse gardhin me Lebkuchen, biskota me mjaltë dhe erëza (karafil, arrëmyshk, xhinxher, kanellë etj.), tipike për periudhën e Krishtlindjeve, të cilat ndoshta me një kalk të italishtes (pan di zenzero) në shqip mund të përkthehen si biskota me xhinxher. Fëmijët që shtriga i ka ngrënë më parë, ata që nuk ia kanë dalë ta mundin shtrigën kanibale, ajo i ka shndërruar në biskota xhinxheri. Këtë gjetje e ofron vetëm libreti. Ashtu si akti i parë, edhe i treti ka shumë lëvizje. Hanseli do të hyjë brenda në shtëpizë, por Gretëza është mosbesuese. Fëmijët fillojnë të hanë duke e çukitur gjithkund shtëpizën. Brenda saj dëgjohet zëri i shtrigës:
Kërce, kërce, kërkërizë,
kush po më çukit në shtëpizë?
Pas një tulatjeje fëmijët përgjigjen: “Veç era fryn shtruar / foshnj’e bekuar!”[32] Fëmijët fillojnë të hanë përsëri. Refreni pyetje-përgjigje përsëritet tri herë dhe pas çdo here Hanseli dhe Gretëza hanë nga pak prej shtëpisë së çuditshme. Kur ata qeshin, qesh dhe shtriga. Pasi del nga shtëpiza e çuditshme, shtriga pa e vënë re fëmijët i hedh Hanselit një lak dhe fillon me lajkat e saj. Shtriga është një figurë e fantazisë, as burrë, as grua, e cila personifikon të keqen brenda shpirtit njerëzor ose konkretisht në libret pushtetin e frikshëm të natyrës. Në ndryshim nga çiftet e përmendura deri më tani: vajzë-djalë, nënë-baba, dy shkurtabiqët, shtatë çiftet e engjëjve, figura e saj është e paçiftëzuar.
Shtriga këndon me tone të larta dhe ka një të qeshur hingëlluese, por thyerjet ritmike të melodisë së saj të tërheqin dhe të joshin. Është një muzikë jo lineare, e ëmbël dhe e mprehtë njëkohësisht. Në fund të këngës së saj ajo qesh me një zë të çjerrë, i lajkaton fëmijët dhe u thotë të futen brenda, se në shtëpinë e saj do të kenë gjithë të mirat. Deliri i urisë rendit një ëmbëlsirë pas tjetrës, duke filluar me çokollatën, tortat, marcipanin (brumë bajamesh), kekërat e mbushura me krem, sultjashin, për të vazhduar me fiqtë e thatë, hurmat e Qabesë, rrushin e thatë dhe bajamet. Fëmijët nuk e besojnë, rendin të largohen, por me shkopin e saj magjik ajo i ngurtëson.
Në libret përpara se t’i thotë Hanselit që t’i tregojë gishtin, shtriga rrëmben fshesën dhe këndon duke kalëruar mbi të. Kur i kërkon Gretëzës të shohë furrën, nëse janë pjekur biskotat me xhinxher, Hanseli me zë të ulët e udhëzon atë të shtiret sikur nuk e kupton se çfarë duhet të bëjë. Shtriga ul kokën për ta parë vetë furrën, Gretëza i mban cepin e fustanit dhe të dy fëmijët e shtyjnë atë në furrë. Pastaj dëgjohet një zhurmë e fortë dhe rikthehen në jetë fëmijët që ka gënjyer shtriga më parë. Në harenë e përgjithshme hyjnë në skenë nëna me babain, i cili këndon: “Mbani vesh, ndëshkimi vjen nga lart: / punët e liga nuk e kanë të gjatë.”[33] Duke nxjerrë edhe një herë në pah elementin fetar, opera mbyllet me kredon e babait, kënduar nga të gjithë: “Kur shtrëngica shpirtin mpak, / i madhi zot dorën na zgjat!” Hanseli dhe Gretëza ia dalin mbanë, që me guximin dhe zgjuarsinë e tyre, por edhe me ndihmën e zotit, të çlirohen dhe ta mundin shtrigën kanibale.
… fëmijët kanë nevojë për përralla …
Megjithëse në libret konfliktet bëhen më të buta, kanibalizmi i shtrigës dhe ndëshkimi i saj me vdekjen mizore të djegies në furrë janë të pranishme edhe në operë, në një operë për fëmijë. Në Gjermaninë e pasluftës u ngjall një debat i zjarrtë lidhur me aktet mizore në subjektet e përrallave të vëllezërve Grim dhe deri në mesin e viteve 70 e pak më tej, pati një mënjanim të tyre në edukimin e fëmijëve. Përveç shtrigës që ha fëmijë të vegjël dhe digjet në furrën e druve, si tek Hanseli dhe Gretëza, mund të rendisim motrat e hirushes, që presin thembrën e gishtat e këmbës për të veshur me çdo kusht këpucën e artë, njerkën që dënohet të ecë në këpucë prej hekuri të nxehtë deri sa të vdesë, gishton e vockël, të cilin shpesh duan ta gëlltisin apo ujkun që i çajnë barkun për të nxjerrë kecat që ka gëlltitur dhe për t’ia mbushur atë me gurë.
