Nga Albert Vataj
Më 23 shkurt të vitit 1855, në moshën 77-vjeçare, Carl Friedrich Gauss i dorëzohet vdekjes. Një atak në zemër e ndau nga jeta gjeniun e matematikës, por nuk ndali udhën e tejçuar prej tij. Dy persona lëxuan elegji në varrimin e lamtumirës, dhëndri i tij, Heinrich Ewald dhe Wolfgang Sartorius von Waltershausen, i cili ishte mik i ngushtë dhe biograf i matematikanit. Truri i Gausit u ruajt dhe u studiua nga Rudolf Wagner.
Kishte vdekur një mëndje e ndritur, një vullnet që s’reshti së blaturia shkencës çfarë kishte më të shtrenjtë. Netët e gjata dhe ditët e pambarimta i shterrën këtij talenti jetën si sublime e sakrificës së dijes dhe shkencës.
Shumë jetë i përcaktojnë yjet, shumë yje shndrijnë përgjithmonë në kërshërinë ngazëdhyese të njeriut. Eshtë fati ai që e thotë fjalën predikuese të besimit te mrekullitë, dhe fjalën e fundit gjithnjë e thotë historia, fjalën që mbeten edhe sot kushtuese. Bota dhe kohërendja ka parakaluar pëmes shumë faktesh dhe befasishë për të mbërritur deri në ditët tona si një dëshmim i pamohueshëm i të vërtetave të mëdha të mendimeve gjeniale, të cilët shkruan faqe të rëndësishme të qytetërimit. Padyshim një prej këtyre faqeve përshkruan përmbledhtaz jetën dhe veprën e një gjeniu, një mendje të jashtëzakonshme, atë të Carl Friedrich Gauss.
Më 30 prill 1777 u lind i madhi, befasia e matematikës, Carl Friedrich Gauss. Ai mori përkufizuesen e meritimit të përgjithmonshme, “Princi i Matematikës”.
Gauss ishte një matematikan gjerman dhe shkencëtar që ndihmoi dukshëm në shumë fusha, duke përfshirë teorinë e numrave, analizën, gjeometrinë diferenciale, gjeodezinë, elektrostatikën, astronominë dhe optikën. Gaussi pati një ndikim të shquar në shumë fusha të matematikës dhe shkencës dhe është rradhitur pranë Ojlerit, Njutonit dhe Arkimedit, si një nga matematikanët më të mëdhenj të historisë.
Nëna e tij ishte analfabete dhe kurrë nuk e regjistroi datën e lindjes së Gaussit. Ajo mbante mend vetëm se ai kishte lindur në ditë të mërkurë, tetë ditë para Festës së Ngjalljes, e cila në vetvete ndodh 40 ditë pas Pashkëve. Gaussi më vonë do ta zgjidhte këtë mister për ditëlindjen e tij në kontekstin e gjetjes së datës së Pashkëve, duke nxjerrë metoda për të llogaritur datën në vitet e kaluara dhe të ardhme. Ai u pagëzua dhe konfirmua në një kishë pranë shkollës që ai ndoqi si fëmijë.
Në moshën 7-vjeçare, Carl Friedrich Gauss filloi shkollën fillore dhe mundësitë e tij të jashtëzakonshme u konstatuan pothuajse menjëherë. Mesuesi i tij, Buttner dhe ndihmësi i tij, Martin Bartels, u habitën kur Gaussi mblodhi shumën 1-100 në çast nga diktimi me arësyetimin se shuma ishte 50 çifte numrash, ku çdo çift numrash e kishte shumën 101 (1+100=101, 2+99=101 e kështu me rradhë). Ai e bëri këtë duke mblodhur shifrën e parë me të fundit brenda qindëshit, pastaj të dy me të parafundit dhe vazhdoi kështu, duke ruajtur gjithnjë përfundim që kishte edhe shuma e kërkuar. Për mësuesin ky ishte zbulim tërhoqi vëmendjen e autoriteteve të kohës. Gaussi u dallua në studime mëtejshme dhe me aftësitë e tij të rralla në majat më të larta shkencës.
