Sot, në ditën e vdekjes së këngëtarit të mirënjohur shqiptar, Luan Hajra, po risjellim intervistën e tij të dhënë në vitin 2020.

Arbër Selmani

‘Me muzikë kam fillu shumë herët, diku rreth 12-13 vjeçar, së pari nëpër dasma. Asokohe, në Mitrovicë ishte orkestra e Sali Currit, dhe kur ata e vërejtën që po këndoj mirë, më merrshin me vete kudo. Si fëmijë kam qenë i lazdruem, çpurdhak. Hajde me neve – ma bojshin, dhe kadale kështu nisa me këndu. Bakshishi ka qenë i vogël, shkojshim shpesh edhe pa pagesë. Unë jam i Mitrovicës, edhe andej, edhe këndej. Dy shpija i kemi të kallta andej, edhe nja dy hekterë tokë. Tash, aty afër urës, ka banesa, ku i kemi pasë shpijat’

Ngadalë, Luan Hajra e kupton se ky kapërcim prapa në jetën e tij ndoshta do të jetë ngushëllim e ndoshta pezmatim për mendjen e tij, por nuk përton t`ia lejojë vetes një mrekulli të tillë, kujtimin e momenteve të së kaluarës. Luan Hajrën e quanin edhe mbret të muzikës së mirëfilltë e qytetare në Kosovë, në një kohë tjetër, kur rendi i gjërave funksiononte ndryshe.

Sot Luani është një burrë simpatik e me rrudha njerëzore. E gjej në një kafene jo larg qendrës së qytetit në Prishtinë, aspak i mërzitur që një e dielë do të na shkojë duke gërmuar në thellësitë e jetës së tij për të kuptuar se kush ishte Luani dikur, kush është Luani sot. Si për shaka e kuptojmë të dytë, unë dhe ai, që prej tij prisnin gjithmonë një paraqitje luani. Kur shqiptarët donin ta takonin a përqafonin Luan Hajrën, dilte përpara një fytyrë e butë dhe lirike, jo me tipare luani. Ky është pra Luan Hajra, zëri lirik që për disa dekada mrekulloi veshin e gjithësisë shqiptare me krijimet e tij muzikore.

*

Luan Hajra u rrit pa baba, dhe besoni, atë e pa në vetëm pak raste e orë e momente të jetës së tij.

‘Baba, Arifi, iki në Shqipëri herët, në vitin 1955, si ballist. Ishte i burgosun. Babgjyshin mu ma kanë pasë pushkatu, baba nuk osht rahatu kurrë. Babës edhe vllaun ia patën pushkatu. Baba ishte patriot, ballist i Ballit Kombëtar. Unë e morra vesh këtë gjë më vonë, prej kushërinjve, diku rreth moshës 18 a 19 vjeç, sepse nana nuk donte që edhe na fëmijët me u bo të tillë. Jom rrit pa babë, prush. Me ikjen e babës, si familje kemi hjekë shumë prej UDB-së. Ata na vizitonin shpesh, ose duhej na me u paraqitë në ato vendet e tyre. Baba o kon i pa-rahatueshëm, u rrehke edhe me policët. Çdo javë ka qenë nëpër burgje, prej Prizreni e deri në Shqipëri. Baba ka hangër burgje të rënda, edhe me rrymë nëpër trup, se kanë mendu që është shpiun edhe ky, si shumë të tjerë. Më kujtohet që atë kohë një burrë që i jepke lajmet në Shqipëri i përngjajke babës tem, edhe nisi me u përhapë lajmi që baba i Luanit po jep lajme. Baba megjithatë ishte në të tjera gajle’ tregon Luan Hajra.

Këngëtarin Luan Hajra, dhe çdo njeri tjetër që ka shumë bagazh tregimesh, është mirë ta ngacmosh tek familja. Disa nuk do të flasin, të tjerët po, dhe të dyja perspektivat janë krejt të pranueshme e arsyeshme.