Debati për përrallat e vëllezërve Grim zuri fill me analizën e librave shkollorë të periudhës vilhemiane, bërë në vitin 1947 nga një toger britanik (T. J. Leonard)[34], i cili erdhi në përfundimin, se përrallat e vëllezërve Grim kanë pasur një ndikim shkatërrues tek fëmijët gjermanë, duke ngjallur tek ata një prirje të pavetëdijshme për mizori, gjë që u pasqyrua në tmerret e Luftës së Dytë Botërore në përgjithësi dhe në barbarinë e kampeve të përqendrimit në veçanti. Është tepër domethënës fakti, që rehabilitimi erdhi pikërisht nga dikush që kishte jetuar barbarinë e këtyre kampeve. Me një humanizmin të rrallë intelektual, një ish i burgosur në kampet e përqendrimit u dha përrallave të vëllezërve Grim vendin e merituar në edukimin e fëmijëve dhe më gjerë, duke shkruar një studim me titullin kuptimplotë “Fëmijët kanë nevojë për përralla”.
Autori[35] i librit u dëbua nga nazistët në vitin 1938 në një kamp përqendrimi për arsyen e thjeshtë se ishte hebre. Pas 11 muajsh qëndrimi në kampet e vdekjes, me ndihmën e personaliteteve amerikane të kohës, ndër të tjera edhe të gruas së presidentit Rusvelt (Roosevelt), atij iu lejua të emigronte në Amerikë. Ferrit shkatërrues të përjetuar në Dahau (Dachau) dhe Buhenvald (Buchenwald) Bruno Betelhajm i kundërvë në studimin e tij përrallën, si një vend magjik që ngërthen brenda vetes aftësinë për të shëruar shpirtrat e vrarë. Në rastin e fëmijëve, ai i njeh përrallës një rol tejet të rëndësishëm shoqërues në hapat e tyre për pavarësi dhe pjekuri, për t’u rritur, për të mundur shtrigën apo shtrigat në formën e anktheve dhe firkërave të konflikteve të brendshme të zhvillimit, duke theksuar, se për “sa kohë që fëmijët besojnë te shtrigat – siç kanë bërë dhe do të bëjnë gjithmonë, derisa të rriten aq sa të mos ndihen më të detyruar t’u japin pamje të ngjashme me njerëzit anktheve të tyre amorfe -, duhet t’u tregojmë histori, në të cilat fëmijët e zgjuar arrijnë të çlirohen nga figura të tilla përndjekëse të imagjinatës. Nëse ia dalin, – ashtu si Hanseli dhe Gretëza – atëherë do të kenë një përfitim të jashtëzakonshëm.”[36]
Interpretimet psikanalitike të përrallave nga Betelhajm janë debatuar intensivisht, sidomos pas viteve 90[37] dhe, megjithë tejkalimin e praktikave dhe metodologjisë së përdorur apo subjektivitetit në interpretim, qasja e tij për rolin e përrallave në zhvillimin psikologjik të fëmijëve i ka rezistuar kohës. Kjo për arsyen e thjeshtë se përrallat ngërthejnë jo vetëm përvoja universale të rrënjosura në traditë dhe kulturë, por ato ofrojnë edhe mundësi po aq universale për përshtatje dhe reflektim. Librat aq të dashur për fëmijë si Meri Popins, Liza në botën e çudirave, Pipi çorapegjata, Historia pa mbarim, Piter Pani, Princi i vogël, Nils Holgersoni, nuk janë veçse përralla moderne, të cilat motivet klasike të përrallave i kanë përshtatur në kohë dhe në gjuhë.[38]
Tek shkruaja këto radhë për shtëpizën e shtrigës, më feksi ndër mend se sot ajo fare mirë mund të kishte formën e një celulari. Pas ëmbëlsisë së sheqerkave dhe lajkave të shtrigës fshihet rreziku vdekjeprurës i kanibalizmit. Pas tundimit përmes aplikacioneve dhe ofertave argëtuese të celularit fshihet rreziku paralizues i manipulimit dhe i varësisë. Në të dy rastet mbetet konflikti i brendshëm, sfida e joshjes, si të mësosh të rritesh me të pa u bërë rob i saj. Sepse megjithë ngasjen që ndiej unë nganjëherë brenda vetes (dhe jam e bindur që flas për miliona prindër) për ta hedhur celularin në “furrën e druve”, kjo nuk është zgjidhje, ky do të ishte kapitullim i një shoqërie të tërë. Është absurde të mendosh përjashtimin e digjitalizimit nga jeta e përditshme, vetëm sepse mund të jetë i rrezikshëm. Kur fëmijët fillojnë të bëjnë çapitjet e para, nuk duan t’i shtysh me karrocë, por të ecin vetë. Me hapat e parë në botën e madhe shtohen natyrisht edhe rreziqet. Alternativa do të ishte t’i mbaje mbërthyer në karrocë për t’i mbrojtur. Një alternativë mjerane.
