20 qershori- Dita Ndërkombëtare e Refugjatëve

Pas fillimit të bombardimeve të NATO-s me 24 Mars 1999, qindra mijëra shqiptarë të Kosovës u dëbuan nga shtëpitë e tyre nga forcat serbe, ose zgjodhën të shpërngulen jashtë vendit. Në Maqedoni, kushtet e jetesës në kampin e Bllacës ishin të tmerrshme.

Nga Nerimane Kamberi

Fund i ditës, dal nga kampi për t’u kthyer në shtëpinë ku banojmë në lartësitë e Shkupit, në Pod Kale, poshtë Kalasë. Ne jemi nga ata me fat, nëse mund të flasim për fat në këto rrethana … Po, mund të flasim për fat. Ne u larguam nga Kosova, Prishtina, lagjja jonë, Dardania, në kohën e duhur. Ne ikëm nga lufta në ditën e katërt të bombardimeve. Para eksodit masiv të fillim prillit 1999. Me veturë, sigurisht jo me tonën, e cila nuk donte të nisej, por megjithatë me veturë e jo të shtyrë drejt trenave nga forcat serbe. I dhamë 500 marka paramilitarëve të maskuar për të kaluar. Dhe e kaluam kufirin e Maqedonisë me pasaporta. Si qytetarë “normalë”. Por ne nuk ishim qytetarë normalë, dhe nuk ishte një mars normal, ishte luftë dhe ne ishim refugjatë. Në hotelin ku miqtë tanë na vendosën përkohësisht, filluam të qajmë.

Vinin me tren, me veturë. Nga dhjetëra, nga qindra dhe u  shtyshin në kampin e Bllacës në kufirin me Maqedoninë. Kampi i turpit. Kujtesa ime i ka errësuar këto imazhe, vetëm fotot më kujtojnë “skena të cilat nuk do të donim t’i shihnim nga frika se mos do të mund t’ia largonim kurrë kujtimin e dhimbshëm”, siç shkruante  në atë kohë një gazetar nga e përditshmja zvicerane Le Temps. Njerëz të ndershëm, njerëz të thjeshtë, familje dikur të lumtura, nëpunës civilë në kryeqytet, gra nga fshatra, fëmijë të kequshqyer që veç kishin qenë të zhvendosur në Kosovë me muaj, fqinjë, fqinjët e mi. Sot ata zgjasin duart, duan bukë.

Lloji njerëzor ? Një polic me dorëza të zeza të lëkurës shënon një numër regjistrimi në dorën e një refugjati. Policë me maska ​​para gojës ruajnë kampin, athua  mbrohen nga era e padurueshme, nga sëmundjet? Kampi i Bllacës ishte ferr në ditët e para të eksodit. Dinjiteti njerëzor shkelej, poshtërohej, nëpërkëmbej, cenohej. Një kameraman që punoi për UNHCR në prill 1999 më kujtoi kohët e fundit se si kampi i Bllacës ishte shndërruar shpejt në një vend “të durueshme «  me ndihmën e OJQ-ve dhe ushtrisë. Kampi u zbraz më vonë brenda një nate, kur autoritetet maqedonase vendosën, pa i pyetur refugjatët, që t’i dërgojnë këta të padëshirueshmit, këta të paprekshmit, në katër anët e botës me konvojë “humanitarë”.

Ne jemi me fat, jetojmë në një shtëpi, edhe pse na u desh ta lëmë tonën, dhe ta merrnim këtë me qira në lartësitë e Shkupit. Ne punojmë në kampe, por në mbrëmje kthehemi në shtëpi, e cila nuk është e jona, ne jemi refugjatë.

Ndihma humanitare organizohet. Unë punoj për Mjekët e Botës (Médecins du Monde), më konkretisht jam përgjegjëse për “të drejtat e njeriut”. Detyra ime është të mbledh dëshmi nga njerëzit që vijnë nga Kosova dhe nga ata që jetojnë në çadra në kampin e Stankovecit,  të bëj raporte. Unë përkthej, ndihmoj mjekët, gjej bukë, (një ditë, në Bllacë, shoh një nënë që mban në dorë vajzën e saj tre vjeçare, të cilës i rriidhte gjak nga hunda. Çka ka? Unë ia mshova. Pse? Po lyp bukë. A kishte harruar ajo që nuk ishte më tu u fsheh në mal, se nuk ishte më rrugëve të ikjes?). Shkoj e kthehem nga Bllaca deri në kufi, ku kam të drejtë të  hyj në no man’s land, për t’i ndihmuar refugjatët më të dobët, të plagosurit. Kurrë nuk do ta harroj pamjen e  një plaku në kolicë të bahçës, me këmbë të thyer, as autobusin i cili shkarkoi 36 robët e luftës të parë, kryet e rruar, trupin të mavijosur nga rrahjet dhe torturat, që nuk dinin asjë për familjet e tyre dhe për të cilët familjet e tyre nuk dinin asgjë. Mjeku ynë i kontrollon, bën pyetje, unë bëj  raporte.

