Sonte është nata e katërt dhe finale e Festivalit të Këngës në RTSH, kur do të zgjidhet fituesi i edicionit të 63-të, i cili do të përfaqësojë Shqipërinë në Eurovizion në vitin 2025.
Festivali është përshëndetur edhe nga kryeministri Edi Rama. Nëpërmjet një postimi në rrjetin e tij social, Instagram, ai ndau një përmbledhje të momenteve më të bukura të tri netëve të kaluara në Fest 63.
Sonte në natën finale do të konkurrojnë 15 këngëtarë. Ata mbartin sfidën e një gare të fortë mes tyre për të marrë trofeun e fituesit të Fest 63.
Risi e këtij viti është se diaspora, për herë të parë, do të ketë zërin e vet në zgjedhjen e këngës fituese. Organizatorët kanë krijuar një faqe të dedikuar në të cilën të gjithë shqiptarët që jetojnë jashtë vendit të munden të votojnë për këngën që ata parapëlqejnë.
Votimi në adresën festivali.rtsh.al. është i mundur vetëm për shqiptarët që ndodhen jashtë.
Në adresën më sipër nuk mund të votojnë qytetarët shqiptarë brenda vendit, ata në Kosovë, Mal të Zi dhe në Maqedoninë e Veriut.
Votuesit nga Shqipëria dhe Kosova votojnë me mesazhe nga Shqipëria në numrin 56789 dhe nga Kosova në numrin 55789.Qytetarët kanë të drejtë që nga çdo numër të votojnë 5 herë vetëm kodin e artistit të preferuar.
Votat e shqiptarëve të diasporës do të mblidhen edhe me votat e qytetarëve shqiptarë brenda vendit në përllogaritjen e votave të përgjithshme për këngën fituese. Për të shpallur këngën fituese të Fest 63 do të llogaritet edhe votimi i jurisë profesionale të Festivalit të Këngës.
Këngëtarët dhe titujt e këngëve që konkurrojnë në finale:
Ditët e fundit të vitit kanë sjellë një fluks të shtuar në pikat kufitare të vendit.
Në një artikull të publikuar nga RTSH, bëhet e ditur se, më datë 21 dhjetor 2024, Shërbimet e Policisë Kufitare (SPK) në Kakavijë kanë regjistruar një total prej 9667 shtetasish në hyrje-dalje. Nga këta, 7140 shtetas kanë hyrë në territorin shqiptar, ndërsa 2527 janë larguar.
Po ashtu, janë regjistruar gjithsej 2898 mjete, nga të cilat 2127 kanë hyrë dhe 711 kanë dalë nga Shqipëria. Ky fluks i lartë tregon një aktivitet të shtuar në pikën e kalimit kufitar të Kakavijës, e cila mbetet një nga pikat më të ngarkuara të kalimit kufitar mes Shqipërisë dhe Greqisë./ KultPlus.com
Kompania kineze e rrjetit social, TikTok ka reaguar pasi qeveria e Shqipërisë njoftoi se do të mbyllë TikTok për një vit. Ajo thotë se do të kërkojë “sqarime urgjente nga qeveria shqiptare” lidhur me vendimin për mbylljen e platformës TikTok për një vit në Shqipëri”, shkruan Associated Press.
Sipas vendimit të bërë të ditur dje nga kryeministri Edi Rama prej janarit të 2025 platforma e TikTok nuk do jetë e aksesueshme në territorin e Shqipërisë nga asnjë moshë, si pjesë kjo e një plani për rritjen e sigurisë në shkolla.
Rama tha se vendimi erdhi pas një muaj konsultimesh mes zyrtarëve të arsimit me prindërit pas vrasjes me armë të ftotë të 14 vjeçarit Martin Cani, nxënës i shkollës ‘Fan Noli’, gjatë një konflikti me një tjetër nxënës po i kësaj shkolle, ndodhur më 18 nëntor 2024.
Në një reagim për Associated Press kompania e rrjetit social, TikTok tha se “nuk kishte gjetur ndonjë provë që autori ose viktima të kishte llogari TikTok dhe se raportimet e shumta kanë konfirmuar se videot që çuan në këtë tragjedi ishin postuar në një platformë tjetër, jo në TikTok.”/ KultPlus.com
Sot kujtohet lindja e skulptorit të madh dhe personalitetit të shquar të artit shqiptar, Odhise Paskali, shpallur me titullin “Nderi i Kombit”.
Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja kujtoi sot se në 22 dhjetor 1903, lindi një legjendë e artit shqiptar, Odhise Paskali.
I lindur në Përmet, ai përfundoi studimet e tij në Fakultetin e Letërsisë dhe Filozofisë në Torino të Italisë, në vitin 1927.
Autor i mbi 600 veprave skulpturore që bartin historinë dhe shpirtin e kombit shqiptar, Gonxhja kujtoi po ashtu edhe kontributet në publicistikë, estetikë dhe kritikë arti, duke lënë një trashëgimi të pasur kulturore.
“Odhise Paskali mbetet një nga figurat më të rëndësishme të artit shqiptar, duke lartësuar identitetin tonë kombëtar në çdo vepër të tij. Ai u nda nga jeta më 13 shtator 1985, por emri dhe vepra e tij do të jetojnë përjetësisht”, u shpreh ministri./ KultPlus.com
Aktorja e njohur Meli Qena ka qenë figura e radhës që ka shpalosur rrugëtimin e saj profesional dhe artistik në kuadër të projektit “Njihuni me artin e viteve 1970-1980”, në një bashkëbisedim të këndshëm me plotë batuta me ideatoren e projektit Vlora Merovci, në KultPlus Caffe Gallery.
Një figurë ikonike sikurse Melihate Qena-Meli, e cila për 40-të vite me radhë ka qenë aktorja e vetme e teatrit të kukullave “Dodona” ka sjellë rrugëtimin e saj frymëzues, që përkundër sfidave të këtij institucioni ajo ndër vite ka vazhduar të sjellë art dhe të edukojë fëmijët në aspektin artistik.
Një rrëfim jo shumë i zakonshëm i saj për teatrin, fëmijët dhe kukullat ka zgjuar interesimin edhe të Ministrit të Kulturës, Hajrulla Çekut, që së bashku me stafin e tij ishin prezent në këtë ngjarje, duke dëgjuar për së afërmi rrëfimin e saj të papërsëritshëm prej legjende.
Ky bashkëbisedim i mbështjellë me një dozë humori të lezetshëm që fluturonte në etapa të ndryshme kohore filloi me historinë e saj se si ka lindur dashuria për artin dhe dëshira për të studiuar në Beograd.
“Arti në familjet e mëdha zhvillohet në një formë inercioni. Ne kemi qenë nëntë fëmijë, dhe kah ka shkuar i madhi i kanë ngarendur edhe të tjerët pas. Në të kaluarën ne nuk e kemi pasur dikë që të na këshillojë, bile për hirë të së vërtetës nuk janë marrë shumë me ne, kështuqë fëmiu i madh në familje ka qenë udhërrëfyes në njëfarë forme. Po të kishte shkuar fëmiu i madh në një kahje tjetër edhe ne me siguri do ta ndiqnim atë, dhe ndoshta do të kishte qenë më mirë”, ka thënë aktorja Qena.
Fillimisht Meli tregon se në atë kohë fare lehtë ka arritur të regjistrohej në drejtimin e Gjuhës dhe Letërsisë Ruse në Prishtinë, ku më pas përmes një seleksionimi të mbi 100 studentëve, ajo ka arritur të hyjë në rrethin e ngushtë të të përzgjedhurve për të vazhduar studimet në Beograd.
“Meqë atje ne ishim me gjuhë shqipe u desh që të vinte dikush të punonte me ne, dhe atëherë erdhi edhe Muharremi. Unë nuk pata biseduar me të fare. Kur më pa u befasua, po ti? Filloi të më pyeste nëse e kam pyetur ndokënd që kisha shkuar atje. Në këtë rast unë i thash kam bisedur me Xhevatin, ngase ai pakëz më i butë…”, ka thënë me shaka ajo.
Për ta sfiduar të motrën dhe për t’ia bërë me dije që arti është i vështirë ajo tregoi që aktori Muahrrem Qena e detyronte të realizonte ushtrime të vështira.
“Më jepte ushtrime të vështira. Edhe ashtu nuk mundesha të adaptohesha në Beograd në fillim. Viti i parë ka qenë shumë, shumë i vështirë për mua. Bile e mendoja edhe kthimin. Çdo natë qaja, i kam pasur disa biskota që mi pati dhënë nëna, e mbi ato qaja. Valigjen për një vit nuk e kam hapur, vetëm e merrja nga një rrobë”, ka treguar ajo, duke thënë që shoqata e studentëve “Përpjekja” u bë shkas që ajo të qëndronte atje.
“Ka pasur shumë studentë të moshave dhe niveleve të ndryshme nga Gjakova e Mitrovica. Aty kam takuar Ukshin Hotin e Zekirja Canën në studimet e tyre postdiplomike. Bile në atë shoqatë e kam vërejtur talentin për aktrim të Zekirja Canës, pas një interpretimi të një vepre të Migjenit. Aty ka pasur shumë mbrëmje. Posa i kryeja mësimet në akademi shkoja dhe rrija aty. Vitin e parë ashtu e kam shtyer, me zor”, ka treguar Meli. Vitet pasuese për të kanë qenë më të lehta për arsye të krijimit të rrethit të saj.
Diplomimi, puna e parë pas diplomimit
Pas diplomimit, Meli tregoi që ishte lajmëruar për punësim në Teatër pasi ky institucon i kishte dhënë bursë. Me tu kthyer në Kosovë drejtori Azem Shkreli i kishte thënë që institucioni nuk ka nevojë për pjesëtar të rinj ngase aty ishin punësuar disa studentë të shkollës së lartë pedagogjike, e cila i kishte nxjerrë dy gjenerata, derisa ajo ishte me studime në Beograd.
“Dola, mu soll Prishtina, nuk dija nga t’ia mbaja. Mbeta pa punë, nuk dija çka të ju them në shtëpi. Pasi mbërriva në mbrëmje në shtëpi ata nuk më pyetën fare për punën, ngase vërehesha në fytyrë”.
Pas një aplikimi në Normalen e Mitrovicës Meli u punësua si mësimdhënëse e gjuhës ruse. Me shumë nostalgji e kujton këtë kohë, përderisa me shaka tregon edhe për ndodhitë e saj me nxënësit e shkollës që ishin moshatarë të saj.
“Aty duhej me ju dhënë gjuhë ruse klasave serbe, sepse pak ka pasur prej shqiptarëve që mësonin këtë gjuhë. Unë për t’i stimuluar shqiptarët që të mësojnë për Pushkinin, Çehovin e letërsinë pasi ata ishin gati moshatarë të mijë, ju drejtohem si nuk po mësoni sado pak? Ata: mësuese mos i bërtisni këtij se i ka tre fëmijë në shtëpi. Thjesht nuk iu interesonte shumë rusishtja”.
