Naim Frashëri
O vëllezër shqiptarë
Gëzohi! që erth kjo ditë,
Kaq’ e mir’ e kaq’ e mbarë
Që sjell gjithë mirësitë.
…
Hapu, hapu errësirë,
Pa jakë tëhu o dritë!
Se arriti koh’ e mirë,
U gdhi nata u bë ditë
…
Lumja ti moj Korç’ o lule!
Q’i le pas shoqet e tua
Si trimi në ball u sule,
Ta paçim për jetë hua
…
Gjuha jonë sa e mirë!
Sa e ëmbël sa e gjerë
Sa e lehtë sa e lirë!
Sa e bukur sa e vlerë! /KultPlus.com
Në konkursin mbarëkombëtar të poezisë “KultStrofa” kanë aplikuar mbi 180 poezi nga shtete të ndryshme të rajonit, Evropës dhe nga ShBA-të, shkruan KultPlus.
Ky konkurs vazhdon të mbetet një prej konkurseve më të kërkuar të poetëve në nivel mbarëkombëtar, ku për këtë edicion kanë ardhë poezi nga poetë të Kosovës, Shqipërisë, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut, shteteve të ndryshme të Evropës dhe të ShBA-ve.
Ardianë Pajaziti, drejtoreshë e KultPlus dhe njëherit themeluese e këtij konkursi që sivjet po shënon edicionin e shtatë është shprehë të jetë e lumtur me arritjet e shumta të poezive, e cila ka paralajmëruar edhe për ceremoninë kryesore të kësaj ngjarje të madhe kulturore
“Ceremonia e edicionit të shtatë të KultStrofa” do të mbahet më 22 nëntor në KultPlus Caffe Gallery, ku pritet të jetë një mbrëmje e ngrohtë poetike”, ka thënë Pajaziti, e cila ka njoftuar se kjo mbrëmje do të shoqërohet edhe me performancën e “Dhjetorit” dhe Bekës, njëherit edhe fituesit e Festivalit të RTK-së.
Ceremonia e kësaj mbrëmje do të mbahet prej orës 19:00 ku edhe do të shpallen dhjetë finalistët e edicionit të shtatë, sikurse që do të shpërblehen edhe tri poezitë kryesore të këtij edicioni, vendi i parë, i dytë dhe i tretë.
Poezitë e këtij edicioni do të vlerësohen nga juria profesionale në përbërje të: Entela Kasi, kryetare e jurisë, Lulzim Tafa dhe Vlora Konushevci.
Kujtojmë që fituesi i konkursit të parë ishte poeti i njohur Ragip Sylaj. Pas tij, vazhduam rrugën me krijimtarinë e poetëve të tjerë si: Arjola Zadrima, Merita Berdica, Gentiana Bajrami Atashi, Zhaneta Barxhaj dhe Rudina Çupi. Edicioni i shtatë i KultStrofa mbështetet nga Ministria për Kulturë, Rini dhe Sporte./ KultPlus.com
Arti i viteve 1970-1980, përkatësisht kinematografia e Kosovës do të shpaloset nëpërmjet një bashkëbisedimi me regjisorin Isa Qosja, bashkëbisedim që do të mbahet më 25 nëntor prej orës 18:00 në KultPlus Caffe Gallery.
Kjo mbrëmje kinematografike është një ndër mbrëmjet e veçanta që do të ofrohet në këtë fund nëntori, pasi që bashkëbisedimet me regjisorin Qosja janë tejet të rralla, dhe si i tillë vjen në përvjetorin e 40-të të realizimit të filmit të tij “Proka”, film që është prezantuar në vitin 1984.
Ky projekt i ideuar nga aktorja Vlora Merovci dhe që është mbështetë nga Komuna e Prishtinës do të shpalosë edhe kontributin e artistëve që lanë gjurmë dhe shkëlqim në vitet 1970- 80, sikurse që do flitet për rrugëtimin e regjisorit Qosja në fushën e kinematografisë dhe krijimtarinë artistike.
Kjo mbrëmje është e hapur për të gjithë adhuruesit e kinematografisë, dhe jo vetëm./ KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës sot do të mbajë një konferencë për letërsinë, konferencë që do të mbahet më 21 dhe 22 nëntor në KultPlus Caffe Gallery në Prishtinë.
Kjo konferencë që për temë ka pozitën sociale të shkrimtarit, lirinë e shprehjes dhe të drejtëm e autorit ka përfshirë shumë figura të njohura të krijimtarisë, të cilët do të paraqiten me referimet e tyre përgjatë dy ditëve.
KultPlus më poshtë ju sjell të plotë programin e kësaj konference, që më 21 nëntor do të fillojë punimet prej orës 15:00.
Ministri i Ministrisë për Kulturë, Rini dhe Sporte Hajrulla Çeku ka bërë të ditur se janë hapur procedurat e prokurimit për rinovimin e dy objekteve kulturore.
Më poshtë është njoftimi i plotë i ministrit Çeku.
Vazhdon modernizimi i hapësirave kulturore
Pas hartimit dhe miratimit të projekteve zbatuese, kemi shpallur procedurat e prokurimit për punime rinovimi në dy hapësira të rëndësishme kulturore:
Galeria Kombëtare e Kosovës, Prishtinë (1.7 milion euro)
Kinemaja e qytetit “Lumbardhi”, Prizren (1 milion euro)
Me këtë seriozitet infrastruktura kulturore nuk është trajtuar asnjëherë më parë./ KultPlus.com
Kantautori francez Charles Dumont, i cili kompozoi këngën “Non, Je Ne Regrette Rien” të Edith Piaf, ka vdekur në moshën 95-vjeçare.
Dumont ishte 27 vjeç kur shkroi këngën në vitin 1956. Por vetëm në vitin 1960 u bind t’i afrohej yllit, i cili e pranoi me entuziazëm.
“Non, Je Ne Regrette Rien” (Nuk më vjen keq për asgjë), e cila shpreh dëshirën për të bërë paqe me të kaluarën dhe për të filluar nga e para u bë një nga këngët e njohura të Piaf.
Ai kryesoi listat në Francë, Belgjikë, Holandë dhe Kanada. Kënga është gjithashtu e njohur në të gjithë botën anglishtfolëse, ajo u citua veçanërisht në 1993 nga kancelari i atëhershëm i Britanisë Norman Lamont .
Kur u pyet në një konferencë shtypi nëse i vinte keq për deklaratat optimiste që kishte bërë ndërsa ekonomia po luftonte, Lamont u përgjigj: “Je ne regrette rien”, duke shkaktuar të qeshura mes gazetarëve, por polemika më vonë.
Në një intervistë të vitit 2018, Dumont i tha agjencisë së lajmeve AFP se ai fillimisht nuk guxoi t’i afrohej Piaf me këngën sepse ajo “më kishte pushuar tashmë tre herë dhe nuk doja ta shihja më”.
Por tekstshkruesi i këngës, Michel Vaucaire, e bindi atë të provonte katër vjet më vonë. Dumont shtoi se Piaf tregoi ngurrim ekstrem kur dyshja u shfaqën në banesën e saj, por ajo e lejoi Dumont të luante këngën në piano.
“Që atëherë e tutje ne ishim të pandarë,” tha ai. Dumont përfundimisht do të kompozonte më shumë se 30 këngë për Piaf para vdekjes së saj në 1963.
Dumont gjithashtu shkroi për yje si Jacques Brel, Juliette Gréco dhe Barbra Streisand. Ai vazhdoi të ketë një karrierë të suksesshme solo nga vitet 1970./TemA
Reagimi plotë i Shoqatës Sindikale të Aktorëve
Si artistë të cilët e bëjnë dhe për të cilët bëhet festivali i teatrit “Moisiu” por edhe si shoqatë sindikale, vendimi për anulimin e edicionit të sivjetmë të festivalit na pikëllon pa masë.
Ky vendim na gjen në muajin e dytë të veprimeve tona sindikale, të nisura nga data 09 shtator dhe të përshkallëzuara në grevë të përgjithshme nga 15 nëntori, pa vullnetin tonë, por si rezultat i mosveprimit dhe heshtjes karshi kërkesave tona. Konsiderojmë se indiferenca e këtillë është tregues i mungesës së njohjes dhe ndjeshmërisë së përfaqësuesve institucionalë për punën e artistëve e artisteve të teatrit, e cila është reflektuar edhe në mosveprimet e tyre karshi përpjekjeve tona për të gjetur zgjidhje e ofruar ndihmën tonë për përmirësimin e gabimeve në ligjin e pagave tash e më shumë se një vit dhe tash e më shumë se dy muaj, pra nga 9 shtatori i këtij viti kur njëlloj si opinionin publik e komunitetin artistik, i kemi njoftuar edhe Ministrinë e Kulturës dhe Teatrin Kombëtar të Kosovës për veprimet tona sindikale, kohështrirjen e tyre dhe nivelet e përshkallëzimit të tyre.
Së fundmi, më 28 tetor, në një takim të SHSATKK me përfaqësues të kabinetit të ministrit të Kulturës, Rinisë dhe Sportit, përfaqësuesve të SHSATKK tërthorazi u është drejtuar një kërkesë paradoksale, që festivali të mbahet edhe pa praninë e aktorëve dhe shfaqjeve të Teatrit Kombëtar të Kosovës.
Kjo kërkesë ka qenë tregues i qartë se të gjitha premtimet se është duke u punuar fort për përmirësimin e gabimeve në ligjin e pagave dhe për miratimin e rregullores për ekuivalentimin e pagave, kanë qenë thjesht mashtrim ndaj komunitetit.
Në anën tjetër, ajo kërkesë drejtuar SHSATKK më 28 tetor, ka qenë zhvleftësim i dyfishtë i artistëve të Teatrit Kombëtar të Kosovës, duke na përçuar mesazhin se për këtë ministri, më me rëndësi është të shënjohet një edicion i festivalit ad-hoc e pa praninë e artistëve dhe shfaqjeve të TKK-së, sesa të punohet drejt sigurimit të mirëqenies për ta, gjë e cila do të siguronte edhe mbarëvajtjen e festivalit si rezultat afatshkurtër edhe vazhdimësinë e punës në TKK si rezultat afatgjatë e obligim që Ministria e ka jo vetëm ndaj artistëve të TKK por edhe ndaj publikut.
Festivali “Moisiu” është themeluar nga artistët në vitet e ‘90-ta dhe ka vazhduar falë artistëve në këto dy edicionet e fundit e me artistët do të vazhdojë edhe në të ardhmen. Ky festival, ashtu si çdo shfaqje e çdo ngjarje e TKK-së është vlerë e çmuar për gjithësecilin prej nesh, ashtu siç është përgjegjësia jonë ndaj publikut.
Festivalet si “Moisiu,” nuk kanë kuptim pa artistët, sidomos kur ato organizohen nga Teatri Kombëtar i Kosovës, që është shtëpi e jona. Për t’i shtruar gjërat për së mbari, përfaqësuesit institucionalë që thirren në rëndësinë kombëtare të këtij festivali, duhej të ishin këndellur me kohë dhe të vepronin në mënyrë konstruktive, për të plotësuar kërkesat e atyre pa të cilët festivali nuk ka kuptim. Pastaj do të mund të uleshim bashkë dhe të flisnim gjerë e gjatë për rëndësinë e teatrit e festivaleve të teatrit, por në këtë bisedë ne do të duhej të flisnim, e ata të dëgjonin.
“Moisiu” mund të shtyhet, por jo të anulohet. Këtë nuk e vendosin as ministritë e as ministrat; as menaxherët e as menaxhmentet, sepse festivali është ngritur me mundin e artistëve dhe nga artistët do të mbahet.
Ne, artistët, jemi festivali.
MOISIU është i yni.
Ne jemi MOISIU.
Shihemi së shpejti në festën e madhe të artistëve dhe publikut./ KultPlus.com
Greva e përgjithshme sindikale e artistëve të Teatrit Kombëtar të Kosovës ka prekë interesat e tri shteteve: atë të Kosovës, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut, pasi që, si pasojë e kësaj greve është anuluar edhe Festivali i Teatrit Shqiptar “Moisiu” e që organizohet po nga këto tri shtete, dhe si i tillë do të duhej të fillonte me 20 të këtij muaji, shkruan KultPlus.
Përgatitjet për këtë festival kanë filluar tash e sa kohë, dhe siparin e këtij edicioni ka pas ta hapë shfaqja “Emira”, por që kjo shfaqje dhe shumë shfaqje të tjera kanë mbetë të shpërfaqura vetëm në pllakatin e festivalit, por jo edhe të shfaqen para audiencës.
Greva ka ardhë si pasojë e mospërmbushjes së kërkesave të Sindikatës së këtij institucioni, kërkesa që kanë të bëjnë me koeficientin e aktorëve në këtë institucion.
Ky vendim për grevë të përgjithshme është marrë me pajtueshmërinë e pjesëtarëve: Shpejtim Kastrati, Shëngyl Ismaili, Shkëlzen Veseli, Adrian Morina dhe Maylinda Kosumoviq. Arsyet e mbajtjes së grevës janë: Mos realizimi i kërkesës për përmirësim, ngritjen e koeficienteve, pas degradimit që i është bërë ansamblit rezident me ligjin e pagave.
Aktorët e TKK-së kanë pezulluar punën prej të dielës së fundit, kurse para pak casteve u bë e ditur edhe për anulimin e festivalit.
Për anulimin e festivalit fillimisht është bërë e ditur nga faqja zyrtare e festivalit.
NJOFTIM
Teatri Kombetar, Teatri Shqiptar dhe Teatri Kombëtar i Kosovës, bashkëorganizator të Festivalit të Teatrit Shqiptar “MOISIU”, duke pasur parasysh rëndësinë e Festivalit të Teatrit Shqiptar “MOISIU” si një platformë për krijimin e rrethanave për bashkim dhe bashkëpunim të artistëve teatror shqiptar nga të tre shtetet por njëkohësisht duke parë edhe pamundësinë e organizimit të denjë dhe festiv të edicionit të tretë të këtij festivali në Prishtinë nga 20-27 nëntor 2024, pas futjes në grevë të përgjithshme të Shoqatës Sindikale të Artistëve të TKK-së, marrin vendim që:
Edicioni i 3-të i Festivalit “MOISIU” në Prishtinë nuk do të mbahet siç ishte paralajmëruar.
Ne mbetemi të dedikuar edhe më shumë që këtë iniciativë të nisur nga tri institucionet tona ta vazhdojmë me po të njëjtin qëllim dhe dashuri që të shërbej si platformë feste, bashkimi dhe bashkëpunimi në mes të artistëve teatror shqiptar të cilët për kohë të gjatë ishin të ndarë.
#FestivaliMoisiu #Moisiu #Festival #Theatre
Kurse për anulimin e festivalit ka reaguar edhe Ministria për Kulturë, Rini dhe Sporte , ku reagimin e plotë mund ta lexoni më poshtë.
Me dëshpërim të thellë ju njoftojmë që Festivali i teatrit shqiptar “Moisiu”, i paraparë të mbahej nga 20 deri më 27 Nëntor, do të anulohet për shkak të grevës së aktorëve të Teatrit Kombëtar të Kosovës.
Ne e respektojmë plotësisht të drejtën e organizimit sindikal. Nga Shoqata Sindikale e Aktorëve kemi kërkuar që ta kursejnë Festivalin Moisiu, pasi ai paraqet interes kombëtar dhe përfshin tri shtete. Nuk e kemi gjetur këtë mirëkuptim nga sindikata.
Andaj, në konsultim me Tiranën e Shkupin, përkundër përfundimit të të gjitha përgatitjeve programore dhe logjistike, jemi të detyruar të anulojmë festivalin për të cilin u bënë shumë sakrifica që të arrinte në edicionin e tretë./ KultPlus.com
Qerim Kryeziu
Të shtunën në mbrëmje, u realizua me sukses në Malmö të Suedisë Festivali i njëzet jubilar i Poezisë e Muzikës Krijuese Shqiptare në Diasporë. Edicioni i parë i këtij Festivali u mbajt njëzetetre vjet më parë, më 3 nëntor 2001 po në Malmö. Duke mos llogaritur kohën e pandemisë, Festivalet u realizuan vit për vit, në tetor ose nëntor, gjithmonë në nderim të festave kombëtare: 28 Nëntorit (të Parit e të Dytit), Ditës së Alfabetit, ditëlindjes së Adem Jasharit, dhe shfaqjes publike të UÇK-së. Nëse marrim në konsideratë vazhdimësinë njëzetvjeçare të këtij Festivali, prurjet poetike e interpretative muzikore që solli, rezulton se Festivali i Unionit të Shoqatave Shqiptare në Suedi, i përkrahur në vazhdimësi, përveç shtetit suedez edhe nga institucionet shtetërore të Kosovës, është padyshim, njëri nga Festivalet kulturore më prestigjioze në gjithë gjeohapësirën e mërgatës sonë në Europë. Ky Festival tuboi gjatë viteve bashkatdhetarë nga gjithë Skandinavia e vende tjera të kontinentit. Ndër vite, festivalin e kanë mbështetur mërgimtarë e autoritete kulturore si: Ahmet Bella, Sadulla Zendeli-Daja, Ullmar Qvick, Fikrije Bajraktari, Hajdin Abazi, Rabe Kilaj e shumë tjerë. Se fundmi dukej puna e palodhshme e anëtarëve aktual të kryesisë së Unionit si: Fevzi Ademi, Rabe Kilaj, Feriz Ferizi, Jashar Jashari, Beqir Shaqiri, Naim Brahimi etj. në krye me sekretarin organizativ Ahmet Bellla që punuan me përkushtim për këtë edicion jubilar. Nga viti 2012 e këtej, kanë kontribuar pa përtesë me moderim, ide e dizajnim të broshurave e materialeve tjera informative të Festivaleve qifti Gala dhe Qerim Kryeziu.
Rrjedhave të Festivalit të njëzet
Më 16 nëntor 2024, herët në mëngjes, para portave të kështjellës madhështore të qytetit të Malmös, filluan të valojnë hareshëm cepat e kuq të flamurit tonë kombëtar. Me ngritjen e flamurit tonë kombëtar mes dy flamujve suedez, qyteti i Malmös nderonte ditën e prezantimit të poezisë e muzikës shqiptare mu në qendër të qytetit më të madh jugor të Suedisë- në Sortorget 2. Salla, funksionale që nga viti 1546, me enterier të epokës së renesancës nordike, e stolisur me piktura të jashtëzakonshme të regjentëve danezë e suedezë, ishte bërë gati që në mesditë për pritjen e mysafirëve shqiptarë e suedezë. Në orën 16:00 “Landstingssalla” u mbush përplot publik, përveç poetëve, interpretuesve e instrumentistëve që kishin ardhur nga Suedia, Danimarka, Norvegjia, Gjermania, Belgjika, Kosova e Shqipëria.
