Tregim, nga Ismail Kadare

Spitali i ri i qytetit të vogël Untergrupenbah (ai në të cilin dhjetë muaj më vonë, pikërisht në një ditë të ngjashme, do të vdiste J. G.) u përurua në mbarim të dimrit. Ishte ftohtë e kishte ende dëborë të pashkrirë në kopshtin dhe rrethojën e hekurt. Bardhësinë e saj, sidomos në ato vende ku ajo fqinjëronte me tokën e zezë, kronisti i TV e shfrytëzoi me mjeshtëri në marrjet e tij, duke e gërshetuar me kontrastin që krijonin përparëset e bardha të personelit shëndetësor, kostumet e zeza të zyrtarëve e të të ftuarve të tjerë në ceremoni. Ishte, pa dyshim, një rastësi, po në sfond të asaj pamjeje tingëllonin vërtet bindshëm fjalët e drejtorit të spitalit, i cili, pasi falënderoi qeveritë e landit të Baden Vyrenbergut për kujdesin e saj dhe pasi i siguroi qytetarët e Untergrupenbahut se ai bashkë me gjithë personelin tjetër do të bënin çmos që të përligjnin këtë kujdes, e përfundoi fjalën e tij me një mbyllje disi mallëngjyese, që i bëri shumë njerëz të përloteshin. Të jeni të bindur, tha ai, se në këtë spital jeta do të luftojë kundër vdekjes, drita kundër errësirës, e mira kundër së keqes. Do të luftojë dhe do të ngadhënjejë.

2

Ministrisë së Punëve të Brendshme të Landit të Baden Vyrtenbergut, Drejtorisë së Emigrantëve.

Unë i nënshkruari J. G., ish-qytetar jugosllav, me kombësi shqiptare, me profesion gazetar, i arratisur nga RF e Jugosllavisë për arsye politike, duke falënderuar edhe një herë qeverinë e RF Gjermane për dhënien e strehimit politik, shfaq dëshirën time që, për arsye sigurimi, të vendosem në Untergrupenbah.

Siç kam deklaruar edhe në kërkesën time për strehim politik, krahas punës sime si gazetar do të merrem njëkohësisht, ashtu si edhe më parë, me letërsi dhe me muzikë.
Me nderime etj , etj.

3

Drejtorisë së spitalit të Untergrupenbahut. Në bazë të shkresës Nr. 311, dt. 3.v.1981 të Ministrisë së Shëndetësisë së Landit të Baden Vyrtenbergut, bazuar në protokollin e bashkëpunimit kulturor midis RF Gjermane dhe Jugosllavisë, nënshkruar nga qeveritë e të dyja vendeve (pika 14/c e shtojcës mbi këmbimin e përvojës profesionale) mjeku jugosllav G. Vidiç, kirurg, dërgohet në spitalin tuaj për një afat njëvjeçar.

4

NGA HETIMET E FSHEHTA PËR G. VIDIÇIN.
Vidiç? Ishte një burrë i gjatë, afër të pesëdhjetave apo ndoshta dukej aq për shkak të tëmthave të thinjura. Ishte mjek i mirë, madje unë disa herë kisha bërë me vete pyetjen vërtet përfiton ndonjë gjë të madhe në spitalin tonë? Fliste mirë gjermanisht, ishte i përpiktë dhe kishte fituar simpatinë e një pjese të mjekëve për gatishmërinë që tregonte për t’i zëvendësuar në rojën e natës.
Në fillim ne ia kërkonim me druajtje një gjë të tillë, kishim përherë frikë se mos shpërdoronim gatishmërinë e tij, po pastaj e kuptuam se e bënte këtë gjë me dëshirë. S’ka pse të druhemi, tha një ditë kolegu ynë. Ai është i huaj këtu dhe, në atë mënyrë jetese të mbyllur që bën për kalimin e mbrëmjes, roja e natës është, pa dyshim, formula më e përshtatshme, për të përdorur një shprehje tepër të kohës.