Pas këtij viti, ajo u ftua për të punuar në Teatrin e Prizrenit që do të hapej atë vit, punë e cila nuk do të zgjaste shumë pasi vetëm pas një viti teatri u mbyll. Pas ardhjes në Prishtinë pranohet në Televizionin e Prishtinës si asistente, për tu vendosur përsëri në Beograd përmes një pune praktike në një televizion. Edhe aty spo kishte filluar zhvillimin në karrierë si asistente, regjisore, regjisore e pavarur edhe ai TV ishte mbyllur, ngjarje këto të cilat në njëfarë forme e kishin dëshpëruar aktoren e madhe të Teatrit të Kukullave.
Puna në Teatrin “Dodona”, 38-të vjetori i themelimit të teatrit
Aktorja e njohur, Meli Qena, pranimin në teatrin “Dodona” e ka quajtur periudhën më të ndritshme të jetës së saj, në të cilin për 38 vite me radhë e ka dhënë me shpirt e pasion gjithë kapacitetin e saj artistik ndaj fëmijëve dhe botës së tyre të bukur.
“E vetmja periudhë e ndritshme në jetën time ku e kam gjetur veten pas gjithë kësaj errësire është Teatri i Kukullave. Më besoni punën nuk e kam bërë as për falënderim, as për famë, as për asgjë. E kam bërë sepse më ka shkaktuar mua kënaqësi, sikurse mos ta kisha dashur shumë këtë punë, do të kisha punuar dy ose tre vjet dhe do e kisha lënë. Mirëpo, mua meqë dashurija nuk më lëshon kurrë, më lënë mua dashuritë, por unë nuk i lë. Shpresoj që nuk më lë edhe teatri”, ka thënë aktorja Qena, e cila konsiderohet ikonë e Teatrit të Kukullave.
Meli tregon që punën në Teatër e ka filluar pas ftesës së Ismail Imerit për pozitën e asistentit. Një prirje e saj spirituoze ka qenë arsyeja përfundimtare që ajo është punësuar në atë teatër për të mos u shkëputur më asnjëherë.
“Ismail Imeri më ka ftuar sepse ka kërkuar ta ketë një asistent. Pasi u takuam më pyeti çka di ti për kukulla. I thashë asgjë s’di… Veç e di që i kam disa kukulla në kokë, e sa të më rrijnë në kokë, mirë do ishte t’i vendosja në skenë. Më tha po më pëlqen që je spirituoze sepse teatri i kukullave kërkon njerëz të tillë. Aty fillova. Jam shumë e lumtur që e punoj një punë që më pëlqen, sepse nuk kam pasur shumë fat në jetë, në lëmi të tjera, por së paku këtë e punoj me gjithë qejf. Dikush më tha si nuk po plakem. Unë nuk mund të plakem sepse me fëmijë po punoj, unë i dëgjoj ata, kënaqem, rrij në dritare dhe i shikoj kur të vijnë me radhë”, ka treguar aktorja me plotë dashuri e pasion.
Aktorja Qena ka thënë se Teatrin e vërtetë nuk e përbën ndërtesa por njerëzit, energjia dhe arti i tyre.
“Unë nuk pajtohem që Teatri është ndërtesa. Nuk është as ndërtesa, as teatri, as familja, as shtëpija, as asgjë, janë njerëzit. Pra është një grup njerëzish që duan të punojnë. Në historinë e teatrit ka grupe teatrore që punojnë në rrugë, pa ndërtesë fare”.
Më tutje, Qena ka treguar që Teatri “Dodona” ka qenë i vetmi institucion i cili ka mbijetuar edhe në kohën e okupimit, pasi aty ka punuar sipas saj një njeri i madh si Faruk Begolli.
“Ai njeri ka ndenjur natë e ditë në atë teatër, i ka dashur studentët. Gjeneratat e ndryshme të studentëve nuk e kanë pasur vetëm teatër por edhe shtëpi, kuzhinë, jetë dhe gjithçka tjetër sepse në atë kohë nuk ke pasur nga të shkosh. Ajo ka qenë një oazë jo vetëm për studentët e aktrimit, por aty janë mbledhur edhe kompozitorët, edhe shkrimtarët e tërë njerëzit që në atë kohë nuk kanë pasur ku të shkojnë. Prandaj ndërtesa nuk është asgjë, janë njerëzit gjithmonë. ”, ka treguar ajo.
Me shumë mall dhe dashuri për kolegun e saj ajo rrëfen me humor edhe një ngjarje që me aktorin Begolli e kishin përjetuar atë kohë.
“Për shfaqjen ‘Borëbardha dhe shtatë shkurtabiqët’ po i kërkoja dyshekët e shkurtabiqëve, pasi nuk i gjeja askund. Duke u sjellë në teatër, po i shoh studentët e Begollit në dyshekë të shkurtabiqave. Unë i them me nervozë Begollit: Këta studentët e tu po flenë në dyshekë të shkurtabiqave, a i mësoni këta njerëz diçka, a kanë pak etikë? Më tha hajt ore, a më mirë me flejtë shkurtabiqët e tu në ata dyshekë apo studentët e mij”.
Shfaqjet e ditëve të sotme, çka e karakterizon një shfaqje të mirë
Sipas Melit një shfaqje e mirë duhet të jetë didaktike dhe të ketë një porosi të caktuar për publikun. Ajo ka treguar që gjithë karrierën e saj është munduar që të përzgjedhë autorët më të mirë, të cilët në fund japin një mesazh të caktuar.
“Mua më thonë shpesh që jam demode, që nuk bën kështu të bëhen shfaqjet, shfaqjet tua janë didaktike, gjithmonë përpiqesh për fëmijët. Unë mendoj që duhet me qenë didaktike, mendoj që fëmija duhet të mësohet dhe shfaqja duhet të ketë një porosi. Prandaj i zgjedh tekstet më të mira me Kipling, Marshak, Rodari, Malik etj. Tash së fundmi e kam punuar edhe Çehovin. Kështu që, këta më thonë demode se nuk bën ashtu, duhesh me ndërru tërësisht qasjen. Unë ju them le ta ndërrojnë të tjerët, mua edhe pak më ka mbetur me këtë qasje, spo e ndërroj hiq”, ka thënë Meli.
Ajo thotë se shfaqjet e ditëve të sotme kanë më shumë shkëlqim se sa përmbajtje.
“Te regjisorët dhe shfaqjet e reja kam vërejtur se ka më shumë shkëlqim, më shumë mbulesë të jashtme se sa përmbajtje thelbësore. Në qoftëse në një shfaqje hyn dhe del e nuk ke kurrëfarë përshtypje që ke dalë nga shfaqja, apo nuk ke kurrëfarë mbrese mendoj që ajo shfaqje nuk mund të jetë e suksesshme. Kur është shfaqja e mirë duhet me të ardhë keq që ajo ka përfunduar, është sikurse një libër të mirë kur e lexon dhe thua ‘ah si përfundoi…’. Prandaj unë jam e mençur që i bëj shfaqjet e shkurtëra”.
Funksionimi i Teatri “Dodona” në ditët e sotme
Aktorja Melihate Qena ka thënë se teatri “Dodona” aktualisht është në një gjendje aspak të mirë funksionale, pasi nuk e ka të rregulluar mënyrën e financimit ashtu siç do të duhej.
“Nuk jam aspak e kënaqur. S’ka si të funksionojë teatri “Dodona” pasi nuk kemi xhirollogari, s’kemi as nënkod. “Dodona” ka pasur peridha të ndryshme, pak më të mira, pak më të kqija. Ka vështirësi në aspektin e financimit. Për herë të parë Ministrisë ia kam kërkuar 20 mijë euro për t’i kthyer në skenë tri shfaqje, më ka dhënë 19.500 euro. Teatri duhet të ketë buxhet për projektet e veta, pasi unë nuk di të aplikoj për projekte edhe nëse do të mi jepnin 500 mijë euro. Me siguri është bërë me qëllim që të mos fitoj askush projekt”, ka thënë me shaka aktorja e njohur.
Ajo më tej ka shtuar se rëndësia dhe arsyeja se përse “Dodona” duhet të ketë një buxhet të veçantë ka të bëj me faktin se është i vetmi teatër i Kukullave në Kosovë.
“Mendoj që duhet me pasë buxhetin Teatri Dodona, sepse është i vetmi teatër për fëmijë. Unë i kam lutur ministrat që t’i shkollojnë dy studentë në akademinë e Pragës, Sofjes ose në Amerikë vetëm për Teatër të Kukullave, sepse nuk është teatër vetëm për fëmijë. Unë e kam parë Shekspirin me kukulla, në një shfaqje të punuar nga bullgarët në Butrint. Mbetesh e fascionuar se çka mund të bëj kukulla. Kukulla mund ta bëj atë që nuk mundet njeriu, pra sidomos kur ke ndonjë shfaqje politike, kur don me i qeshë politikanët. Me kukulla është shumë më lehtë sepse simbolizon diçka, edhe thojnë kukull se marrin shumë seriozisht”, ka thënë ajo.
Interpretimin para fëmijëve e ka cilësuar si të jashtëzakonshëm, pasi si aktor t’i nuk je në dijeni se para çfarë personaliteti mund të luash.
“Shfaqjet e mija nuk janë shfaqje ‘petulla çasti’ që hahen në plazhin e Durrësit. Meqë i dua fëmijët, dhe i respektoj shumë, shumë, shumë sepse ju them gjithmonë aktorëve ju nuk e dini para kujt po luani. Fëmijë është ai. Ndoshta është një Aleksandër Moisi, Bekim Fehmi apo aktori më i madh i botës, por ju se dini. E kur të keni Petrovcin apo Begollin në sallë ju e dini. Prandaj ndaj fëmijëve kam jashtëzakonisht respekt të madh”.
Aktorja Qena me keqardhje ka treguar për konsumimin e shfaqjeve si pasojë e mos financimit, nga e cila gjë ka filluar të humbet edhe publiku.
“Më vjen kur tash kohëve të fundit kemi filluar ta humbim publikun sepse nuk po na financojnë. Që shtatë vjet e kemi dorëzuar fitimin e biletave dhe tash kur i kërkojmë paret tona thojnë s’ka. Kur prishet një kukull na duhet me vrapu me ble një ngjitës. Katastrofë është situata, skemi mjete të higjienës në këtë teatër që është teatër i kukullave, në të cilin vijnë fëmjë dy vjeç- tri vjeç. Mendoj që e kemi një periudhë jashtëzakonisht të vështirë tash. Gjendja është e keqe sepse kemi filluar ta humbim publikun edhe nga përsëritja e shfaqjeve të njëjta”.