Festivali i 20-të u realizua në dy pjesë, të parën që u zhvillua në sallën e lartpërmendur (“Landtingssalën”) dhe të dytën që vazhdoi punimet në sallën e “Folket Hus-it” . Në pjesën e parë u lexuan dhjetë poezi dhe u interpretuan njëmbëdhjetë pjesë muzikore instrumentale e operistike.. Poezitë i lexuan : Elhame Zhitia, Rizah Sheqiri, Muhamet Krasniqi, Xhevrije Kurteshi Nimani, Sevdail Zejnullahu, Qefsere Bardiqi- Domi, Feride Istogu- Gillesberg, Pranvera Drita Gjoni , Saliha Kodra Rama dhe Burim Paci.
Luajtën në piano instrumentistët: motrat Qarri, Artemida e Elizabeta Qarri ( pjesët e kompozitorëve Vasil Tole “Bach – pentatonic “ dhe Cloude Debussy Pettite Suite “En Bateau”, pjesët e Johannes Brahms “Danses Hongonses” nr 1,5 dhe 8 Astor Piazolla), Philip Kang (këngët “Yllin e pashë shumë të madh” , “Arbëri” dhe “Dardania” të kompozitorit Ahmet Bella, arien “Ombra mai fu” e G.F. Hendel, Vigjilencë Islami u prezantua me veprat e “Bilbili në fluturim” Gjon Gjevelekaj dhe përcolli në piano veprat e kompozitorëve Carl Reinecke, Sami Piraj, Lola Gjoka dhe Sh.V Ratkoceri) dhe flautistja Diana Jashari ekzekutoi baladën për flaut të kompozitorit Carl Reinecke. Pjesët muzikore i kënduan: Kaltrina Miftari (“Njat zaman të asaj furie”, “Atdheu” të Sami Pirajt, “Dardania” të Ahmet Belles), Safet Berisha ( “Moj e bukura More”, arien “Ombra mai fu”) , Feride Istogu-Gillesberg ( “Eja vashë”), Maria Herlin (“Yllin e pashë shumë të madh”, “Dardania”), Mea Sethson (“Yllin e pashë shumë të madh”, “Arbëri”, “Dardania”).
Juria e festivalit e përbërë nga Hajdin Abazi, Shaban Krasniqi e Feriz Ferizi nda dy medaljone me emblemën e Unionit të Shoqatave Shqiptare në Suedi. Për poezi më të mirë shpërblye poeti Riza Sheqiri, për vepër muzikore kompozitori Sami Piraj .
Në pjesën e dytë të Festivali u promovuan dy vepra të reja të botuara kohëve të fundit, vepra e Rizah Sheqirit “Tiden leker inte alla sår” (Koha nuk shëron të gjitha plagët) për të cilën foli Sevdail Zejnullahu dhe vepra e Sami Pirajt “Jeta muzikore në Kosovë, përudha e de institucionalizimit” për të cilën folën Ahmet Bella e Feriz Ferizi. Për mbarëvajtje të pjesës së dytë, ku përfshihej promovimi, ndarja e medaljoneve, darka dhe argëtimi me këngëtarët Lindita Kryeziu e Beqir Shaqiri ndihmoi bashkatdhetari Arbnor Hoxha. Mbrëmjen miqësore e argëtuese bënë edhe më të bukur mysafirët nga Vushtrria me përfaqësuesit këngëtarë Shaban Krasniqi e Fazli Rashica nën përkujdesjen orkestrale të e Mit´hat Nikezit mërgimtar nga qyteti i Malmös.
Nderuan me pjesëmarrje në festival: ambasadorja e Shqipërisë në Suedi Albana Dautllari, koordinatori për Diasporën në Ministrinë e Punëve të Jashtme Besnik Desku, përfaqësues të subjekteve politike suedeze – nënkryetari i komunës së Landskronas Fatmir Azemi), të shoqatës kulturore polake si dhe një delegacion i komunës së Vushtrrisë në krye me kryetarin Ferit Idrizi.
Festivalin e 20-të jubilar e moderuan Gala e Qerim Kryeziu.
Qerim Kryeziu / KultPlus.com
Mbrëmë është mbyllë thirrja për konkursin mbarëkombëtar të poezisë “KultStrofa” thirrje që ka pranuar mbi 180 poezi nga shtete të ndryshme të rajonit, Evropës dhe nga ShBA-të, shkruan KultPlus.
Ky konkurs vazhdon të mbetet një prej konkurseve më të kërkuar të poetëve në nivel mbarëkombëtar, ku për këtë edicion kanë ardhë poezi nga poetë të Kosovës, Shqipërisë, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut, shteteve të ndryshme të Evropës dhe të ShBA-ve.
Ardianë Pajaziti, drejtoreshë e KultPlus dhe njëherit themeluese e këtij konkursi që sivjet po shënon edicionin e shtatë është shprehë të jetë e lumtur me arritjet e shumta të poezive, e cila ka paralajmëruar edhe për ceremoninë kryesore të kësaj ngjarje të madhe kulturore
“Ceremonia e edicionit të shtatë të KultStrofa” do të mbahet më 22 nëntor në KultPlus Caffe Gallery, ku pritet të jetë një mbrëmje e ngrohtë poetike”, ka thënë Pajaziti, e cila ka njoftuar se kjo mbrëmje do të shoqërohet edhe me performancën e “Dhjetorit” dhe Bekës, njëherit edhe fituesit e Festivalit të RTK-së.
Ceremonia e kësaj mbrëmje do të mbahet prej orës 19:00 ku edhe do të shpallen dhjetë finalistët e edicionit të shtatë, sikurse që do të shpërblehen edhe tri poezitë kryesore të këtij edicioni, vendi i parë, i dytë dhe i tretë.
Poezitë e këtij edicioni do të vlerësohen nga juria profesionale në përbërje të: Entela Kasi, kryetare e jurisë, Lulzim Tafa dhe Vlora Konushevci.
Kujtojmë që fituesi i konkursit të parë ishte poeti i njohur Ragip Sylaj. Pas tij, vazhduam rrugën me krijimtarinë e poetëve të tjerë si: Arjola Zadrima, Merita Berdica, Gentiana Bajrami Atashi, Zhaneta Barxhaj dhe Rudina Çupi. Edicioni i shtatë i KultStrofa mbështetet nga Ministria për Kulturë, Rini dhe Sporte./ KultPlus.com
Me rastin e 100 vjetorit të vdekjes së kompozitorit të madh ky vit është shpallur viti i Puçinit (Giacomo Puccini: 1858-1924). Trashëgimia e tij operistike përmbledh 12 opera[1], të kompozuara kryesisht në një ritëm katërvjeçar. Kompozitori në fjalë bën pjesë ndër ata artistë, që arritën të pasurohen me artin e tyre dhe në vigjilje të teknologjive inovative të kohës të krijojnë një marrëdhënie krejt të re me tregun, qoftë në aspektin e krijimtarisë, qoftë në atë të jetës private. Nëse shumicën e operave Puçini i kompozoi në vilën e tij në Torre del Lago, e cila sot është kthyer në muzeum, për operën e fundit, të titulluar Turandot, mjeshtri u detyrua të largohet nga “parajsa” e tij për shkak të ndërtimit fare pranë saj të një fabrike, e cila me zhurmën dhe tymin e saj simbolikisht sinjalizon fillimin e një kohe të re dhe fundin e belle époque, e epokës së tij. Pikërisht këtë fund mishëron opera Turandot me ristitë dhe konservatorizmin që ngërthen njëkohësisht. Opera është e papërfunduar, si të thuash një fragment. Sipas Muzilit[2], në romanin e tij gjithashtu të papërfunduar, aty ku ekziston ndjesia e realitetit, duhet të ekzistojë dhe ajo e mundësisë, dhe ndoshta më shumë se një vepër e përfunduar, fragmenti na nguc fantazinë pikërisht me mundësitë e tij të panumërta, me arsyet pse të mos ishte kështu apo ashtu. Për më tepër prania e gjithhershme e shtjellimit hipotetik “si do të kishte qenë sikur”, bën që vepra të mbetet e hapur për prurje dhe qasje nga më të ndryshmet, të cilat mëtojnë të çojnë deri në fund të papërfunduarën.
Turandot nuk është e vetmja vepër e papërfunduar në historinë e muzikës apo dhe të artit në përgjithësi. Mjafton të cekim shkurt Rekuiemin e Moxartit (Mozart, 1791), Simfoninë e tetë të Shubertit, të ashtuquajturën E papërfunduara (Schubert, 1822), Simfoninë e dhjetë të Bethovenit (Beethoven, skicat e viteve 1822 dhe 1824) apo fugën e 19-të të Bahut nga cikli i tij për piano Arti i fugës (Bach, 1751). Mbase është pikërisht ndjesia e mundësisë, e cila në rastin e fragmentit është më se e përligjur, ajo çka ndez imagjinatën e dëgjuesit, shikuesit, lexuesit, duke i përcjellë atij në njëfarë mënyre detyrimin për të menduar apo ëndërruar një fund. Sepse “aty ku përfundojnë vepra dhe realiteti, zënë fill fantazitë tona dhe miti, ëndrra e mundësisë i takon të papërfunduarës, ëndërrimin nuk lëmë të na e marrë askush”[3], shkruan Tomas fon Shtajneker (Thomas von Steinaecker) në një analizë tejet interesante për veprat artistike që kanë mbetur të papërfunduara me titullin intrigues: Fund i hapur – Libri i veprave artistike të dështuara (Ende offen – Das Buch der gescheiterten Kunstwerke).
Në rastin e Puçinit, një tumor në laring, i diagnostikuar në vitin 1923, dha shtysën e fundit, që vepra të mbetet e papërfunduar. Kompozitori ishte një duhanpirës i thekur, detaj që bie në sy në shumicën e fotografive të tij. Në kohën e tij pirja e duhanit rrezatonte prestigj dhe status. Edhe në skulpturën prej bronxi në vendlindjen e tij në Luka, mjeshtri është trupëzuar i ulur në një poltronë, njërën dorë mbi gju dhe tjetrën me një cigare që e mban fare natyrshëm në gishtërinjtë e përthyer lehtë. Marka e preferuar: Abdulla Filtre, diagnoza që i kushtoi jetën: karcinomë në laring. Ecuria e sëmundjes filloi të bëhet simptomatike në fillim të pranverës së vitit 1924 me dhimbje të forta fyti, kollë dhe ngjirje. Vizitat nga njëri mjek tek tjetri përfunduan me rekomandimin për në klinikën e një specialisti në Bruksel (profesor Loois Ledoux), i cili në fillim të nëntorit aplikon një kurë me gjilpëra radiumi të vendosura rreth fytit me një manshetë. Pas operacionit, më 24 nëntor, Puçini ka një përmirësim të përkohshëm, madje shikon dhe një shfaqje të Madama Butterfly në Bruksel, por pastaj gjendja përkeqësohet shumë shpejt. Ai humb zërin, arrin të merret vesh vetëm duke shkruar pusulla dhe ndërron jetë nga një arrest kardiak më 29 nëntor.
Edhe duke e ditur këtë fakt biografik, në momentin që fillon të lexosh më shumë për Turandotin, dilema e fragmentit të ndez fantazinë. Si do të kishte qenë sikur Puçini të ishte kthyer i shëruar nga Brukseli dhe ta kishte shkruar duetin e fundit të Kalafit (Calaf) dhe princeshës, një duet sipas tij “jashtëtokësor”, i cili do të përbënte pikën kulminante të operës, zenitin e saj. Në vend të duetit të kompozuar nga Puçini kemi një finale në dy variante, kompozuar nga nxënësi i tij Alfano (Franco Alfano: 1875-1954)[4] me porosi të Toskaninit (Arturo Toscanini: 1867-1957). Varianti i parë nuk u pranua nga dirigjenti, i dyti u shkurtua prej tij deri në 14 minuta dhe luhet edhe sot në më të shumtën e herëve. Me mungesën e një finaleje të kompozuar nga Puçini, “princesha prej metali të çmuar”, siç e quante ai Turandotin, na ngacmon qysh në fillesë fantazinë me hapësirën që ngërthen për mundësitë, ëndërritjet, plotësimet individuale. Përveçse me variantin e Alfanos, inskenimi i Turandotit, ndonëse më rrallë, ofrohet edhe si fragment[5], sipari bie pas notave të fundme të kompozuara nga mjeshtri. Në këtë rast, më shumë se kurrë në ajër mbetet ajo “si do të kishte qenë sikur”, një ngashërim i papeshë, që i shkon kaq shumë për shtat universit puçinian. Dramaticiteti i muzikës së Puçinit, i cili në skenë, ashtu si dhe në jetë nuk gjen shpëtim, vija melodike e shumicës së operave të tij, duke mishëruar vuajtjen e shpirtit njerëzor, konfliktet e brendshme, përçon gjithqysh një mall të papërmbushur, një dëshirim melankolik të panginjur, që valëvitet në ajër, të cilin secili prej nesh e plotëson brenda vetmisë së tij në zemër apo në mendje.
Dramaturgu Xhorxh Bernard Shou (George Bernard Shaw: 1856-1950), që ka një veprimtari të pasur edhe si kritik muzikor, e vlerëson Puçinin si një trashëgimtar legjitim të Verdit (Giuseppe Verdi: 1813-1901), i cili lidh natyrshëm melosin e këtij të fundit me gjuhën orkestrale të Vagnerit (Richard Wagner: 1813-1883).[6] Opera e fundit e Verdit (Falstaff) dhe opera e parë e suksesshme e Puçinit (Manon Lescaut) janë vënë në skenë për herë të parë në shkurt të vitit 1893 me një diferencë disaditore ndërmjet, duke i mëshuar kësisoj nga ana e shtëpisë botuese muzikore Casa Ricordi vijimësisë, sepse të dy kolosët e kanë zhvilluar aktivitetin e tyre në bashkëpunim të ngushtë me të.
Puçini lindi në Luka (Lucca) në një familje që merrej prej katër brezash me muzikë. Përpos natyrës së tij të trishtuar, me një thes të tërë melankolie mbi kurriz[7], siç e përshkruan ai veten, Puçini vuante nga depresionet e moshës, duke theksuar shpesh, se ndërkohë që po bëhet gjithmonë e më i njohur, po plaket përherë e më shumë.[8] Madje në vitin 1923 tenton t’i nënshtrohet një operacioni për të rinuar fytyrën në Vjenë, tek i njëjti specialist[9], pacient i të cilit për të njëjtin shqetësim (!) kishte qenë Frojdi (Sigmund Freud: 1856-1939), por, i pasigurt për suksesin, ndërron mendje dhe tërhiqet. Kompozitori ishte gjahtar dhe automobilist i pasionuar, gjithmonë duke rendur pas libreteve të përshtatshme për operat e tij dhe grave të bukura, siç thotë ai për veten.[10]
Puçini e fillon punën për Turandotin në mars të vitit 1920, pasi lexon përkthimin në italisht të Shilerit (Friedrich Schiller: 1759-1805) për veprën me të njëjtin titull të Karlo Gocit (Carlo Gozzi: 1720-1806), vepër të cilën Shileri e kishte përkthyer dhe përshtatur në gjermanisht në vitin 1801. Libreti i operës mbështetet në veprën me të njëjtin titull të Gocit, figura kryesore e të cilës është princesha Turandot, vajza e perandorit kinez, ndonëse miti 800 vjeçar për të e ka origjinën tek një përrallë perse. Frymëzimin e drejtpërdrejtë Puçini e ka marrë kryesisht prej variantit të përkthyer dhe përshtatur nga Folmëler (Karl Vollmöller: 1878-1948), vënë në skenë në vitin 1911.
Interesant është fakti që Turandot, ashtu si dhe opera e parë e Puçinit Le Villi, janë të vetmet në vargun e operave të tij ngjarjet e të cilave zhvillohen në një kohë të papërcaktuar, në kohën pa kohë “na ishte njëherë” të përrallës. Përndryshe ngjarjet në La Bohème zhvillohen në vitin 1830, në operën Tosca në qershor të vitit 1800, në operën Madama Butterfly diku rreth vitit 1900, në operën La fanciulla del West diku rreth vitit 1860. Në operën e parë të Puçinit hidhërimi nga dashuria e tradhtuar e bën shpirtin e Anës, heroinës së operës, që pas vdekjes të bashkohet me vilitë, shpirtra grash të vdekura, të cilat kanë pasur të njëjtin fat të hidhur dhe hakmerren duke e tërhequr fajtorin në vallëzimin e tyre, derisa ai të bjerë i vdekur për tokë. Mitologjizimi i pikëllimit të një broken heart në operën e parë ia lë vendin mitit të një princeshe zemërakull në Kinën e largët. Princave që kërkojnë të martohen me të u pritet koka, në rast se nuk arrijnë të zgjidhin tri gjëegjëzat e saj.
Opera nis me zërin e mandarinit, që parashtron kushtin e princeshës Turandot, duke e konkretizuar atë me lajmin për princin e Persisë, të cilit do t’i pritet koka, sepse nuk i ka zgjidhur gjëegjëzat. Kori, tepër i zgjeruar në këtë operë, po ashtu edhe orkestra, komenton lajmin e mandarinit dhe në mes të kësaj skene masive me roje, shërbëtorë, priftërinj, ushtarë, xhelatë dhe çunakë, Kalafi, i cili është akoma princi i panjohur, takon babain e tij plak dhe të verbër, mbretin e tatarëve të rrëzuar nga froni, për të cilin rrugës deri në Pekin është përkujdesur skllavja Liu. Pyetjes së princit se kush është dhe pse e ka ndihmuar mbretin plak në nevojë, skllavja i përgjigjet se është askush, një skllave të cilit dikur, në kohët e paqes, Kalafi i ka buzëqeshur (Nulla sono … Una schiava, mio signore … Perché un dì…nella reggia, mi hai sorriso).[11]
Në pjesën teatrale të Gocit Timuri është mbret i Astrahanit (një qytet buzë Vollgës), kurse skllavja e besuar e princeshës Turandot, Adelma, është një princeshë tatare, e cila, për shkak të dashurisë që ndjen për Kalafin, përpiqet të intrigojë dhe kur intriga del në shesh tenton të vrasë veten, por shpëtohet nga Kalafi, i cili i lutet Turandotit ta falë. Liu, një figurë e rikrijuar në operën e Puçinit, sipas shumë studiuesve mbështetur në fundin tragjik të një historie personale të kompozitorit (skandali Doria Manfredi)[12] është një krijesë e pafajshme, një heroinë tipike puçiniane, e gatshme për t’u flijuar me një dashuri pa kushte, ndoshta heroina më poetike e Puçinit. Fjalët e fundit të vajtimit koral pas vdekjes së skllaves me notat e fundme të kompozuara nga mjeshtri janë pikërisht: Liù … Poesia!.