Luani flet me shumë pasion por edhe sytë sikur molisen e tkurren kur Luani, sot në moshën e shtyrë, flet për familjarët e tij, për nënën e tij Gjylsymin, për vëllezërit e tij, jo për motrat meqë nuk e kishte asnjë. Nga e tërë familja, veç Luani do të dilte si këngëtar, si një rreze e hareshme në mes të territ të kohërave kur Luani jetoi në Mitrovicë, e më pas edhe në Prishtinë. Me ardhjen në këtë të fundit, Luanit do t`i hapeshin horizontet e suksesit në karrierën prej këngëtari dhe ajo çka pasoi është vetëm një kapitull i shkruar bukur e mirë i librit të jetës së Luan Hajrës sonë.

*

‘Unë gradualisht filloj me u marrë me kangë. Sheka, një kojshi i imi, i binte kitarës, djemt poashtu i këndojshin, unë shkojsha mas tyne. Atëherë kangët meksikane ishin në modë, dhe unë nisa me i këndu e ata e panë që po këndoj mirë. Për një vit të ri shkuam në Novi Pazar në Serbi, edhe unë me ekipin. Më vonë e këndova një kangë nga Joselito i famshëm, ishte kolona zanore për filmin ‘Nanë dëgjo kangën time’. Filmin e donim të gjithë. Arrita sukses të madh shumë. Populli më pas në Kosovë nisi me më njoftë. Me orkestrën ‘Yjet e Zjarrta’ fillimisht, në Mitrovicë. Më pas u bëra pjesë e orkestrës ‘Qëndresa’ e cila udhëheqej prej Fahri Beqiri, një prej shoqërive më të forta në Kosovë asokohe, as Hajdar Dushi nuk iu ka afru. Ka qenë kori mprapa, violina, instrumentet frymore, një orkestër e kompletuar. Jepshim koncerte nëpër plot salla. Më vonë na shpartalluan, ndoshta prej asaj çka ushtronim e ndoshta edhe shkaku i emrit’ tregon tutje Luan Hajra.

‘Në vitin 1968, rastësisht isha me një aheng dhe aty ishte edhe këngëtarja e njohur Valbona Nimani. Ajo lehtas vjen dhe më thotë – Luan, a bon ti me ardhë në audicion në Radio? E mendoj dhe shkoj. Unë atëherë isha në shkollë të muzikës dhe e mësova një kangë që ma dhanë për detyrë. I mësova notat që mi kishin dërgu dhe erdha në audicion. Redaktor i muzikës atëherë në Radio Prishtinë ishte Kris Leka. Nexhmije Pagarusha, Liliana Çavolli, Jordan Nikoliqi – të gjithë e dëgjuan zërin tim dhe pyesnin kush isha unë. U tmerruan, prej hajgares, se unë isha ai zë, prisnin dikë tjetër ndoshta. Aty u bëra anëtar i Radio Prishtinës’ vazhon tutje Luan Hajra.

*

Prej që ka nisur të këndojë, Luan Hajra na ka servuar plot këngë të mira që i bëjnë shoqëri njëra tjetrës në rrugëtimin muzikor i cili vazhdon edhe sot, përkundër vështirësive dhe shpesh mangësive të të qenit një këngëtar i mirë në Kosovë, i lënë në harresë.

‘Dashurova unë një vajzë’, ‘Mbrëmja e maturës’, ‘Na ka çu Dudia letër’, ‘Oda me tavan’, ‘Lulëzoi fusha, lulëzoi mali’, ‘O Zambak’, ‘Kur hana del’, ‘Te dugojë e re’, ‘Po ta marrë kangën me saze’, janë disa prej shkëputjeve nga repertuari i Luan Hajrës. Diferencën e të gjitha këngëve do ta bënte ‘Arabella’, këngë të cilën Luani e hodhi në ajrin e artit shqiptar në vitin 1973 në festivalin e njohur ‘Akordet e Kosovës’.

Kënga do të merrte maksimumin, pesë shpërblime në atë edicion të festivalit, duke u bërë hit e duke e shndërruar Luan Hajrën në sensacion.