Tjetër?
Çfarë të them unë tjetër? Ishte gjithmonë një tip i qetë. Veç e kapte njëfarë trazimi, ndoshta kjo s’është fjalë e saktë, njëfarë ankthi, do të thosha, ndonëse edhe kjo s’është e saktë. S’di si t’jua shpjegoj, do ta quaja trazim, ndoshta edhe ankth, sikur të mos kishte një si pikë të ngrirë në vështrim. Afrohej te qelqnaja e dhomës së pritjes, ja atje, dhe ashtu përhumbshëm vështronte rrugën automobilistike. Nganjëherë të dukej se priste diçka apo ndoshta e jepte këtë përshtypje, ngaqë ishte i huaj dhe dihet që, për një të huaj, rruga do të thotë diçka më shumë se për vendësin: andej vijnë letrat për të, ndonjë pako për Vitin e Ri, lajmet për të vetët.

Ah, meqë ra fjala për postën, desha të them se ishte veçanërisht i ndjeshëm ndaj tingëllimit të telefonit. Madje, disa herë, po ta vëreje me kujdes, të jepte përshtypjen se ishte në përgjim të paprerë të tij. Po kjo ishte, gjithashtu, e kuptueshme për një të huaj, ndonëse duhet thënë se nuk mbaj mend t”i kenë telefonuar ndonjë herë të vetët, me përjashtim të një rasti, në mos gabohem në kuj tesën time.

Dhe ky përgjim i telefonit mos u shpeshtua kohët e fundit?

Nuk mund ta them një gjë të tillë, më kuptoni, ishte një gjë, si të them, e rëndomtë, që, edhe po të ndodhte, vështirë se do të binte në sy. Një gjë mund të ishte me të vërtetë pakëz e habitshme, madje, që të jem i saktë, duhet t’ju pohoj se tani që po e sjell ndër mend, po më duket për herë të parë e tillë. Por, para se të vij te kjo, desha të them se ajo turbullira për të cilën fola pak më parë, domethënë qelqnaja, ngrirja e vështrimit, rruga automobilistike etj ., ndodhte sidomos sa herë që dëgjohej sirena e makinës së ndihmës së shpejtë, e asaj që sillte të aksidentuarit. Ishte ndonjë kuj tim vetj ak, tronditj a para operimit të ngutshëm apo diçka tjetër, vështirë ta përcaktosh. Ai nuk ishte mjek i ri, dorën e kishte të sigurt dhe, veç kësaj, dihet që operacioni i ngutshëm i një të aksidentuari të mbytur në gjak ka gjithmonë më pak ankth se operimi i të sëmurit për të cilin ke ditë që përgatitesh.

Kështu që… ah, po, e kisha fjalën tek ajo gjëja e habitshme që përmenda pak më parë. Pra, të gjitha këto ishin të shpjegueshme njëfarësoj. E vetmja gjë që mund të dukej e habitshme ishte fakti se kureshtja e tij për telefonin (nuk e di nëse fjala kureshtje është e përshtatshme për këtë rast), pra, kureshtja e tij për telefonin, në vend që të zbehej, me afrimin e makinës së urgjencës theksohej më tepër. Kështu, për shembull, e mbaj mend fare mirë rastin kur, pasi kishte vënë dorezat e operacionit dhe maskën, për habinë tonë të madhe, e hoqi në çast këtë të fundit për të pyetur: “Mos po më kërkojnë në telefon?”. Në të vërtetë, telefoni po binte në sallon dhe ai nuk e vuri maskën veçse kur mori vesh se kërkonin dikë tjetër.

Po në ditën e shtatëmbëdhjetë janarit a foli në telefon me dikë?

Me sa di unë, jo.

5

NGA DESHMIA E S. G., BASHKESHORTE E J . G.

Sapo u dëgjuan krismat, kunata thirri e para: “I vranë!”.

Isha e veshur dhe u sula jashtë pa e pritur. Makina ishte disa metra larg hyrjes së garazhit, me dritat ende të ndezura. Po unë nuk i hiqja dot sytë nga një gjë e zezë, në anën e djathtë të saj. Kur u afrova dhe pak, dallova që ishte një trup njeriu i rënë përmbys. Rrëshqita, gati u rrëzova mbi të, gjersa e ktheva mbarë. Ishte K. Z., i vdekur.