Masa është e etur për gjak, i thërret xhelatit, i këndon hënës që nuk do të dalë, por, kur në sfond shfaqet princi i Persisë, lyp mëshirë për viktimën. Një kor çunakësh i thur himne princeshës Turandot. Kuadri i përrallës është megjithatë një idil i mbytur në gjak. Puçini e filloi punën për kompozimin e operës në vitin 1920, pra vetëm dy vjet pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore dhe pesha e 17 milionë viktimave ndjehet në ajër. Kalafi e mallkon Turandotin duke e quajtur shkaktaren e kësaj situate. Nuk kalojnë veçse disa sekonda, Turandoti shfaqet si një vizion, Kalafi shndërrohet në adhuruesin e saj të flaktë dhe dëshiron me çdo kusht të provojë fatin e tij për të zgjidhur tri gjëegjëzat e princeshës. Lutjet e të atit, arsyetimet e tre ministrave Ping, Pong dhe Pang (kancelarit, marshallit dhe kryekuzhinierit të perandorit) dhe zërat e fantazmave, që kanë guxuar dhe e kanë paguar me jetë guximin e tyre, për të hequr dorë nga kjo ndërmarrje që do t’i kushtojë kokën, nuk e lëkundin asfare Kalafin në vendimin e tij. Lutjes aq të ndjerë të skllaves së dashuruar (Signore, ascolta!), e cila me Kalafin do të humbasë edhe hijen e një buzëqeshjeje (l’ombra d’un sorriso), ai i përgjigjet me arien e famshme: “Non piangere, Liù!”, duke iu lutur që të kujdeset për të atin dhe të mos e lërë vetëm, kur ai të mos jetë më. Një interpretim i divës sonë puçiniane Ermonela Jaho[13], e cila, pasi lutet nga thelbi i shpirtit, shkrihet në lot, të lë pa frymë me baraspeshën e një lirizmi të thekshëm dhe një dramaticiteti të thellë, dhe me zemër veçse mund t’i lutesh: qaj Liu, qaj, për të na kujtuar se loti i dhimbjes e pastron shpirtin dhe për të kemi nevojë të gjithë. Mjerë kujt i thahet loti!
Akti i dytë nis me tercetin e gjatë të tre ministrave Ping, Pong dhe Pang, të cilët shfaqen herë si persona realë, që kanë mall për pronat e tyre larg zhurmës së oborrit perandorak, herë si marioneta, herë duke këshilluar, herë duke komentuar me cinizëm apo me urtësi çka po ndodh. Vijon keqardhja e perandorit për një jetë që do të shuhet përsëri, në rastin e Kalafit, dhe më në fund (pas gati 90 minutash) Turandoti shpjegon arsyen për urrejtjen që ka karshi burrave (In questa reggia). Përpara mijëra vjetësh, një princeshë në linjën e të parëve të saj, princesha Lo-u-ling, është përdhunuar dhe marrë me forcë nga një burrë. Për hir të këtij ideali absurd, princesha zemërakull është vetëburgosur në urrejtjen që ka karshi burrave dhe nuk është në gjendje të shprehë asnjë keqardhje për jetët që shuhen mizorisht.
Fillon matja e forcave, dueli mes princeshës së traumatizuar, e cila ka fare dukshëm kompleksin e Elektrës (Gli enigmi sono tre, la morte è una!), dhe Kalafit (Gli enigmi sono tre, una è la vita), i cili më shumë se një dashuri konkrete, ndjek ëndrrën për të fituar me çdo kusht. Pasi Kalafi i zgjidh tri gjëegjëzat e princeshës zemërakull, përgjigjet për të cilat janë shpresa, gjaku dhe emri i saj, dhe ajo përsëri nuk do të martohet me të, atëherë i jep ai asaj një gjëegjëzë: princesha duhet të gjejë emrin e tij. Nëse Turandoti e zgjidh këtë gjëegjëzë deri në agim, Kalafi do të vdesë, përndryshe ai ka fituar dhe ajo është e tij. Bastet dhe matja e forcave vijojnë pa marrë parasysh asgjë tjetër, sopranoja kundër tenorit, sepse asnjëri nuk do të pranojë humbjen dhe të dorëzohet. Aria aq e njohur e Kalafit Nessun dorma përfundon me bindjen e tij të plotë që do të fitojë: (All’alba vincerò! Vincerò! Vincerò!), duke u bërë kësisoj himn për një publik shumë më të gjerë se ai i muzikës klasike, në sport (konkretisht në futboll), por jo vetëm. Në koncertin e tyre të parë së bashku, një natë para finales së Kampionatit Botëror të Futbollit më 7 korrik 1990, pikërisht me këtë arie, tre tenorët (Pavarotti, Domingo, Carreras) ofrojnë një kolonë zanore që është bërë simbol i vetëbesimit për të fituar[14], për t’ia dalë mbanë, për të përmbushur një ëndërr, kur e dëshiron me të gjithë fuqinë e shpirtit.
Askush nuk guxon të flejë në Pekin pas bastit të Kalafit, e gjithë makineria burokratike që i shërben vetëburgosjes së princeshës është vënë në lëvizje për të gjetur emrin e princit të panjohur. Dyshimi bie natyrisht mbi Timurin e verbër dhe skllaven Liu. Për të shpëtuar mbretin plak Liu merr gjithçka mbi vete, duke thënë se vetëm ajo e di emrin e princit të panjohur. Turandoti jep urdhër për ta torturuar. Pyetjes së princeshës, se kush ia jep këtë forcë në zemër, skllavja i përgjigjet “dashuria”, dhe shton, se ajo ia dhuron Turandotit Kalafin duke humbur gjithçka (Te gli do, principessa, e perdo tutto!). E sigurt në flijimin e saj, por aspak e sigurt se sa mund ta durojë fizikisht torturën, gjë që e bën akoma më njerëzore, më të besueshme, Liu rrëmben papritur kamën e një ushtari dhe vret veten. Vdekja e skllaves shoqërohet me vajtimin e Timurit dhe korit nën një marsh funebër. Opera është vënë për herë të parë në skenë më 25 prill të vitit 1926, një vit e gjysmë pas vdekjes së Puçinit, nën baketën e Toskaninit. Pas fjalëve të fundit të korit: “Liù … Poesia!”, Toskanini kthehet nga publiku duke thënë, se opera e papërfunduar mbaron këtu, sepse mjeshtri vdiq.
Ermonela Jaho e cilëson figurën e skllaves Liu si zemrën e operës.[15] Diva puçiniane nga vendi i Rozafës arrin ta përcjellë emocionin e flijimit për një dashuri të pakushtëzuar me të gjitha ngjyrat e shpirtit, duke na kujtuar se një dashuri të tillë e ka secili prej nesh brenda vetes, ndoshta edhe pa e ditur. Bashkë me Liun vdes dhe Puçini. Me vdekjen e skllaves që flijohet për një dashuri pa kushte, emocioni autentik puçinian përcillet tek publiku dhe muzika arrin pikën kulmore. Pas këtij kulmi është gati e pamundur të gjendet një zgjidhje logjike dhe etike për fundin e operës. Çfarë mund ta kthejë në një vullkan dashurie një zemër kallkan? Figura e stisur e princeshës Lo-u-ling, si përpjekje për të shpjeguar përbetimin e Turandotit, e bën akoma më të largët princeshën zemërakull, ndërkohë që dashuria flijuese e Liut nuk e prek asfare, sepse në akullsinë e zemrës së saj nuk ka vend për keqardhje, por publiku emocionalisht e ka të pamundur ta hedhë pas shpine dashurinë aq të madhe të skllaves së vogël (piccola Liù). Pikërisht këtu qëndron dhe vështirësia për zgjidhjen dramatike të operës. Fabula e operës është një përrallë. Lufta tipike ndërmjet të mirës dhe të keqes në përrallë dhe përshtatja e saj për skenën e një teatri të kënduar, siç është opera, ofrojnë një ngjeshje të atmosferës, por në dëm të elementit psikologjik.
Heroinat e operave më të suksesshme të Puçinit na bëjnë të vuajmë bashkë me to në shpërfaqjen e tyre dramatike pikërisht sepse përmes muzikës ne ndjejmë zemrën e tyre të trazuar: geishën japoneze 15 vjeçare që vë shpirtin e saj fluturak përballë mosbesimit të të gjithë botës; Miminë e brishtë me vulën e vdekjes në ballë, të cilën instinktivisht duam ta mbrojmë; shpirtin e ngatërruar të Toskës në konflikt me dashurinë e saj për zotin dhe për të dashurin; motër Anxhelikën e sfilitur nga pesha e mëkatit që i merr frymën: Manonin në konfliktin për të zgjedhur ndërmjet dashurisë dhe luksit, e cila megjithatë vdes duke thënë, se mëkatet e bëra do t’i harrohen, por dashuria e saj nuk do të vdesë. Skllavja Liu, që flijohet për hir të një buzëqeshjeje, zë vend fare natyrshëm në radhën e heroinave të mësipërme, të cilave flijimi u shkon kaq shumë për shtat. Përpara se të shkruante operën La Bohème, me ndërmjetësimin e Xhulio Rikordit (Giulio Ricordi: 1840-1912) ishte vënë në plan një bashkëpunim i Puçinit me Xhovani Vergën (Giovanni Verga: 1840-1922), për kompozimin e një opere mbështetur në një tregim të përfaqësuesit të verizmit italian me titullin La Lupa (Ulkonja). Mbështetur në novelën e Vergës Cavalleria rusticana, bashkëstudenti i Puçinit, Maskanji (Pietro Mascagni: 1863-1945) kishte kompozuar operën me të njëjtin titull, e cila pati sukses shumë të madh për kohën. Interesant është fakti që Puçini vendos kundër projektit të Ulkonjës, në qendër të të cilit ishte një fshatare siciliane zemërakull dhe në favor të Mimisë së brishtë, heroinës në La Bohème, megjithëse me të njëjtin subjekt ndërkohë ishte duke kompozuar një operë bashkëkohësi i tij Leonkavalo (Ruggero Leoncavallo: 1857-1919). Ky tip heroine zemërakull, qoftë në rastin e fshatares siciliane, qoftë në atë të princeshës së përrallës, është jashtë natyrës muzikore të Puçinit, heroinat e të cilit flijohen për hir të dashurisë. Në rastin e Turandotit, entuziazmi i tij për të kompozuar një princeshë me “shpirt modern” është i shoqëruar qysh në fillesë nga dyshimi, se nuk do të arrijë ta përfundojë kurrë këtë ndërmarrje, që sipas tij do të jetë krejt ndryshe nga muzika që ka kompozuar më parë[16]. Në shekullin e ri ndërkohë vendin e grave që sakrifikohen për dashurinë po e zinin gra të rrezikshme si Salome (1905, Richard Strauss: 1864-1949) apo Lulu (shfaqur për herë të parë postum në vitin 1937), një operë gjithashtu e papërfunduar e Bergut (Alban Berg: 1885-1935), gra të cilat nuk vetëflijohen për hir të dashurisë.
Në pranverën e vitit 1924 Puçini shkoi në Firence për të parë melodramën Pierrot Lunaire të Shënbergut (Arnold Schönberg: 1874-1951), përfaqësuesit kryesor të shkollës atonale vjeneze, dhe qysh prej kësaj kohe ai nuk punoi më intensivisht për përfundimin e Turandotit, ndonëse deri në tetor të po këtij viti, kur gjendja e tij shëndetësore përkeqësohet dukshëm dhe ai shkon në Bruksel për t’u operuar, pati kohë realisht ta bënte një gjë të tillë. Studiuesi Diter Shikling (Dieter Schickling)[17] e nënvizon veçanërisht këtë moment në biografinë e Puçinit, duke theksuar që kontakti me teknikën melodramatike të Shënbergut, konkretisht me një vepër avangardiste non plus ultra për kohën, ia bëri mbase më të rrokshme kompozitorit krizën krijuese në të cilën gjendej prej kohësh, pasigurinë se çfarë drejtimi do të merrte muzika moderne e shekullit të ri dhe si duhej të orientohej ai në këtë kuadër, duke shtuar këtu dhe depresionet e moshës bashkë me sëmundjen. Studiuesi në fjalë është i mendimit, se retushimet, eksperimentet me atonalitetin, që të lenë të kuptosh ndikimet e drejtimeve të reja moderne në muzikë, të cilat kompozitori i njihte mirë,[18] nuk ishin të mjaftueshme për një fillim të ri të Puçinit të mbramë. E megjithatë edhe studiuesi në fjalë nuk i shpëton dot tundimit për të hamendësuar: si do të kishte qenë sikur.
Në shtjellën e të gjithë aktiviteteve që po zhvillohen këtë vit për nder të Puçinit, është interesante të përmendet një ekspozitë me titullin Opera Meets New Media (18.04.24-16.05.24 në Berlin dhe 24.10.24-12.01.25 në Milano)[19], organizuar nga Koncerni Medial Bertelsman (Bertelsmann) dhe Arkivi historik Rikordi (Archivio Storico Ricordi), i cili qysh prej vitit 1994 i përket koncernit të mësipërm. Thelbi i ekspozitës ravijëzon kalimin nga belle époque në format inovative të artit, zhvillimin e teknologjive të reja (kinemasë, pllakave të gramafonit), ndërveprimin e tyre me gjininë e operës, marrëdhënien e artit dhe artistit me tregun e tipit të ri, duke përfshirë këtu dhe jetën private të artistit, marketingun, të drejtën e autorit, rrezikun e kopjimit. Materialet autentike për Puçnin të vendosura në këtë kuadër ndihmojnë për ta kuptuar më mirë krijimtarinë e tij në vigjilje të ndryshimeve të mëdha që po sillte shekulli i ri. Kuratori drejtues i ekspozitës[20] shikon një lidhje të ngushtë mes asaj që ndodhi atëherë dhe asaj çka po ndodh tani lidhur me zhvillimin e teknologjive të reja, duke përfshirë këtu streaming, IA, nivelet e reja të plagjiaturës, të piraterisë dhe ndikimin e tyre në art.
Kjo ekspozitë, me problematikën e shekullit të kaluar në kontekstin kulturor të kohës dhe me perspektivën që na ofron largësia, duhet të na bëjë të reflektojmë dhe të ndërgjegjësohemi për zhvillimet e reja në art. Çfarë drejtimi do të marrë arti në përgjithësi nën përhapjen gjithmonë e më gjithëpërfshirëse të IA? Cilat do të jenë kahet e zhvillimit të tij në këtë kohë kthesash? Ndoshta një ekspozitë e tillë një shekull më vonë, me rastin e 200 vjetorit të vdekjes së Puçinit, do ta ketë këtë përgjigje nga perspektiva njëqind vjeçare për brezat e ardhshëm, siç e kemi ne sot për një shekull më parë, sfidat e të cilit për kohën me siguri janë dukur po kaq të pamundura sa këto të sotmet. Deri atëherë: our turn për zgjedhjet dhe zgjidhjet që duhet të bëjmë. Me kolonën zanore Nessun dorma Puçini na ofron simbolikën e vetëbesimit, që sfidat, jo vetëm në art, të shekullit që tashmë e ka kaluar çerekun e tij, është e mundur të kapërcehen.
(c) 2024 Jonida Xhyra-Entorf. Të gjitha të drejtat janë të autores. Kopertina është realizuar në bashkëpunim me Midjourney.
[1] Le Villi (1884), Edgar (1889), Manon Lescaut (1893), La Bohème (1896), Tosca (1900), Madama Butterfly (1904), La fanciulla del West (1910), La rondine (1917), Il trittico: Il tabarro, Suor Angelica, Gianni Schicchi (1917), Turandot (fragment, vihet në skenë për herë të parë pas vdekjes së kompozitorit më 25 prill 1926).
[2] Kapitullin e katërt të romanit Burri pa cilësi (Der Mann ohne Eigenschaften), një vepër gjithashtu e papërfunduar, botuar për herë të parë në vitin 1930, Robert Musil (1880-1942) e titullon “Wenn es Wirklichkeitssinn gibt, muss es auch Möglichkeitssinn geben” (Berlin, vëllimi 1, f. 16).
[3] Steinaecker von, Thomas (2022): Ende offen – Das Buch der gescheiterten Kunstwerke, Frankfurt am Main, f. 18: “Wo ein Werk und die Wirklichkeit enden, beginnen unsere Fantasien und der Mythos. Der Möglichkeitsraum gehört dem Unfertigen. Das Träumen lassen wir uns nicht nehmen.”
[4] Ne vitin 2002 Luciano Berio (1925-2023) kompozoi dhe një variant të tretë të operës në fjalë.
[5] Për shembull gjatë këtij sezoni në Shtëpinë Operistike Bavareze.
[6] Schickling, Dieter (2007) Giacomo Puccini. Biografie. Stuttgart, f. 117.
[7] Po aty, f. 324.
[8] Po aty, f. 312.
[9] Eugen Steinach: 1861-1944
[10] Schickling, Dieter (2007), f. 318.