‘Atëherë e luta Gjergj Kaçinarin, autorin e kangës, që t’i bëja disa ndryshime në strofa. Kangët asokohe në festival këndoheshin në dy versione, në dy aranzhime orkestrale të ndryshme. Unë dhe Radmila Karaklajić e kënduam ‘Arabellën’. Kënga u bë e dëgjuar gjithandej, ishte sukses absolut, dhe pas saj më nuk ishte problem për mu me depërtu në muzikë’ tregon Luan Hajra.

Luan Hajra nuk ka kryer asnjë shkollë për muzikë. Nga ana e familjes së babait të tij kanë kënduar, por jo edhe nga ana e nënës së tij. Luani e kaloi jetën me tre vëllezërit e tij, prej të cilëve dy kanë vdekur, njëri kishte talent por nuk e pati kurrë mundësinë e fortë të këndonte e të dilte në pah, si Luani. Burri që e këndon ‘Arabellën’ është veçse një ish nxënës i i shkollës së mesme ekonomike në Mitrovicë, më pas edhe i shkollës së lartë ekonomike në Zveqan.  

‘Në Prishtinë e kom banesën qysh prej vitit 1974. Nja dhjetë vite në Prishtinë nuk kom mujt me u rahatu, udhëtojsha gjithmonë. Atëherë e pata njoftë edhe Haki Misinin dhe Xhelal Velën, krejt natën bojshim ahengje e lujshim letra, dhe më pas udhëtoja me ta prej Mitrovicës në Prishtinë.

*

Para ‘Arabellës’, në vitin 1971, Luan Hajra këndoi në festivalin ‘Akordet e Kosovës’ me një kompozim të Musa Piperkut, me të cilin kompozim do të shpërblehej me vendin e dytë. Ta themi konkretisht: Luani po e shtronte me kujdes rrugën e tij drejt pëlqimit në popull por edhe drejt Akordeve, dhe Akordet asokohe kanë qenë sinonimi i muzikës në Kosovë, një festival përtej një festivali të thjeshtë por një mekanizëm që vlerësonte më të mirët dhe kanalizonte muzikën e mirëfilltë duke larguar nga tregu atë muzikë të panevojshme, të pahijshme, të dobët, dele e zezë. Luani ishte antonimi, prandaj përkiste në Akorde, dhe meritonte të ishte bashkëpunëtori i më të mirëve të kohës.

‘Prej ‘Arabellës’, rrugët mu çelën. Fillova me incizu dhe më pas i pata disa muaj si provë në Radio Prishtinë. Më vonë e kuptova që, duke qenë djali i një ballisti, më kanë përcjellë Shërbimi Sekret asokohe, UDBA. Unë nuk bona kurrë gabime. Gjithmonë kam këndu kangë melankolike e nuk jam rrokë kah politika. Kur nisa me këndu kangë të lehta qytetare, u pranuan shumë mirë, se unë zanin e kom bash për atë lloj zhanri. Më vonë nisa edhe me popullore. Atë kohë, orkestrat vareshin prej kangëtarit, rrogat vareshin prej kangëtarëve, dhe kangëtarët shpesh dështojshin. E di që një herë Orkestri i Radio Prishtinës më tha se kishte mbetë keq për nja gjysmë ore dhe më kërkoi nëse kam naj kangë me e mbushë normën, me e plotësu kohën. Unë i kisha disa kangë, e mes tyre njëra më e veçantë’ më tregon tutje këngëtari Luan Hajra, të cilin unë e quaj me përkëdheli, axha Luan.

Rroka Mandolinën. Të përpunuar në shqip për herë të parë e këndon Luan Hajra, rreth viteve 1975, 1976. Në tavolinë, axha Luan ma këndon edhe në versionin serbisht, por edhe në atë turqisht.

