Flonja Haxhaj

Është dramaturg, shkrimtar e fotograf, por që këto profesione, Mario Calivà ka vendosur që t’i shkrijë në një mision të vetëm, në ruajtjen e gjuhës dhe traditës kulturore arbëreshe. Ndonëse studioi në Akademinë e Arteve Dramatike ne Romë, në njërën prej institucioneve më të mira teatrore në Evropë, ai sërish kontributin e tij ka vendosur ta japë pikërisht aty ku lindi dhe u rrit, në Horën e Arbëreshëve, shkruan KultPlus.

Krijimtaria e tij letrare dhe dramatike numëron vepra të shumta që kanë për qëllim ruajtjen me ngulm të kulturës dhe gjuhës arbëreshe, për të vazhduar traditën e atyre që për qindra vite nuk e lanë këtë gjuhë të vdiste.

Nëpërmjet një interviste për KultPlus, Mario Calivà shpërfaq jetën e tij, që nga rritja me gjuhën dhe traditat arbëreshe deri tek kontributi i tij që kjo gjuhë të mos humbë as në teatër. Ai gjatë kësaj interviste ka ndarë momente të veçanta nga krijimtaria e tij si dhe nuk ka hezituar të zbulojë më shumë për planet e ardhshme në pasurimin e literaturës dhe dramaturgjisë arbëreshe.

KultPlus: Fillimisht të flasim për jetën tuaj personale, duke qenë se kontribuoni në ruajtjen e traditës arbëreshe, na tregoni se si jeni rritur ju, a ju ka bërë mënyra e jetesës tënde që të jesh një kontribues në ruajtjen e kësaj tradite apo është diçka që ju ka ardhur natyrshëm?

Mario Calivà: Unë jetoj në një fshat që quhet Hora e Arbëreshëve, është afër Palermos. Unë jam i përkushtuar me shkrime, me shkrimet në gjuhën arbëreshe. Kam bërë edhe studimet tek Akademia e Arteve Dramatike në Romë që është një nga institucionet teatrore më të mira të Evropës. Unë po ashtu bëj edhe dramaturgun i cili shkruan në gjuhën arbëreshe dhe kjo për mua është një mision pasi teatri arbëresh po ekziston mirëpo nuk mbështetet nga institucionet. Mendoj që teatri lind dhe bëhet kur epet një shfaqje në gjuhën arbëreshe, sepse pastaj teatri bëhet si një mjet për të komunikuar një identitet, ai arbëresh. Teatri arbëresh është shkruar në gjuhën arbëreshe dhe aktori ka mundësinë të mësojë fjalë që ndoshta ai nuk i njeh sepse dramaturgu përdor fjalë arbëreshe. Atëherë edhe spektatori dhe publiku ka mundësinë të dëgjojë nga goja e aktorit fjalë të reja që nuk i njeh, e pikërisht atëherë edhe lind edhe kurioziteti tek publiku, që të kërkojë ato fjalët e të mësojë fjalë të reja.

U rrita tek Hora e Arbëreshe, në një vend ku edhe sot e kësaj dite flitet gjuha arbëreshe. Edhe pse disa prindër kanë vendosur që t’u flasin fëmijëve në gjuhën italiane sepse mendojnë se gjuha arbëreshe nuk ka vend tek bota e ardhshme. Unë kam folur gjithmonë gjuhën arbëreshe, në shtëpi, me familjen, me nënën, me gruan time dhe me vajzën time, sepse nëse ti mëson gjuhën arbëreshe, mund të mësosh edhe gjuhë të tjera, të flasësh edhe një gjuhë më shumë, mund të jetë vetëm një avantazh.

Të shkruarit e gjuhës arbëreshe më ka ardhur natyrshëm. Sigurisht që unë kam botuar disa libra edhe në gjuhën italiane, por e para gjuhë që fola dhe dëgjova ishte gjuha arbëreshe, atëherë kur ne shkruajmë një poezi, ose dramaturgji ose një tregim në gjuhën arbëreshe, na vjen natyrshëm. Sigurisht që kur dalim ne ndonjë qytet tjetër të Italisë flasim gjuhën italiane, mirëpo edhe nëse dy arbëreshë takohen në një vend tjetër të Italisë, flasim arbërisht

KultPlus: Çfarë sfidash përballet kultura arbereshe sot dhe sa po arrini ju si shkrimtar dhe dramaturg të kontriboni në ruajtjen dhe promovimin e saj?