[11] Citimet e libretit në shkrim janë vjelë nga linku i mëposhtëm:
[12] Bëhet fjalë për italianen Doria Manfredi (1886-1909), e cila filloi të punonte në familjen Puçini në vitin 1903, pas një aksidenti automobilistik që kishte pasur kompozitori, kur Doria ishte vetëm 17 vjeç. Bashkëshortja e Puçinit (Elvira Bonturi: 1860-1930)), e akuzon atë për një lidhje dashurie me të shoqin dhe jo vetëm e përzë, por edhe shpif për të. Duke mos e duruar dot presionin e mjedisit të vogël provincial në të cilin jetonte, Doria helmon veten. Studiuesi Dieter Schickling është i mendimit se tjerrja e kësaj historie për lidhjen thjesht platonike të Puçinit me Dorian dhe vërtetimin e virgjërisë së kësaj të fundit përmes autopsisë, nuk ka një bazë të dokumentuar mirë dhe është e manipuluar.
[13] https://www.youtube.com/watch?v=9YFvPY5JWKI
Në mars të vitit 2023 botohet një incizim në studio i operës Turandot nën drejtimin e dirigjentit Antonio Pappano (Turandot, ltd. Deluxe Edition, Radvanovsky / Kaufmann / Jaho, Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia).
[14] Në vitin 2007 Pol Pots (Paul Potts: * 1970), një këngëtar amator dhe krejt i panjohur, merr pjesë dhe fiton në formatin përzgjedhës Britain’s Got Talent pikërisht me këtë arie, duke mishëruar fare qartë simbolikën e saj, se besimi për të përmbushur një ëndërr, mund t’ia dalë mbanë kundër çdo lloj skepticizmi (shih më gjerë biografinë filmike One Chance 2013).
[15] https://www.youtube.com/watch?v=u98CysNJCrs
[16] Schickling, Dieter (2007), f. 319.
[17] Po aty, f. 356.
[18] Igor Strawinsky: 1882-1971, Richard Strauss: 1864-1949, Alban Berg: 1885-1935.
[19] https://www.operameetsnewmedia.com/de/
[20] Po aty.
Nga Iliriana Pylla
Në 22 vjetorin e themelimit Shoqata e Intelektualëve “Jakova” në Gjakovë ka ndarë çmimin “Guximi Intelektual 2023” për aktivisten e njohur Dr. Luljeta Pula-Beqiri.
“Intelektuali i mirëfilltë nuk është vetëm njeriu i shkolluar dhe i arsimuar por në radhë të parë ai i cili ka guximin intelektual t’a thotë të vërtetën pavarësisht rrethanave. Më 1968 është për admirim angazhimi i intelektualëve për të fituar të drejtën për vetëvendosje dhe Republikën për Kosovën. Më 1981, pas demonstratave të 1981 pati një mbështetje të demonstratve nga intelektualët por përkrahje në heshtje. Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës asnjëherë nuk qe në nivel të detyrës. Nuk pati ide e as prononcime në kohët më delikate nëpër të cilat po kalonte Kosova. Në vend se t’u prijë proceseve ajo i injoroi. Pas luftës zhgënjim i madh në vend, krim e korrupcion. Inteligjenca hesht. Nuk ka prononcime për depërtimin e islamit politik në vend, e ky është dëmi më i madh që po i bëhet vendit”, ka thënë Pula-Beqiri me këtë rast.
Luljeta Pula-Beqiri ështё një nga intelektualet e njohura brenda e jashtë vendit pёr veprimtarinё e saj patriotike ndёr vite. Ajo me aktivitetin e saj nё vijimёsi ka dëshmuar qёndrim tё guximshёm lidhur me problemet e mёdha kombёtare, shtetёrore e shoqёrore.
Për 44 vite me radhë ishte profesoreshë në Universitetin e Prishtinës doktor i shkencave teknike në fushën e teknologjisë kimike dhe profesoreshë ordinare në Fakultetin e Gjeoshkencave dhe Teknologjisë në Mitrovicë që nga viti 1976. Pula – Beqiri rrjedh nga një familje intelektualësh nga Gjakova si nga ana e nënës (Edibe Binishi – Pula – veterane e arsimit), ashtu edhe nga babai (Xhevdet Pula – profesor universiteti).
Ajo kontribuoi në etapa të rëndësishme nëpër të cilat ka kaluar Kosova. Veprimtarinë e saj kombëtare e filloi qysh në moshën 16 vjeçare, kur iu bashkua demonstratës së vitit 1968. Prej viteve 80’-ta e deri në vitin 2000, Luljeta parreshtur e ka ngritur zërin kundër represionit dhe padrejtësive që iu bëheshin shqiptarëve në ish – Jugosllavi. Me punën, përkushtimin dhe guximin e saj ajo është bërë model i angazhimit e avancimit të gruas në ato vite në Kosovë. Si nxënëse e vitit të dytë në gjimnaz, ishte dënuar me masën përjashtim nga shkolla për organizimin dhe nxitjen e propagandës kombëtare në mesin e bashkëmoshatarëve të saj.
Mori pjesë edhe në demonstratat e vitit 1981, duke u bërë kështu ndër të rrallët profesorë universitarë, që e përkrahte publikisht këtë nismë. Ishte pjesëmarrëse nëpër të gjitha tubimet kombëtare dhe demonstratat popullore, që nga viti 1981 e deri më 1999. I tërë ky angazhim, rezultoi në arrestimin e saj 8 herë në stacione të ndryshme policore.
Kontributi i saj është i pamatshëm dhe fatkeqësisht sot e kësaj dite nuk është çmuar sa duhet nga shteti. Kujtojmë këtu debatet e saj të forta në studiot e Beogradit, ku vetëm atmosfera e të qenurit shqiptar ishte tejet e vështirë e lëre përballja me figurat më të larta të asaj kohe në ish Jugosllavi.
Shquhet me paraqitjen e saj në Kongresin Amerikan në vitin 1990. Paraqitja e saj ishte mbreslënëse në kohën kur gjërat në ish-Jugosllavi veçse kishin filluar të përkeqësoheshin. Atje foli në emër të nënave kosovare, dhunës e represion që ushtronte Serbia mbi popullatën shqiptare në Kosovë. Në Kongresin Amerikan, Luljeta Pula- Beqiri është shprehur se janë për demokraci parlamentare, për zgjedhje të lira, sistem shumëpartiak, për pranimin e subjektivitetit politik të popullit shqiptar, për barazi me të gjithë popujt e tjerë të Jugosllavisë dhe për pranimin e subjektivitetit politiko-juridik të Kosovës i cili do duhet të sanksionohet me shprehjen e lirë të vullnetit të popullit të Kosovës. Në një kohë të atillë, të bësh paraqitje të tillë, duhej guxim e përtej guximit.
Po ashtu në takime me qindra diplomatë evropianë dhe botërorë ka lobuar për shtetin e Kosovës, duke ngritur zërin për padrejtësitë që po i bëheshin popullit shqiptar në ish jugosllavi e veqanërisht në Kosovë. Me punën, përkushtimin e guximin e saj ajo është bërë model i angazhimit e avancimit të gruas në Kosovë dhe diasporë.
Përpos librave shkencorë-profesionalë ajo ka botuar librin me kujtime e dëshmi të titulluar, ”Rrëfimi i një jete për Kosovën” dhe është para botimit libri” Helmimet, krimi dhe mashtrimi”.
Libri autobiografik, ”Rrëfimi i një jete për Kosovën” është libër kujtimesh mbi angazhimin e saj kombetar që nga fëmijeria. Ajo shkruan për familjen pasi që kishte ndikim qenësor në formimin dhe edukimin e saj. Në libër përshkruhen ngjarjet, angazhimi I saj kombëtar dhe përfshirja në to, për rrethanat, konjukturën dhe vet realizimin e objektivit për liri dhe pavarësi. Përshkruan pjesëmarrjen në shumë Konferenca ndërkombëtare dhe takimet me shumë liderë shteterorë ndërkombëtarë dhe aktivistë të të drejtave të njeriut.
Në libër po ashtu citohen pjeseë të intervistave në media ndërkombëtare, serbe, rajonale dhe vendore. Pos tjerash autoja në libër shpreh dëshpërimin dhe zhgënjimin e thellë me rrjedhat në Kosovën e pas luftës që kanë rrënuar përfundimisht gjithë iluzionet e saj dhe kanë varrosur në pafundësi idealin e jetës së saj.
Luljeta Pula ka dorëzuar për botim dhe pritet që shpejt të promovohet libri “Helmimet, krimi dhe mashtrimi”. Autorja synon të bëj një sintetizim të materialit faktik për helmimet e vitit 1990 me qëllim të krijimit të rrugës për ngritjen e padisë ndërkombetare për dënimin e atij krimi monstruoz kundër fëmijëve që siç e quan ajo, ishte hyrje në gjenocidin mbi shqiptarët që do të bëhej më vonë nga regjimi kriminal i Serbisë. Në libër janë dhënë argumente të shumta shkencore për vërtetësinë e helmimit, janë cituar shumë mjekë kosovarë që kanë kuruar të sëmurët, janë dhënë diagnozat e të sëmurëve dhe shpjegimet shkencore të simptomave të tyre. Pasqyrohen po ashtu prononcimet e shumë mjekëve ndërkombëtarë që kanë analizuar mostrat e të helmuarve, janë cituar organizata të ndryshme ndërkombëtare që kanë hulumtuar helmimin e të 9-ve. Paraqiten dëshmitë autentike të të helmuarve dhe motrave të nderit që kanë kuruar mijera pacientë, janë dhënë prononcimet e rrejshme të mjekëve serbë që sabotonin e abuzonin me të vertetën. Në libër janë dhënë origjinalet e raporteve mjekësore të toksikologëve të dëgjuar dhe institucioneve mjekësore me renome që dëshmojnë helmimin. Po ashtu janë dhënë fragmente nga shumë gazeta vendore, serbe, rajonale dhe botërore për helmimet dhe qasja e tyre e ndikuar nga politika ditore. Në fund është transkriptuar emisioni “Porota”, debati televiziv i Tv Beogradit në të cilin Pula- Beqiri ishte ballafaquar me emrat më të njohur të akademikëve serbë dhe gjeneralëve të ushtrisë Jugosllave, sepse ajo konsideronte se nxjerrja e këtij ballafqimi e shpërfytyron më së miri mashtrimin e madh serb.
Ajo ka marrë pjesë në qindra Konferenca ndërkombëtare, dëshmi për Kosovën në Amerikë dhe Evropë ndër të cilat veçojmë: Dëshminë për Kosovën në Washington më 1990 dhe Dëshiminë për Kosovën në Bon të Gjermanisë. Pastaj Konferencën për çështjen shqiptare që është mbajtur nën patronatin e Parlamentit austriak në Vjenë, shumë takime në shtetet evropiane dhe Amerikë me shtetarë të rëndësishëm ndërkombëtarë, shumë simposiume të organizatave për të drejtat e njeriut në botë ku kurdoherë ka argumentuar nevojën për zgjidhjen e përhereshme të çështjes së Kosovës. Ideja themelore e të gjitha prezentimeve dhe përfaqësimeve të saj insistimi në parimin se Kosova duhet të nxirret nga korniza e ngushtë e të drejtave të njeriut dhe të pranohet si një çështje e pazgjidhur politike me dimension të pastër politik. Dhe natyrisht kërkesa që buron nga ky parim pranimi i të drejtës së popullit shqiptar për vetëvendosje. Diskutimet e saj janë përcjellur në qendrat shteteve përkatëse dhe kanë pasur ndikimin e tyre.
Kryetari i kësaj Shoqate Prof. Dr. Ruzhdi Sefa, gjatë ndarjes së Çmimit u shpreh se: “Shoqata e Intelektualëve “Jakova” i ndanë çmimimin “Guximi Intelektual” për vitin 2023 Prof. Dr. Luljeta Pula-Beqiri që në vijimësi ka dëshumar mendim dhe qëndrim të guximshëm lidhur me problemet e mëdha kombëtare shtetërore e shoqërore.”
“Bazuar në Rregulloren për ndarjen e Çmimit “Guximi Intelektual” dhe pasi janë përmbushur të gjitha procedurat e parapara sot në mënyrë solemne Prof.Dr. Luljeta Pula-Beqirit, Shoqata e Intelektualëve ‘Jakova’ i ndanë këtë çmim për vitin 2023. Çmimi i Shoqatës “Guximi Intelektual” sivjet ndahet për të katërtën herë me rradhë”, ka thënë Sefa.
Pas marrjes së çmimit, Pula-Beqiri është shprehur e lumtur që në Gjakovë për të dytën herë po vlerësohet veprimtaria e saj për çka I ka falënderuar anëtarët e ShI “Jakova”. Ajo me këtë rast ka prezantuar para të pranishmëve kumtesën me titull “Roli i inteligjencës së Kosovës në proceset politike dhe kombëtare”.
Kumtesa e prof. Dr. Luljeta Pula-Beqiri
Do të doja fillimisht të them se intelektuali dhe inteligjencia e mirëfilltë nuk nënkupton domosdo njerëz të shkolluar dhe të ditur, njerëz të aftë e të arsimuar por mbi të gjitha ata që kanë guximin intelektual dhe kombëtar t’a thonë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën pavarësisht rrethanave dhe rreziqeve, njerëz me dinjitet e integritet personal, moral e kombëtar, njerëz që janë të gatshëm të shkojnë edhe kundër rrjedhës kur këte e kërkon nevoja, interesi I lartë I kombit dhe atdheut.
Në rrugëtimin tonë të gjatë e të mundimshëm drejt lirisë dhe pavarësisë inteligjencia jonë jo gjithmonë ka qenë në rrugën e duhur dhe në nivel të detyrës. Natyrisht rrethanat kanë qenë shumë të vështira dhe nuk ka qenë aspak e rëndë për regjimet t’I ndëshkojnë dhe t’I heshtin zërat kundërshtues individual. Megjithatë jam e bindur se ka mundur të bëhet më shume se që është bërë në radhë të parë nëqoftëse këta zëra nuk do të mbeteshin të vetmuar dhe nese do të kishte një shumësi disidentësh.
Kështu fjala vjen ishte impresiv mobilizimi dhe angazhimi i jashtëzakonshëm I intelektualëve më të dëgjuar të Kosovës më 1968. Edhepse fëmijë në atë kohë me shumë interesim e kam përcjellë debatin intelektual dhe politik të asaj kohe për republikën e Kosovës. Ata, pra intelektualët e bënë të veten, ngritën zërin fuqishëm për të kërkuar për Kosovën të drejtën e saj të ligjshme për vetëvendosje dhe pranimin e statusit të Republikës. Më shumë se kaq ata nuk mund të bënin. Zëri i tyre jehoi fuqishëm në vend, entuziazmoi popullin I cili e donte këtë avancim dhe ndikuan fuqishëm edhe në qendrat politike të
vendosjes në Jugosllavi dhe natyrisht në Kosovë. Kam bindjen e thellë se po të kishte guxim më të madh dhe ngulmim shumë më të vendosur politik nga garniture politike e asaj kohe, Kosova që atëherë mbase mund të fitonte statusin e Republikës. Ndjehej një frymë relaksuese dhe një shkallë liberalizimi në atë kohë I cili kulmoi me ndryshimet kushtetuese të 1974-s. Në atë kohë dhe në atë raport forcash, megjithë rezistencën e Serbisë, kjo ndoshta edhe mund të bëhej. Ruaj rezervën time, sepse nuk jam naïve të besoj se megjithë liberalizimin e caktuar në Sërbi hegjemonizmi sërb ishte aty, i tërbuar, I fuqishëm, por i fshehur. Dhe kjo ndodhi vetëm atëherë dhe kurrë më. Të paktën ia vlente që nga ana jonë të bëheshin të gjitha përpjekjet e mundshme dhe të bëhej gjithë cfarë ishte në dorën tonë, që fatkeqësisht nuk u bë. Por ama intelektualët bënë gjithcka që ishte në dorën e tyre dhe ishin ata që krijuan frymën e mahnitshme për realizimin e statusit të Republikës për Kosovën.Fatkeqësisht ishte politika ajo e cila duke mos shkuar gjer në fund në përpjekjet e saja e dështoi këtë. Emri i Republikës do të na ndihmonte shumë në prag të luftës dhe nëse kjo do bëhej rruga jonë për pavarësi të vërtetë do të ishte sigurisht më e shkurtër, të paktën nga aspekti juridik-institucional. Dhe të paktën i ashtuquajturi Komision i Badinterit do të ishte me emrin e republikës për Kosovën shumë më i lehtë. Edhe pse pa luftë lirinë nuk do të mund t’a fitonim, ashtu siç nuk e fituan as republikat e tjera në ish Jugosllavi.
Më pas ndodhën demonstratat e 1981. U dëgjuan në atë kohë shumë vlerësime në masë për ngjarje e 81-shit. Disa nga ato buronin edhe nga eksponentë të dëgjuar të politikës kosovare, me ndikim në atë kohë. Natyrisht shqiptarë. Ata edhe disa, them unë kuaziintelektualë, arritën t’a plasojnë dhe t’a depërtojnë në masë të caktuar tezën, idenë dhe përceptimin për këto demonstrate, ndikimin e tyre në rrjedhat politike të kohës dhe të ardhmes politike të Kosovës. Dolën tezat se 1981-shi ishte produkt I agjenturave të huaja antishqiptare, të mbështetura nga serbët, dhe se ky nuk ishte reagimi I popullit shqiptar. As vazhdim I përpjekjeve tona për liri, drejtësi dhe vetëvendosje e as vazhdimësi e kthesë në planin e Lëvizjes sonë Nacionale. Sipas tyre ky ishte në fakt frenim i lëvizjeve progresiste në shoqëri dhe avancimit të të drejtave kombëtare. E quaj jo vetëm të gabuar këtë vlerësim por më shumë se kaq. Mendoj se kjo është një përdhosje dhe zhvlerësim i një vetëdije të plotë kolektive nacionale të popullit tim. Ndaj nuk e kam pranuar kurrë dhe as që mund t’a pranoj atë. Mund të jetë I diskutueshëm fakti se ishte ajo koha më e përshtatshme dhe më e favorshme apo jo për t’u ngritur në këmbë me 1981, një vjet pas vdekjes së Titos, atëherë kur hegjemonizmi sërb kishte ngritur krye dhe ishte I gatshëm për të dhënë leksionin e dhunës për të tjerët në Jugosllavi. Kjo mbetet të diskutohet.
Por ama ishte shumë vështirë të kontrrollohej e të dirigjohej gjithë ajo pakënaqësi me pozitën e Kosovës në Jugosllavi, që ishte burim dhe gjenerator I padrejtësisë dhe diskriminimit sistematik ndaj shqiptarëve.