Në Stankovec, në fillim, nuk kishte telefon. Gjatë punës sime në kamp, ​ shkruaj numra, pastaj nga baza thëras një djalë, një kushëri, një baba në Danimarkë, në Irlandë, në Shtetet e Bashkuara, për t’ia dhënë lajmin e mirë,se  nëna e tyre, vajza e tyre, kushëriri i tyre është gjallë. Të qara, klithma, falënderime në telefon, shpërthime emocionesh, të padurueshme aq  janë të forta. (Bijtë e një plakës e kishin gjetur nënën e tyre përmes një fotografie të Hazir Rekës në një të përditshme daneze, e kërkuam  të nesërmen në të gjithë kampin, ishte dërguar në Turqi).

Të gjitha mediat botërore janë në Shkup, kolegë e tyre në Kukës, Shqipëri. Ata tregojnë për tragjedinë e kosovarëve, krizën e refugjatëve, duke ia lënë çështjet ushtarake, vendimet politike kryeqyteteve evropiane dhe NATO-s. Personalitete nga bota e show-bizit, nga bota e sporteve, Klintoni,  të gjithë janë aty ku ku askush nuk dëshiron të jetë.

Ndalgadalë, jeta filloi të organizohej në Stankovec si dhe në Cegran. Telefonat satelitorë lidhin refugjatët me familjet e tyre, spitali gjerman ofron kujdes të mirë (një grua shtatzënë në kampin e Bllacë do të lind  fëmijën e saj në xhipin e Mjekëve të Botës, mjekja maqedone  nuk e lejoi të largohet nga kampi pa e marr një polic të armatosur me vete ). OJQ-të bëjnë më të mirën, humanitarët shkojnë nëpër çadra, duke ofruar kujdes, ndihmë, etj.

Shefat tanë na kanë kërkuar të veshim tesha të thjesjta, për t’i respektuar refugjatët. A më duhej kjo këshillë, duke qenë vetë refugjat dhe duke pasur para meje  njerëzit e mi? Jelekët tanë humanitarë na djersitën, ishte shumë nxehtë në ato muaj të pranverës 1999 në Shkup, pluhuri na mbërthente në lëkurë, por ne i vishnim për t’u treguar refugjatëve se ishim atje për t’i dhënë ndihmë, për të dëgjuar historitë e tyre, për të dokumentuar dëshmitë e tyre. Si ajo e asaj  vajzës së re nga Drenica e cila i tregoi një avokatit nga Federata Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut (FIDH) se si serbët e kishin dhunuar atë. Babai i saj ishtei  fshehur lart. I kishte dëgjuar të gjitha. Më vinte për të vjellur. Nuk  doja me qajt, kjo më vinte automatikisht.

Kampet janë të mbipopulluar, qoftë ai i Stankovecit apo ai i Brezdës, në prill, por edhe në fund të majit. Refugjatët rreshtohen me shishet e tyre të plastikes për të mbushur ujë, ata rreshtohen për të shkuar në banjot e paktë, për të përdorur telefonët satelitorë. Në tendat është nxehtë, shumë nxehtë, disa refugjatë janë shtrirë në dyshekë të improvizuar, të tjerë bëjnë muhabet “te pragu i derës”, ata e kalojnë kohën, e cila nuk kalon, e cila nuk mbaron kurrë. Shumë nga këta refugjatë presin t’I dëgjojnë emrat e tyre, dhe ata të vendeve të gatshëm për t’i mirëpritur ata. Të tjerët presin lajme nga anëtarët e familjeve të tyre. A kanë shkuar në Shqipëri, a kanë mbetur në Kosovë, a janë gjallë apo të vdekur?

 Kur largohemi nga kampi në mbrëmje, kur mbyllet dera pas nesh, kthehemi në shtëpinë ku vjehrri im po na pret për t’i treguar atij për dramën, kaosin, tragjedinë, lojërat e  fëmijëve në një terren futbolli të improvizuar, ​​për gratë me shami në kokë, burrat e moshuar me plis. Vjehrri e di që herë do kur do  do t’i tregojmë për anëtarët e familjes sonë, edhe ata do të kenë mbërrirë me një mijë vështirësi në kufi, pasi të jenë larguar nga Ferizaji dhe fshatrat e tij. Të nesërmen ai do t’u sjellë çaj dhe gjygyma, trenerka,  një brisk rroje, sapun. Por vetëm deri te telat. Hyrja e ndaluar. Dhe dalja e ndaluar, për refugjatët.

Burrin tim Hazirin e nxë gjumi në karrige, me këpucët e terrenit në këmbë, i stërlodhur fizikisht, i stërlodhur emocionalisht. Unë kujdesem për Bindin katër vjeçar, i cili ka filluar të flasë me theksin e Kaçanikut, theksin e shokut të tij të mëhallës, edhe ai refugjat. Ne jemi një familje e lumtur refugjatësh, të lumtur që nuk jemi pas telave të kampit. Të lumtur sidomos që jemi gjallë./ KultPlus.com