Fëmijët që dalin nga opera përcjellin një hare të bukur. Xhupat vishen përsëri duke fshehur poshtë tyre fustankat e vashëzave dhe këmishëzat e çunakëve. Natyrisht nëse kanë pranuar të veshin një petk paksa të ndryshëm nga veshja e përditshme, për t’iu përshtatur mjedisit të veçantë të skenës. Hanselin dhe Gretëzën e kam parë gjithmonë në prag Krishtlindjesh dhe asaj daljeje të hareshme të fëmijëve nga opera unë i gëzohem po aq sa dhe operës vetë.
Elbenita performoi një Gretëz të mrekullueshme dhe bashkë me time bijë e pritëm pas shfaqjes për ta takuar kur të dilte. Tok me ne po e prisnin disa gjermanë dhe një grup shqiptarësh nga Kosova. Ajo na takoi të gjithëve me një thjeshtësi fisnike. Kur na erdhi radhe ne të dyjave, ime bijë e vështroi me adhurim pa mundur të thotë dot asnjë fjalë. Ndoshta Gretëza dhe hirushja i ngatërroheshin pareshtur me këtë Elbenitë që kishte para syve, e cila duke vënë re druajtjen e saj, me shumë dashuri e afroi pas vetes për ta përqafur. Pas nesh ajo iu kthye grupit të shqiptarëve nga Kosova dhe një grua e mori në grykë duke i thënë “Bash sikur fmi t’kishin godit çika jem!” Unë përnjëherësh ndjeva atë aromën e këndshme të ftoit të pjekur të fëmijërisë.
[1] Instituti i Folklorit (1963) Folklor shqiptar I. Proza popullore. Vëllimi i parë. Tiranë, f. 306.
Kultivimi i lirit përmblidhte disa procese: mbjelljen, korrjen, tharjen, fermentimin e kërcellit duke e përmbytur në ujë (vulisja), thyerjen për të hequr pjesët e drunjta (helqja me lanar), pastrimin, krehjen (manganisja), përdredhjen e fijeve përmes boshtit dhe endjen në tezgjah (sqarimi: J. Xh.-E.)
[2] Bettelheim, Bruno (1995) Kinder brauchen Märchen. Dtv. München. Aus dem Amerikanischen von Liselotte Mickel und Brigitte Weitbrecht.
[5] Jacob Grimm: 1785-1863 dhe Wilhelm Grimm: 1786-1859, gjuhëtarë, folkloristë, themeluesit e germanistikës. Ndër botimet e përbashkëta të tyre është përmbledhja e njohur Përralla për fëmijë dhe familje (Kinder- und Hausmärchen), të cilën ata e botuan nga viti 1812 deri në vitin 1858.
[6] Engelbert Humperdinck (1854-1921) ka lindur në afërsi të qytetit të Bonit. Në vitin 1879 ai fitoi një çmim për një qëndrim njëvjeçar në Itali. Pikërisht atje u njoh personalisht me Vagnerin (Richard Wagner: 1813-1883), të cilin e asistoi gati një vit e gjysmë në përgatitjet për vënien në skenë të operës së tij të fundit Parsifal. Përfitimet e këtij bashkëpunimi pasohen nga një krizë krijuese disavjeçare, deri kur Humperdinku filloi me kompozimin e operës Hanseli dhe Gretëza, puna për të cilën zgjati nga viti 1890 deri në vitin 1893.
[8] Në vitin 1894 opera u shfaq në 70 skena gjermanishtfolëse, në vitet që pasuan edhe në Angli, Francë, Itali, SHBA, Rusi dhe u përkthye në 17 gjuhë.
[9] Zauberflöte, 1791, Wolfgang Amadeus Mozart: 1756-1791; Freischütz, 1821, Carl Maria von Weber: 1786-1826.
