(Intervista e regjisorit Fatos Berisha për CINEUROPA. Përkthyer nga Lekë F.Berisha.)

Fatos Berisha – Regjisori i Cirku Fluturues

Cineuropa: Bisedojmë me regjisorin/skenaristin kosovar Fatos Berisha për filmin absurd dhe surreal me të cilin po garon në Tallinn, Cirku Fluturues.

Regjisori/skenaristi i njohur kosovar Fatos Berisha e tregon një udhëtim absurd dhe të papritur, pjesë e të cilit ishte edhe vet, në filmin e metrazhit të gjatë Cirku Fluturues. Filmi shpalos ngjarje të para luftës në Kosovë, kur një trupë e teatrit nga Prishtina, aktorë të cilët e luajnë një shfaqje të frymëzuar nga Monty Python, duhet ta kalojnë kufirin në mënyrë të jashtëligjshme për të marrë pjesë në një festival të teatrit në Shqipërinë fqinje. Para premierës botërore në kategorinë kryesore garuese të edicionit të 23-të të Tallinn Black Nights Film Festival, ne biseduam me Berishën për historinë personale të tij dhe atë se si lidhet ajo me filmin, botën absurde të Kosovës në atë epokë, dhe atë se si kultura mund të jetë mënyra më e mirë për ta përfaqësuar një komb.

Cineuropa: Cirku Fluturues e rrëfen një histori disi të papritur; si u frymëzuat për ta treguar, dhe me çfarë vështirësi jeni ballafaquar?

Fatos Berisha: U frymëzova lehtë për ta rrëfyer këtë tregim sepse unë isha pjesë e udhëtimit të jashtëzakonshëm të cilin e paraqes në filmin tonë. Megjithatë, vetë shkrimi i skenarit ishte pjesa më e vështirë. M’u deshën disa vite për të marrë vendimin për ta nisur atë, dhe unë isha i fundit nga grupi teatror që jam munduar ta shkruajë këtë histori. Pasi e përfundova skenarin, e kuptova që arsyeja pse shkova në atë udhëtim me gjasë ishte për të qenë dëshmitar dhe për ta shkruajtur më pas këtë tregim. Më duhet ta ceki që unë nuk isha zyrtarisht pjesëtar i asaj shfaqje; unë iu bashkangjita grupit për t’i ndihmuar aktorët me zërim dhe ndriçim, për shkak se teknikët e teatrit kishin frikë të shkonin në një udhëtim kaq të rrezikshëm.

Udhëtimi që e ndërmerr trupa teatrore në film ndodh në një ambient mjaft absurd, që do të përshtatej mjaft mirë në botën e Monty Python. A ishte edhe bota në të cilën jetuat në atë periudhë aq absurde? 

Është mjaft e saktë, sepse ne po jetonim në një botë absurde në atë kohë – edhe pse fjala “surreale” mbase e shpjegon më mirë. Me gjasë humori ishte mënyrë për të mbijetuar dhe për ta ruajtur mendjen e shëndoshë. Ne u rritëm në vitet e 80-a duke shikuar komedi britaneze në TV, dhe filmi ynë është shumë i ndikuar nga Monty Python’s Flying Circus dhe veçanërisht shfaqja që përflitet në film. Pa dyshim që skenari im u ndikua nga fakti që unë kam jetuar në atë ambient surreal gjatë kohërave të rrezikshme dhe të pashpresë të luftërave të Ballkanit, dhe dekadës së aparteidit që erdhi më pas e që e parapriu luftën e Kosovës. Dhe për shkak se po e shkruaja një komedi, me gjasë m’u desht pak kohë për t’u distancuar nga ngjarjet reale, para se të filloja të merresha me skenarin. 

Sa i afrohet filmi realitetit, dhe çfarë ndikimi kishte mbyllja e Teatrit Dodona në Prishtinë?

Filmi është i bazuar në ngjarje të vërteta, dhe mbyllja e Teatrit Dodona ishte e vërtetë. E njejta gjë ndodhi me të gjitha institucionet tjera publike që ishin të menaxhuara nga shqiptarët e Kosovës apo përdoreshin prej tyre. Mbyllja e Teatrit Dodona nuk ndodhi për arsye artistike apo financiare, por ishte pjesë e strategjisë së regjimit të diktatorit serb Slobodan Milosevic në vitet e 90-a. Ishte një aparteid unik në mes të Evropës, i cili i shndërroi shqiptarët e Kosovës në qytetarë të rendit të dytë, apo edhe të tretë. 

Si shkoi puna me aktorët në një film kaq të vështirë që shfaq një rrugëtim të gjatë?

E dua punën me aktorët. Unë punoj edhe në teatër dhe televizion, dhe puna me aktorët, veçanërisht provat, është diçka që e pëlqej shumë dhe është e natyrshme për mua. Kemi bërë prova për diku një muaj para xhirimeve, sepse Cirku Fluturues është film që shfaq një rrugëtim dhe kishim një orar të vështirë. Pasi do të xhironim në tri shtete, doja që aktorët në rolet kryesore – Armend Smajli, Tristan Halilaj, Afrim Muçaj dhe Shpëtim Selmani – t’i mësojnë pjesët e tyre para se t’i fillonim xhirimet. Fakti që ata mësuan tekstet më ndihmoi shumë gjatë xhirimeve. Gjithashtu këto prova më ndihmuan t’i bëjë ndryshimet e fundit në skenar dhe t’i adaptoj disa skena. 

Në filmin e juaj e dëgjojmë frazën “Kultura është përfaqësuesi më i mirë i një kombi”. A besoni në këtë thënie, dhe si lidhet kjo me Kosovën e sotme?

Kosova është shtet i ri i cili kishte lindje të komplikuar, nëse mund ta përdori termin mjekësor. Ne u detyruam që njëkohësisht t’i rindërtonim jetët tona dhe shtetin tonë. Kultura ofron një mundësi shumë të mirë për shtetet që kërkojnë njohje. Filmi në veçanti është medium i mirë për të treguar ngjarje, histori. Pavarësisht që jemi të izoluar në mënyrë të padrejtë, si i vetmi shtet në Evropë qytetarët e së cilit kanë nevojë për viza për të udhëtuar në shtetet e BE-së, komuniteti artistik dhe industria e filmit e Kosovës po prodhojnë filma kualitativ në vitet e fundit – filma që janë shfaqur në festivale të kategorisë A anembanë botës.