‘Historia e kësaj kange është pak misterioze. Kjo kangë është këndu ndryshe, nuk dihet a është turqisht apo serbisht. Unë, për me e bo ma interesante e shpejtova ritmin pak në shqip dhe e përpunova në mënyrën time. Kanga shpërtheu masnej, është këndu edhe në kazermat e Jugosllavisë. Krejt Jugosllavinë e kom shti me këndu shqip me atë kangë. Asnjëherë asnjë problem nuk ka dalë prej saj. Kangën e kom këndu edhe në një koncert në sallën Pinki në Beograd, në vitin 1978. Çfarë suksesi e kom pasë atje, nuk ta merr mendja. Dul ‘Rroka Mandolinën’ dhe unë katër herë shkova si pjesë e grupit jugosllav në Amerikë, në Ditët e Jugosllavisë në Detroit. Decividivisht më ftojshin mu atje, me kangëtarë tjerë prej krejt Ballkanit. Herën e fundit në Amerikë shkova me grupin nga Kosova, me Shyhrete Behlulin, Shkurte Fejzën e Sabri Fejzullahun. Në një dasëm, bashkë me Ajshe Zukën, krejt nata më shkoi duke e këndu ‘Rroka Mandolinën’ dhe dikur më erdhi në maje të hundës se ja nisa edhe tekstin me e përzi’ më rrëfen Luan Hajra dhe sytë e mendja sikur i përcëllejnë ndryshe kur flet për këtë këngë dhe për nostalgjinë e kohëve të humbura por jo të harruara.

*

Etapa të ndryshme të jetës së Luan Hajrës përshkohen me muzikë, por shpesh edhe me vuajtje dhe njëjtë edhe me ndritje suksesesh. Duke qenë djali i një ballisti, Luani ishte halë në sy për shërbimin sekret dhe për shumë apetite tjera të lidhura me shtetin. Shteti dhe muzika asokohe ishin si maca me miun. Sa herë shkonte në Shqipëri, sa herë udhëtonte, Luan Hajra – tanimë Luan Hajra i famshëm dhe jo ai Luan Hajra i lazdruar fëmijë e adoleshent, kishte probleme me regjimin këtu e atje, me regjimet e asaj kohe.

‘Kur isha në Shqipëri, gjithmonë regjimi dojke me ditë ku isha, çka kam bo. Në vitin 1973 kom shku për herë të parë në Shqipëri, me Ansamblin Shota, atje më thirrën në degën e shërbimit sekret, dojshin me nxjerrë fjalë. Sa herë jena shku në Shqipëri, kena pasë problem’ vazhdon Hajra.

Megjithatë, Luan Hajra dhe Shqipëria kanë lidhje të veçantë. Luani tregon se gjithmonë ka gëzuar një famë të madhe në Shqipëri, madje thotë se atje ka pasur suksesin e tij më të madh.

‘Kom këndu nëpër krejt qytetet e Shqipërisë. Suksesin ma t`madh e kom pasë në Shqipëri, se në Kosovë, për këtë kom edhe fakte. Ndoshta shkaku i ngjyrës së zërit, nuk e di pse, por atje popullata janë mahnitë me muzikën time. Unë kam qenë i pari që fillova me i knu varg-kangët, deri atëherë këndojshin me ndërpreje, e unë fillova me i këndu kangët në varg, pa ndërprerje. Rreth vitit 1980, në Shkodër e pata mbajtë një koncert shumë të madh, më besoni që edhe xhamat e sallës janë thy qaq shumë ka pasë njerëz brenda e jashtë saj. Esat Bicurri, Bashkim Paçuku, Liliana Çavolli, Nexhmije Pagarusha, Bik Ndoja, Shyqri Alushi, të gjithë ishin në koncert dhe e panë se më kthyen për të këndu nja pesë herë. Kur u kry koncerti, u shtrua një darkë për të gjithë neve. Kryebashkiaku i Shkodrës asokohe nuk bindej se unë isha Luan Hajra. Shyqri Alushi – këngëtar i njohur i muzikës popullore shkodrane, më tha që u bëra mbret i këngës. Mu duk se e arrita zenitin e karrierës sime, a në fakt unë i kisha idoll të gjithë këta emrat tjerë në koncert. Bojsha hajgare e thojsha se po e braktisi muzikën tërësisht’

Luan Hajra, me grupe tjera këngëtarësh, ka koncertuar gjithandej nëpër Jugosllavi e ndërsa pas Amerikës, këmba e tij ka shkelur edhe Australina, ku njashtu ka kënduar shqip për zemrat e shqiptarëve.