[10] Corvin, Mathias (2021) Märchenerzähler und Visionär. Der Komponist Engelbert Humperdinck, sein Leben, seine Werke. Schott. Mainz, f. 92: für Erwachsene mit Kinderherzen.
[11] Schulte, Doris (1985) Werkhören im Musikunterricht als Sach- und Personengenese aufgezeigt an der Oper „Hänsel und Gretel“ von Engelbert Humperdinck. Universität zu Köln, f. 175.
[12] Irmen, Hans-Josef (1989) Hänsel und Gretel. Studien und Dokumente zu Engelbert Humperdincks Märchenoper. Schott. Mainz, f. 134.
[13] Ludwig Bechstein: 1801-1860, shkrimtar, farmacist, bibliotekar, arkivist gjerman. Vepra më e njohur e tij është përmbledhja Libri i përrallave gjermane (Deutsches Märchenbuch), e cila u botua nga viti 1845 deri në vitin 1857. Prej vitit 1856 doli dhe përmbledhja tjetër e tij Libri i ri i përrallave gjermane (Neues deutsches Märchenbuch).
[15] Vëllezërit Grim (2004) Na ishte njëherë … Llamba magjike 3. Përktheu Neka Turkeshi. Çabej. Tiranë, f. 62-68. Për fat të keq vëllimi në fjalë, përveç titullit në gjermanisht, nuk përmban të dhëna informative për përmbledhjen origjinale të cilës i është referuar (shënimi J. Xh.-E.).
[17] Hahn, Johann Georg von (1854) Albanesische Studien, Heft II. Beiträge zu einer Grammatik des toskischen Dialektes. Albanesische Sprachproben. Friedrich Mauke. Jena, f. 164v.
[18] Në vitin 1486 teologu Heinrich Kramer (1430-1505) botoi veprën Malleus Maleficarum, e cila për gati dy shekuj shërbeu si legjitimim për gjuetinë e shtrigave.
[19] Tekstin e kësaj melodie e boton për herë të parë Brentano (Clemens Brentano: 1 778-1842) në vitin 1808
[20] Citimet nga libreti janë vjelë prej linkut të mëposhtëm:
[21] Suse, liebe Suse, was raschelt im Stroh? / Die Gänse gehen barfuß und haben kein Schuh. / Der Schuster hat’s Leder, kein Leisten dazu, / drum kann er den Gänslein auch machen kein’ Schuh.
[22] Wenn die Not aufs höchste steigt, / Gott der Herr die Hand euch reicht!
[23] Brüderchen, komm tanz mit mir, / beide Händchen reich’ ich dir. / Einmal hin, einmal her, / rund herum, es ist nicht schwer!; Mit den Füßchen tapp tapp tapp, / mit den Händchen klapp klapp klapp, / Einmal hin, einmal her, / rund herum, es ist nicht schwer!; Ei. das hast du gut gemacht! / Ei, das hätt’ ich nicht gedacht. / Seht mir doch den Hänsel an, / wie der tanzen lernen kann!; Mit dem Köpfchen nick nick nick, / mit dem Fingerchen tick tick tick. / Einmal hin, einmal her, / rund herum, es ist nicht schwer.
[24] Ach, wir armen, armen Leute, / alle Tage so wie heute: / In dem Beutel ein großes Loch, / und im Magen ein größeres noch. / Ra-la-la-la, ra-la-la-la, / Hunger ist der beste Koch!
[25] Këtë këngë e ka botuar në vitin 1835 në këngët gjëegjëza të vëllimit Pesëdhjetë këngë të reja për fëmijë (Fünfzig neue Kinderlieder) Hofman fon Falersleben (Hoffmann von Fallersleben: 1798-1874).
[27] Ein Männlein steht im Walde ganz still und stumm, / es hat von lauter Purpur ein Mäntlein um. / Sagt, wer mag das Männlein sein, / das da steht im Wald allein / mit dem purpurroten Mäntelein?: Das Männlein steht im Walde auf einem Bein, / und hat auf seinem Kopfe schwarz Käpplein klein. / Sagt, wer mag das Männlein sein, / das da steht auf einem Bein, / mit dem kleinen schwarzen Käppelein?
[28] Und dort, was grinset daher vom Sumpf? / Das ist ein glimmernder Weidenstumpf!;
Gretel, du musst beherzter sein! / Wart, ich will einmal tüchtig schrein!
[29] Abends will ich schlafen gehn, / vierzehn Engel / um mich stehn: / zwei zu meinen Häupten, / zwei zu meinen Füssen, / zwei zu meiner Rechten, / zwei zu meiner Linken, / zweie, die mich decken, / zweie, die mich wecken… / … zwei, die mich weisen / zu Himmels Paradeisen!