Për të mbajtur gjallë traditën e saj unike mbi shfaqjet me kukulla, Meli ka paraqitur kërkesë që disa të rinjë të trajnohen që më pas të mund t’i shërbejnë një audience të mrekullueshme siq janë fëmijët.
“Pa u shkolluar për këtë teatër nuk ka mundësi që puna të trashëgohet. Ka shkolla në Bullgari, Pragë ose Amerikë nuk është shumë e shtrenjtë, edhe me qenë çka? Për katër vite aty mësohesh edhe me loz me kukull edhe me punu kukullën, dhe të gjitha teknikat tjera i mëson. Do të ishte shpëtim nëse dikush mendon për këtë teatër. Për të vazhduar ritmin do të duhej të shkolloheshin dy apo tre të rinj”.
Pengu jetësor i karrierës së Meli Qenës
Peng jetësor të karrierës së saj Meli e ka ritheksuar mos vazhdimësinë e kësaj tradite edhe te brezat më të rinjë.
“Kjo që nuk kam mundur t’i bindi këta njerëz që merren me drejtimin e shtetit që t’i shkollojnë katër vetë. Kjo do të ishte një mrekulli sepse Teatri i Kukullave është shumë, shumë, shumë interesant dhe atraktiv. Nuk është vetëm jeta ime, por edhe për fëmijë është shumë interesant. Kemi edhe qendra tregtare të ndryshme që kanë njëqind mijë shkëlqime. Te ne në “Dodonë” nuk i ke ato, mirëpo në “Dodonë” ka zemër. Te unë aktorët nuk flasin as me mikrofona. Unë kam dëshirë që ata të flasin me zërin e tyre, për t’iu ndëgju frymëmarrja e aktorit, zëri i aktorit sepse mendoj që jemi bërë gjysmë robota”.
Për Melin vendi më i preferuar nga të gjithë vazhdon të jetë Teatri i Kukullave, prej të cilit nuk është lodhur asnjëherë.
“Unë mundem me ndejt me ditë në teatër hiq nuk mërzitem, rrij në garderobë. Nuk ka kukull në atë teatër për të cilën nuk kam qep diçka, nuk kam thur diçka. Nuk njoh popull tjetër që ia keqpërdor tjetrit dashurinë që e ka për një lëmi. Hajt se ajo mundet. Edhe nëse mundet nuk e meriton kjo gjeneratë e fëmijëve për të parë lloj lloj lecke, e meriton me pas një teatër të denjë. Teatri duhet me pas edhe restaurantin e vet”.
Meli në këtë rrëfim të rrallë për rrugëtimin e saj artistik ka treguar se aktualisht po punon një novelë të Çehovit, të quajtur “Kashtanka”.
“Bëhet fjalë për një qenush të vogël që humb të zotin. E gjen një padron i cirkut dhe e merr në cirk. Në mbrëmjen kur duhet të loz para publikut qëllon edhe i zoti i qenit në teatër. Aty ai e sheh qenin e vet dhe aty përfundon shfaqja. Por, kryesorja është që ky e gjen qenin. Është jashtëzkonisht tekst i mirë i Çehovit, që përmes kukullave e tregon krejt jetën mbrapa skenës çka ndodh me aktorë”, ka thënë ajo duke treguar që është një projekt i cili do të shfaqet në qytete të ndryshme.
Për ta ndryshuar pak rrjedhën e bisedës serioze dhe për t’i dhënë sharm edhe më shumë mbrëmjes, aktorja Blerta Syla- Surroi ka interpretuar edhe poezitë e autorëve Skënder Rusi dhe Rajner Maria Rilke, të cilët e kanë frymëzuar Meli Qenën në rrugëtimin artistik.
Para se të prezantojë poezitë “Vetmia”, “Letra e një poeti të ri”, “Poezi për Korçën”, dhe “Dritarja” aktorja Syla- Surroi u shpreh: “Jam shumë e lumtur dhe e nderuar që sonte marr pjesë në këtë ngjarje të organizuar për Melin. Isha në moshën 15-të vjeçare kur kam pasur ftesë nga Meli, atëherë isha në shkollën e mesme, dhe sot gjendem para saj në një moshë pak më të rritur”, ka thënë ajo.
Ndërkaq, aktori Armond Morina aktoren Qena e ka quajtur ekspert të rrallë, e cila e ka shkrirë jetën e saj në përgatitjen e një publiku të ardhshëm të Teatrit.
“Meli është i vetmi ekspert i cili është marrë me përgatitjen e publikut të ardhshëm të teatrit. Ne jemi popull fatbardh që kemi pasur një njeri të tillë entuziast, që sakrifion edhe veten për të ndërtuar një audiencë. Atë që ka bërë Meli secili artist në botë do ta adhuronte. Ne që jemi të rinj në këtë zanat e kemi ende gjallë. Kur e pyet një artist të viteve të 90-ta si ke rënë në kontakt me artin, ai thotë në teatrin “Dodona”, një teatër i vogël, por i cili në kohën e okupimit ka ekzistu me vetbuxhet përmes biletave. Atë kohë ka ndodhur një magji”, ka thënë Morina duke e shprehur nevojën për të trajnuar edhe disa të rinjë për këtë zanat sipas tij të jashtëzakonshëm.
“Mendoj që një qytet si Prishtina i cili ka arritur gati në gjysmë milion banorë kemi nevojë për një teatër të dinjitetshëm të fëmijëve. Së paku të realizohet dëshira e saj për të shkolluar një grup të rinjësh, tre-katër Meli të reja, e djem të rinj që dëshirojnë të merren me këtë rrugëtim shumë të rëndësishëm. Kjo formë arti ka mbetur te një njeri. Shtohet pyetja kur nuk është më ajo. Ajo dëshiron ta shndërrojë në traditë, por nuk ka mundësi pasi kjo gjë nuk bëhet pa kuadër”, ka thënë ai.
Kurse, aktorja Qëndresa Lokaj ka bërë thirrje publikisht që në repertorin e vitit 2025 në TKK të merret një iniciativë për t’i dhënë një mundësi Melit për të luajtur një shfaqje me kukulla për të rritur.
Melihate (Meli) Qena u lind më 15 dhjetor, 1949 në Mitrovicë. Ka studiuar për aktrim në Akademinë e Teatrit, Filmit dhe Televizionit në Beograd, Serbi. Në vitin 2015 u nderua me çmimin për “Veprimtari Jetësore” nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. Qena ka luajtur shumë role në teatër dhe film, ndër të cilat më të fundit janë rolet në filmat “Martesa”, “Kësulat” dhe “A dream” [Një ëndërr]./ KultPlus.com
“Veshët më zhurmojnë vazhdimisht, ditë e natë. Mund të them se bëj vërtet një jetë vetmitare. Prej gati 2 vjetësh kam shmangur çdo lloj shoqërie, pasi nuk u them dot njerëzve se jam i shurdhër. Nëse do të ushtroja ndonjë profesion tjetër do të ishte më e lehtë. Por me profesionin tim kjo është një fjali e tmerrshme!”.
Ishte 29 qershori vitit 1801 dhe Ludwig van Beethoven ishte përtokë me moralin. “Për t’ju dhënë një ide për këtë shurdhim të çuditshëm, do t’ju them se në teatër detyrohem të ulem pikërisht pranë orkestrës për të kuptuar aktorët. Tonet e larta të instrumenteve dhe të këngëtarëve, nëse janë pak më larg, nuk i dëgjoj më”- i shkruante përmes një letre nga Vjena mjekut Franz Wegeler, miku i viteve të rinisë në Bon.
“Gjatë diskutimeve është për t’u habitur që ka njerëz që nuk e kanë vënë re kurrë shurdhërinë time. Duke pasur parasysh reputacionin tim si njeri mendjemadh, shumëkush më cilëson si të tillë dhe jo si një njeri që nuk dëgjon. Ndonjëherë mezi dëgjoj dikë që flet me zë të ulët. Unë i perceptoj tingujt, por jo fjalët; e megjithatë nuk duroj kur dikush bërtet. Se çfarë do të ndodhë tani, këtë e di vetëm Zoti”- shton më tej ai.
Për të tjerat nuk mund të ankohej. “Kompozimet më garantojnë shumë të ardhura, dhe mund të them se marr më shumë porosi sesa mund të arrij t’i kryej. Për më tepër, për çdo vepër mund të llogaris 6 apo 7 botues, ose edhe më shumë nëse dua. Ata nuk debatojnë më me mua. Unë caktoj një çmim dhe ata bëjnë pagesën.
Nëse shoh një mik në vështirësi, dhe gjendja e financave nuk më lejon që ta ndihmoj në moment, më mjafton të ulem në tryezë të kompozojmë diçka, dhe kështu jam gjendje ta ndihmoj. Jetoj i zhytur në muzikën time dhe sapo e përfundoj një pjesë, nis të kompozoj një tjetër. Me ritmin që kompozoj tani, nxjerr shpesh 3 ose 4 vepra në të njëjtën kohë. Por ai demoni xheloz, shëndeti im i keq, më ka penguar shumë në punët e mia”.
Dhimbje të forta barku, kapsllëk, diarre… Një sfilitje e vazhdueshme. Ndaj artisti iu nënshtrua trajtimeve që i sugjeruan mjekët, ilaçe, masazhe tek veshësh me çaj dhe vajra të ndryshme, banjot në lumin Danub…. Por që të gjitha më kot. Vit pas viti, shëndeti i tij po vinte duke u përkeqësuar.
“Testamenti i Heiligenstadt dhe fletoret e bisedave të Ludwig van Beethoven”, është përkthyer në italisht për “Einaudi” nga muzikologu Sandro Cappelletto, tashmë autor i një biografie të kompozitorit të madh. Ai rindërton hap pas hapi tragjedinë e madhe të jetës së kompozitorit.
Sepse siç shprehej dikur poeti i famshëm italian Giacomo Leopardi (vetë me aftësi të kufizuara) “aftësitë e mrekullueshme që fitojnë të shurdhërit, të verbërit, të lindur apo paaftësuar gjatë jetës, janë një tjetër provë e madhe se sa shumë janë aftësitë tona dhe ato të të gjallëve burojnë nga rrethanat dhe zakonet; dhe sa e zhvilluar, e modifikueshme, e urtë, e palodhshme, e përputhshme është natyra njerëzore” duke fituar “thellësinë e të menduarit, në mësimin e muzikës dhe praktikimin dhe kompozimin e saj”.
Dhunti të jashtëzakonshme do të thoshte edhe Papa Françesku, nga “arkivoli ku ishin mbyllur”, por me çmimin e vështirësive, poshtërimeve dhe dhimbjeve. “Syzet që mbante Beethoven për shkak të miopisë i vareshin vazhdimisht nga hunda” shkroi Gerhard vonBreuning, mjek dhe djali i një miku të fëmijërisë së Beethoven.