Mario Calivà: Mendoj se sfida më e madhe është të ruajmë gjuhën, por me një mendje të hapur, sepse kur ne ruajmë gjuhën nuk duhet të mbyllemi karshi kulturave të tjera, pra të jemi arbëreshë por edhe të jemi të hapur kur mundemi të mësojmë edhe gjuhë e kultura të tjera. Nëse ne mbyllemi brenda kulturës tonë, nuk është gjë e bukur se nëse ti njeh, kupton dhe bën dialog me tjetrin duhet të kesh edhe informacionin e duhur se si shkojnë gjërat nëpër botë, pra të të qëndrojmë arbëreshë por duke e respektuar dhe kuptuar edhe tjetrin që bën pjesë në kultura të tjera. Unë besoj se edhe sot, në kohën e internetit dhe rrjeteve sociale është shumë e rëndësishme sepse kemi më shumë mundësi që të shpërndajmë kulturën tonë tek tjetri.

KultPlus: Duke qenë se keni krijuar shumë vepra dramaturgjike, me qëlllim të ruajtjes së gjuhës dhe kulturës arbëreshe, cilat janë sfidat dhe vështirësitë që keni hasur në krijimin e tyre?

Mario Caliva: Mendoj se nëse një shkrimtar, një dramaturg, një poet arbëresh do gjuhën dhe kërkon ta shkruajë atë, nuk ka vështirësi, sepse të prodhohet kultura si ajo e literaturës është më e thjeshtë, sepse është e lehtë ta shkruash gjuhën arbëreshe. Vështirësia fillon tek momenti i shperndarjes sepse unë kam shumë miq që punojnë tek universitetet në Itali apo në Evropë dhe ata janë shumë të interesuar për këtë fenomen gjuhësor që kemi ne, sepse ja kemi arritur të ruajmë këtë gjuhë, por nuk ka literatura arbëreshe një publik të madh, pra, nëse nuk ke një publik që të ndjek, nuk ke mundësi t’i shpërndash punët e tua, atëherë vepra qëndron në sirtarë. Vështirësitë janë vetëm tek shpërndarja, sepse vepra artistike dhe literatura duhet të shpërndahet dhe të shfaqet.

KultPlus: Cilat janë temat specifike që ju mundoheni që t’i përfshini në krijimet tuaja, që kërkoni t’i me ngulm t’i trajtoni dhe të mos humbasin?

Mario Calivà: Tema e gjuhës është një temë që është brenda formës, sepse kur një vepër shruhet në gjuhën arbëreshe, atëherë është një vepër që ka një kuptim kulturor, sepse ti mund të shkruash për tema të ndryshme, për dashurinë e mëmëdheut, unë madje shkrova edhe një libër që flet për nostalgjinë dhe trajton arbëreshët e parë që u larguan nga Shqipëria në drejtim të Italisë. Megjithatë temat janë të ndryshe, sepse nëpërmjet gjuhës ne mund të shkruajmë për malet, për Shqipërinë, për rinlindjen. Veprat në gjuhën arbëreshe të jep dinjitetin të flasësh për të gjitha gjërat që ndodhin në botë.

KultPlus: A mund të ndani një eksperiencë të veçantë nga një projekt apo veprimtari që ka për qëllim të mbajë gjallë kulturën arbereshe?

Mario Calivà: Emocionin më të madh e përjetoj kur jepen shfaqjet në gjuhën arbëreshe. Kam pasur mundwsi t’i shoh të mishëruara në skenë shfaqjet që vetë unë i kam shkruar në gjuhën arbëreshe. Mendoj që atëherë kur një dramaturg sheh veprën e tij që luhet në skenë, ai është një moment shumë i bukur, e nëse i shton edhe pjesën se shfaqja është në gjuhën arbëreshe, atëherë është dyfish emocion. Ne që e flasim gjuhën arbëreshe, kur e shohim se kjo gjuhë jepet në një shfaqje në skenë, na jep më shumë shpresë se gjuha jonë është e gjallë dhe nuk do të vdesë asnjëherë, sepse nëse vdes gjuha, vdes edhe kultura arbëreshe.

KultPlus: Si është pritur dhe ka reaguar publiku arbëresh ndaj veprave të tua? A ka pasur momente të veçanta që të kenë lënë një impakt të thellë tek ju?

Mario Calivà: Arbëreshët e duan shumë teatrin dhe shkojnë përherë në teatër. Ne kemi pasur gjithmonë një publik që ka interesim për tek veprat teatrale. Në fakt, me pagesat që ata bëjnë për biletat, ne bëjmë më pas investimet në teatër, pra, publiku është dy herë protagonistë, si publik që shijon shfaqjen dhe së dyti si një ndihmë financiare për teatrin.