[33] Merkt des Himmels Strafgericht: / Böse Werke dauern nicht!
[34] Wardetzki, Kristin (2012) “… die Märchen in den Ofen feuern! Der Märchenstreit im Nachkriegsdeutschland”. In: Claudia Brinker-von der Heyde (2012) Märchen, Mythen und Moderne. 200 Jahre Kinder- und Hausmärchen der Brüder Grimm. Band II. Lang. Wien, f. 847-871.
[35] Pas vdekjes (1990) dimensioni etik i punës së Betelhajmit u në pikëpyetje Teoria e tij e “nënës frigoriferike” si përgjegjëse për autizmin e një fëmije, sot është hedhur poshtë shkencërisht, pasi autizmi konsiderohet si një çrregullim neurobiologjik i zhvillimit.
[36] Bettelheim (1995), f. 181: Solange Kinder an Hexen glauben – wie sie es immer getan haben und tun werden, bis sie so alt geworden sind, dass sie sich nicht mehr gezwungen sehen ihren gestaltlosen Ängsten eine menschenähnliche Gestalt zu geben -, sollte man ihnen Geschichten erzählen, in denen gescheite Kinder es fertigbringen, sich von solchen Verfolger-Figuren ihrer Fantasie zu befreien. Wenn ihnen das gelingt, haben sie davon – genau wie Hänsel und Gretel – einen ungeheuren Gewinn.
[37] Shih më gjerë: Sutton, Nina (1996) Bruno Bettelheim – auf dem Weg zur Seele des Kindes. Hoffmann & Campe. Hamburg.
[38] Trevers, Pamela Lynwood (1986) Meri Popins. Shtëpia botuese Naim Frashëri. Tiranë; Caroll, Levis (2023) Liza në botën e çudirave. Lulu.com; Lindgren, Astrit (1990) Pipi çorapegjata. Shtëpia botuese Naim Frashëri. Tiranë; Ende, Michael (2004) Historia pa mbarim. Tiranë; Barri, Xhejms (2015) Piter Pani. Albas. Tiranë; Saint-Exupéry, Antoine de (2017) Princi i vogël. Dituria. Tiranë; Selma Lagerlof (2020) Udhëtim i mrekullueshëm i Nils Holgersonit nëpër Suedi. Albas. Tiranë./ KultPlus.com
Nata e ndërrimit të viteve festohet në gjithë planetin dhe është një festë që bën bashkë anëtarët e familjes dhe njerëzit më të dashur.
Njerëzit, në anë të ndryshme të botës festojnë këtë natë me mënyra të ndryshme, por të gjithë besojnë se dëshirat e tyre do të realizohen në vitin që pason.
Ndryshe nga vendet e tjera të botës, apo edhe mes fqinjëve, nata e vitit të ri tek Shqiptarët festohet ndryshe. Ka disa tradita të cilat na dallojnë nga të tjerët dhe ku merr kuptim fjala ‘shqiptarët’.
Tryeza plot me ushqime, veçanërisht mish
Edhe pse çdo ditë nuk konsumojmë shumë ushqime, natën e vitit të ri, tryeza duhet të jetë e mbushur plot e përplot. Nuk mjafton nëse gjeli i detit ndodhet mbi tryezë, pasi kryefamiljari ka blerë edhe dy-tre lloje të tjera mishi që në fund të fundit, askush nuk i prek.
Bakllava
Ëmbëlsira me e preferuar e tryezës përgatitet shumë ditë para festës. Disa zonja ende preferojnë ta gatuajnë vetë, disa të tjera ua besojnë furrave.
Pijet
Në tryezë nuk mungon asnjë marke alkooli, pije me gaz, pa gaz apo energjike. Nuk ka rëndësi nëse do të pihen apo jo, e rëndësishme të jene aty.
Superpastrimi i shtëpisë
Çdo cep shtëpie, dhomat, çdo orendi duhet pastruar. Viti i ri duhet të gjejë çdo shtëpi të pastër. Është e pastër dhe s’ka nevojë? Do të ripastrohet sërish. Nuk ka dyshime për këtë!
Luftë fishekzjarrësh
Nga dritaret, ballkonet e kudo të munden, shqiptarët do tregojnë me padurim arsenalin e pafundmë të fishekzjarrëve në shtëpi. Ishin më të bukura ato të fqinjëve? S’ka problem, në 1 janar rihedhim sërish.
Leku në byrek
Një tjetër traditë, byreku me lekun e fshehur. Kureshtja vijon. Kujt do ti bjeri këtë vit? Me shtrenjtësimin e jetesës dilema bëhet me e madhe. Çfarë shume do të marrim në këmbim të lekut? Momente sa argëtuese e qesharake që i shtojnë gëzim tryezës familjare.