Xhepat e palltos i rëndonin gjithmonë, sepse përveç shamisë që varej shpesh në njërën anë, ai mbante në to një fletore të palosur për notat muzikore, dhe një fletore së bashku me një laps për të komunikuar me miqtë dhe të njohurit që takonte por edhe një bori akustike.
Duke mos e humbur shpresën ai i shkroi sërish mikut të tij Wegeler në lidhje me studimet e shkencëtarit bolonjez Luigi Galvani, i cili kishte studiuar organet e dëgjimit të zogjve dhe mundësinë e shërimit të shurdhim përmes tkurrjes së një muskuli të stimuluar nga rryma elektrike.
“Quhen ndryshe edhe mrekullitë e galvanizmit, ju si mendoni? Një mjek në Berlin më tha se kishte parë një djalë shurdhmemec të rifitonte dëgjimin. Po ashtu një burrë që kishte 7 vjet që nuk dëgjonte…” A ishte vërtet e mundur? Në fakt ishin ëndrra të ndaluara.
I tillë ishte fati i tij: i izoluar në heshtje. Një vetmi e prishur vetëm nga momentet e pushimit, si pas takimit me Giulietta Guicciardi, 17-vjeçares që i kishte dhënë disa mësime pianoje në vitin 1801 dhe i kishte kushtuar sonatën “Al chiaro di luna”.
“Tani jeta ime është bërë më e këndshme sepse unë takoj më shumë njerëz. Nuk e imagjinon dot ndjesinë e zbrazëtisë dhe trishtimit që më ka shoqëruar këto 2 vitet e fundit. Dëgjimi i dobët me përndiqte gjithandej si fantazme, ndaj u distancova nga njerëzit. Mund të ju jem dukur një mizantrop, dhe unë jam në fakt paksa i tillë, dhe këtë ndryshim e ka sjellë një vajzë e dashur, simpatike, që më do dhe që unë e dua. Këto janë të vetmet momente të lumtura në 2 vitet e fundit, dhe është hera e parë që ndjej se martesa mund ta bëjë të lumtur njeriun. Mjerisht ajo nuk i përket shtresës sime shoqërore…”.
Ajo ishte fisnike, ai jo. Pra ai ishte një i burgosur i shurdhimit, i paragjykimeve, i dyshimeve se mos ishte sëmurë edhe nga tuberkulozi… Derisa ndjeu një ide që i gumëzhinte në kokë, së cilës do t’i kthehej disa herë. Dhe e përshkroi atë në “Testamentin e Heiligenstadt” të vitit 1802 drejtuar dy vëllezërve Karl dhe Johan.
Ai u gjet vetëm pas vdekjes së tij, 25 pesë vjet më vonë. 892 fjalë të shkruara me sa duket me një frymë, me 48 presje, 21 pikëpresje dhe asnjë pikë. Aty një gjeni kaq i brishtë dhe i palumtur shprehej: “Është e pamundur që unë të kem lehtësim në shoqërinë e njerëzve. As bisedat e nivelit e lartë, as zbulimet e ndërsjella. Unë mund ta frekuentoj shoqërinë e tyre vetëm kur e kërkojnë nevojat më urgjente. Jam i detyruar të jetoj si një mërgimtar. Nëse i afrohem një shoqërie njerëzish përjetoj ankth të tmerrshëm, pasi kam frikë të ekspozohem ndaj rrezikut të zbulimit të gjendjes time.
Kështu ka qenë edhe gjatë këtyre 6 muajve të fundit që kalova në fshat, duke ndjekur këshillën për ta kursyer sa më shumë dëgjimin, që ma dha mjeku im i mençur, e cila e ka përmbushur prirjen time të tanishme natyrore. Edhe pse ndonjëherë i prekur nga dëshira për shoqëri jam shtyrë që ta frekuentoj atë, por çfarë poshtërimi nëse dikush afër meje dëgjonte tingullin e largët të një flauti, dhe unë nuk dëgjoja asgjë.
Apo nëse dikush dëgjonte një bari të këndonte, dhe unë sërish nuk dëgjoja asgjë. Këto episode më zhysnin në dëshpërim. Isha në prag të vetëvrasjes. Por ishte vetëm arti që më mbajti në jetë. M’u duk e pamundur të largohesha nga kjo botë, para se të kisha realizuar plotësisht atë që ndihesha i aftë të bëja. Kështu e zgjata këtë jetë të mjerë…”. / “Corriere della Sera”/ KultPlus.com
Ambasada e Republikës së Kosovës, në bashkëpunim me Action For Health dhe me mbështetjen e Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Diasporës së Kosovës, organizoi një ngjarje të jashtëzakonshme në Paris, që bashkoi kulturën dhe filantropinë.
Mbrëmja u hap me një performancë të bukur në piano nga artistja e re Liza Halimi, duke theksuar talentin dhe premtimin e rinisë së Kosovës.
Programi artistik gjithashtu vuri në pah talentin e jashtëzakonshëm të: pianistit Genc Tukiçi, sopranos Adelina Paloja dhe mezzo-sopranos Elikona Hysaj Shala.
Kjo mbrëmje iu kushtua një kauze fisnike: ndërgjegjësimi për kancerin te fëmijët. Së bashku, ne përcollëm një mesazh shprese dhe solidariteti përmes muzikës dhe artit./ KultPlus.com
Ambasadori gjerman në Kosovë, Jorn Rohde, ka falënderuar Kosovën për mesazhet solidarizuese pas ngjarjes së rëndë në Magdeburg.
Rohde ka përmendur edhe koncertin në Gjakovë duke thënë se ajo çka ka me të vërtetë rëndësi është paqja dhe dashuria e jo urrejtja e dhuna.
“Dua ta falënderoj Kosovën për të gjitha mesazhet solidarizuese në dy ditët e fundit. Pikëllimi i thellë pas ngjarjeve në Madgeburg, por edhe mirënjohje për momentet e rëndësishme dje në koncertin tonë të Krishtlindjeve në Gjakovë, duke na kujtuar atë që ka rëndësi: Dashuria dhe paqja, jo dhuna dhe urrejtja”, ka shkruar ai./ KultPlus.com
Presidenti Joe Biden nënshkroi ligjin që shmangu mbylljen e pjesshme të qeverisë ndërsa afrohen festat e Krishtlindjes dhe Vitit të Ri.
Nënshkrimi nga presidenti u jep fund ditëve të pasigurisë në kryeqytetin e vendit pasi Kongresi miratoi një plan dypartiak për buxhetin pak pas skadimit të afatit, që nuk përfshinte kërkesën e Presidentit të zgjedhur Donald Trump për të rritur tavanin e borxhit.
Legjislacioni siguron financimin e qeverisë në nivelet aktuale deri më 14 mars dhe parashikon 100 miliardë dollarë ndihmë për fatkeqësitë natyrore dhe 10 miliardë dollarë ndihmë bujqësore për fermerët.
Në orët e para të mëngjesit të së shtunës, Senati i SHBA miratoi projekt-ligjin mbi shpenzimet për të financuar qeverinë amerikane deri në mars.
Të dy dhomat e Kongresit, Dhoma e Përfaqësuesve e kontrolluar nga republikanët dhe Senati i kontrolluar nga demokratët, duhej ta miratonin projektligjin për të shmangur një mbyllje të pjesshme të qeverisë.
Votimi në Senat me 85 vota pro dhe 11 kundër, pasoi votimin në Dhomën e Përfaqësuesve, pas dy përpjekjeve të dështuara. Votimi në këtë dhomë ishte 366 në favor dhe 34 kundër. Të gjitha votat kundër u hodhën nga republikanët.
“Jemi entuziastë me këtë rezultat,” tha zoti Johnson pas votimit, duke shtuar se ai kishte folur me zotin Trump dhe presidenti i zgjedhur “ishte gjithashtu i kënaqur me rezultatin”.
Republikanët e Dhomës së Përfaqësuesve arritën një marrëveshje mes tyre për një propozim të ri më herët të premten. Përpjekja e fundit për të shmangur mbylljen e qeverisë erdhi pasi republikanët në Kongres dështuan të enjten të miratonin një projekt-ligj për shpenzimet të mbështetur nga zoti Trump që do të kishte rritur tavanin e borxhit, gjë që Presidenti i zgjedhur e kishte kërkuar në minutën e fundit.
Dhjetra republikanë votuan kundër projektligjit të së enjtes dhe vetëm dy demokratë e mbështetën atë. Plani i ri është i njëjti me atë që dështoi të enjten, përveç pjesës për pezullimin e tavanit të borxhit.
Problemet për zotin Johnson filluan këtë javë kur ai braktisi një marrëveshje financimi dypartiake që kishte arritur me demokratët pasi zoti Trump dhe miliarderi Elon Musk e kritikuan planin.
Edhe pse Dhoma e miratoi projektligjin, financimi i qeverisë teknikisht do të kishte skaduar në mesnatën e së premtes. Megjithatë, pjesa më e madhe e pasojave nga mbyllja e saj nuk do të hynte në fuqi deri të hënën.
Mbyllja më e gjatë në histori e qeverisë amerikane zgjati 34 ditë, nga dhjetori 2018 deri në janar 2019, kur presidenti i atëhershëm Trump refuzoi të nënshkruante çdo projekt-ligj që nuk përfshinte disa miliardë dollarë për një mur përgjatë kufirit të SHBA-së me Meksikën. Ajo përpjekje ndikoi tek ulja e mbështetjes për të. /VOA/ KultPlus.com
Odhise Paskali lindi në në fshatin Kozhan, Përmet më 22 Dhjetor 1903. “Artisti i Popullit”, Odhise Paskali mund të cilësohet pa mëdyshje si themeluesi i skulpturës shqiptare dhe një nga personalitetet më të rëndësishme të artit shqiptar.
Ai u rrit dhe u edukua në një mjedis arsimdashës. Familja u vendos në Koblarë dhe Paskali i ri, mori mësimet e para nga i ati, që ishte prift dhe mësues në atë fshat. Shkollën fillore e përfundoi në Përmet, por edhe qyteti i Përmetit ishte i vogël për të.
Pas shumë vështirësive ekonomike dhe pengesave të tjera, me ndihmën e një miku arbëresh, në vitin 1916, u nis në Itali. Pasi kreu liceun, në vitin 1920, filloi studimet në Fakultetin e Letërsisë dhe Filozofisë në Universitetin e Torinos dhe më pas, në vitin 1927, mbrojti diplomën në fushën e historisë së artit me historianin e njohur A. Venturi. Gjatë viteve që ishte në Torino, krahas studimeve në universitet, Odhise Paskali gjendej çdo ditë në studion e artistit italian Rubino, ku mësoi mjeshtërinë e skulpturës, që e tërhiqte veças. U bë i njohur që me krijimet e para, kur ishte ende student. “I Urituri” është vepra e parë në skulpturë e Odise Paskalit dhe një nga kryeveprat e skulpturës shqiptare. U realizua në 1924 në Torino. Deri në 1939 vepra gjendej në Pallatin Mbretëror. Më pas u mor nga Italianët si plaçkë lufte dhe ende gjendet atje.
