Zef Skiroi, u lind në Hora të Arbëreshëve më  10 gusht 1865, ka vdekur në Napoli, 17 shkurt 1927. Zefi  ishte poet, gjuhëtar, folklorist, etnograf, dhe publicist i shquar arbëresh. Atdhetar i madh shqiptar, dijetar dhe koleksionist i traditave poetike arbëreshe, profesor i parë dhe kryetarit i gjuhës shqipe dhe letërsisë në Institutin Oriental të Napolit, që marrin pjesë në mënyrë aktive në gjuhën shqipe. Ndër shkrimtarët më të mëdhenj shqiptar, ai është përfaqësuesi më i traditave arbëreshe letrare dhe kulturore të Sicilisë, të cilët lënë një dalje të gjerë letrare.

Në poemën Mino, të cilën Zef Skiroi e shkroi në fund të jetës e të krijimtarisë së tij, autori këndon e vajton vrasjen e djalit të tij Minos, nga vendasit arbëresh të Pianës me 1920. Mino mbahet si kryevepra poetike e Skiroit për ndërtimin e rrallë formal dhe poetik si dhe për shprehjen aq personale e të fuqishme të ndjenjave e të dhimbjes së tij. Mino krahas cilësimit si  elegji për djalin, cilësohet edhe si elegji apo traktat për jetën njerëzore në rrethanat arbëreshe – shqiptare.

KultPlus më poshtë ju sjellë një fragment të shkëputur nga kjo poemë.

Mino

…Lëvdohu, o Pjanë, se nga të gjitha u ndave,

ç’janë arbëresh e të huaj katunde,

një trim të njomë dhe të lidhur e vrave,

ndonëse zemrën e tij aspak s’e tunde.

Thellë e më thellë në baltë ti shkave

dhe në të hiqte në ligësi ti munde

aq sa fitove nam ngado ka jetë

se prej vrasësish je mallkuar shpellë.

………………………………………………………

Me dashuri të madhe t’bëra kezë

e ti më dhe prej gjembash një kurorë,

me penj ari, nga malli për ty ndezë,

një napë të qëndisa me këtë dorë,

po ma shpagove më cohën e zezë,

për nder tënd s’pyeta as vapë, as borë

e ti s’më ndjeve, s’më pe kurrsesi,

aq shumë të desha e djalin ma vrave ti.

………………………………………………………

O Mirditas, o burra e ku ishit ju?

Të më ndodheshit s’do isha kështu!

I madh ky ngashërim, bir që më mbyt,

e madhe gozhda që në gji m’u fut

dhe në i parrëfyeshëm fat i yt

për këngë trimërie këngëtarin lut,

po të lëvdoj me nyje vaji në fyt

e kënga brengën time aspak s’e zbut

se për nder tënd e ndritura lëvdatë

atdhetarin gëzon, po shtyp një atë.

………………………………………………………

Vërtetë më shtyp, po më bën krenar

sepse trima si ti ndesh shumë rrallë,

se ti, romak, dhe gjithashtu shqiptar

së vjetrës derë që kurrë s’pat të sharë,

lavdinë i shtove kur re fitimtar;

kur për atdhe ti dhe jetën e shtrenjtë

mbështjellë me flamurin t’liris së shenjtë.

Pa lëvizur nga vendi, e mjera nënë

as flet, as qan, s’përgjigjet e s’rënkon,

në faqe e zbehtë si një dimërore hënë

kur i borës savani dheun mbulon,

me sy hapur, po me perde zënë,

zbrazësinë vëren e asgjë s’shikon,

po herë-herë ngjethet dhe fshan:

“O bir, o djali im, pse të vranë?”

Si zogj që trimbi shkreptinë në re

kur shkrep stuhia me rrëmbim në maj

e bashkë me t’ëmën dridhen në fole

ashtu të vegjëlit rrinë pranë saj,

gjëma e papritur të flasin s’i le

e nuk guxojnë as të shkrihen në vaj,

s’guxojnë as të pyesin për atë vëlla,

po në heshtje  brengën zemrën ua ha.

Seç i shkulë flokët e shpleksur të bardhë

gjyshja plakë, vajton e thotë: “O bir,

dy herë bir e si m’u nise vallë

në atë udhë që ndiqet me pahir

e të përpinë ty gropa me baltë

e jo mua që të prehem kam dëshirë

nuk deshi Zoti e të rrëmbeu në qiell,

si një stuhi që gjithësinë mbështjell.

Dhe unë vet them: Ju që më vini

për kryeshëndoshë e të më ngushëlloni

ju faleminderit me zemër, të dlirë,

po fjalë të më zbusni mos kërkoni,

vetëm ju lutem, po qe se e dini

mos më fshihni dhe hapur të më thoni:

Ç’faj i pata fshatit vallë unë i ngrati,

që zemrën ma këputi e dhimbje s’pati?

Ç’i bëra Pjanës që ashtu m’paguan?

…Me punë e jo me dokrra e nderove.

Ç’i bëra Pjanës që ashtu më gjuan?

…Nga armiqtë e saj e mbrojte dhe

Ç’i bëra Pjanës që haren’ më shuan?

…Të kishe dritë e mirësi u mundove.

Nga të Pianës tim bir, pra, pse e vranë?

…E vranë të liqtë, por të mirët e qajnë./ KultPlus.com