Festa
Tani më, dihet nga të gjithë. Deri para mesnate me familjen, pas mesnate me shoqërinë. Mëngjesi? Nuk dihet ku na gjen.
Kush do të hyjë i pari në shtëpi?
Thonë që kur të hyn një djalë i vogël në shtëpi, viti do të shkojë mbarë. Akoma më shumë, shqetësimi më i rëndësishëm; të hyj me këmbën e djathtë. Një traditë që vështirë të zbehet./ ora news/ KultPlus.com
Mendime mbi librin me tregime “Shtegu i të verbërve” të shkrimtarit Ndue Ukaj botuar nga Shtëpia Botuese “Onufri”
Libri me tregime “Shtegu i të Verbërve” nuk është thjesht një përmbledhje tregimesh interesante, por një dimension i thellë i letërsisë shqiptare bashkëkohore. Ndue Ukaj sjell një kombinim të shqetësimeve sociale, narracionit filozofik dhe simbolikës ekzistenciale, duke ofruar një perspektivë unike mbi individin që përballet me sfidat morale dhe strukturat shtypëse të pushtetit. Kjo vepër shpalos një botë ku humnerat e mjegullta të ndjenjave njerëzore, të shoqëruara nga dilemat ekzistenciale, e sfidojnë lexuesin të ndalet dhe të reflektojë mbi pozitën e tij në shoqëri.
Gjergj Anton Filipaj
Kur një vepër letrare arrin të reflektojë jo vetëm të kaluarën dhe të tashmen, por edhe të ardhmen, ajo shndërrohet në një pasqyrë ku analizohen marrëdhëniet midis individit dhe turmës, pushtetit, autoritarizmit dhe elementëve të tjerë që përbëjnë shtypjen shoqërore. Libri me tregime “Shtegu i të verbërve” i autorit Ndue Ukaj është një pasqyrë e tillë ku ilustrohet marrëdhëna e njeriut me autoritarizmin, pushtetin, gjithnjë duke e ruajtur distancën e mendimit të pavarur. Tema si mjegulla, dhuna, turmat dhe lidhja e individit me pushtetin trajtohen në mënyrë universale, duke bërë këtë libër një kontribut të çmuar në letërsinë moderne shqiptare.
Ndue Ukaj ka arritur të krijojë një mozaik të fuqishëm tregimesh, ku proza ndërthuret mjeshtërisht midis simbolikës dhe narrativës, duke e pasuruar atë me thellësi filozofike dhe emocionale. Përmes errësirës që mbizotëron në tregimet e tija, Ukaj rrëfen se shpresa mbetet gjithmonë një fije delikate që nuk këputet kurrë. “Shtegu i të verbërve” e fton lexuesin ta shqyrtoj kuptimin e verbërisë, jo vetëm si një paaftësi fizike, por si gjendje mendore dhe shpirtërore që flen në një krevat me frikën, manipulimin, dhe mungesën e guximit për të parë drejt të vërtetën.
Në tregimin “Shtegu i të verbërve” qe e mban titullin e librit, mjegulla përdoret si metaforë e paqartësisë dhe amullisë së një shoqërie të paralizuar nga frika dhe e pavërteta. Përmes përshkrimeve të një qyteti të murmë, ku banorët jetojnë të izoluar dhe të paaftë për të dalluar drejtimin e duhur, Ukaj e paraqet dilemën e natyrës njerëzore, atë të përballjes së individit me të vërtetën dhe përgjegjësinë e tij personale. Mjegulla te ky tregim nuk është vetëm një pengesë fizike, por simbol i ikjes nga përgjegjësia dhe veprimi. Turma, e portretizuar si një masë e verbër që ndjek një prijës pa ditur cakun e udhëtimit, nxjerr në pah sesi njeriu është i prirë të sakrifikojë individualitetin për një iluzion sigurie kolektive. Ky tension midis turmës dhe individit përbën shpirtin filozofik të librit.
Një nga aspektet më të fuqishme të tregimeve të Ukajt është trajtimi i marrëdhënies midis individit dhe pushtetit. Prijësi, që simbolizon një figurë tiranike dhe të vetëkënaqur, nga Ukaj është portretizuar si një qenie e konsumuar nga lavdia e vet. Autori e përshkruan me mjeshtëri rrugëtimin e liderit nga një njeri i zakonshëm, i ndjekur nga ambicia, në një figurë të konsumuar nga lavdia mashtruese. Në tregimet e Ukajt prijësi nuk është vetëm një tiran, por edhe një viktimë e strukturës që ka krijuar vetë. Ai është një shembull i fuqisë që humbet kuptimin kur e pren fijen që e mban lidhjen me humanizmin dhe arsyen. Ukaj po ashtu e ndërton një tension të vazhdueshëm midis ndjekësve dhe liderit, duke theksuar kotësinë e ndjekjes verbale dhe humbjen e identitetit individual brenda masës. Pyetja “Ku po shkojmë?” e shtuar disa herë në tregim, e nxjerr në pah një nga temat kyçe të veprës, atë që autori e shikon si paaftësi të pushtetit për të ndaluar forcën e rrjedhës që ka krijuar vetë.
