Një skenë nga filmi shqiptar, ‘Gjeneral Gramafoni’, 1977.

Vallja që ata shihen duke interpretuar këtu njihet si ‘Vallja e Osman Takës’. Kjo ishte në kujtim të një luftëtari shqiptar Çam të shekullit 19, i cili u burgos dhe u dënua me vdekje. Historia popullore thotë se dëshira e tij e fundit ishte që të ishte në gjendje të performonte një kërcim dhe kur e bëri, vallëzimi ishte aq emocionues dhe aq i bukur që rojet nuk mund ta ekzekutonin.

Shqiptarët çamë janë një nën-grup etnik shqiptar që janë vendas të Çamërisë në Greqinë e sotme. Ata gjithashtu, si shumë grupe etnike ishin subjekt i politikave të shkëmbimit të popullsisë ’të pranishëm në pjesën më të madhe të rajonit të Ballkanit në fillim të mesit të shekullit 20, si një mënyrë për të arritur“ homogjenitetin etnik ”. Për më tepër, shumë shqiptarë çamë tani jetojnë në rajonet jugore të Shqipërisë.

Historia e filmit  “Gjeneral Gramafoni”

Në mesin e viteve ’30 fillon penetrimi dhe parapërgatitja e pushtimit Italian të vitit 1939. Halit Berati, një klarinetist virtuoz dhe Parandili ftohen nga një sipërmarrës Italian të inçizojnë në pllaka gramafoni, meloditë e tyre të cilat do të shiten së bashku me muzikën italiane të kohës së fashizmit. Gjatë kësaj kohe fillojnë grevat e punëtorëve të naftës ku Halil Berati është punëtor.

 …çfarë i ndodh një populli para-modern, tradicional, feudal, i cili ndodhet në pikëprerjen e dhunshme me logjikat e rendit kapitalist të pushtuesit, ende jo zyrtar ? Ndoshta kjo është pyetja madhore e regjisorit Gjika që përbën edhe subjektin kryesor të filmit.

Te “Gjenerali”, rendi kapitalist vjen nëpërmjet pushtimit, hap pas hapi, pa iu vërsulur institucioneve shqiptare të monarkisë që në çastin e parë. Si një regjim shfrytëzimi, vështirësia e tij e parë është përballja me një realitet të vonuar shoqëror dhe ekonomik. Problemi i tij është se si të shtjerë në dorë pasuritë e popullit, shpirtin krijues, pasuritë natyrore, forcën e punës.

Filmi është, një kritikë ndaj kapitalizmit si shfrytëzues jo vetëm i forcës punëtore por dhe e talenteve e pasurive kombëtare të veçanta njerëzore. Në këtë mënyrë rikthehemi te klisheja klasike e epokës totalitare e përfaqësuar dhe në kinemanë tonë: komunizmi kundër kapitalizmit, populli kundër pushtuesit, vlera kombëtare kundër vlerave fluide, e veçanta kundër rrëmujës identike. Kategori armiqësore të shpalosura kryesisht gjatë luftës së ftohtë. Kontradikta që ndodhen në bërthamën e fuqive të mëdha: i civilizuar – i prapambetur, i kultivuar – barbar, të cilat legjitimohen përmes frymës së progresit të të emancipuarit, i mjeshtrit të madh që krijon jo vetëm hierarki vlerore e kuptimore por ndonjëherë edhe raciale./ KultPlus.com