Të mendosh se të tjerët, madje armiq, manipuluan vullnetin e popullit tënd për ta kthyer ate kundër interesave të vetë shqiptarëve, është nëncmim dhe nënvlerësim, madje edhe tallje me intelektin e një populli dhe mendjen e tij. Poashtu poshterim i gjithë asaj sakrifice, vetëflijimi dhe gjithë atyre viktimave të viteve të 80 dhe 81 në vecanti. Organizimi i 81-it u bë nga vetë shqiptarët, ndërsa forca lëvizëse e tij buroi nga vullneti i popullit dhe kundërshtimi I padrejtësisë dhe diskriminimit.Natyrisht askush nuk mund t’a diskutojë faktin se këto demonstrata u shfrytëzuan nga armiqtë tanë dhe se gjatë tyre në to u infiltruan shumë eksponentë të agjenturave të huaja antishqiptare, për t’a ndyshuar karakterin e tyre në përpjekjen për t’iu ndryshuar rrjedhën atyre, dhe për t’i shfrytëzuar dhe përdorur ato në emër të interesave të tyre. Për t’iu dhënë atyre kualifikimin e tmerrshëm që iu dhanë duke I quajtur kundërrevolucion, në emër të të cilit pastaj do ushtronin dhunë të pashembullt mbi shqiptarët të cilën edhe e bënë ndaj një populli të tërë.
Për ata që depërtuan tezën se 81 ishte vepër e Serbisë dhe vazhduan të mbeten në pozicionin e tyre në vazhdimësi, kam menduar dhe vazhdoj të mendoj edhe sot se ky qëndrim më shumë se vlerësim i gabuar mund të ishte përpjekje e vetë atyre për të krijuar një alibi për veten e tyre dhe për t’ u shfajësuar për qëndrimin e tyre të padrejtë në atë kohë dhe gjykimin kolektiv që atyre u bëhej nga masa e gjërë për pozicionin e tyre oportunist.
Inteligjencia e asaj kohe në heshtje i mbështeti demonstratat e 81-it. Por ama në heshtje. Dhe dënoi dhunën e pashembullt e cila pasoi pas kualifikimit të tyre si kundërrevolucion. Natyrisht dënoi edhe ndëshkimin që iu bë në masë kryesisht intelektualëve me të ashtuquajturin proces të diferencimit ideopolitik. Por e tërë rezistenca bëhej në heshtje. Nuk pati sa kujtoj unë as edhe një prononcim të zëshëm kundër kualifikimit të tyre si kundërrevolucion, as kundër dhunës së tmerrshme e as kundër ndëshkimeve politike kundër inteligjencisë. Krerët politikë të Kosovës së asaj kohe u nënshtruan dhe nuk i dolën krah popullit të tyre.
Më kujtohet si sot renditja e akademikëve të Kosovës si nxënës të dirigjuar nga regjimi për t’I dënuar demonstratat e 81-ët. Përveq dyve të cilët nuk pranuan këtë poshtërim. Inteligjencia e Kosovës edhepse në heshtje I mbështeti demonstratat ajo në atë kohë nuk bëri të duhurën dhe të domosdoshmen. Të bëhej një, dhe të fliste zëshëm në mbrotje të tyre. Heshtja në atë zezonë nuk mjaftonte.
Pasoi marrja me dhunë e autonomisë së Kosovës me 1989. Roli i inteligjencisë në kundërshtimin e ndryshimeve kushtetuese të Kosovës edhe në atë kohë ishte modest. Kishte zëra individualë që kundërshtonin suprimimin e autonomisë por ata nuk mjaftonin. Ashtu siç kishte zëra të intelektualëve të rëndësishëm e të dëgjuar që u vunë në shërbim të pushtetit duke thënë se Kosova më këto ndryshime kushtetuese nuk humbë asgjë, duke e humbur kështu autoritetin e tyre profesional, kredibilitetin dhe integritetin moral e kombëtar. Nuk mendoj se edhe po të kishte në masë prononcime të inteligjencisë së Kosovës kundër abrogimit të autonommisë mund të ndryshonte dicka qenësore. Por kjo do të mbante të ngritur moralin e popullit dhe do të inkurajonte vazhdimin e luftës së popullit për mëvehtësinë e Kosovës.
Natyrisht dua të them disa fjalë edhe për Akademinë e Shkencave dhe Arteve të Kosovës dhe rolin e saj në proceset politike në Kosovë. Ajo pra, Akademia nuk qe asnjëherë në krye të detyrës. Ata njerëz që quheshin njerëzit më të ditur në vend nuk u dëgjuan kurrë e me kohë të ngrinin zërin për cfarëdo që ndodhte në Kosovë, nuk u dëgjuan kurrë të merrnin anaën e së mirës, e të prononcoheshin për shumë cështje delikate që lidheshin me lëvizjen politike të Kosovës. Nuk u dëgjuan kurrë të kishin një qëndrim të formësuar, këmbëngulës, e të vendosur duke u rreshtuar drejt asaj që ishte interes I Kosovës dhe duke e mbrojtur ate. Nuk folën e nuk kritikuan atëherë kur duhej kritikuar, një varg dukurishë negative që po e dëmtonin Lëvizjen. Nuk mbaj mend të kenë dalë ndonjëherë me një ide të qartë për të ardhmen e Kosovës, të kenë propozuar strategji të caktuar e taktika të caktuara të saj, të jenë prononcuar e të kenë mbajtur qëndrim për lloj-lloj ideshë që dilnin në opinion nga individë që ishin të përfshirë në politikë. Nuk mbaj mend të kishin propaganduar Këshillin e Shpëtimit kombëtar dhe shuarjen e partive politike kur Kosova ndodhej në prag të luftës, nuk mbaj mend të kishin kritikuar përcarjet e krerëve më të lartë të lëvizjes, përqarje që reflektoheshin pastaj jo vetëm në masa por më vonë edhe në frontin e luftës. Ky institucion pra Akademia e shkencave dhe Arteve të Kosovës do duhej të ishte në parim burim I ideve, prijatar dhe nismëtar i proceseve politike në vend. Nuk mbaj mend paraqitje të vlefshme të këtij institucioni, pra Akademisë, përvec disa zhgarravitjeve stereotipe dhe të përgjithësuara pa asnjë vlerë që nuk I bëjnë nder institucionit. Përveq prononcimeve të herëpashershme të individëve të saj. Përveq mungesës së guximit për dalje në opinion me ide origjinale, me qëndrime të prera, imponuese e të vendosura, vetë Akademia ishte dhe mbeti qerdhe e politikës dhe kundërshtive politike.
Erdhi Rambujeja, kjo kthesë tepër e rëndësishme per te ardhmen e Kosovës, dhe inteligjencia përsëri nuk u bë e gjallë. Përveq Kadaresë dhe qëndrimit të tij të prerë, të vendosur, të argumentuar dhe bindës i cili lëvizi për mbarë vendimin e duhur të përfaqësuesve tonë politikë.
Pas gjithë tmerrit të luftës më në fund erdhi liria. Paslufta nuk ishte ajo që kishim pritur. Gjithçka po shkonte ters. Në një vend që sapo kishte dalur nga lufta, një vend që jetonte në varfëri të skajshme, shiheshin hapur uzurpimet, krimi e korrupsioni dhe njëmijë të pabëra të tjera. Dhe asgjë nga ajo që një popull i tërë kishte ëndërruar në Kosovën e lirë. Asaj pra, Kosovës po i vendoseshin pa fije turpi, nderi e ndërgjegje, pranga të reja. Të gjithë ishim dëshmitarë të një përçartje konspirative banditeske. Populli i shikonte me indinjatë me mundim, urrejtje e frikë. Ama ajo që nuk bëhej në kohën e serbit, bëhej tani. Një heshtje, një heshtje e pafund. Një popull i tërë e në veqanti inteligjencia që i kishte ndenjur përballë pa frikë pushtuesit të egër serb, tani kishte vendosur të heshtte. Sepse edhe frika në këto kohë ishte e ligjshme nga ata që nuk hezitonin të hakmerreshin pa hezitim në të gjitha mënyrat e mundshme. Ata që i bënin këto të pabëra ishin individë, ama individë që shtoheshin dita ditës për t’a njollosur pa të drejtë Ushtrinë e lavdishme Çlirimtare të Kosovës.
Gjatë viteve u bënë shumë gabime, demarkacioni, Specialja dhe shumë të tjera. Dhe inteligjencia nuk bëzan. Nuk është se fjala e saj do të ndryshonte shumë në vendimet e pushtetarëve ama fjlala e intelektualit ka peshë në avancimin dhe ndryshimin e mendësisë kolektive, natyrisht gradualisht dhe me kohën.
Një tjetër cështjë që ka pllakosur Kosovën është islami politik. Një numër aq i madh i të rinjve tanë që shkuan për të bërë luftërat e huaja është tmerri ynë. Numër që ndodhet në krye të listës botërore për kokë të banorit. Ku është zëri i inteligjencisë kundër këtij ferri?. Shamia e ferexheja që u luftua para 70 vjetësh na u kthye sërish në këtë vend. Kosova është shtet laik dhe e tillë duhet të mbetet. Nuk ka dëm më të madh që po I bëhet Kosovës se kjo. Serbia është e lumtur me këto zhvillime në këtë plan. Atë që nuk mundi t’a bëjë vetë e e deshti shumë, po ia bëjmë ne vetes tonë.
Intelektuali i mirëfilltë nuk është vetëm njeriu i shkolluar dhe i arsimuar por në radhë të parë ai i cili ka guximin intelektual t’a thotë të vërtetën pavarësisht rrethanave. Më 1968 është për admirim angazhimi i intelektualëve për të fituar të drejtën për vetëvendosje dhe Republikën për Kosovën. Më 1981 pas demonstratave të 1981 pati një mbështetje të demonstratve nga intelektualët por përkrahje në heshtje. Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës asnjëherë nuk qe në nivel të detyrës. Nuk pati ide e as prononcime në kohët më delikate nëpër të cilat po kalonte Kosova. Në vend se të iu prijë proceseve ajo i injoroi. Pas luftës zhgënjim i madh në vend, krim e korrupcion. Inteligjenca hesht. Nuk ka prononcime për depërtimin e islamit politik në vend e ky është dëmi më i madh që po i bëhet vendit.
Gjakovë 13 nëntor 2024/ KultPlus.com
Juria profesionale është në këtë përbërje: Entela Kasi, kryetare e jurisë, Lulzim Tafa dhe Vlora Konushevci.
KultPlus ka hapur thirrjen për edicionin e shtatë të konkursit mbarëkombëtar të poezisë “KultStrofa”, dhe ky konkurs është i hapur për të gjithë poetët.
Ky konkurs ka një histori të pasur me kontributet e jashtëzakonshme të poetëve, të cilët janë nderuar me një ceremoni të veçantë, organizuar nga gazeta online për art dhe kulturë “KultPlus”.
Por këtë vit, premtohet një edicion i veçantë, i mbushur me emocione të larmishme. Ardianë Pajaziti, organizatorja e këtij konkursi dhe themeluesja e KultPlus, ka thënë se “KultStrofa” mbetet një nga konkurset më të rëndësishme dhe më të nderuara në fushën e poezisë, si në Kosovë ashtu edhe jashtë saj.
Njoftohet se konkursi është i hapur për të gjithë poetët, duke përfshirë edhe talentët e rinj. Pajaziti gjithashtu ka bërë të ditur se kandidatët mund të aplikojnë me një poezi të pabotuar, duke e dërguar në adresën [email protected], duke përdorur subjektin “Për konkursin e poezisë ‘KultStrofa”.
*Asnjë aplikim nuk pranohet nëpërmjet formave të tjera. Juria profesionale do të përzgjedhë dhjetë poezi- finalistë, të cilët edhe do të jenë të ftuar në ceremoninë kryesore, dhe më pas juria profesionale do të shpall edhe tre çmimet kryesore të konkursit, çmimin e parë, të dytë dhe të tretë.
Kujtojmë që fituesi i konkursit të parë ishte poeti i njohur Ragip Sylaj. Pas tij, vazhduam rrugën me krijimtarinë e poetëve të tjerë si: Arjola Zadrima, Merita Berdica, Gentiana Bajrami Atashi, Zhaneta Barxhaj dhe Rudina Çupi. Thirrja mbetet e hapur deri më 14 nëntor 2024 në ora 23:59. Kujtojmë se KultStrofa sivjet po shënon edicionin e shtatë./ KultPlus.com
Në ambientet e MKRS-së është mbajtur ceremonia e ndarjes së çmimeve “Katarina Josipi” për Dramën Origjinale Shqipe, shkruan KultPlus.
Në praninë e ministrit të Ministrisë për Kulturë, Rini dhe Sporte Hajrulla Çeku është bërë ndarja e çmimeve, ku me çmimin e parë është shpërblyer dramaturgu Jeton Neziraj.
Neziraj është vlerësuar për dramën “Udhëtimi i famljes Muller në Unmikistan”
Ndërkaq çmimi për vendin e dytë i është ndarë Astrit Kabashit për dramën “Fridrih Fluturaku”, kurse ai i vendit të tretë i është ndarë dramës “Zelusi” me autor Hynor Vitija. / KultPlus.com
Fotografia në ballinë: Ashley Taylor
Gazeta online për art dhe kulturë KultPlus është në përgatitje intensive për organizimin e mbrëmjes artistike “Ta zbardhi ftyrën”, e që këtë vit do ta sjell balerinin e njohur shqiptar Eno Peçin.
“Ta zbardhi ftyrën” këtë vit do të shënojë edicionin e shtatë, dhe ky edicion do të ketë emocione skenike me balerinin shqiptar Eno Peçin, balerin që shkëlqen nëpër shumë skena të mëdha të teatrove prestigjioze, duke u prezantuar edhe si balerin por edhe si koreograf shumë i suksesshëm.
Mbrëmja e veçantë e “Ta Zbardhi Ftyrën” që ka për qëllim prurjen e artistëve shqiptarë nga vende të ndryshme të botës, përpos bashkëbisedimit audienca do të ketë rast që për së afërmi të përjetojë edhe magjinë skenike të këtyre artistëve, e që këtë vit do të kenë rastin të dëgjojnë rrëfimin e balerinit Eno Peçit, por që të shijojnë edhe performancën e tij të jashtëzakonshme.
Ardianë Pajaziti, drejtoreshë e KultPlus dhe organizatore e kësaj mbrëmje të madhe artistike është shprehur të jetë e lumtur që për gjithë këto vite janë prezantuar emra kaq të mëdhenj nga skena të mëdha botërore, e që nëpër vite, protagonistë të këtyre mbrëmjeve kanë qenë: Sislej Xhafa, Imer Kutllovci, Flaka Goranci, Erza Muqolli, Gjon’s Tears, Gëzim Myshketa dhe Elbenita Kajtazi.
“Eno Peçi vetëm sa po e vulos edhe më tutje rëndësinë e kësaj mbrëmje artistike, e që nëpër vite ka pas figura dhe profile shumë të rëndësishme, që janë inspirim për shumë artistë të rinj, që nëpërmjet kësaj mbrëmje mund të marrin edhe shkëndijat skenike”, ka thënë Pajaziti.
Ajo është shprehë tejet e vlerësuar që bashkë me ekipin e KultPlus po sjellin artistë të këtij kalibri, gjithnjë duke pas parasysh agjendat e tyre të stërmbushura.
Eno Peçi është balerin në Operën Shtetërore të Vjenës dhe është balerini i parë shqiptar që ka performuar në koncertin e përvitshëm të Filharmonisë së Vjenës që prezantohet më 1 janar. Është i dekoruar me Dekoratat: “Kalorës i urdhrit të Skënderbeut“, dekoratë që i është dhënë nga presidenca e Shqipërisë dhe “Kurora e Nderit të Austrisë për Shkencë dhe Art”, titull që i është ndarë në vitin 2019.
“Ta Zbardhi Ftyrën” do të mbahet në dhjetor të këtij viti, përkatësisht më 7 dhjetor. Mbrëmja artistike do të mbahet në Teatrin “ODA”, ndërkaq për detajet e mëtutjeshme, KultPlus do të ju mbajë të informuar.
Edicioni i sivjetmë i “Ta Zbardhi Ftyrën” mbështetet nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit./ KultPlus.com
Fotografitë: Ronnie Boehm
Baleti Kombëtar i Kosovës do të prezantohet me shfaqjen “Terminal”, premierë që do të jepet më 14 nëntor prej orës 19:00 në Qendrën Kulturore të Obiliqit.
“Si premiera e pestë për sezonin 2024, “Terminal” shënon kulmin e një viti të jashtëzakonshëm për BKK, të vlerësuar si në nivel kombëtar ashtu edhe ndërkombëtar” thuhet në njoftimin e Baletit Kombëtar të Kosovës.
Ky prodhim prezantohet në bashkëpunim me koreografët Evgeny Kozlov dhe Romane Petit./ KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës do të mbajë një konferencë për letërsinë, konferencë që do të mbahet më 21 dhe 22 nëntor në KultPlus Caffe Gallery në Prishtinë.
Kjo konferencë që për teë ka pozitën sociale të shkrimtarit, lirinë e shprehjes dhe të drejtëm e autorit ka përfshirë shumë figura të njohura të krijimtarisë, të cilët do të paraqiten me referimet e tyre përgjatë dy ditëve.
KultPlus më poshtë ju sjell të plotë programin e kësaj konference, të më 21 nëntor do të fillojë punimet prej orës 15:00.