‘Kur knojsha në dasma, rrijsha deri në fund, kur u kryjke, atëherë këndojshin venalitë. I ngojsha kangët dhe najnjo që ma kapke veshi që ishte e mirë, e merrsha tekstin dhe e knojsha në dasmën tjetër, merrsha kangë prej popullit dhe kësisoj i kam qitë në jetë plot kangë’ flet me ëndje Luan Hajra.

*

Gjatë luftës në Kosovë, Hajra me familje do të largohej për në Tetovë.

‘Kemi hjekë shumë, mua mu duk sikur po e përjetonim ekzodin e Holokaustit, veç nuk e kishim edhe gjashtë-yllëshin. Me daljen në zonën neutrale, jom shfry shumë, kom bërtitë në qiell. Gruaja bile më thojke çka ki, ndërsa unë i tregova që më në fund ishim të lirë sepse deri në këtë pikë nuk kishim qenë. Rrugës patëm mbetë keq, kerri u prish e nuk më bojke, kemi hypë krejt së bashku në një kamion, qysh e tek nuk e di, ka qenë e tmerrshme. Unë kom vujt shumë asaj kohe, e mos vet ata që janë vra e masakru’ shprehet Luani.

Pas luftës, Luan Hajra vazhdon të këndojë, në Maqedoni e në Kosovë e në Shqipëri, me këngë në bashkëpunim me Shpresa Gashin e Ajshe Zukën. Disa krijime i ka edhe nga Gazmend Zajmi. Nuk e ka të ruajtur fonotekën e tij, por për fat, tri lente të mëdhaja me projektet e tij muzikore ai i ka dërguar para shumë kohëve te Agron Çobani, dikur drejtues i Televizionit Shqiptar.

Shkojmë kah fundi, edhe pse vështirë të gjejmë fundin e tregimit të Luan Hajrës. Meqë ‘Arabella’ është një himn, Luani mbetet zemra e Arabellës. Luani ka tri vajza: Dafinën, Donikën dhe Delinën. Ai sot jeton në Prishtinë, ndërsa shkaku i veshkëve duhet të shkojë në dializë, tri herë brenda javës. Gjatë pandemisë, ai solli edhe një këngë të re, këngën ‘Hatixhe’.

Hajrës ka 19 vjet që i ka vdekur e shoqja, Sanija, e meqë askush nuk e zëvendëson dot këtë grua, Luani nuk është martuar prapë asnjëherë. Sanija vdiq pas disa problemeve shëndetësore dhe pas një drame me mjekët në Kosovë, për të cilën Luani flet me dhimbje e trishtim. Luani u desh të shkonte në Polici e gjetkë, për të kërkuar çka në të vërtetë ndodhi me udhëtaren e jetës së tij.

Në fund, jo pse ai e ka peng, por unë dua të flasim për mirënjohjes e shpërblimet që ai morri në jetë, sepse fundja, një artist meriton një mirënjohje paçka se nuk ka aspak nevojë për të. Shpirti, megjithatë, fle më qetë kur i yti të pranon.

‘Shtetit këtu kurrë nuk i ra ndërmend për mua, shteti asgja nuk më ka dhanë. Mirënjohje unë në jetë kam marrë veç prej Beogradit, në vitin 1976, dhe një mirënjohje e atëhershme kishte domethënie të madhe për mua e për kombin tim. Mirënjohje tjetër nuk kam, as nga Shqipëria e as nga Kosova. E sa për muzikën shqipe sot, është në gjendje të mjerueshme. Kanë faj mediat, ekziston një festival si ‘Zambaku i Prizrenit’ por asnjëherë në nivelin e Akordeve’ vazhdon Luan Hajra.

Luan Hajra, sot 72 vjeçar, megjithatë nuk ndalon. Ka pak rëndësi që aparatet kulturore të shtetit nuk e kujtojnë. E kujtojnë ndjenjat e shqiptarëve, për të cilët ai së shpejti do të sjellë edhe dy këngë të reja.

(Ky tekst është botuar me ndihmën e Komunës së Prishtinës dhe subvencioneve kulturore vjetore nga kjo Komunë)