Për këtë vepër me vlerë vet Odise Paskali tregonte:“Jam frymëzuar nga plaku, që pashë të vdiste nga uria, në ullishtat e Vlorës, në vitet kur shqiptarët iknin nga Pogradeci, Përmeti e qytetet e tjera dhe gjenin strehim në Vlorë, nga ku kishin shpresë të kalonin në Itali. Po punoja këtë portret, që është me madhësi reale, kur nga porta që ishte gjysmë e hapur mu afrua një vajzë 5-vjeçare. Ajo u afrua te puna që po punoja dhe më pyeti:
-Ç’ka ky plak që është kështu?
-Është i uritur, i thashë, nuk ka të hajë.
Nuk tha asnjë fjalë dhe doli. Pas pak u kthye me një copë bukë në dorë dhe tha:
-Jepja ta hajë, dhe doli.
Ngela i emocionuar me copën e bukës në dorë, por me kënaqësinë se ishte një ogur i mirë për rrugën e artit që kisha zgjedhur”
Odhise Paskali qysh herët shkroi artikuj, poezi dhe tregime; përktheu novela dhe ese për artin dhe artistët. Në vitin 1929, nxori numrin e parë të revistës “Studenti Shqiptar”, të cilën e drejtoi derisa u mbyll, pas shtatë numrash. Krahas krijimeve letrare, aty botoi foto nga punimet e tij në skulpturë, si dhe nga tablotë e kolegëve artistë si: Abdurrahim Buza, Vangjush Mio, Kristaq Sotiri, etj. Në vitin 1935, nga biblioteka e njohur Argys në Tiranë u botua një libër me tri novela të përkthyera nga Odhise Paskali. Për disa vite, artisti i ri u end midis letërsisë dhe artit, ende pa e përcaktuar drejtimin e ardhshëm të krijimtarisë së tij. Viti 1928 shënon kthesën dhe përkushtimin e plotë ndaj skulpturës. Bashkia e Korçës e porositi për një monument kushtuar luftëtarëve të lirisë. Skulptura “I urituri” e kish bërë të njohur si një talent që rrezatonte dritë për artin kombëtar, ndërsa pas realizimit të monumentit “Luftëtari Kombëtar” në qytetin e Korçës (1932), Odhise Paskali do të bëhet skulptori më i njohur në Shqipëri. Në të njëjtën ditë, u përurua edhe statuja tjetër e tij “Flamurtari” në qytetin e Vlorës. Më pas u ngritën edhe tri vepra të tjera në bronz po nga Paskali: “Mihal Grameno” (Korçë, 1932), “Çerçiz Topulli” (Gjirokastër, 1934) dhe “Skënderbeu” (Kukës, 1939). Me statujat e Odhise Paskalit, disa nga qendrat në qytetet kryesore shqiptare morën një pamje të re, duke fituar edhe një identitet të tyre. Pas vitit 1927, Odhise Paskali angazhohet plotësisht në jetën artistike shqiptare dhe për disa vite do të jetë në krye të shumë veprimtarive të rëndësishme kombëtare. Në vitin 1931, bashkë me akuarelistin Qenan Mesareja, themeloi shoqërinë “Miqtë e Artit”, ku u mblodhën artistë të të gjitha fushave që jetonin në Tiranë. Po atë vit, Odhise Paskali organizoi Ekspozitën e Parë Kombëtare të Artit në Shqipëri, që u hap në Tiranë, në maj të vitit 1931. Ekspozita ndikoi edhe për themelimin e Shkollës së Vizatimit. Odhise Paskali, që në fillim, ishte një ndër mësimdhënësit kryesorë, ndërsa më vonë u caktua drejtor i saj dhe luajti rol të rëndësishëm në konsolidimin e shkollës, si dhe në zbulimin dhe përgatitjen e artistëve të rinj. Pas vitit 1944, ndaj Odhise Paskalit në fillim u mbajt një qëndrim i rezervuar. Nuk u ftua të merrte pjesë në Ekspozitën Kombëtare të Pasçlirimit, në prill të 1945-ës, meqenëse kishte realizuar më parë statujën e mbretit Zog, si dhe buste të figurave të tjera të mbretërisë. Por, duhet thënë se punimet kryesore te tij, vlerat e statujave në bronz, të ngritura në sheshet e qyteteve, e ruajtën të pacenueshme figurën e Odhise Paskalit dhe ndikuan që ai të rikthehet përsëri në art.Rifilloi krijimtarinë në skulpturë me bustet e heronjve “Misto Mame” (1948), “Vojo Kushi” (1949), që u vlerësuan midis punimeve më të bukura të atyre viteve. Më pas, realizoi disa monumente si “Partizani Çlirimtar” dhe “Ndihmë Shokut” (Përmet, 1964), “Partizani Fitimtar” (Mathausen, Austri, 1968), “Skënderbeu” (Bashkautor Janaq Paço, Andrea Mano, Tiranë, 1968), bustet “Dy Heroinat” (Gjirokastër, 1974) “Vëllezërit Frashëri (bashkautor Thoma Thomai, Tiranë, 1978), “Idriz Seferi”, (Prishtinë, 1980), etj. Në vitin 1965 realizoi variantin më të arrirë të bustit të Enver Hoxhës, që u riprodhua në qindra e mijëra kopje. Ajo u çmua si vepra që pasqyroi dhe i shëmbëllente më mirë figurës së udhëheqësit komunist të Shqipërisë. Për Odhise Paskalin u ngrit studioja e parë, më e madhe në Tiranë, për skulpturë dhe, gjatë gjithë kohës, ai ka qenë një nga artistët më të vlerësuar në Shqipëri. Studioja e tij u kthye në një shkollë për artistët e rinj, si dhe për studiuesit dhe historianët e artit, pasi Odhise Paskali ka qenë gjithashtu edhe një njohës i mirë dhe studiues i zhvillimeve artistike botërore. Punoi pak vite si drejtor i Galerisë Kombëtare të Arteve dhe në pjesën më të madhe të kohës ka qenë në krijimtari të lirë. Gjithnjë i angazhuar në realizimin e statujave dhe monumenteve. Vazhdoi të shkruante artikuj dhe ese për artin. Duhet thënë se edhe pse Odhisea jetoi në Përmet vetëm 14 vjet dhe shumicën e jetës 82-vjeçare e kaloi në Itali dhe në Tiranë, ai ishte i lidhur me vendlindjen. Përveç ecejakeve të herëpashershme pranë familjes në periudha të ndryshme para djegies së shtëpisë së tij në korrik të vitit 1943 nga fashistët, ai krijoi në vendlindje një sërë veprash, midis të cilave skulpturën e “Partizantit Çlirimtar”, punën e grupit skulpturor “Shokët” në varrezat e dëshmorëve të Përmetit; bustin e Naimit; të Nonda Bulkës dhe të Fanjo Çiçakos në qytet; bustet e vëllezërve Frashëri në sheshin para Shtëpisë Muze në Frashër, bustin e dr. Refat Frashërit etj. Kompleksin e varrezave të dëshmorëve të Përmetit, ai e plotësoi me tri figura për të përjetësuar edhe tre kushërinjtë e tij të parë (Harallamb Papa, Gaqi Vinjau e Foti Adhami). Në shtëpinë e piktorit të merituar Aristotel Papa, që është ndarë nga jeta, ndodhet edhe një bust i vëllait të tij, dëshmorit Harallamb Papa, punuar e dhuruar nga Odhisea vite më parë. Odhisea, duke iu kushtuar kryekëput krijimtarisë së tij, nuk ishte i prerë për çështje administrative. Kur u emërua drejtor i Galerisë së Arteve aty nga vitet ‘60, ai nuk kishte dëshirë as t’i vinin telefon në zyrë, pasi zilja e tij e shqetësonte dhe nuk e linte të punonte. Përveç punimeve konkrete, ai mbante shpesh shënime në formë ditari, qoftë për meditime mbi artin qoftë edhe kujtime historike, gjë që bëri të mundur, që një vit pas vdekjes së tij më 1986, të botohej libri “Gjurmë Jete”, një material në fakt i shkurtuar e i cunguar.
Odhise Paskali , modest, përsëriste shpesh:
“- Unë nuk jam skulptor në kuptimin profesional të fjalës; as jam poet në kuptimin tradicional; dhe as filozof në kuptimin shkencor të fjalës. Jam njeri. Çdo gjë njerëzore më ka tërhequr.
– Linda, jetova dhe do të vdes i varfë!”
Ka qenë anëtar i Akademisë së Shkencave, i pari për shumë vite nga fusha e arteve dhe ndër të parët artistë që mori titullin e lartë “Skulptor i Popullit”. Krijimtaria e Odhise Paskalit, ndonëse përshkohet e gjitha nga e njëjta frymë romantike, nga studiuesit ndahet në dy periudha. Në periudhën e parë, para vitit 1945 (ku veç statujave që përmendëm më lart, bëjnë pjesë edhe disa buste dhe figurina në bronz) veçohet për vlera më të spikatura artistike. Statujat dallohen për siluetat e bukura, modelim harmonik sipas konceptimit skulpturor të antikitetit klasik. Në bustet e asaj periudhe gjen trajtim më të thelluar të psikologjisë së personazheve, më shumë interpretim artistik nga autori. Me ato vlera të çmuara, Odhise Paskali përcaktohet si themelues i skulpturës realiste shqiptare. Edhe për periudhën e dytë, pas vitit 1945, ai vlerësohet midis skulptorëve më të shquar të vendit. Në disa nga krijimet e kësaj faze, vërehet pasurim i shprehjes artistike, ndërkohë që në disa të tjera gjen edhe skema pompoze të realizmit socialist, skema që kushtuan edhe skulpturën e atyre viteve, sidomos ato monumentale, ku mund të përfshijmë edhe disa punime të Odhise Paskalit. Në krijimtarinë e pasur të këtij mjeshtri, monumenti “Luftëtari Kombëtar” i Korçës, është vlerësuar si një ndër statujat më të bukura të së gjithë skulpturës shqiptare. Në zhdërvjelltësinë e figurës së luftëtarit, ndihet më shumë jetë dhe madhështi, ndërsa ritmi që krijohet nga palat e gjera të gunës, flokët e hedhura dhe lëvizja e kokës, në kontrast me lartësinë e figurës, i japin më shumë jetë dhe dinamizëm. E realizuar në përputhje me përfytyrimin popullor për luftëtarët e lirisë, ky monument, si dhe sheshi ku është vendosur, është kthyer prej vitesh në një simbol të përpjekjeve për liri. Në vitin 1986, statujën e zhvendosën në një shesh tjetër të Korçës, për të ngritur në vendin e saj monumentin e Enver Hoxhës. Por, pas vitit 1990, “Luftëtari Kombëtar” u vendos po atje ku ishte, në krye të bulevardit, ku qëndron edhe sot.