Fjalë përshëndetëse Sibel Halimi drejtore e Kulturës – Komuna e Prishtinës
Binak Kelmendi kryetar i PEN Qendrës së Kosovës
Entela Kasi kryetare e PEN Qendrës së Shqipërisë
Ismet Kallaba kryetar i Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”- Ulqin
Ora: 15:30 -18:00
Drejtues të seancës Ibrahim Berisha dhe Entela Kasi
Milazim Krasniqi Roli i shkrimtarit në shoqëri
Sadik Bejko Përvoja ime me botuesit: botimi i librave pas viteve 90
Ibrahim Kadriu Pozita sociale e shkrimtarit në Kosovë
Entela Kasi Shkrimtari me dhe pa atdhe
Naim Kryeziu Mbrojtja e lirisë dhe pronës intelektuale sipas Hajnrih Hajnes
Gëzim Aliu Autori dhe ideologjitë
Ibrahim Berisha Autori dhe vepra
Qazim Muja Përkthimi si lëndë e re e njohurive
Sali Bashota Shkrimtari, vepra, botuesi
PROGRAMI E premte, 22 nëntor 2024
Ora: 11:00 – 13:00
Drejtues të seancës Dije Demiri Frangu dhe Ismet Kallaba
Binak Kelmendi Mbrojtja e të drejtave të autorit
Osman Gashi Liria e shprehjes dhe kufijë e krijimtarisë letrare
Nerimane Kamberi Aktivitetet promovuese për shkrimtarin
Anton Berishaj Vlerësimi kritik i letërsisë
Naime Beqiraj Aktivitetet promovuese për shkrimtarin
Ismet Kallaba Si të mbijetosh në kohën e komercializmit: Përsiatje rreth mundësisë së gjetjes së modeleve të vetekzistencës së shkrimtarit
Blerina Rogova Liria e shprehjes dhe sfidat krijue
Dije Demiri Frangu Diskursi kulturor në Kosovë – me theks në letërsi
Xhevahire Izmaku Liria e shprehjes dhe sfidat krijuese
Haxhi Shabani (S) Kemi letërsi të përbashkët shqipe
Flamur Maloku Diskursi kulturor në Kosovë: tradita dhe bashkëkohësia
Diskutime
Fjalë përmbyllëse/ KultPlus.com
Të shtunën më 16 nëntor, prej orës 13:00, në ambientet e “KultPlus Caffe Gallery” do të përurohet libri i autorit Martin Çuni, me titull “Mrikë, jeta ime”!
Ky libër brenda vetes përmban letrat nga burgu i Prishtinës, i Prokupjes dhe nga ai i Nishit, kohë kur autori ishte në këto burgje, dërguar bashkëshortes Mrikës, dhe fëmijëve, Agronit e Teutës.
Nëntë vjet pa tre muaj, autori Martin Çuni, ka qenë nëpër burgje dhe vetëm tri vjetët e fundit i është lejuar lapsi e fletorja.
Këto letra dërguar bashkëshortes dhe fëmijëve, të cilat jo të gjitha u kanë mbërritur në duar, i kishte fshehur në parkun e oborrit në pavijonin e lirë të burgut të Nishit, pranë një lisi, të futura në një enë plastike në dhe. Ato shkoi dhe i mori natën, tre muaj pas daljes.
Disa nga ato letra, shoqëruar më fascimilie, tashmë janë brenda kopertinave të librit “Mrikë, jeta ime”! Përmes këtyre letrave ndjehet karakteri parimor i autorit Çuni, dhe vendosmëria e Mrikës, në heshtje, për të qëndruar e fortë në pritje të burrit për të dalë nga burgu dhe për t’i mbajtur fort fëmijët dhe familjen, që është porosi e fuqishme, mes rreshtash, që institucioni i familjes është mbi gjithçka. Autori Martin Çuni, ka të botuar dhe shumë libra të tjerë të zhanreve të ndryshme./ KultPlus.com
Dorian Koçi
“I Rrëmbyer nga Shkronjat” i Ramadan Bozhlanit fton lexuesin në një eksplorim të thellë të marrëdhënies komplekse mes lexuesit, autorit dhe vetë fjalës së shkruar. Rrëfimi hapet me një personazh që hyn në sallonin e tij, ku protagonisti nis një dialog të veçantë me librat e biblotekës së tij. Njëri prej tyre, thuajse si një personazh më vete, fillon të shprehë hidhërimin për mënyrën si është trajtuar, lënë pas dore e keqkuptuar.
Nëpërmjet kësaj përballjeje sureale, Bozhlani eksploron tema të tilla si neglizhenca, respekti dhe pesha emocionale e dijes. Në skenën e bibliotekës, Bozhlani përshkruan me detaje të gjalla përhumbjen e protagonistit në botën e letërsisë, të simbolizuar nga një bibliotekë e mbushur me libra. Dialogu i protagonistit me librat krijon një ndjesi nderimi për letërsinë, duke e shndërruar bibliotekën në një hapësirë të gjallë e të ndjeshme, që fyhet nga trajtimi i sipërfaqshëm i njerëzve. Përmes fjalëve të librave, autori përcjell mesazhin se librat nuk janë thjesht objekte, por bartës të urtësisë, emocioneve dhe historisë, që përbëjnë ura mes brezave, edhe pse shpesh lihen pas dore nga lexues që i konsumojnë pa vërtetë mirënjohje.
Teksa protagonisti shfleton librin, Bozhlani e rrit tensionin duke i dhënë librit një “zë” që flet drejtpërdrejt me të. Libri pohon se faqet e tij janë të ngarkuara me një zë, një zë që është “heshtur” nga neglizhenca e njerëzve dhe zakonet sipërfaqësore të leximit. Këtu, autori bashkon metafizikën me fiziken, duke krijuar një “kërkesë për angazhim” nga ana e vetë letërsisë, e cila kërkon përkushtim dhe respekt të sinqertë.
Libri duket si një qenie e gjallë, e mbushur me kujtime të zhgënjimit njerëzor dhe pritshmërive të paplotësuara të autorëve të panumërt. Ky moment përçon nëntekstin filozofik të Bozhlanit dhe ofron një reflektim shoqëror për kulturën moderne të leximit, shpesh të shënuar nga sipërfaqësia. Stili i Bozhlanit është shumë introspektiv, duke ftuar lexuesin të shqyrtojë marrëdhënien e tij me librat dhe dijen. Libri thekson se librat, po aq sa njerëzit, dëshirojnë të jenë të vlerësuar dhe të lexuar me kujdes, pasi “mbajnë brenda thelbin e dinjitetit njerëzor,” diçka që autori nënkupton se është në rrezik të humbjes. Kjo personifikim i librit krijon një rrëfim që mjegullon kufijtë midis objekteve të pajeta dhe qenieve ndjesore, duke sugjeruar se letërsia bart thelbin e jetës dhe duhet trajtuar me kujdes.
Një tjetër aspekt i spikatur në veprën e Bozhlanit është përdorimi i gjuhës poetike dhe simbolikës, me theks të veçantë te temat ekzistenciale. Takimi i protagonistit me librin që flet përshkruhet si një lloj zgjimi shpirtëror, i cili e rilidh atë me vlerën e letërsisë dhe rëndësinë e përvojës njerëzore. Ky moment transcendental është mënyra e Bozhlanit për të kujtuar lexuesit se letërsia nuk ekziston thjesht për t’u konsumuar, por për të na transformuar, për të ngjallur emocione dhe për të frymëzuar reflektime të thella. Marrëdhënia e protagonistit me bibliotekën përfaqëson një rizbulim të letërsisë si një entitet të gjallë, një regjistrues i përvojës njerëzore dhe një mjet për vetënjohje.
Drejt fundit të librit, Bozhlani shqyrton rëndësinë e krijimit letrar, aktin e të shkruarit dhe rolin e autorit. Protagonisti shtyhet të përqafojë fuqinë transformuese të shkrimit, duke realizuar se edhe ai vetë ka një përgjegjësi për të kontribuar në këtë trashëgimi. Udhëtimi i protagonistit nënvizon idenë e Bozhlanit se lexuesit dhe shkrimtarët janë të ndërthurur në një mision të përbashkët për të ruajtur zërin njerëzor. Shkrimi shfaqet këtu si një akt krijimi, një investim në kujtesën kolektive, ku çdo shkrimtar lë një pjesë të vetvetes në veprën e tij.
Nga pikëpamja strukturore, Bozhlani përdor një qasje të ndërgjegjes që rrjedh, duke e zhytur lexuesin në mendimet e protagonistit, si një meditim i gjatë mbi natyrën e letërsisë. Rrjedha e tregimit është e qetë por introspektive, duke e sjellë lexuesin në një gjendje meditimi. Stili rrëfimtar i Bozhlanit, i ngjashëm me një fabul alegorike, është i mbushur me gjuhë simbolike që mbështetet më shumë në sugjerimin sesa në shpjegimin e drejtpërdrejtë. Ky stil mund të duket i çrregullt, por pasqyron në mënyrë të përshtatshme gjendjen mendore të protagonistit dhe udhëtimin e tij drejt vetë-zbulimit.
“I Rrëmbeyer nga Shkronjat” i Bozhlanit mund të shihet si një traktat filozofik mbi shenjtërinë e letërsisë dhe rolin e saj themelor në formësimin e identitetit personal dhe kulturor. Nëpërmjet një rrëfimi metafizik, ai eksploron se si librat dhe leximi përfaqësojnë një akt bashkimi, që lidh të kaluarën dhe të tashmen, njeriun dhe jo-njeriun. Romani i tij na kujton se letërsia është një trashëgimi e shenjtë, një dëshmitare e historisë dhe mishërim i vlerave, përpjekjeve dhe aspiratave të brezave. Në përmbledhje, vepra e Bozhlanit është një eksplorim tërheqës i nderimit që i detyrohemi letërsisë, duke bërë thirrje për një rilindje të kulturës së leximit të vëmendshëm dhe të angazhimit të sinqertë me fjalën e shkruar. Për lexuesit që vlerësojnë një tregim meditativ dhe të ngarkuar me simbolizëm, I Rrëmbeyer nga Shkronjat ofron një reflektim të thellë mbi fuqinë transformuese të letërsisë. Romani është një ftesë për të çmuar historitë që përcaktojnë njerëzimin tonë dhe për të trajtuar librat si qenie të mbushura me jetë, që kërkojnë respektin që meritojnë./KultPlus.com
KultPlus ka hapur thirrjen për edicionin e shtatë të konkursit mbarëkombëtar të poezisë “KultStrofa”, dhe ky konkurs është i hapur për të gjithë poetët.
Ky konkurs ka një histori të pasur me kontributet e jashtëzakonshme të poetëve, të cilët janë nderuar me një ceremoni të veçantë, organizuar nga gazeta online për art dhe kulturë “KultPlus”.
Por këtë vit, premtohet një edicion i veçantë, i mbushur me emocione të larmishme. Ardianë Pajaziti, organizatorja e këtij konkursi dhe themeluesja e KultPlus, ka thënë se “KultStrofa” mbetet një nga konkurset më të rëndësishme dhe më të nderuara në fushën e poezisë, si në Kosovë ashtu edhe jashtë saj.
“Për ne, ‘KultStrofa’ vazhdon të jetë një konkurs i rrallë dhe serioz në botën e poezisë. Kjo është e njohur nga poetë të shumtë të shquar, të cilët kanë kontribuar me poezi të jashtëzakonshme në edicionet e mëparshme. Një nga veçoritë që e dallon është përzgjedhja e një jurie profesionale, e cila çdo vit sjell personalitete të shquara në skenës letrare. Këtë vit, kemi emra të fuqishëm, të cilët do të prezantohen në ditët në vijim”, thotë Pajaziti.
Njoftohet se konkursi është i hapur për të gjithë poetët, duke përfshirë edhe talentët e rinj. Pajaziti gjithashtu ka bërë të ditur se kandidatët mund të aplikojnë me një poezi të pabotuar, duke e dërguar në adresën [email protected], duke përdorur subjektin “Për konkursin e poezisë ‘KultStrofa”.
*Asnjë aplikim nuk pranohet nëpërmjet formave të tjera. Juria profesionale do të përzgjedhë dhjetë poezi- finalistë, të cilët edhe do të jenë të ftura në ceremoninë kryesore, dhe më pas juria profesionale do të shpall edhe tre çmimet kryesore të konkursit, çmimin e parë, të dytë dhe të tretë.
Kujtojmë që fituesi i konkursit të parë ishte poeti i njohur Ragip Sylaj. Pas tij, vazhduam rrugën me krijimtarinë e poetëve të tjerë si: Arjola Zadrima, Merita Berdica, Gentiana Bajrami Atashi, Zhaneta Barxhaj dhe Rudina Çupi. Thirrja mbetet e hapur deri më 14 nëntor 2024 në ora 23:59. Kujtojmë se KultStrofa sivjet po shënon edicionin e shtatë./ KultPlus.com
Nga Isak N. Bilalli
Muharrem Sylejmani (1954-2021)
Aspak e lehtë, të shkruash dhe të shpalosësh krijimtarinë e bohemit të heshtur Muharrem Sylejmani, një nga mjeshtërit e mëdhenj të fjalës në skenë, si aktor e regjisor i dalluar për mprehtësi dhe elokuencë i cili prodhoi art cilësor deri në grahmën e fundit. Përkalimi i tij në amshueshmëri, vazhdon të përçojë nostalgji tek të gjithë ata që e kanë njohur, por boshllëku më së shumti ndjehet në Teatrin e Qytetit që frymon me mungesën e liderit të tij, respektivisht pa mjeshtrin e madh të skenës.
Skenës vërtetë i mungon Muharrem Sylejmani
Për zbrazëtinë që ka krijuar i ndjeri, të gjithë pa përjashtim sikur ndalen dhe marrin frymë thellë apo kërkojnë fillin për të vërtetuar që Muharremi apo Muja, siç e kanë thirrur shumica e anëtarëve te shtëpisë/teatrit, ishte i përmasave jo të zakonta dhe sikur ndjehet që pa të gjerat janë më të vështira, fakt i pranuar katërçipërisht. Fakt tjetër është që komuniteti artistik shprehet borxhli ndaj krijimtarisë së tij, jo vetëm tani por edhe sa ishte gjallë, që nuk ia bëri sajginë mjaftueshëm maestros së skenës, i cili nga dita e parë që shkeli dërrasat e teatrit, dhuroi edukatë, kulture, e art të mirëfilltë. Muja, ishte kërkues pasionant, vrojtues i heshtur dhe njeri shumë fisnik, që vazhdimisht ka reflektuar qytetari dhe vlera të larta njerëzore dhe këto virtyte i gërshetonte me punë të vazhdueshme pa bërë zhurmë, duke qenë i prirur të mbetej gjithmonë modest deri ne skajshmëri.
“Modestia është virtyti më i lartë njerëzor që kultivohet dhe jetësohet më së miri përmes artit”, ishte një farë mënyre postulat i tij që e kam shkoqitur nga bisedat e gjata që kam pasur me të ndjerin në përpjekje për ta kuptuar më mirë frymëzimin e tij si artist, krijues, mësuese mik, nga e cila shprehje bazuar në njohjen personale dhe lojën në skenë, po mundohem ta shtjelloj dimensionin e trashëgimisë që ka lënë pas ky mjeshtër i madh i skenës. Muharrem Sylejmani ishte një artist me shpirt të madh, njësoj siç është dhe krijimtaria e tij.
Çfarë e ka bërë të ndjerin të ishte artist i kalibrit të lartë?
Serioziteti, pasioni dhe pedanteria në punë, kanë qenë binarët mbi bazën e së cilës i ndjeri ka krenuar rolet e tija, veçori që e kanë bërë atë të jetë ndryshe nga të tjerët por më e rëndësishmja është se personazheve të tij, ai i ka dhënë shpirt, i ka bërë t’iu rrah zemra fort. Falë dhuntive të tija ai ka komunikuar me publikun jo vetëm me fjalë, por me tërë qenien e tij, madje kur ka qenë nevoja ka folur vetëm me shikime. Ka qenë zotësia e tij për të lexuar saktë, drejtë dhe shpejt, përgjegjësitë e tija skenike ndaj dhe në vartësi të kornizës regjisoriale, ai ka ditur të punojë rolet në konformitet me rrethanat, sa me daltë e çekiç por aq dhe me mellë në latimin sa më ideal të tyre.
Kur jemi të mënyra se si i punonte rolet, duhet theksuar se ai ishte nga të rrallët që shquhej për mprehtësinë intelektuale dhe zgjuarsinë e veçantë për t’u thelluar në ndërtimin e tyre duke spikatur dritëhije jo të zakonshme që kanë reflektuar përmes detajeve dhe finesave të cilat publiku e kritika gjithmonë e kanë vlerësuar me nota superlative. Artdashësit dhe kritikët e kanë cilësuar atë, si aktori më i mirë që ka arritur t’i paraqes publikut brendinë e karaktereve, respektivisht ka shpalosur shpirtin e vërtetë të personazheve që ka luajtur dhe këtë ia ka mundësuar në radhë të parë dashuria e madhe për skenën dhe zotësia e tij për t’i servirur publikut realitetin dhe mesazhin pa filtra.
Aktrimi i tij ka qenë vlerësuar si më i natyrshmi që shpeshherë publiku ka harruar se është në sallë por është ndjerë sikur ndodhet në ambientet e “botës reale” të personazhit. Kjo ka qenë mjeshtëria e jashtëzakonshme që i ndjeri e ka poseduar dhe për këtë zotësi konfirmojnë edhe kolegët, te cilët pohojnë se gjatë lojës, me raste janë zënë gafil në reagim sepse ai ka qenë jashtëzakonisht bindës dhe real në skenë, duke i tërhequr aktorët dhe publikun plotësisht në përjetimin e ngjarjes skenike.
Një nga kolegët, tash në moshë të shtyrë, dëfton që në një nga rolet- roli i të burgosurit, Muharremi kishte arritur të fuste frikën në palcë kolegëve, të cilët gjatë shfaqjes kishin fituar përshtypjen se ai vërtetë kishte lajthitur mendërisht sa që në një moment ishin tunduar ta ndërprisnin shfaqjen për të “shpëtuar” respektivisht për ta qetësuar aktorin (të ndjerin). Bashkëaktorët e përshkruajnë njëzëri si një amortizues një skenë që ka ditur t’i ofrojë partnerit ndjesinë e stabilitetit sepse në çdo situatë, ai ka ditur jo vetëm të gjej aty për aty zgjidhje por, dhe ka arritur të mbulojë çfarëdo lloj krize pasigurie që mund ta kenë kapluar dikë nga ekipi. I ndjeri, jo vetëm që ka ditur të vallëzojë më së miri, por ka udhëhequr vallen që në momentin kur i ka shkelur këmba në skenë duke e ngritur dhe ringritur shfaqjen në nivele të kënaqshme dhe gjithçka ka realizuar pa kuptuar publiku rrezikun apo ekzistencën e rënies së nivelit të shfaqjes. Muharremi ka ditur, jo vetëm të mbajë ritmin e shfaqjes në nivelet e dëshiruara por ka pasur aftësinë të rris intensitetin sikur të ishte kuzhinier që dinte të bënte gjellën me kripe e të hidhte kripen me kararin e duhur.