Tregimi “Njeriu që fjeti me dritë të ndezur” është një portret i dhimbshëm i personit të thyer nga dhuna, që mbart plagët e përjetshme të një kohe represioni. Përmes jetës së Tanush Lekës, autori Ukaj lexuesin e dërgon në një botë ku drita dhe errësira ndërthuren si simbole të shpresës dhe traumës. Errësira, dikur pjesë natyrale e jetës, bëhet për Tanushin një kujtesë e gjallë e dhunës dhe poshtërimit. Në këtë errësirë, ai përjeton izolimin dhe humbjen e kontrollit, duke u ndarë dhunshëm nga bota njerëzore. Vendimi për të fjetur me dritë të ndezur nuk është thjesht një përpjekje për të sfiduar terrin, por një përkujtim i vazhdueshëm i dritës si mburojë ndaj kujtimeve që e ndjekin Tanushin. Ky tregim i Ukajt e përshkruan rezistencën e heshtur të një individi që i përkushtohet artit për të përballuar një realitet të dhunshëm. Plot melankoli, fati i Tanushit e përçon zërin e një kohe plot dhunë që nuk shuhet kurrë nga kujtesa.
Tregimi “Mundimet e Martirëve të Karadakut” është një rrëfim i një kohe të humbur, ku burrat dhe gratë e Stubllës luftonin për të ruajtur identitetin e tyre në një botë që kërkonte t’i zhdukte ata. Nën hijen e Maleve të Sharrit, ata jetonin një jetë të dyfishtë: ditën si myslimanë, natën si katolikë, një ekzistencë e fshehtë laramane që i gërryente nga brenda. Kur dëgjuan për një ferman që u premtonte liri fetare, shpresa u kthye si një rreze drite në terrin e tyre të përhershëm. Me guxim të jashtëzakonshëm, ata i shpallën beut të Gjilanit vendosmërinë e tyre për të jetuar si shqiptarë katolikë. Por për këtë akt, ata përballuan tortura, internime dhe një udhëtim të pafund drejt fushave të Anadollit, ku u përpoqën t’i nënshtroheshin një jete të re. Megjithatë, ëndrra për t’u kthyer në atdhe mbeti e pashuar. Pas dy vitesh vuajtjeje, ata u kthyen në Stubëll, duke përqafuar lirinë dhe ringjallur shpresën në një vend të mbushur me dhimbje, por edhe me dritë të pafundme.
Përmes një gjuhe të fuqishme dhe të narrativit të ndërtuar me saktësi, Ukaj krijon një botë ku çdo detaj ka rëndësi dhe ku lexuesi nuk mund të qëndrojë indiferent.
Libri me 15 tregime “Shtegu i të verbërve” është një reflektim mbi marrëdhëniet njerëzore me pushtetin, frikën dhe përgjegjësinë. Ndue Ukaj ka krijuar një vepër që sfidon lexuesin të mendojë përtej të zakonshmes dhe të shqyrtojë pyetjet e mëdha të ekzistencës. Duke kombinuar elemente simbolike dhe narrative me thellësi filozofike, libri përfaqëson një kontribut të rëndësishëm në letërsinë shqiptare dhe e sfidon lexuesin të njohë dhe të sfidojë verbërinë, si atë individuale, ashtu edhe atë kolektive. Proza poetike dhe përshkrimet e gjalla të Ndue Ukajt krijojnë një atmosferë të ngjeshur me emocion dhe tension, ku edhepse mbizotëron errësira, gjithmonë ekziston një mundësi për dritë dhe zgjim. “Shtegu i të verbërve” është një vepër që nuk lexohet thjesht për kënaqësi, por që përjetohet si udhëtim brenda vetes, dhe një reflektim mbi shoqërinë tonë. Është një libër që qëndron gjatë në mendje, duke ftuar lexuesin në një dialog të vazhdueshëm me veten dhe botën që e rrethon.
Tregimet e Ndue Ukajt janë një ftesë për të reflektuar mbi gjendjen njerëzore, për të analizuar strukturat që e rrethojnë individin, për të eksploruar dimensionet e fshehura të shpirtit. Këto tregime tregojnë se letërsia, përveçse një akt krijues, është edhe një formë rezistence, hapësirë ku njeriu mund të kërkojë lirinë dhe të vërtetën.