Nuk e mbaj mend si u ngrita. Mbaj mend vetëm që u gjenda te dritarja e hapur nga ana e timonit. Ishte kunati, i ngujuar në ndenjëse. Duart i kishte hequr nga timoni dhe i mbante mbi gjunjë. Sytë i kishte të mbyllur. I futa duart pas zverkut, për t’i kërkuar plagët. S’kishte. Papritur i pashë brimat e plumbave në faqe. Edhe ai kishte vclekur. Brenda në makinë ishte gjysmëterr dhe në krye s’dallova kurrgjë, gjersa ndjeva zërin e J. që tha:

– Çikë, qe ku jam.

Kështu më thërriste zakonisht, “çikë”. Zërin e kishte të qetë, të kthjellët. Apo ndoshta m’u duk ashtu prej fjalëve që shqiptoi. Kurse mënyra si qe mbledhur kruspull, me një dorë të mbështetur te shkallina e makinës, jepte, në kundërshtim me zërin, një mundim të madh.

– Oh, – ia bëri, kur e preka në shpatulla. – Aty i kam.
Kështu më tha, me siguri, për plumbat.
Pastaj:
– Kjo dorë m’u mpi. Ma liro pak!
– J., më ndien? – e pyeta.
– Në bark kam të tjerë, – foli ai. S”dija si t”ia lehtësoja dhimbjet.
– K. e shoh që ka vdekur, – tha me vështrimin e ngulur nga
kufoma në rrugë. – Shife B. te timoni.

U mata t’i thosha se vëllai ishte gjallë, po në atë çast u ndie kuja e kunatës, që porsa kishte mbërritur.
– Ka vdekur, – tha ai.
– Ndoshta jo.
Që nga larg u ndie një sirenë makine. Duhej të ishte policia ose ndihma e shpejtë.

6

Rruga gjer në spital ishte vende-vende e mbuluar nga bora. Ashtu pjesë-pjesë e mbuluar, me copa të tëra që i mungonin, riprodhohej ajo më vonë në kujtesën e S. G.

Meqenëse nuk e lejuan të hipte në makinën e ndihmës së shpejtë, ajo e ndoqi atë me taksi. Dritat e prapme të makinës së spitalit regëtinin si të ngulura me turjelë në trupin e saj.
Ishte e vetme. Kunata kishte mbetur me fëmijët, që kishin dalë gjithashtu nga shtëpia për të parë ç’kishte ndodhur.

Përpiqej të kujtonte ngjarje të ditëve të fundit, gjëra që mund të kishin zgjuar dyshime, fjalë të J. për ndonjë rrezik të mundshëm, po nuk i kujtohej asgjë. Nuk i kujtoheshin as numrat e telefonave të miqve, të njerëzve të afërt. Qysh te shifra e tretë binte mjegulla. Pastaj tek e katërta, tek e pesta… Shifrat e fundit këputeshin në humnerë.

I kujtoheshin vetëm ca parandjenja të këqija. Por edhe për to nuk ishte e sigurt nëse i kishte dëgjuar diku apo i kishte menduar ajo vetë. Ishte thënë diçka për natën e 17 Janarit. Për 17 Janarin e vitit 1468. Madje, ishte përmendur vdekja: ah, po, një orë më parë e kishte përmendur J. Sot është dita e vdekjes së Skënderbeut. Kështu kishte thënë, duke kthyer kryet nga kalendari ku ishte një pikturë e Degas, një balerinë aq e papërshtatshme për ditën e mbarimit të kryezotit mesjetar… E megjithatë, tani i dukej se pikërisht ajo balerinë i sulej nga grumbujt e borës ndanë rrugës, drejt dritares së veshur të taksisë, si për t’i kumtuar diçka. Diçka që ngjante herë si shpresë e dhimbshme, herë si një hare misterioze.