Aftësitë intelektuale të Gaussit tërheqën gjithashtu vëmendjen e Dukës së Braunschweig, i cili e dërgoi atë në Kolegjin Carolinum, të cilin ai e ndoqi në vitet 1792-1795, dhe në Universitetin e Göttingenit 1795-1798. Kur ishte në universitet, Gaussi në mënyrë të pavarur rizbuloi disa teorema të rëndësishme. Zbulimi i madh i tij ndodhi në vitin 1796 kur ai tregoi se çdo poligon i rregullt me një numër primar brinjësh (dhe, rrjedhimisht, edhe ato poligone me numër brinjësh që është produkt i një numri primar me një një numër në katror) mund të ndërtohen me një kompas dhe një vizore. Ky ishte një zbulim i madh në një fushë të rëndësishme të matematikës; problemet e ndërtimit kanë angazhuar matematicienët që nga kohët e grekëve të lashtë, dhe ky zbulim e çoi përfundimisht Gaussin që të zgjedhë matematikën në vend të filologjisë si karrierë. Gaussi ishte aq i kënaqur me këtë rezultat sa që ai kërkoi që një heptadecagon i rregullt të gdhendet në gurin e varrit të tij. Gurgdhendësi nuk pranoi, duke deklaruar se ndërtimi i tij ishte i vështirë dhe në thelb do të duket si një rreth.
Në 1795 Gaussi u largua nga Brunswick për të studiuar në Gottingen University. Mesuesi i Carl Friedrich Gauss ishte Kaestner. Miku i tij i vetëm midis nxënësve ishte Farkas Boljait. Ata u takuan në 1799 dhe ndenjën me njëri-tjetrin për shumë vite. Gaussi u kthye në Brunsëick, kur ai mori një diplomë në 1799. Pasi Duka kishte rënë dakort të vazhdonte ti jepte bursë Gaussit, ai kërkoi që Gaussi të paraqiste një dezertacion për doktoraturë në Universitetin Helmstid. Me bursën e tij për ta mbështetur atë Gaussi nuk kishte nevojë për të gjetur një punë. Ai botoi librin Disquisitiones Arithmeticae (Hulumtime Matematike) në verën e vitit 1801. Kanë qenë 7 seksione, por pjea e fundit i është kushtuar vetëm teorisë së numrave.
Veprat
Ne 1801 Gaussi boton Disquisitiones Arithmeticae. Është studimi i parë sistematik mbi teorinë e numrave. Influenca e librit të Gaussit qe e pamasë, dhe dëshmohet nga fakti që shumica e librave mbi subjektin akoma ndjekin përqasjen e tij. Reference: “The Mathematics of Ciphers, Number Theory and RSA Cryptography”, S.C.Coutinho.
“Legjendat” dhe të vërtetat
Ekzistojnë shumë histori për këtë gjeni. Thuhet se dhuntitë e tij të para u shfaqën kur ai ishte vetëm 3 vjeç. Në këtë moshë Gaussi i vogël korrigjoi një gabim në veprimet e të atit, kur ai po bënte disa llogari të shpenzimeve familjare. Tjetër histori e famshme e Gaussit, që mbeti njëkohësisht si shpërthimi i kësaj befasie, ishte ajo e shkollës. Gaussi ishte shumë fëmij i prapë, gjatë mësimit ngaqë ishte sjellë keq, mësuesi i tij i matematikës i dha si ndëshkim të mblidhte numrat nga 1 tek 100. Gaussi e gjeti zgjidhjen menjëherë për habinë e mësuesit të tij. Kështu lindi e ashtuquajtura “Metoda e Gaussit”, e cila konsiston në mbledhjen e numrave periferikë:1+100;2+99 etj. Formoheshin 50 çifte ku shuma e secilit çift ishte 101. Që këtej 50×101=5050. Sidoqoftë dyshohet për vërtetësinë e kësaj historie. Gjithashtu thuhet se Gaussin e ndërprenë njëherë në zgjidhjen e një problem sepse gruaja e tij ishte duke vdekur. Ai ka thënë “Thuaji të presë një minutë, sa ta mbaroj”
Nga jeta e gjeniut
*** Gaussi, që i vogël, kishte mësuar shumë djallëzi për të vënë në lojë njerëzit. Për mësuesit e tij, që përveç matematikës merrej edhe me poezi ai u thoshte shokëve:
– Mësuesi ynë është një matematikan i madh për poetët dhe një poet i madh për matematikanët.
*** E pyetën një herë Laplasin se kush ishte matematikani më i madh i Gjermanisë.
– Është Ptaf, – u përgjigj Laplasi.
