Më 2 gusht 1939, Albert Ajnshtajni i shkroi presidentit të SHBA, Franklin D Roosevelt dhe kjo letër do të rezultonte në projektin ”Manhattan”, një nga shpikjet më domethënëse dhe shkatërruese të historisë.

Rrëfimi dramatik i shfrytëzimit vdekjeprurës të fuqisë atomike, i treguar në filmin “Openheimer” të vitit 2023, mund të mos ishte asgjë më shumë se një letër fantastiko-shkencore, e cila nuk ishte shkruar kurrë në një letër me dy faqe, e datës 2 gusht 1939.

“Puna e fundit në fizikën bërthamore e bëri të mundshme që uraniumi mund të shndërrohet në një burim të ri dhe të rëndësishëm energjie”, shkruhet në një letër drejtuar presidentit të SHBA Franklin D Roosevelt, të nënshkruar me dorë nga fizikani Albert Ajnshtajn.

”Kjo energji mund të përdoret për ndërtimin e bombave jashtëzakonisht të fuqishme”, thekson ai.

Duke shprehur dyshime për vendimin e Gjermanisë për të ndalur shitjet e uraniumit në Çekosllovakinë e pushtuar, letra ishte shtysa për një program kërkimi top-sekret prej dy miliardë dollarësh.

Projekti ”Manhattan” ishte një garë për të mundur Gjermaninë në zhvillimin e armëve atomike.

Projekti trevjeçar, i udhëhequr nga fizikani Robert Oppenheimer, do ta shtynte SHBA-në në epokën bërthamore dhe do të çonte në një nga shpikjet më domethënëse dhe shkatërruese të historisë: bombën atomike.

Më 10 shtator 2024, letra e formuluar me kujdes e Ajnshtajnit do të dalë në ankand në ”Christie’s New York” dhe pritet të arrijë mbi katër milionë dollarë.

U hartuan dy versione të letrës: një version më i shkurtër, i cili po shitet në ankand nga ”Christie’s”, dhe një version më i detajuar, i dorëzuar në Shtëpinë e Bardhë me dorë, dhe tani në koleksionin e përhershëm të bibliotekës ”Franklin D Roosevelt” në Nju Jork.

“Në shumë mënyra, kjo letër shënon një pikë kyçe në historinë e shkencës, teknologjisë dhe njerëzimit”, thotë për BBC Peter Klarnet, specialist i lartë për ”Americana”, libra dhe dorëshkrime në ”Christie’s”.

“Kjo është me të vërtetë hera e parë që qeveria e Shteteve të Bashkuara përfshihet drejtpërdrejt financiarisht në kërkime të mëdha shkencore”, shton ai.

Dr. Bryn Willcock, drejtori i programit për Departamentin e Politikës, Filozofisë dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin ”Swansea” dhe pedagog dhe studiues në Historinë Amerikane dhe Bërthamore, është dakord.

“Shumica e rrëfimeve historike të origjinës së bombës fillojnë me një diskutim të letrës”, i tha ai BBC-së.

”Përmbajtja e letrës ishte thelbësore për marrjen e veprimeve të drejtpërdrejta nga presidenti Roosevelt”, thotë ai.

Filmi i vlerësuar me çmime ”Oppenheimer”, i cili bazohet në historinë e projektit ”Manhattan”, që i referohet letrës, në një skenë midis Oppenheimer dhe fizikantit Ernest Lawrence, pritet të ngjall interes shtesë në ankand.

“Kjo letër është diçka që ka qenë pjesë e kulturës popullore që nga viti 1945, por mendoj se filmi ‘Oppenheimer’ e solli atë tani për një brez të ri”, thotë Klarnet.

Më 16 korrik 1945, një prototip i bombës, i njohur si “gadget”, u shpërthye me sukses në një shkretëtirë të Nju Meksikos.

Rezultati u prit si me triumf dhe me frikë.

Në këtë ditë, presidenti amerikan Harry S Truman shkroi në ditarin e tij se “ne kemi zbuluar bombën më të tmerrshme në historinë e botës”./atsh/ KultPlus.com