KultPlus: Të flasim pak edhe për krijimtarinë tuaj, keni pasur ndonjë autor i cili ka pasur ndikim në formimin intelektual dhe profesional.

Mario Calivà: Unë pata fatin të studioja në një prej institucioneve më të rëndëishme të teatrit në Romë, pata mundësinë ta kisha si profesor Giovani Gregon i cili është një nga më të mirët në Itali, i cili ka bërë shumë përkthime në italisht. Ky dhe shumë profesorë të tjerë kanë qenë pikë referimi për mua sepse mësova shumë gjëra nga ta. Si shkrimar, janë shumë autorë që unë ndjek, më pëlqejnë shumë autorë si James Joyce, Gabriel Garcia Markez, Italo Calvino, por si poet më pëlqen shumë Charles baudlaire . Kam edhe shumë autorë shqiptarë që më japin frymëzim.

KultPlus: A mund të na flisni edhe për projektet e ardhshme, cilat janë planet e ardhshme tuajat si dramaturg por edhe si shkrimtar që pasuron letërsinë arbëreshe?

Mario Caliva: Unë tani kam mbaruar një damaturgji me poezi që tregon për veshjet arbëreshe, e shkruajta për të vënë në skenë por edhe mund të lexohet, natyrisht, flet rëndësinë e veshjes arbëreshe, sepse është si një trashëgimi që vajzë e vogël të shohë nënën ose gjyshen duke qëndisur në mënyrë që të trashëgohet brez pas brezi. Po ashtu jam duke shkruar një libër me tregime në gjuhën arbëreshe. Përveç kësaj po pres edhe të botoj librin që flet për shqiptarët e parë që migruan drejt Italisë.

KultPlus:Ju jeni Presidenti dhe kriujesi e Mediterranean Poetry Prize, një çmim letrar ndërkombetar. Si lindi ideja për themelimin e Mediterranean Poetry Prize?

Mario Calivá:Ideja ishte e imja. Unë besoj se poezia duhet të ketë një rol themelor në shoqërinë tonë, veçanërisht për të sjellë njerëzit së bashku. Mesdheu është një det shume i bukur që lan brigjet e kombeve të shumta të lidhur me identitete të ndryshme. Për mijëvjeçarë, ai ka frymëzuar poetë, shkrimtarë dhe vazhdon ta bëjë, për fat të mirë. Por është gjithashtu një det në të cilin, për fat të keq, ndodhin tragjedi të tilla si ato të migrantëve që përpiqen të arrijnë brigjet e Evropës. Njerëz të mbytur të cilëve gazetarët as nuk u japin një emër. Këtu, ne gjithashtu kemi themeluar Mediterranean Poetry Movement edhe për ta, në mënyrë simbolike. Çmimi është i hapur për të gjithë poetët italianë, francezë, shqiptarë, spanjollë, arabë dhe grekë. Kemi institucione të rëndësishme që na mbështesin siç është Università La L’università La Sapienza di Roma, Università di Torino, Università di Pisa, Università di Padova, Università di Bari, Centro Studi Nazionale studi Leopardiani di Recanati, Università L’Orientale di Napoli, Società Dante Alighieri, Accademia nazionale d’arte drammatica Silvio d’amico, Università di Lille, Università di Durazzo, La vague culturelle.Juria përbëhet nga emra të rëndësishëm si Alessandro Pontremoli (Università degli studi di Torino), Simone Sibilio (Università di Venezia, Giovanni Greco (Accademia Nazionale d’arte drammatica “Silvio d’Amico” di Roma), Camilla Cederna (Università di Lille), Enkelejda Shkreli (Università di Bologna).
Tek i pari vit, ceremonia e ndarjes së çmimeve u zhvillua në në Romë, në Palazzo Firenze, selia kryesore e Società Dante Alighieri. Me atë rast u shpërblyen më shumë se 40 autorë nga më shumë se dhjetë shtete të ndryshme.
Këtë vit shpërblenim një shkrimtare siriane, një qipriote dhe një italiane. Njoftimi i ri do të publikohet në janar 2024.

KultPlus: E krejt në fund, duke qenë se jemi në prag të ndërrimit të vitit, a mund të na jepni një mesazh për lexuesit e KultPlus.

Mario Calivà: Unë fillimisht dua t’i falënderoj që lexuan gjithë artikullin nëse kanë ardhur tek pyetja e fundit. Një këshillë që unë dua t’ua jap është që të lexojnë shumë dhe të mbahen të informuar, të kërkojnë përtej vendit të tyre. Të kenë shumë respekt edhe për njerëzit që nuk mendojnë si ne, sepse shqiptarët kanë mentalitetin e hapur./KultPlus.com