Veprat e tjera të Odhise Paskalit ndodhen në Galerinë Kombëtare të Arteve, në Muzeun Historik Kombëtar, si dhe në disa muze dhe institucione qendrore të vendit. Pas vdekjes, studioja e tij u kthye në studio-muze, ku ishin vendosur vepra origjinale, si dhe variante dhe replika në gips të disa monumenteve, statujave dhe busteve, origjinalet e të cilave ndodheshin në ambiente të tjera, në rrugë e sheshe të Tiranës dhe qyteteve të tjerë. Në studion-muze ruhej edhe arkivi i pasur i OP me shënime, dokumente dhe materiale të tjera me interes për historinë e zhvillimeve artistike në Shqipëri. Nga trazirat pas vitit 1990, studioja u dëmtua bashkë me pjesën më të madhe të veprave. Një pjesë e arkivit tani ruhet nga fondacioni “Paskali”, që u krijua nga vajza e skulptorit, studiuesja e spikatur e artit, Floriana Paskali. Pas titujve Skulptor i Popullit dhe Akademik, Odhise Paskali është vlerësuar edhe me titullin Nderi i Kombit. Emrin e tij e mban sot një shkollë arti në Pejë dhe sheshi i qytetit në Përmet. Ai ndërroi jetë në Tiranë, më 13 Shtator 1985 i nderuar dhe i përcjellë me një ceremoni madhështore nga mijëra bashkatdhetarë, adhurues të veprës së tij të pavdekshme. Skulptori i Popullit Odise Paskali është i njohur për rreth 600 vepra në skulpturë, por mbi të gjitha në krijimtarinë e vet të larmishme janë të njohura veprat:
“Monumenti i Pavarësisë, Vlora”
“Gjergj Kastrioti”, dhuruar më 1968-n qytetit arbëresh Hora e Arbëreshëve, Siçili
“I urituri”,
“KETI”,
“Malësori”,
“Luftëtari Kombëtar”, Korçë;
“Themistokli Gërmenji”, në Korçë;
“Ushtari i panjohur”,
“Partizani fitimtar” (Mathauzen, Austri) 1968;
“Naum Veqilharxhi”, bust në bronc , në Korçë;
“Monumenti i Skënderbeut në Tiranë” me bashkautorë, 1968;
“Gjergj Kastrioti (Skënderbeu)”
“Isa Boletini”
“Fan Noli”
“Onufri”
“Jeronim De Rada”
“Pashko Vasa”
“Zef Skiroi”
“Çerçiz Topulli”
“Naim Frashëri”
“Vojo Kushi”
“Migjeni”
“Enver Hoxha”
“Idriz Seferi”
“Ahmet Zogu”
e shumë vepra të tjera.
Për të gjithë ata që e kanë vlerësuar, vepra e tij mbetet një shkollë e vërtetë arti.
Këto mund te nxirrja përmbledhtas nga interneti dhe botimet për skulptorin e madh nga Admirine Peçi, Shaban Cakelli, Dashnor Kaloçi, Stilian Adhami etj. /Albert Vataj / KultPlus.com
Qeveria e Shqipërisë bëri të ditur një ditë më parë se ka vendosur që të mbyllë për një vit platformën TikTok, si pjesë e një plani për rritjen e sigurisë në shkolla.
Përmes një artikulli, “The Guardian”, raporton kërkesën e qeverisë shqiptare duke theksuar se ky vendim vjen pas vrasjes së 14-vjeçarit në Tiranë muajin e kaluar, që ngjalli frikën mbi ndikimin e mediave sociale te fëmijët.
Rama ka fajësuar mediat sociale, dhe TikTok në veçanti, për nxitjen e dhunës mes të rinjve brenda dhe jashtë shkollës, vijon The Guardian.
“Për një vit, do ta mbyllim për të gjithë. Nuk do të ketë TikTok në Shqipëri”, tha Rama.
Mbyllja e TikTok-ut pritet të shoqërohet nga vendosja e kamerave brenda dhe përreth shkollave, rregulla të reja mbi telefonat celularë gjatë orëve mësimore, me dyfishimin e oficerëve të sigurisë nëpër shkolla, si dhe me koordinim më të fortë mes tyre dhe policisë së shtetit.
“Është shumë më i fortë, është shumë më ndikues, është shumë më tërheqës ai “rrugaçi” i lagjes që e ka në telefon që quhet TikTok që ne kemi frikë që fëmija të shoqërohet me të kur del nga shtëpia. Ne TikTok do ta mbyllim për një vit”, tha sot kryeministri Rama.
Po ashtu, britanikja përmend edhe zërat kundër këtij vendimi.
“Vendimi diktatorial për të mbyllur platformën e mediave sociale TikTok … është një akt i rëndë kundër lirisë së fjalës dhe demokracisë”, citon The Guardian deputeten Ina Zhupa./ KultPlus.com
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka reaguar pas lajmit se Starlink është funksional tani edhe në territorin e Kosovës.
Ai ka thënë se ky është një hap i rëndësishëm në avancimin e infrastrukturës digjitale.
“Pas lëshimit të autorizimit nga Autoriteti Rregullativ i Komunikimeve Elektronike dhe Postare, Starlink ka filluar shërbimet satelitore të qasjes në internet edhe në Kosovë. Ky është një hap i rëndësishëm në avancimin e infrastrukturës digjitale në vend dhe ofron mundësi të shumta për qasjen në internet në çdo lokacion e cep të territorit të Republikës së Kosovës”, ka shkruar Kurti./ KultPlus.com
22 dhjetori është dita e solsticit dimëror, që shënon hyrjen në stinën astronomike, stinë më të ftohtë të vitit.
Solstici ka ndodhur në orën 5:48 të mëngjesit. Kur flitet për solsticin dimëror nënkuptohet momenti kur dielli arrin distancën e tij maksimale këndore në lidhje me ekuatorin tokësor. Ky fenomen kushtëzon orarin e perëndimit. Solstici dimëror është në fakt dita më e shkurtër e vitit dhe nata më e gjatë e 2015-s.
Solstici dimëror dhe ai veror janë dy ditë në të cilat hemisfera veriore dhe ajo jugore marrin respektivisht minimumin dhe maksimumin e rrezatimit diellor. /KultPlus.com
Në natën e tretë të Fest 63, në ‘Natën e Nostalgjisë’, është krijuar një emocion i veçantë, kur Festivali i Këngës është përshëndetur nga Parashqevi Simaku, e cila për vite me radhë ka shkruar historinë e këtij eventi mbarëkombëtar, duke fituar edhe dy çmime të para.
Vajza që bëri shumë artistë të ëndërronin për magjinë e skenës së Festivalit të Këngës ndër vite, ka përshëndetur nga Nju-Jorku, duke shprehur dëshirën e saj për të qenë edhe ajo në këtë skenë, ashtu si dekada më parë. Ajo u dërgoi “puthje” 30 konkurruesve në garë.
“Përshëndes Festivalin e 63-të të Këngës në Radio Televizion. Do të doja të isha aty. Herën e fundit që kam qenë aty këndova një këngë të bukur në vitin 1999, që quhet “Dëgjoma këngën”. Një puthje për të gjithë ju, konkurrentët e Festivalit të 63-të”, tha Simaku.
Ka qenë biznesmeni Elton Ilirjani, i cili e ka shoqëruar divën e muzikës shqiptare, siç e vlerësoi ai Parashqevi Simakun.
Simaku është një nga personalitetet e muzikës shqiptare, e cila ka gdhendur emrin e saj jo vetëm në muzikën e lehtë dhe atë qytetare shqiptare, por edhe në skenën e Festivalit të Muzikës, që organizohet prej 63 vitesh nga Radio dhe Televizioni Shqiptar.
Parashqevi Simaku ka fituar dy çmime të para në Festivalet e Muzikës: Në 1985 me këngën“Në moshën e rinisë”, kompozuar nga Vladimir Kotani me tekst të Arben Dukës, si dhe në vitin 1988 me këngën“E duam lumturinë”, me muzikë të Pirro Çakos dhe tekst të Agim Doçit.
Parashqevi Simaku lindi në vitin 1966 në qytetin e Kavajës dhe më pas u shpërngul në Durrës. Që në moshë të vogël, ajo u spikat nga kompozitorët më të njohur të momentit në atë kohë në Shqipëri.
Parashqevia këndoi në shumë festivale dhe Koncerte të Pranverës. Pas vitit 1991 ajo u largua drejt SHBA-së, ku edhe ka krijuar jetën e saj. /rtsh.al/ KultPlus.com
Përgjatë stinës së dimrit muzeu “Kadare” në qytetin e Gjirokastrës vazhdon të mirëpresë vizitorë, por edhe të shërbejë si qendër e organizimit të aktiviteteve kulturore dhe artistike.
Tashmë shtëpia e lindjes së korifeut të letrave shqipe është pikë referimi jo vetëm për turistët por edhe shkrimtarët dhe studiuesit, të cilët promovojnë libra dhe botimeve të ndryshme.
“Edhe pse jemi ne sezonin e dimrit banesa “Kadare” vazhdon të ketë jo vetëm turistë, por edhe aktivitete të shumta kulturore, sot kemi fatin që të kemi promovimin e dy shkrimtarëve të njohur Shpëtim Emiri dhe Ksenofon Krisafi, gjatë gjithë kohës këtu janë bërë aktivitete sidomos sezonin e dimrit dhe do të vazhdojnë të bëhen aktivitete të tilla ku në bazë të tyre kanë kulturën”,-tha Alban Matushi, përgjegjës i muzeut “Kadare”
Studiuesi Ksenofon Krisafi ka përmbledhur në një libër kujtimet e ish-mësuesve dhe ish-nxënësve të gjimnazit “Asim Zeneli” në 100-vjetorin e çeljes së kësaj shkolle botim që u promovua në mjediset e Muzeut “Kadare”.
“Unë kam patur rastin të jem marrë me disa funksione të caktuara dhe kam takuar njerëz të ndryshëm nga të gjitha vendet e botës dhe sa ju thoja që jam shqiptar nga Ismail Kadareja me thonin kështu që të vish tek shtëpia e Ismail Kadaresë të vish tek ky tempull i veçantë që përfaqëson një vatër të rëndësishme kulture, qytetarie emancipimi”,-tha Alban Matushi.