Këto lloj tipare të veçanta dëshmojnë dimensionin e madhështisë së të ndjerit por që nuk mund të përshkruhen detajisht në një shkrim si ky, por janë pikërisht këto elemente që kanë bindur ustallarët e skenës të preferonin të ndjerin, gjithnjë për role kyçe sepse ai ka ditur t’i dhurojë natyrshmërinë çdo lloj roli, të cilat i ka realizuar me përkushtim dhe dedikim maksimal.
Frymëzues për kastën e artdashësve të rinj
Ai asnjëherë nuk ka pasur qasje vetjake lidhur me dashurinë që kishte për skenën sepse ai dëshironte në çfarë do rrethane ta ndante pasionin e tij me të tjerët, sidomos me aktorët e rinj që vinin në teatër. Axha Muharrem, siç e thërrisnin të rinjtë, ka pasur nuhatje të shkëlqyer në identifikimin e talenteve të rinj dhe në njëfarë forme ka bërë babain për të gjithë sepse ai ka ditur të shtrije fije afruese me të gjithë që kanë shfaqur shkëndija alkimie të vërteta me Teatrin. Duke qenë i tille, Muharremi mbetet miku i përjetshëm i të gjithë aktoreve që erdhën në teatër të qytetit dhe sot janë pjesë e komunitetit artistik të Kosovës.
Ai nuk ka ditur kurrë të miklojë, respektivisht nuk ka bërë lajka me askënd, por duke qenë selektiv dhe nuhatës i vlerave tek ata që vërtetë kanë shfaqur dëshirë të theksuar për t’i kontribuar skenës, ai pa hezitim iu është vënë në ndihmë dhe ka asistuar pa kushte. Kjo lloj marrëdhënie e ndërtuar ka qenë e ndërsjellë sepse të gjithë i janë gëzuar kësaj marrëdhënie të shëndoshë ta quaj “brenda familjare” që është iniciuar dhe ushqyer në vazhdimësi nga i ndjeri, prandaj ka qenë i dashur për të gjithë dhe me të gjithë.
Muharremi ka qenë urtak, natyrë e qetë, i heshtur, por substanca e tij ka qenë shpërthyese, brendi e cila ka patur vullkane e shkëmbinj të fortë dhe të palëkundur, ndaj dhe këto atribute janë dalluar vetëm nga ata që kanë ditur ta ngacmojnë dhe ta lexojnë drejt shpirtin e tij kërkues. Ai, në të vërtetë ka qenë një karakter tejet i fortë sa i përket parimeve dhe objektivave që ka parapërcaktuar por në të njëjtën kohë ka patur durim të jashtëzakonshëm për të arritur tek destinacioni i synuar. Duke qenë i tillë, ai nuk ka mëtuar te arrij çmimet prestigjioze, vlerat monetare apo promovimin i tij individual, por ka synuar vetëm ngritjen e vetëdijes kulturore dhe njohjen e vetvetes përmes artit. Kjo fisnikëri dhe zgjuarësi ka bërë qe ai të kishte dhuntinë të ishte lexues i shpejtë i situatave dhe rrethanave dhe këtë e reflektonte në punën e tij ditore në prova në skenë dhe kudo ku ka krijuar. Ai me çdo kusht është munduar që këto vlera t’i bashkëndajë me këdo që dashuronte teatrin, skenën dhe artin në përgjithësi. Mjeshtëria dhe shkathtësia në interpretimin skenik tek i ndjeri kanë qenë atribute të pamohueshme por duhet të vihet në spikame fakti që ai aq sa ka qenë i njohur si realizuesi brilant i roleve të mëdha aq suksesshëm njihet për lojën skenike në role të vogla dhe ka ditur të lundrojë të gjitha zhanret artistike. Kritika e ka vlerësuar ndër vitesh si mjeshtër i pa-zavendësuar i komedisë por me të drejtë e ka cilësuar si aktori me eminent i tragjedive.
Muharrem Sylejmani ka qenë në gjendje që në vartësi të shfaqjeve në repertoar, në komedi, ka mundur të bëj të qeshësh dhe po ashtu kur ka luajtur në tragjedi të ka bërë të qash, në të dyja rastet me lot.
Aftësia për tu transformuar ka qenë një dhunti tjetër qe i ndjeri i ka realizuar deri në detajet më të vogla duke i servirur publikut atë qe e ka merituar por duhet pranuar se realizimet e tija me raste kanë prekur kufijtë e të pamundurës. Ai ka pas fuqi të tillë kreative që vështirë të gjenden tek aktorët e tjerë ndaj dhe është e vështirë të arrihet vetëm me punë, niveli profesional që ka prekur i ndjeri. Mbase arritja e nivelit profesional tek Muharremi është realizuar gjatë moshës se tij rinore por sfidë më e madhe në këto raste është ta mbash nivelin e lartë pa rënë nga ky piedestal.
Muharremi ka arritur të dallohet lehtësisht si më i veçuari, me i dashuri i publikut dhe me e rëndësishmja gjatë gjithë karrierës së tij, ka arritur të qëndroje në majat e suksesit si mjeshtër i madh i skenës.
Virtuoz si artist, por dhe një njeri me integritet të lartë qytetar
Aq sa ishte madhështor në skenë, Muharremi ishte po aq i afërt dhe me këmbë në tokë në jetën post-teatrum. Atë e shoqëronte si hije modestia ndaj dhe ky tipar i jepte avantazhin të dallohej si njeri me vlera të larta njerëzore e qytetare.
Ai nuk fliste kurrë për punën e tij mjeshtërore, madje i shmangej komplimenteve sepse kujtoj që e dinte me saktësi çfarë i kishte ofruar publikut ndaj dhe preferonte të largohej nga tavolinat e lëvdatave. Muharremin, askush nuk e ka dëgjuar të ketë ngritur zërin për diçka, jo se është pajtuar me gjithçka dhe me çdokënd por ai ka zgjedhur të mos bërtas dhe të shpreh kundërshtinë me qetësi duke vërë në pah qytetarinë e urtësinë që e ka pasur të gravuar si pjesë e ADN-së së tij. Ai me shumë takt ka shfaqur kujdesin dhe respektin që ushqente për njerëzit, pavarësisht se dikush mund të ketë ngulmuar me mendim ndryshe, me qasjen e tij ka arritur që çdo situate edhe të gravuar ta melmësojë dhe ta mbyllë me zgjidhje civile.
Njerëzorja, respektivisht natyra e tij altruiste ndaj teatrit ishte vetja e tij që ne e pamë në skenë.
Rruga e përshkruar drejt majave të suksesit
Në njëfarë mënyre, krijimtaria e tij ka shumë pika takimi me historikun e vetë Teatrit të Gjilanit sepse janë fillim vitet e ’70-ta, kur ky institucion me ardhjen Muharrem Shahiqit dhe Fetah Mehmetit nga Teatri i Kombësive të Shkupit fillon punën profesionalisht, në këtë kohë Muharremi, edhe pse në moshë fare të re orientohet të vihet në shërbim të këtij institucioni dhe i bashkohet karvanit të artbërësve Gjilanas.
Ishte vendimi i tij i bazuar në vullnetin e palëkundur të ndërpriste studimet për Ekonomi në Leskovc dhe të merrte vendimin te kthehej në Teatrin e Qytetit dhe t’i bashkohet shfaqjes ”Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” 1976, shfaqje e cila theu akullin për të qenë jo vetëm një shfaqje e zakonshme por shfaqja që lansoi epokën e themelimit të teatrit. Realisht ky realizim shënon edhe fillimin e zhvillimit të teatrit dhe të karrierës në ngritje të shumë të rinjve që filluan karrierën artistike përfshirë edhe Mujën.
Vetëm pjesëmarrja në kompeticionet Krahinore, Republikane dhe Federative të Teatrove nuk ishin synim përfundimtar i të riut Sylejmani por nën siglën e Teatrit të Gjilanit, ai ëndërronte të sfidohej me të gjithë zanatlinjtë e Jugosllavisë së kohës, sfidë e cila e motivoi atë të arrinte aty ku, pak njerëz besonin se mund të ngjitej. Po e shkëpus një rrëfim nga Hysen Këqiku, veteran i arsimit po edhe i teatrit. “Në vitin 1979, Teatri gjysmë profesional i Gjilanit vuri në skenë dramën “Aradha qiellore” autor i së cilës ishte George Leboviq nga Beogradi. Para se të shkonte shfaqja ne konkurrim në Garat e Teatrove Amatore në Kullë të Vojvodinës, kjo drame u shfaq në Beograd. “Salla e Universitetit të Punëtorëve ishte përplot spektatorë, në fillim fare, ulur në një kolltuk edhe autori i dramës. Kur e mbaruam, publiku u ngrit në këmbë me duartrokitje. Një burrë thatanik dhe me shtat të gjatë u ngjit në skenë duke zënë vend në mes aktorëve gjilanas. Publiku e rriti aplaudimin për ta nderuar edhe autorin e dramës, duke ia imponuar që ta thotë ndonjë fjalë. Ai për nja tre hapa u largua nga grupi i aktorëve dhe nga përshtypja e tij tha: “Të dashur spektatorë, dola dhe u futa në mes kësaj trupe të shkëlqyeshme dhe sinqerisht sonte e përjetova kohën kur isha në krematoriumin gjerman të Aushficit, e përjetova se ishin aq të natyrshëm sa më rrëmbyen të tërin dhe më futën po në atë gjendje që e kam përjetuar”. Autori i tekstit Lebovic foli për rolet me theks të veçantë për rolin e Muharrem Sulejmanit, i cili, sipas tij, shkëlqeu duke i dhënë skenës atmosferë përjetimi, sikur te ishte ne krematorium.
Muharremi, me këtë rol arrin të stoliset me medalje ari në Festivalin Republikan te Teatrove në Kullë të Vojvodinës, për rolin më të mirë të realizuar. Tashmë ishte bërë e qartë për shfaqje-bërësit e kohës se çfarë thesari ishte Muharremi ndaj dhe u piketua si një nga talentet më premtues të skenës e për rrjedhojë nuk rendën së besuari tek ai me role më komplekset dhe më të vështirat, të cilat ai i realizoi duke mos zhgënjyer asnjërin prej tyre, por më me rëndësi ai nuk e zhgënjeu kurrë publikun.
Medalja e artë ne Kullë të Vojvodinës ishte vetëm fillimi
Roli me i realizuar në karrierën e tij është padyshim ai i Princit në shfaqjen “Princi i Hijeve” nën regjinë e Ruzhdi Mehmetit me të cilin rol i ndjeri arriti të rrëmbejë çmimin e parë në Jugosllavinë e kohës ku u stolis me “maskën e artë” në këtë kompeticion Federativ të Teatrove. Ky vlerësim, respektivisht “Maska e Artë” e fituar në Trebinje për rolin më të mirë, e patë bërë atë shqiptarin e vetëm që kishte arritur të marr këtë çmim. Krahas shpërblimit të tij, teatri i Gjilanit me këtë shfaqje u shpërblye si me e mira për regji, kostumografi, dhe muzikën më të mirë. Kjo shfaqje me çmimet që u stolis e ngriti në nivel serioziteti dhe vlerësimi maksimal për herë të parë artin Kosovar dhe ndryshoi perceptimin nënvlerësues për teatrot e Kosovës në nivelin federativ në Jugosllavi dhe në veçanti u vlerësua realizimi brilant i të ndjerit ne rolin e princit. Kjo garë e madhe, e teatrove të Jugosllavisë e bëri emrin Muharrem Sylejmani dhe të trupës se Teatrit të Gjilanit të ishin dy emrat që u lakuan më së shumti në qarqet artistike dhe mediatike të kohës ngaqë ky ishte çmimi më i lartë që kishte pranuar një Teatër dhe një aktor që vinte nga Kosova.
Atëbotë ishte e pazakontë të përzgjidhej për rol kryesor një princ thatanik, jo i gjatë sepse trendi i padiskutueshëm ishte të ishte dikush trupmadh e fjalë pak, por Princi i Kosovës ishte ndryshe ndaj kishte mbetur gjithçka në mizanskenë dhe në rëndesën e fuqisë së fjalës në skenë qe i ndjeri e kishte përpunuar edhe në detajet më të vogla. Ata që kanë patur fatin të ndjekin këtë shfaqje e përshkruajnë si shfaqjen më milimetrike të realizuar ndonjëherë dhe kanë parë një Princ te përmasave Shekspiriane që ka arritur ta mbajë publikun as ulur e as në këmbë nga fillimi deri në rënien e perdes. Pas këtij festivali, Muharremi vazhdoi të jetë fabrikë e prodhimit të roleve kryesore dhe të vazhdonte të ishte aseti më i kërkuar dhe më i dëshiruar për krijuesit, regjisorët e artë bërësit jo vetëm në Gjilan por edhe më gjerë.
Fatkeqësisht, intervali kohor ishte i shkurtër për të vazhduar me krijimtari të tillë monumentale sepse vitet e ’90-ta po sjellnin re të zeza në qiellin e Kosovës, të cilat prekën shpirtin dhe funksionimin e teatrit dhe të krijimtarisë së artisteve, sepse me fillimin e dhunës e të diskriminimit në çdo pore të jetës, nga regjimi shkatërrues i Serbisë, Teatri ishte halë në sy dhe objektivi i parë për eksterminim.
Këto vite ishin më të rëndat për Teatrin, por aq ishin të rënda dhe të vështira për të ndjerin sepse ai e përjetonte rëndë rrënimin institucional si rrjedhojë e aplikimit të masave të dhunshme në teatër, por nuk ndaloi. Muharremi i dha vetes detyrë që aktiviteti teatral në Gjilan të mos ndalojë dhe bashkë me kolegët dhe artistë të tjerë vendosi të mos heshtë. Gjatë kësaj kohe ai u be pjesë e teatrit lëvizës “Aleksandër Moisiu” duke realizuar shfaqje në ambiente improvizuese, vetëm e vetëm që publiku të mos mbetej pa ushqim shpirtëror. Këto shfaqje ju paraqitën publikut nëpër shtëpi të kulturës në fshatra, nëpër shkolla e ambientet tjera, ku sajoheshin kushte minimale për shfaqje.
Ishte kjo periudha kur familjet Kosovare përballeshin me sfida ekzistencializmi kur mungesa për gjithçka ishte ulur këmbëkryq në sofrat tona dhe në rrethanat e tilla, Muharremi si shumë kolegë të tjerë siguronte bukën e gojës si taksigji dhe në kohën sa priste udhëtarët mësonte tekstin e shfaqjeve që përgatiteshin për t’ia ofruar publikut ushqim shpirtëror. Në rrethana të tilla të vështira gjendej Teatri bashkë me njerëzit që e mbanin në këmbë këtë tempull kulture të cilët vazhdonin të prodhonin shfaqje kundrejt presionit e dhunës së ushtruar ndaj tyre.
Muharremi ishte nga ata që në çdo shfaqje që luhej edhe ne rastet kur luhej komedi ai gjente hapësirë dhe i drejtohej publikut gjysmë privatisht që mos t’i kaplojë kota, sepse është koha kur kërkohet zgjim e rezistencë ndaj regjimit që synonte të shkatërronte artin e kulturën shqiptare. Shembull tipik është rasti ne rolin e plakut matuf në një nga komeditë e luajtura pas vitit “90-të, roli e obligonte të largohej nga skena shumë i nevrikosur, Muharremi ndalet tek dera dhe të qeshurat e publikut i sheshon me tekstin e tij privat “po rrini kot këtu, shihni Tugjmanin kërrsh po bon” sentencë që e bukosi publikun për një moment por e bëri të mos harrojë që orët e rezistencës po vinin. Ai ishte koshient se çfarë do të ndodhte të nesërmen sepse edhe ashtu ndodhi, inspektorët e sigurimit e pritnin tek dera për të ushtruar dhunën e tyre hibride psikofizike në përpjekje për ta detyruar të mbyllte gojën në skenë, por Muharremi nuk heshti.
Puna e tij vazhdoi në skenë(të improvizuara) deri në filmimin e bombardimeve të NATO-s mbi Serbinë.
Periudha e pasluftës, kapitull i ri në krijimtari
Në vitin 2001 u arrit që Teatri të merrte statusin e Teatrit Profesionist, për të cilin titull Muharrem Sylejmani është një nga meritorët dhe më të lumturit ndër-kolegë, sepse fundja kontributi i tij artistik e jetësor po shpërblehej nga shteti i ri i Kosovës. E arritura e Teatrit dhe shpërblimi për krijimtari jetësore për të, nga Republika jone, janë të arriturat që e kanë bërë atë të jetë i plotësuar, i lumtur dhe falënderues përjetësisht.
Punën, dhe krijimtarinë nuk e ndali edhe gjatë kësaj periudhe kohore.
Ai nuk ndaloi së vazhduari të punojë dhe nuk kurseu nga vetja e tij asgjë që dinte dhe mundte për t’i bindur të gjithë se misioni i artit dhe kulturës nuk njeh kufij kohe dhe hapësire por duhet gjithmonë punë dhe angazhim të pandërprerë. Përpjekjet e tija vërtetuan këtë teoremë sepse i ndjeri krahas roleve që po realizonte në shfaqje të ndryshme filloi të ushtrojë edhe funksionin e regjisorit të cilën sfidë e realizoi me ekselencë.
Vështrimi dhe realizimi regjisorial i Muharremit ishte shumë shtresor dhe filozofik. Ai si regjisor kishte një qetësi shpirtërore dhe ndërtonte besim që në fillim tek kasta e aktorëve në realizimin e objektivave të tyre zhvillimore dhe pastaj e gjente rrugën si regjisor në përcjelljen e mesazhit brenda për brenda shfaqjes. Ky virtyt dëshmon se paraprakisht sistemonte të gjithë ekipin dhe veten e linte të fundit.
Regjisori Sylejmani i besonte kreativitetit individual të çdo aktori me të cilin punonte dhe me shumë elokuence e qytetari, nxiste gjetjen e rrugës së ndërtimit të roleve dhe i bënte të gjithë natyrshëm pjesë përbërëse të shfaqjes pavarësisht sa tekst apo rol kishin. “Çdo kush e ka momentin e vet dhe secilit i duhet kohë për të gjetur formulën e rolit që luan në skenë, kjo punë do durim dhe përkushtim të pandërprerë” ishin fjalët e tij kur bisedoje me tepër punën dhe sfidat që ishin para tij si regjisor dhe njeri i skenës.
