“Në jetën e tij e pati njohur shpeshhere frikën dhe ankthin: pati njohur frikën e burgosjes së pafund, një frikë gri që kishte formën e moluskëve; pati njohur frikën e mprehtë e zemërcjerrëse që të pushtonte perpara torturës; pati njohur ankthin e thellë e kapërthyes që të shkaktonte dëshpërimi për shpresën e humbur – i pati njohur të gjitha dhe i pati kapërcyer;, i pati njohur vërtet, por ai e dinte se ekzistonte edhe ajo frika tjetër, e fundmja; e dinte se ajo po i trokiste tani në prag: ankthi i të gjithë anktheve, frika e madhe përpara vdekjes.

Ai nuk e kishte ndier më qysh prej vitesh atë lloj frike, dhe kishte pandehur se nuk do t’i kthehej kurrë më, se nuk do të mund ta ndiente kurrë më, duke kujtuar se atje e kishte thithur përfundimisht mjerimi, prania e vazhdueshme e vdekjes dhe mospërfillja e plotë.

As kur kishte shkuar bashkë me Buherin në sekretari, nuk e kishte ndier atë frikë – por tani pikat e tij të akullta po ia ngrinin vertebrat, dhe ai e dinte pse po ndodhte kështu: sepse i qe ngjallur përsëri shpresa, sepse e ndiente atë shpresë me të githa shqisat – një shpresë që ishte kthyer tani në akull e zbrazëti e shpërbërje e klithmë të shurdhër. Ai mbështeti të dyja duart mbi tokë dhe i treti sytë diku në largësi.

Ky nuk ishte më qiell, ky tmerr thithës e vdekësor aty permbi kokën e tij! Ku ndodhej jeta nën atë qiell? Ku mbeti ajo fëshfërimë e ëmbël e bulëzimit? Ku mbetën gonxhet? Ku mbeti oshëtima, oshëtima e butë shpresës?”

***

“Lart, në dhomën e djegies, Bergeri po shtirej sikur ndihmonte për të ngarkuar dy barrela me kufoma.  Zakonisht atë nuk e fusnın kurrë në punë të tilla, sepse ishte tepër i dobët.  Por, kur të burgosurit e përzënë erdhën aty lart, kryepunëtori i furrave i kishte urdhëruar me të bërtitura që t’i përvisheshin punës; prandaj, gjeja më e thjeshtë ishte të bëje sikur po e zbatoje urdhrin.  Njëra prej kufomave të barrelave ishte ajo e gruas me floket e gjatë e të lëshuar, tjetra ishte e një burri, i cili dukej sikur qe i tëri prej dylli të ndotur.

Bergeri ngriti krahët e gruas dhe ia futi flokët nën sqetulla që ata, kur ta shtynin kufomën në furrë, të mos merrnin zjarr menjëherë nga afshi i prushtë dhe t’ia përcellonin duart atij.  Ishte vërtet çudi që asaj nuk ia patën prerë ata flokë; më parë ua prisnin rregullisht flokët të gjitha grave dhe i grumbullonin. Me sa dukej, nuk ia vlente me barra qiranë, sepse në kamp kishin mbetur shumë pak gra.

– Gati! – u tha Bergeri të tjerëve.

Ata hapën dyert e furrave. Një valë nxehtësie i goditi në fytyrë. Me një të shtyrë i futën barrelat e sheshta prej hekuri në zjarr.

– Mbyllini dyert! – Thirri Dikush. Mbyllini!

Dy të burgosur i përplasën dyert me furi, por njëra prej tyre u hap prapë. Bergeri arriti të shihte se si gruaja e vdekur u ngrit brenda furrës, thua se po zgjohej nga gjumi. Flokët, që i kishin marrë flakë, ia qarkuan edhe për nje çast kokën si nje brerore gjuhësh të zjarrta – pastaj dera, të cilën e pati penguar nje copë e vogël kocke, u mbyll për të dytën herë dhe zuri.

Po kjo ç’ishte? – Pyeti njëri nga të burgosurit, i trembur tejmase. Ai gjer tani ishte marrë vetëm me zhveshje kufomash dhe nuk kishte qenë kurrë aty lart, te furrat.

– Akoma gjallë ishte ajo? – Jo… Kufomat lëvizin gjithmonë nga nxehtésia e madhe, u përgjigi Bergeri me zë të ngjirur. Gulshet e nxehta të zjarrit ia kishin tharë grykën. Edhe sytë i dukeshin si të përcëlluar.

– Nganjëherë kërcejnë edhe vals,- shtoi një burrë i fuqishëm, që bënte pjesë në repartin e krematorit.”/filozofia.al

– Erich Maria Remarque, “Shkëndija e jetës”