Aktivitete kulturore që zhvillohen në Muzeun “Kadare” promovojnë jetën dhe aktivitetin e shkrimtarit të njohur por shërbejnë edhe për gjallërimin e jetës kulturore në qytetin e gurta në stinën e dimrit.
“Mendoj se këto aktivitete i shërbejnë të gjithëve, i shërbejnë edhe banesës Kadare që është në funksion të turizmit, promovimit të tij por edhe vetë autorëve që kjo banesë e Kadaresë ju krijon mundësin e një aktiviteti sa më të mirë dhe sa më të pranueshëm për gjithë letrarët”, tha Matushi.
Shkrimtari Ismail Kadare u nda nga jeta në fillim korrikun e këtij vitit ndërsa një pjesë të rëndësishme të veprës letrare ai ja ka dedikuar vendlindjes, qytetit të Gjirokastrës.
Muzeu Kombëtar i Fotografisë “Marubi” në bashkëpunim me Gallerie d’Italia Muzeu i Intesa Sanpaolo-s kanë hapur pasditen e djeshme ekspozitën “Eveningside. Gregory Crewdson” kuruar nga Jean-Charles Vergne.
Ekspozita e një prej fotografëve amerikanë më në zë, vjen për herë të parë në Shkodër dhe u bë e mundur falë mbështetjes së Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit.
Drejtori i Muzeut “Marubi”, Luçjan Bedeni thekson se “hapja e ekspozitës Eveningside e fotografit me famë botërore Gregory Crewdson shënon një ngjarje të rëndësishme për skenën e fotografisë në Shqipëri. Sjell në vëmendje që ky autor është ekspozuar në muzeumet më prestigjioze në New York në The Museum of Modern Art – MoMa, Guggenheim Museum, Whitney Museum of American Art, në Londër në Victoria and Albert Museum, në Vjenë në Albertina Museum, në Torino në Gallerie D’Italia, në Arles në festivalin Rencontres de la photographie dhe aktualisht në Shqipëri në Muzeun Kombëtar të Fotografisë “Marubi””.
Sipas tij, realizimi i kësaj ekspozite në Muzeun Marubi rikonfirmon edhe njëherë seriozitetin e institucionit ndër vite dhe programit të një niveli sikur homologët e tjerë në Evropë.
Ekspozita prezanton vepra nga tre seritë e krijuara midis viteve 2012 dhe 2022.
Të parashikuara si një trilogji, ato paraqesin një pasqyrë unike në një dekadë krijimtarie dhe zbulojnë dy boshtet qendrore – intime dhe politike – të universit që e ka paraqitur Gregory Crewdson si një nga figurat kryesore të fotografisë.
Gregory Crewdson, gjatë tre dekadave të fundit ka mishëruar një portret të Amerikës së Mesme, atë Amerikë të periferisë me gardhe të drunjta që sodit me sy të stërhapur shkëlqimet e një ëndrre të venitur, e cila prej kohësh është e zbehur dhe e fishkur.
Drejtor i përgjithshëm i Gallerie d’Italia, Michele Coppola është shprehur lidhur me hapjen e kësaj ekspozite në Shkodër: “ Puna me fotografët më të rëndësishëm të botës përmes komisionimit të veprave që trajtojnë tematika bashkëkohore, nënkupton shtrirjen e projektit të Muzeut të Intesa Sanpaolo-s, Galleria d’Italia përtej kufijve të vendit. Në këtë kontekst, ekspozita Eveningside, fillimisht prezantuar në Torino me pas në Francë dhe Finlandë, tani ka mbërritur në Shqipëri. Kjo iniciativë nxit një dialog ndërkombëtar që merr shkas nga bashkëndarja e imazheve të jashtëzakonshme të Gregory Crewdson”./atsh/ KultPlus.com
Specialistët e Muzeut dhe Arkeologjisë përfunduan me sukses trajnimin e parë për fotografimin me teknikat e avancuara RTI (Reflectance Transformation Imaging).
Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja e cilësoi këtë si një hap të rëndësishëm për digjitalizimin e trashëgimisë kulturore në Butrint.
Ky trajnim është pjesë e projektit EXPA, që synon ngritjen e kapaciteteve për digjitalizimin e pasurive kulturore në sitet e trashëgimisë dhe muzetë kombëtarë, theksoi Gonxhja.
Ministri nënvizoi se, me pajisjet që tashmë kanë në dispozicion, ekspertët do të mund të dokumentojnë dhe promovojnë pikat kyçe të sitit arkeologjik në Butrintit, duke i ofruar publikut dhe komunitetit shkencor qasje më të gjerë në këtë thesar historik./atsh/ KultPlus.com
“The New York Times” ka botuar, të hënën e 10 qershorit 1929, në faqen n°5, një shkrim asokohe rreth figurës së Mbretit Zog I, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Mbreti Zog punon 18 orë në ditë
Burimi : The New York Times, e hënë, 10 qershor 1929, faqe n°5
Sovrani shqiptar bën pushime 10-minutëshe çdo 2 orë nga ora 6 e mëngjesit deri në mesnatë
Ai luan me shqiponjat
Monarku i ri shpjegon se zogjtë e mëdhenj janë simbole të lirisë, ashtu si në Amerikë
Tiranë, Shqipëri, 9 qershor (AP). — Mbreti Zog I, sovrani i vetëshpallur i Shqipërisë, edhe pse në fron më pak se një vit, ka fituar titullin monarku më punëtor në botë.
[Javën e kaluar Mbreti Zog nxori një dekret që të gjitha familjet myslimane në Shqipëri të heqin dorë nga përdorimi i qyteteve në lidhje me emrat e tyre dhe të adoptojnë sistemin evropian të emrave të familjes. Në përputhje me dekretin, ai hoqi shkronjën “u” nga emri i tij.]
Tetëmbëdhjetë orë punë të angazhuara në ditë, me vetëm dhjetë minuta ushtrim çdo dy orë i izoluar në pallatin e tij me gëlqere të bardhë, përbën, sipas tij, një ditë të zakonshme pune.
Burimi : The New York Times, e hënë, 10 qershor 1929, faqe n°5
Mbreti ngrihet me shqiponjat e malit në orën 6 të mëngjesit. Ai pi një filxhan kafe turke, thith një cigare dhe zhytet menjëherë në punë. Me përjashtim të një vizite disa minutëshe te mamaja e tij, me të cilën është shumë i lidhur, ai nuk del kurrë nga zyra e tij deri në mesnatë. Devijimi i tij i vetëm është loja e herëpashershme me qentë e tij të preferuar në parkun e mbikqyrur të pallatit.
Në mbrëmje, puna e gjatë sovranit ndërpritet vetëm kur mbreti dëgjon meloditë e tij të preferuara amerikane në gramafonin e tij amerikan, të cilin ministri Hart ia dhuroi atij.
Miqtë e monarkut shqiptar thonë se atij i mungon aftësia për të deleguar detyra të tjerëve, madje edhe ministrave të tij. Prandaj, ai këmbëngul që të bëjë gjithçka personalisht dhe të drejtojë vendin praktikisht me dorën e vetme.
Megjithëse qeveris Shqipërinë i vetëm, ai nuk ka pamjen e një diktatori.
Tiparet e tij të buta, hunda e tij akuiliane, goja e tij delikate, flokët e tij biondë, mustaqet e tij të vogla gështenjë, dinjiteti i tij i mrekullueshëm dhe pamja e tij e rezervuar aristokratike sugjerojnë më tepër një fisnik francez ose austriak që nuk i është dashur kurrë të djegë dorën ose vetullat në punën e përditshme.
Megjithatë, sovrani më i ri i Evropës nuk është mbret diletant apo sallonesh. Ai drejton një million nënshtetasit e tij me një dorë të fortë dhe të papërkulur, por të drejtë dhe i jep mbretërisë një shembull të shkëlqyer me mundin e tij të pandërprerë.
Burimi : The New York Times, e hënë, 10 qershor 1929, faqe n°5
Ndonëse Mbreti Zog u shndërrua pothuajse brenda natës nga mbështetësit e tij nga një kryetar i zakonshëm fisnor i rrethit të tij të lindjes në pushtetin dhe lavdinë e një monarku, ata që kanë privilegjin ta takojnë atë, mahniten nga sjelljet e tij mbretërore, hijeshia e tij e kudondodhur, hiri dhe përzemërsia e tij.
Kur korrespondenti i The Associated Press vizitoi sot pallatin, ai gjeti Mbretin duke përkëdhelur dhe duke luajtur me një grup shqiponjash të mëdha malore, të cilat i zbuti vetë.
“Meqenëse Shqipëria është një vend me shkëmbinj dhe maja të larta, — tha Mbreti duke buzëqeshur dhe në një gjermanishte të shkëlqyer, — ne këtu kemi pothuajse po aq shqiponja sa ju keni harabela në Amerikë. Ashtu si shqiponjat në mbarë botën”, vazhdoi ai, “shqiponja shqiptare është krenare, sfiduese, e guximshme dhe e pavarur. Prandaj, ne e bëmë atë simbol të lirisë sonë kombëtare, ashtu si Shtetet e Bashkuara. Njerëzit e mi m’i sjellin ato në një numër të madh si dhurata që tani kam mjaftueshëm për t’i eksportuar disa në Amerikë.”
Duke qeshur, mbreti shtoi :
“Por e di që populli amerikan tashmë ka mjaft shqiponja dhe liri të mjaftueshme.”/ KultPlus.com
Shkencëtarët bënë një zbulim të madh këtë vit lidhur me Stonehenge – një nga misteret më të mëdha të njerëzimit.
Një ekip studiuesish ndanë prova në gusht duke sugjeruar se Guri i Altarit, një monolit ikonë në zemër të Stonehenge, u transportua qindra milje në vendin në Anglinë jugore gati 5000 vjet më parë nga ajo që tani është Skocia verilindore.
Vetëm një muaj më vonë, një raport i udhëhequr nga të njëjtët ekspertë përjashtoi mundësinë që guri të vinte nga Orkney, një arkipelag në brigjet verilindore të Skocisë që është shtëpia e vendeve neolitike nga ai hark kohor dhe kërkimi për pikën e origjinës së monolitit vazhdon, shkruan CNN, transmeton Klankosova.tv.
Tani, kërkimi i bazuar në dy studimet e mëparshme sugjeron se Stonehenge mund të jetë rindërtuar në Angli rreth viteve 2620 deri në 2480 para Krishtit për të ndihmuar në bashkimin e britanikëve të lashtë ndërsa të ardhurit e ardhur nga Evropa. Studimi i ri, i botuar të enjten në revistën Archeology International, zbulon gjithashtu se si njerëzit neolitikë mund të kenë lëvizur bllokun 13,227 paund (6 metrikë ton) mbi 700 kilometra nga ku e kishte origjinën.
Cila është arsyeja e festimit të “qytetarëve”?! Ç’kanë për të festuar?!