Regjisura u bë shpejt, hapësira ku ai preferonte të qëndronte dhe të shkrinte gjithë arsenalin e tij kreativ sepse në një fare mënyre, specifikat e punës, e nxisnin që ai tashmë gjatë gjithë kohës të ishte në meditim dhe në kërkim të zgjidhjeve regjisoriale. Kjo ishte edhe arsyeja që ai vërtetë dëshironte të merrej me regjisurën, sepse realisht ai posedonte njohuritë dhe zotësitë empirike për të krijuar me shumë dhe në pikëpamje cilësore. Afërsia dhe dashuria për njerëzit, ishte atributi shtesë që ai të vazhdonte të jepte për artin sepse të gjithë artdashësit në teatër i kishte si anëtarë të shtëpisë, iu njihte kapacitetet dhe fundja synonte të pasuronte trashëgiminë artistike të tyre. Por, para se gjithash duhet pranuar se ulja e tij në karrigen e regjisorit erdhi natyrshëm sepse Muharrem Sylejmani ishte nga ata që dinte ndoshta me se miri të ushtronte këtë detyre.
Shfaqjet që prodhoi si regjisor, shquhen për gërshetim stilesh dhe zgjidhjesh brilante shumë të pëlqyera për publikun, sepse Muharremi siç e mbante publikun afër vetes si aktor po ashtu bënte edhe nga pozicioni i regjisorit. Ishte i kujdesshëm dhe largpamës në realizimin sa me ideal të shfaqjeve sa që asnjëherë, dhe në asnjë setup nuk ka përdorur as edhe një rekuizitë të vetëm pa dhënë arsyen në heshtje se pse është vendosur në atë vend specifik. Ai shquhet për vendosje skenike mbresëlënëse me realizime që kanë përçuar mesazh nxitës për të menduar edhe publiku për shfaqjen apo dukurinë e caktuar që e ka trajtuar në shfaqje.
Këto tipare te veçanta, ishin për shkak se ai kishte krijuar gjatë ne periudhën socialiste dhe për pasojë njihte shumë mirë shkollat e Teatrit dhe ndikimet që kanë ushtruar rrymat e ndryshme në këtë industri. Ne këtë etapë te re historike, ku shqiptarët nuk kishin më pengesa komunikimi, Muharremi ishte i lumtur të fillonte bashkëpunimin me regjisore nga Shqipëria dhe të zgjeronte gamën e njohjeve të zhvillimeve të reja në art që po vinin si periudhë krijimtarie që ai i quante kohë flladi.
Muharremi punoi ngushtë me ta dhe mund të ishte nga të rrallët qe kuptohej shumë shpejt dhe komunikonte me kode të gjuhës së teatrit sepse dëshironte me çdo kusht të përvetësonte sa më shumë nga shkolla e teatrit të Shqipërisë dhe të gërshetonte këto elemente të ndryshëm në diçka më të pranueshme, më të bukur për publikun e etur të Gjilanit e Kosovës. Ai deshifronte kujdesshëm ndikimin e shkollës ruse tek regjisorët shqiptarë dhe këto influenca dinte t’i seleksiononte se çfarë duhej integruar në trendin aktual modern dhe si duhet të ngjizen shkollat skenike Shqiptaro-Kosovare për te qenë një trend i përbashkët apo një trup i vetëm. Muharremi mund të jetë nga artistët e rrallë që njihte shumë mirë piketat se çfarë duhet përvetësuare çfarë duhet skarcuar nga influencat e soc-realizmit dhe ndikimet e tjera dhe cilido të duhej të ishte rrugëtimi i duhur i artit skenik i një shoqërie. Ai mendonte qe artistët kosovarë kanë brumin e duhur dhe talentin për ta paraqitur identitetin autentik para audiencës evropiane se kush janë dhe cilët janë sot shqiptarët sepse historia jonë e largët dhe e afërt na obligon ta shpalosim të vërtetën e kombit.
Arti është formal e vetme që shpalos para botës se kush janë shqiptarët
Për këtë arsye ai gjatë gjithë kohës ishte në kërkim të ndërtimit të një komunikimi ndryshe me publikun, ai vrojtonte si punonin edhe regjisorë të jashtëm (i pëlqenin Anglezët) të cilët vinin në skenë shfaqje teatrale në Kosovë dhe dëshironte që sa më shumë të pasurohej dhe të mësonin njerëzit e teatrit nga shkëmbime të tilla. I ndjeri mëtonte të integronte teatrin e qytetit si pjesë e familjes së madhe të teatrove evropiane jo me synimin vetëm që të siguronte pjesëmarrje por ëndrra e tij ishte të futej në kompeticione me vlera sepse sipas tij shqiptarëve nuk iu mungon asgjë për t’u bërë konkurrentë me më të mirët e pse jo të dalin ngadhënjimtarë.
Ai ishte një shpirt i lirë që zoti i dhuroi jetën, të cilën ia fali skenës me qëllimin e vetëm të ishte një nga nxitësit e ngritjes kulturore që ia arriti suksesshëm të flas përmes krijimtarisë së tij jetësore në teatër dhe jashtë tij si një qytetar ekzemplar.
Ne kishim fatin ta njihnim themeltarin e teatrit të qytetit tonë, të shijonim veprat e kryeveprat e tij në skenë, kishim fatin ta njihnim si njeri me kulturë të lartë qytetare dhe sot kemi krijimtarinë e tij nga e cila vazhdojmë të mësojmë duke e rikujtuar me pietet e respekt te veçantë./ KultPlus.com
Bienalja e tretë Ndërkombëtare e karikaturës Niko Nikolla do të mbahet prej 8 deri më 10 nëntor në Tiranë, ku do të marrin pjesë 257 artistë nga 60 shtete të botës, shkruan KultPlus.
Bota tregoi edhe një herë vëmendje ndaj Shqipërisë në këtë edicion të tretë të Bienales Ndërkombëtare të Karikaturës Niko Nikolla, duke iu përgjigjur seriozisht temave: bashkëjetesa jonë një botë dixhitale dhe realizimit të portretit të politikanit shqiptar në Malin e Zi, Dritan Abazovic.
“60 shtete, 257 pjesëmarrës, 709 punë, janë konkluzionet e këtij konkurrimi panbotëror që do të prezantohen në kryeqendrën e shqiptarëve në Tiranë në 8-10 nëntor, me një almanak punësh që të bëjnë të mendosh, konceptosh veten përballë teknologjisë, dimensionosh e ridemensionosh jetën përmes humorit e pse të mësosh se nuk është aspak keq që duhet të dish edhe të tallesh me veten tënde”, ka thënë Flora Nikolla, organizatore e kësaj Bienaleje.
“Por edhe këtë herë, Albanian Excellence, do të nisë aty ku përfundon një koncept e ide të saj … sepse nga ky almanak arti në shpërfaqje idesh mendimesh, koloriti, do të nisë në vitin 2025 një rrugëtim prezantimi në të gjithë hapësirën mbarëshqiptare për t’i dhënë një dimension të ri karikaturës, këtij zhanri të zhvilluar sot në botë, po që për fat të keq e për shumë arsye që nuk varen nga artistët, nuk ka një terren pjellor sot në Shqipëri”, ka vijuar më tutje ajo.
Flora Nikolla më pas ka spikatë se me këtë ndërmarrje, ideim dhe organizim kanë dalë faqebardhë në këto katër vite, kur të paktën, sipas saj, arritën të kthejnë vëmendjen e botës nga Shqipëria, por edhe të kujtojnë vitet 70-90 të shekullit të XX.
“Kur karikatura në vendin ku jetojmë, arriti pikun e saj dhe kur në atë kohë u krijuan edhe artistët më të mirë të këtij arti i cili me fuqinë që ka, arrin të tregojë filozofinë njerëzore në mënyrën më të bukur të abstragimit të saj. Në këtë përpjekje, tentim e pune në një terren ende bosh dhe me pak emra, pjesëmarrja e kaq shumë artistëve është një hop e hap për ta parë dhe me entuziazëm karikaturën në Shqipëri dhe për të vendosur pika të qarta në rrugën që kemi përpara, për t’i krijuar terren e vendosje dinjiteti konturimit dhe qenësisë së karikaturës shqiptare përmes një programi të qartë organizimi dhe zhvillimi. E them këtë, sepse ky organizim serioz, ka krijuar tashmë lidhjet e veta, me disa mijëra artistë në botë, organizime, shoqata të humorit që merrem enkas e sistematikisht me këtë art e që janë një derë e madhe zhvillimi dhe bashkëpunimi dhe me Shqipërinë. Ndaj në këtë kontekst ditët e karikaturës në Tiranë, nuk do të jenë vetëm një prezantim dinjitoz i këtij arti, për të gjithë njerëzit civil që e duan, por edhe një projeksion me pika të qarta për të ardhmen e afërt e për krijimin e një shtrati të ngrohtë për të ecur drejt e pa kthim pas, drejt karakterit të një karikature shqiptare mbi baza te plota profesionale”, ka përfunduar Nikolla./ KultPlus.com
Poezi nga Kujtim Paçaku.
nuk ka shumë marifet!
merre një grusht dhembje
shtoji ca pika loti
e pak pluhur rrugësh të pasosura
pak aromë stinësh të dashurisë
në fund
i shton erëza djegëse dashurie
dhe i hedh ca yje përsipër
dhe e lë të piqet
të piqet në zjarr të shpirtit
gjer në agim.
ja pra, kështu bëhet kënga rome…
Klodjan Kaçani
Të dashur miq, po shkruaj këtë letër të hapur që personazhe si drejtoresha e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit, Znj. Abigeila Voshtina, që mendojnë se me pushtetin institucional besoj dhe politik mund t’i mbyllin gojën kujtdo, e kanë gabim.
Mendoj që asnjëherë nuk është vonë për të reaguar publikisht, sidomos kur guxohet të abuzohet me dikë që arritjet në jetë i ka veç falë punës së tij e jo partisë apo nepotizmit, siç ndodh në vendin tonë jo rrallë herë.
Po çfarë ndodh nëse dikush nuk e ka mundësinë, fatin, të lërë vendin e tij që të mos jetë i nënshtruar nga drejtorë abuzues me postin?
Për fat të keq, nuk ndodh asgjë; thjesht duhet të heshtin, sepse Shqipëria ka vetëm një Teatër Opere, dhe nëse kërkon të drejtën tënde, dinjitetin, si Njeri dhe Artist në atë sistem abuzues, thjesht e sheh veten në mes të rrugës pa kurrfarë alternative, mbështetje ligjore, sepse sindikata ekziston vetëm si emër.
Normalisht, fenomeni i të qenit i abuzuar/mashtruar do të më prekte dhe mua personalisht, sepse është normale, je në Shqipëri, aty ku mund të bëhesh Drejtor pa e ditur se çfarë do drejtosh, ku lëkura bëhet më e trashë se sholla e këpucës, sepse mungon ndershmëria me veten.
Abigeila Voshtina erdhi si drejtor artistik në rrethana, mendoj, dyshuese në Teatrin Kombëtar të Operës dhe Baletit, violiniste, që nuk guxoj të jap mendim, por mund të jap mendim shumë mirë për atë çfarë ajo kishte marrë përsipër të drejtonte pa kurrfarë eksperience dhe me një mungesë të theksuar njohurie në kufijtë e absurdit për botën e operës dhe vokalit!
Kaosi dihet, pasi janë shkruar peticione (që nuk u morën asnjëherë në konsideratë, pasi nuk është e lehtë kur politika ulet këmbëkryq në institucion shtetëror) dhe është folur mediatikisht për fenomenin Voshtina.
Një ditë shkurti të 2024 më vjen një ftesë për bashkëpunim nga drejtori artistik i T.K.O.B., ndodhesha në Teatrin Regio di Torino, duke qenë ‘cover’ i rolit kryesor në operën “Un Ballo in Maschera” që drejtohej nga M° Riccardo Muti, dirigjenti më i madh i kohës sonë, ku kam patur fatin të drejtohem prej tij që prej vitit 2022 në “Requiem Verdi” dhe “Norma”.
Duke u bazuar në karrierën time, drejtori artistik i T.K.O.B. më shpreh dëshirën për të qenë pjesë e teatrit si solist dhe për t’i ardhur në ndihmë teatrit.
Normalisht refuzoj, pasi cili artist shqiptar apo i huaj lë karrierën e tij dhe e pranon si ofertë?
Absurde të mendohet!
Teatri i operës ka qenë si një shtëpi për mua dhe është e paçmueshme të këndosh në vendin tënd , gjithashtu jam në dijeni të vështirësive të buxhetit që ka teatri për të blerë artistë, e në këtë rast Tenor.
Për të dhënë ndihmën time dhe duke qenë empatik ndaj situatës ekonomike, u ofrova si alternativë Drejtorëve që do të merrja përsipër të këndoja role të solistit të parë në disa produksione në vit (shumë të kushtueshme) kundrejt pagesës mujore si solist dhe duke qenë i lirë për karrierën time dhe angazhimet e mia personale kur nuk kisha impenjime në teatër.
Ndoshta kjo që sugjerova, nuk është mënyra më e mirë, por unë ketë mundësi pata dhe këtë ofrova.
Kjo për disa arsye:
1- duke qenë i vetëdijshëm për mundësitë e vogla të Teatrit
2- duke dashur të japë kontributin tim në Teatër.
3- duke mos i vënë shkelmin axhendës dhe karrierës sime në skenat ndërkombëtare.
Të kënaqur që u ra dakord në mundësinë e vetme që mund të ofroja si ndihmë, mora pjesë në audicionin publik sipas procedurës që teatri kishte shpallur për vendin vakant Tenor.
Ende pa bërë 2 javë që kisha firmosur kontratën si solist, mora përsipër të debutoja në kohë shumë të shkurtër 2 shfaqje në operën “La Boheme” që teatri kishte vendosur në kalendar.
Nuk kaloi 1 muaj dhe mora përsëri përsipër të këndoja 4 shfaqje në operën e rradhës “Madama Butterfly”, duke i kursyer teatrit një shumë sa minimalisht 20% e buxhetit, sa une do isha paguar privatisht.
Sipas dakordësisë që unë do të isha i lirë pas shfaqjeve, vazhdova angazhimet e mia personale jashtë Shqipërisë duke njoftuar drejtorin artistik, i cili ma konfirmon me telefonate, pasi ndodhej jashtë për impenjimet e tij private gjithashu.
Si falënderim për mundin jo pak të vogël që mora përsipër, me të mbaruar kontrata 3 “muajt e provës” më vjen një email ku më thuhet që kontrata nuk mund të rinovohet me arsyen se e kanë të vështirë të më justifikojnë kur unë jam larg teatrit, sepse shkel rregullat e kodit të punës me mosprezencën time çdo ditë në teatër për firmosur, që vetë më thanë se jam i lirë të largohem pa problem!
Çuditërisht, ligjin e kodit të punës drejtoresha me karrierë ne T.K
O.B. rreth 11-vjeçare e zbuloi pasi përfundoi “hallet” e saja…
Shumë veprim inteligjent për të përfituar një Tenor që tu bëjë 2 produksione ose 6 shfaqje me 3 muaj kontratë solisti ,urime!
Znj. Voshtina për takim sqarues te kësaj pabesie nuk kishte asnjëherë kohë pas mbarimit të produksioneve, pasi ishte shumë e zënë !
Më vjen veç një email, e cila e çuditur nuk paska qenë asnjëherë në dijeni të paktit që unë me Drejtorin Artistik ramë dakord dhe morëm konfirmimin në telefon nga vetë ajo për paktin!
Pra, sipas saj, do të lija karrierën dhe do të kthehesha në teatër si punonjës që firmos prezencën ditore, qesharake!
Znj Voshtina tashmë që pushtetin e drejtorllëkut të përgjithshëm e ke në dorë, mund ta shfrytëzosh edhe ti sado pak dhe më në fund t’i biesh violinës diku në sajë të shkëmbimit të favoresh (qokash), siç akuzohesh prej kohësh, qoftë në rrugë ligjore apo koridore, e kështu të kënaqësh egon.
Sa mirë që kodi i punës eshte thjeshtë letër bakalli për drejtorë, që mund ta ushtrojnë karrierën lirshëm.
Ne intervisten qe patët dhënë gjat kohës që unë ju kisha marr përsipër operën Madama Butterfly gazetarja, Znj. Egla Xhemali ju bën një pyetje në lidhje me mosprezencën e vazhdueshme te Drejtorit Artistik, përgjigja juaj në ketë rast ishte se Drejtori Artisik e do teatrin dhe nuk është e nevojshme të jetë çdo moment sepse fiziciteti nuk ka lidhje me produktin, gjithashtu se ju keni kursyer shumë në ketë rast!
Megjithatë, mua në e-mail me citoni që ju në fakt zbatoni vetëm ligjin (ndoshta sepse unë nuk mund të ofroja diçka në këmbim, si p.sh. koncerte jashtë shtetit..e perkthyer ndryshe në perfitim financiar, ndoshta)
Puritania Abigeil.
( Linku ku Znj. Voshtina shprehet qartë për dy standartet që ajo mbanë.
https://youtu.be/86wdlKn37zg?si=fCZEVK_GgBJifwmW )
Ju premtoj, miq, që do të rikthehem në T.K.O.B. vetëm kur ky njeri abuzues nuk do të jetë më në krye të institucionit më të lartë kulturor, ku Shqipëria prezantohet në botë!
Dhe me një pjesë të shkëputur nga autori F. Schiller, ju përshëndes nga Teatri Giuseppe Verdi i Tirestes ku do të interpretojë rrolin e Alfredos në operën La Traviata që hap sezonin artistik 2024/25.
“Arti është bijë e lirisë dhe nuk duron të marrë urdhrin nga nevoja e materies, por nga domosdoshmëria e shpirtrave.”
(P.S. Denoncimin si institucion në gjykatë po ta kursej dhe kësaj radhe, njësoj si në 2015 me konkursin e punësimit, ku më je lutur për takim pas letrës që do të shkonte në gjykatë për shkeljet që kishe bërë kundrejt meje dhe artistëve të tjerë të rinj. Gjithsesi, të ftoj të më denoncosh për shpifje nëse mundesh, dhe e shohim sa gjëra të bukura do të dalin në dritë.)/ KultPlus.com