– Si? – i tha bashkëbiseduesi, – po unë mendoja se ishte Gaussi.
– Ah, po, – thirri Laplasi, – po Gaussi është matematikani më i madh i Evropës./ KultPlus.com
Pikërisht në këtë vit daton koha kur Bibla e Gutenbergut do të gjente një shtëpi të re dhe ajo është Biblioteka Publike e Nju Jorkut, ku gjendet atëditë e sot e ekspozuar. Kjo kryevepër mbamendet të jetë e blerë nga James Lenox më 1847, ajo ishte kopja e parë që mori nënshtetësi amerikane.
Fati nuk i priu Johannes Gutenberg, edhe pse zgjodhi një libër të shenjtë për të sfiduar në këtë sipërmarrje të gjëmimshme. Johannes Gutenberg edhe pse është quajtur figura më me ndikim të mijëvjeçarit të fundit, ai qëndron si një nga pikëpyetjet e mëdha të historisë. Dijetarët nuk e dinë se kur ka lindur, nëse është martuar apo ka fëmijë, ku është varrosur apo edhe si dukej. Pothuajse të gjitha informacionet rreth Gutenbergut vijnë nga dokumentet ligjore dhe financiare, dhe këto tregojnë se shtypja e Biblave të tij ishte një çështje veçanërisht e trazuar. Sipas një dokumenti të vitit 1455, partneri i biznesit të Gutenberg, Johann Fust, e paditi atë për kthimin e një shume të madhe parash të huazuar për të ndihmuar në prodhimin e Biblave të tij. Gutenberg e humbi gjyqin dhe vendimi përfundimtar përcaktoi që ai duhej t’i dorëzonte pajisjet e tij të printimit dhe gjysmën e Biblave të kompletuara te Fust, i cili vazhdoi t’i shiste ato së bashku me një nga ish-asistentët e Gutenbergut, Peter Schoeffer. Gutenberg u çua në shkatërrim financiar. Më vonë ai hapi një shtypshkronjë të dytë, por nuk ka gjasa që ai të largonte ndonjë fitim nga vepra e tij më e famshme.
Duke studiuar madhësinë e rezervës së letrës së Gutenbergut, historianët kanë vlerësuar se ai prodhoi rreth 180 kopje të Biblës së tij gjatë fillimit të viteve 1450. Kjo mund të duket e vogël, por në atë kohë kishte ndoshta vetëm rreth 30,000 libra në të gjithë Evropën. Spërkatja që bënë Biblat e Gutenbergut është e dukshme në një letër që Papa Piu II i ardhshëm i shkroi kardinalit Carvajal në Romë. Në të, ai shpreh me zemërim se Biblat janë «shumë të pastra dhe të sakta në shkrimin e tyre dhe pa gabime, siç Shkëlqesia Juaj mund të lexojë pa mundim pa syze». Falë cilësisë së tyre të dukshme, Biblat u shitën të gjitha përpara se Gutenberg dhe Fust të kishin mbaruar shtypjen e tyre. Disa kopje supozohej se shkonin për rreth 30 Florina – një shumë e madhe në atë kohë.
Shumica e Biblave të Gutenbergut përmbanin 1286 faqe të lidhura në dy vëllime, megjithatë pothuajse asnjë dy nuk është saktësisht e njëjtë. Nga 180 ekzemplarë, rreth 135 u shtypën në letër, ndërsa pjesa tjetër u punua me pelena, një pergamenë e bërë nga lëkura e viçit. Për shkak të vëllimit të konsiderueshëm të vëllimit, është vlerësuar se nevojiteshin rreth 170 lëkura viçi për të prodhuar vetëm një Bibël të Gutenbergut nga velumi. Librat gjithashtu ndryshojnë në tipografinë e tyre dhe shkallën e dekorimit. Gutenberg fillimisht përdori bojë të kuqe për të printuar titujt e titujve ose rubrikat para secilit prej librave të Biblës. Kur ky proces doli të merrte shumë kohë, ai e braktisi atë në favor të thjesht lënies së një hapësire boshe në margjina. Skribët profesionistë më vonë shtuan me dorë titujt unik dhe titujt e kapitujve, dhe shumë pronarë punësuan gjithashtu artistë për të shtuar ilustrime luksoze dhe personazhe të shkruar në kopjet e tyre.