Nga mirësia dhe begatia me të cilën karakterizohet vendi, kanë ikur qindra mijëra qytetarë nga shteti i tyre i pavarur.
Çdo kush që ka mundësi, ikën për shërim jashtë vendit.
Çdo kush që ka mundësi financiare, investon jashtë vendit.
Çdo kush që do të ndjejë sadopak qytetari, ikën jashtë vendit.
Çdo kush që ka mangësi qytetarie, e shijon të rrojturit në anakri totale, në zemër të vendit, dhe është pjesë e popullatës shumicë.
Çdo kush që ka ambicije të shndërrohet nga një person anonim në personalitet të respektuar, bëhet hoxhë. Një vend që ka më shumë respekt për një klerik se për një akademik, e ka epilogun të ditur.
Edhe unë do të doja të blija një fishekzjarre, të ndizja, të festoja?!…Instalimin e pashmangshmërisë së ndryshimit?…Instalimin e pandëshkueshmërisë?…Mungesën e meritokracisë?…
Qytetarët e festojnë primitivizmin e tyre dhe sasinë e madhe të marrisë me të cilën karakterizohen, me sasinë e shpërthimit të mjeteve piroteknike. Trimërinë tonë, s’ka njeri, t’a mohoj. Jemi dëshmitarë të trimërisë tonë – plasëse.
Kur ra pushka e parë, një çerek shekulli më parë, ishim mbi një million nga një million e gjysëm, që e lam vendin tonë ”të shenjtë” me shpejtësinë e zërit. Ne ishim dëshmitarë të poshtrimit.
Kur, në pranverën e vitit 1795, Prusia, Spanja dhe Holanda nënshkruan Paqen e Baselit me Republikën Franceze, ky akt shënoi një moment të rëndësishëm për stabilitetin e brishtë institucional që Franca kishte arritur pas Revolucionit të vitit 1789. Një mbështetës i zjarrtë i kësaj iniciative ishte Immanuel Kant, filozofi i madh gjerman dhe një nga figurat kryesore të Iluminizmit. I njohur për veprat e tij madhore si Kritika e Arsyes së Kulluar (1781) dhe Kritika e Gjykimit (1790), Kant-i kishte ndikim të jashtëzakonshëm në qarqet intelektuale të Evropës.
Revolucioni Francez dhe ndikimi mbi Kant-in
Kant e shihte Revolucionin Francez si një shenjë shprese për përparimin e njerëzimit, pavarësisht teprimeve dhe dhunës që e shoqëroi. Ai e admironte shpalljen e Deklaratës së të Drejtave të Njeriut dhe të Qytetarit të vitit 1789, e cila njohu barazinë e të gjithë njerëzve dhe lirinë e mendimit.
Ky ishte një moment historik që reflektonte aspiratat e Iluminizmit për emancipimin intelektual dhe shoqëror. Kant-i, ndonëse një “spektator për së largu” që nuk e kishte braktisur kurrë qytetin e tij të lindjes, Königsberg (sot Kaliningrad), ndjeu një lidhje të thellë me idealet që frymëzuan revolucionin.
Një propozim për paqen e përjetshme
Në vitin 1795, Kant botoi traktatin e tij të famshëm Për Paqen e Përjetshme, një vepër që fillimisht u konsiderua si jo madhore, por që sot vlerësohet si një prej punimeve të tij më me ndikim. Traktati nuk ishte thjesht një reflektim mbi konfliktet e kohës, por një propozim i guximshëm dhe i detajuar, se ç’mund të bëhej që të parandalohej lufta në të ardhmen.
Sipas Kant-it, njerëzimi mund të krijonte kushte për paqe të qëndrueshme duke përvetësuar një qasje racionale dhe morale në marrëdhëniet midis shteteve. Duke e krahasuar me kontratën sociale që i lejonte individët të bashkëjetonin, Kant argumentoi se, edhe shtetet mund të krijonin një “federatë” që të garantonte bashkëpunimin dhe shmangien e konflikteve.
Tre shtyllat e paqes sipas Kant-it
Për të arritur paqen e përjetshme, Kant identifikonte tri kushte kryesore:
Qeverisja republikane: Kant besonte se shtetet republikane, të bazuara në liri, ndarjen e pushteteve dhe sundimin e ligjit, ishin më të prirura për të shmangur luftërat. Ai e shihte republikën si një formë qeverisjeje që inkurajonte respektin ndaj individëve dhe paqen.
Një federatë e shteteve të lira: Kant propozoi krijimin e një federate midis shteteve të pavarura, të cilat do të bashkëpunonin për të zgjidhur konfliktet përmes dialogut dhe jo dhunës.
Të drejtat e mikpritjes: Kant theksoi rëndësinë e respektimit të të drejtave të të huajve dhe sigurimin e mikpritjes në territoret e shteteve. Ky parim ishte një hap i guximshëm drejt ndërtimit të një bashkëjetese globale.
Këto ide ishin thellësisht novatore për kohën dhe reflektuan ndikimin e Revolucionit Francez mbi mendimin e Kant-it. Ai i shihte republikat si mjedisin ideal për zhvillimin e një paqeje të qëndrueshme.
Një reflektim mbi luftën dhe paqen
Kant-i e konceptonte paqen jo si mungesë të përkohshme të luftës, por si një proces të vazhdueshëm që duhej të mbështetej në arsye dhe moral. Ai shkruante: “Vepro sikur paqja të ishte e mundur,” duke theksuar se, pavarësisht sfidave, njerëzimi duhet të vazhdojë të punojë drejt një bote më të drejtë dhe më të sigurt.
Për Kant-in, paqja nuk ishte një ideal utopik, por një qëllim i arritshëm përmes hapave të vegjël dhe të vazhdueshëm. Ky vizion ishte i lidhur me qasjen e tij racionale ndaj historisë dhe potencialit të njerëzimit për të përparuar drejt civilizimit.
Një trashëgimi e gjallë
Puna e Kant-it për paqen ka lënë një trashëgimi të thellë në mendimin filozofik dhe politik. Ndërkombëtarizmi, idetë për bashkëpunimin midis shteteve dhe respektimi i të drejtave të njeriut mbeten shtylla të rendit global sot. Në një botë që shpesh duket e zhytur në konflikte, vizioni i Kant-it vazhdon të frymëzojë ata që besojnë në fuqinë e arsyeve dhe dialogut.
Siç shkruan filozofi italian Antonio Gargano: “Paqja nuk është një triumf i plotë i arsyes mbi natyrën, por një udhërrëfyes që na drejton drejt moralitetit dhe racionalitetit.” / bota.al/ KultPlus.com
Edvard Kocbek (1904 – 1981), poet dhe partizan slloven.
NUK KAM BËRË LOJË ME FJALË
Nga Edvard Kocbek
Nuk kam bërë lojë me fjalë
që kanë kuptim, tash do të doja ta dorëzoj veten
në lojëra të rrezikshme fjalësh që nuk nënkuptojnë asgjë
dhe janë mister edhe për vetveten. Liria është
liria e tmerrshme e asgjësë. Cilën anë
do ta zgjedh tash që ka ardhur momenti
vendimtar? Deri tash kam luajtur, por tash e tutje,
i fshehur në tokë, do të shqiptoj
fjalë të panjohura përmes epokash, mbase
përmes përjetësisë…
Shënim biografik
Më 1951 Kocbek kishte botuar librin me novela ‘Strah in pogum’, e cila ishte sulmuar egërsisht nga establishmenti dhe përdorur si pretekst për përjashtimin e tij nga jeta publike. Rreth një decenie jeton i papunë dhe pa mundur të botojë asgjë. I bëhen presione të ndryshme psikologjike: shtëpia e tij e lindjes në Sveti Jurij demolohet pa asnjë shkak; gjatë një shëtitjeje me familjen ia zhdukin arkivin personal; iamzhet e tij zhduken nga fotografitë zyrtare të manifestimeve partizane dhe të pasluftës. Gjatë kësaj periudhe të heshtjes së detyruar përkthen autori si Balzac, Mauriac, Maupassant dhe Saint-Exupéry.
Në vitet e para të të gjshtëdhjetave, pas rënies së ndikimit të Edvard Kardelit, armikut kryesor të poetit në brendinë e establishmentit komunist slloven, i lejohet të botojë, madje edhe fiton çmime të rëndësishme letrare; sidoqoftë vazhdon të mbikëqyret dhe t’i bëhen presione psikologjike.
Përkthehet në shumë gjuhë të huaja.
Më 1975 revista letrare sllovene e Triestes, ‘Zaliv’, boton një intervistë, të redaktuar nga shkrimtarët me origjinë nga pakica sllovene në Itali, Boris Pahor dhe Alojz Rebula, ku e dënon në mënyrë eksplicite masakrën e ‘domobrancëve’, pra vrasjen e rreth 12.000 milicianëve sllovenë në fund të LIIB. Intervista shkakton tërmet në Jugosllavinë komuniste dhe një fushatë sistematike të përgojimit kundër poetit. Kecbek do të ndihet më i sigurt vetëm pas intervenimit të fituesit të çmimit Nobel Heinrich Böll, mik i poetit, i cili e denoncon publikisht keqtrajtimin psikologjik që po i bëhej poetit.
Ndikimi i Kecbekut në letërsinë sllovene është tejet i madh. Fillimisht ndër ta edhe Boris Pahor. Por Kocbek bëhet figurë qendrore vetëm në vitet gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë, duke u bërë referenca kryesore letrare dhe morale e gjeneratës së re të shkrimtarëve si Drago Jančar, Tomaž Šalamun, Dane Zajc, Jože Snoj, Dominik Smole, Gregor Strniša. (Wikipedia).
***
Poezi që kemi sjellë këtu është një papërfunduar, në të cilën poeti kishte qenë duke punuar në ditët e fundit të jetës së tij.
Megjithëse tingëllon si një poezi fatthënëse, e përforcuar sigurisht nga pjesa e parë e vargut të tetë «i fshehur në tokë», që do të sugjeronte se poeti tash e tutje do ta bëjë atë lojë fjalësh, të dëshiruar me aq zjarr, nga varri, është thjesht një zgjerim, ose rirrëfim, rikonfirmim, i domethënies së vërtetë të poezisë: kumbim «përmes epokave», «mbase përjetësisë».
Në të vërtetë, do të mund të lexohej edhe si referencë në të kaluarën e tij të dhimbshme, ku ishte heshtur, keqtrajtuar përndjekur dhe për rrjedhojë, në vetminë e tij, do të ketë bluar (po bluan dhe do të bluajë) në mendje fjalët më të panjohura, që do ta mposhtin sistemin keqdashës dhe do të ushtojnë në përjetësi.
/Marrë nga: Nothing Is Lost: Selected Poems (Princeton, Oxford: Princeton University Press, 2004) /Gazeta Express/ KultPlus.com