Proza poetike dhe përshkrimet e gjalla te libri me tregime “Shtegu i të verbërve” krijojnë një atmosferë të ngjeshur me emocion dhe tension, ku edhepse mbizotëron errësira, gjithmonë ekziston një mundësi për dritë dhe zgjim./ KultPlus.com
Burrat e martuar të pickojnë ku duhet Të provokojnë, me buzët e tyre të forta Të përkthejnë në gjuhën që e kupton trupi i tyre.
Burrat e martuar të shkruajnë orëve të vona Duan mish, gjak, premtime, fshehtësia është pjata e tyre e preferuar Janë ata Shkolla më e suksesshme e ledhatimeve.
Burrat e martuar kanë duar delikate Vishen zotërueshëm, lëngun e gojës si kripa e përzier me dëshirë Dalldisen poshtë këmbëve tona të depiluara.
Burrat e martuar përplasen në kisha, në xhamia Recitojnë Kuranin, dëgjojnë hytben, këndojnë Santa Luçia Më pas vijnë dhe na adhurojnë kofshët Duart, hapësirën brenda veshëve, qafën, sqetullat Vetullat, gjinjtë, kilogramët, na pijnë vajin e flokëve.
Burrat e martuar gënjejnë proporcionalisht Kanë fëmijë, të flasin edhe ty sikur një fëmije Shtrëngojnë kravatat, kanë muskulaturë perfekte.
Burrat e martuar e zgjasin më shumë Puthjen, paralojën, përgjigjjen peng nën qiellëz Të përthekojnë, të copëtojnë Si qindra enë të thyera në kuzhinë.
Burrat e martuar janë si fëmijët e adoptuar Të humbur, mashtrohen me pak, në pritje të telefonatës biologjike Të dëmtuar, si ndërtesa luftërash, shemben prej plasaritjes më të cipur.
Burrat e martuar defilojnë, normalisht, burrërinë Mustaqet e tyre na fërkojnë egon Shpërfaqen të pazakontë, i shtrëngojmë si kartolinat që rrezikohen të zhduken Na duan, nga larg rrugën e prejnë për neve Neve që nuk jemi të martuar me ta.
Burrat e martuar janë inxhinierë Na joshin në laboratore, na penetrojnë duke buzëqeshur Llogarisin kaloritë, degustojnë verën e kuqe, gjunjëzohen për një gjoks si i yni.
Burrat e martuar, me raste dashurojnë Pështyjnë mbi neve me guximin e një diktatori Zhurmojnë shumë, janë të bezdisshëm Si foshnjet e zbehta.
Burrat e martuar bartin mbi supe faje Ne vdesim t`i shërojmë duke lëpirë zemrat e tyre Zemra të turbullta si reparte spitalesh.
Burrat e martuar dashurojnë gratë e tyre Tutje 20 gra tjera dhe shpesh ndonjë gjini tjetër Studimet, raportet, të gjitha e konfirmojnë Gjithçka e bëjnë mistershëm, edhe jargavitjen Edhe seksin që qetësohet si frymëmarrje e përhumbur.
Burrat e martuar janë si tul buke Të trashë, lehtë të shfryrë, të pompuar prej dëshirës për t`u ngrënë Kafshojnë të pasmet tona si lepuj të uritur I duam të pangopur, papritur./ KultPlus.com
Gjatë vizitës së punës në Belgjikë të Presidentes së Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, në ambientet e Ambasadës së Republikës së Kosovës është organizuar një ceremoni për dorëzimin e Urdhrit Presidencial për Kryetaren e ndjerë të Senatit Belg, Anne Marie Lizin.
Me këtë rast, Presidentja Osmani ia ka dorëzuar Urdhrin e Pavarësisë (post mortem) bashkëshortit të zonjës Lizin.
Në prani të familjarëve dhe miqve të ngushtë, Presidentja Osmani ka theksuar se kjo është vetëm një dëshmi e angazhimit të saj të palëkundur ndaj vlerave të lirisë, demokracisë dhe pavarësisë së Kosovës. “Kontributet e jashtëzakonshme të Anne Marine Lizin kanë lënë një gjurmë të pashlyeshme në kombin tonë dhe përkushtimi i saj ndaj popullit tonë nuk do të harrohet kurrë”, ka theksuar Presidentja Osmani.
“Ndonëse ajo nuk është më me ne, shpirti dhe puna e saj vazhdojnë të na frymëzojnë ndërsa ndërtojmë një Kosovë më të fortë”, potencoi Presidentja Osmani./ KultPlus.com