7

Në orën 23.20, J. G. gjendej i shtrirë në tryezën e operacionit. Në kohën që narkozëdhënësi po i afrohej, ai bëri një shenjë me dorë, si për ta ndalur dhe për herë të tretë tha se donte të bënte një deklaratë në prani të mjekëve dhe të një përfaqësuesi të ligjit. E futën policin Peter S., pasi i veshën me shpejtësi bluzën e bardhë dhe në prani të tij e të mjekëve tha, me një zë që për herë të parë jepte shenjën e lodhjes: “Deklaroj se mua, J. G., vëllanë tim B. G. dhe shokun tonë K. Z. na Vrau policia e fshehtë jugosllave… për të vetmen arsye se ne luftojmë për të drejtat e shqiptarëve të Kosovës… dhe që Kosova të jetë Republikë… Kaq kisha.”

Dy mjekët, si edhe infermieret me maska, që gjatë deklaratës kishin qëndruar si të ngrirë, lëvizën pas fjalëve të tij

“kaq kisha”.

Në të vërtetë, përpara se të vihej re lëvizja vetë, atë e dhanë rrezatimet e bisturive në duart e tyre.

Në Valën e parë të turbullirës që i dha narkoza, i plagosuri i pa fytyrat e mjekëve si të ngjitura me njëra-tjetrën dhe emri “Vidiç”, të cilin mjeku i parë, që u përkul mbi të, e kishte të shkruar te setra, atij duhet t’i jetë dukur si Vilhem ose Vili, përndryshe ishte ende në gjendje të bënte, së paku, një shenjë për të shmangur mjekun me emrin e rrezikshëm.

(Në të vërtetë, ia nguli sytë një grimë për herë të dytë setrës së Vidiçit, tha më vonë infermierja Marta H., po nuk pati në vështrimin e tij kurrfarë shenje pakënaqësie, pale pastaj frikë ose ankth. Pati vetëm njëfarë habie, por edhe ajo e lehtë.)

Që s’pati kurrfarë shqetësimi e pohoi edhe polici Peter S., që ende s”kishte dalë nga salla dhe që, për shkak të deklaratës së porsabërë, hetonte me kuj des fytyrën e viktimës. Mungesa e shqetësimit vërtetonte se i plagosuri nuk e kishte lexuar saktë emrin e Vidiçit. Habia, për të cilën foli infermierja dhe që nuk u kundërshtua prej policit, mund të jetë shkaktuar prej tërheqjes së vëmendjes nga diçka e atypëratyshme, për shembull, përse emri Vilhelm ose Vili ishte shkruar me një V dhe jo me W.
Në qoftë se kishte qenë kështu, atëherë kishte mundësi që në çastet e agonisë, në prag të humbjes së ndërgjegjes, V-ja ose V-të së bashku të jenë vendosur e zhvendosur shumë here mbi njëra-tjetrën, në përfytyrimin e tij me shpejtësi të ethshme, siç ndodh në gjendje makthi. Dhe gjithmonë siç ndodh në gjendje të tilla kur sendet e përfytyruara, jo vetëm lëvizin me shpejtësi të çmendur, por po me të njëjtën shpejtësi marrin traj ta e kuptime simbolike nga më të larmishmet, ka mundësi që këto V të kenë marrë aty për aty dhjetëra e qindra pamje e kuptime të ndryshme. Gjithmonë po të ndjekim këtë pandehmë, aherë mund të ketë ndodhur që, midis qindra pamjeve, ato V t”i kenë ngj arë viktimës, qoftë edhe për një grimë, me dërrasat që vendosnin dikur pjerrtazi në varre, në vendlindjen e tij të largët, përpara se i vdekuri të mbulohej me dhe.

8

NGA HETIMET KREJTËSISHT PRIVATE PËR VIDIÇIN.

Si qëlloi që Vidiçi ishte rojë atë natë? Kishte radhën e tij apo, si zakonisht, zëvendësonte dikë?
Nuk më kujtohet saktë. Zëvendësimet që bënte ishin aq të shpeshta, saqë s’binin në sy si të tilla. Më kuptoni ç’dua të them, zëvendësimet e tij prej kohësh na dukeshin të gjithëve si një gjë e rëndomtë.

Ju kuptova. T’ju pyes për diçka tjetër. Atë mbrëmje kur mori rojën, a ishte po në atë gjendje si mbrëmjet e tjera? Desha të them, a erdhi si zakonisht apo me ndonjë farë nguti, shqetësimi, apo me atë ndjenjë ankthi për të cilën folëm para ca ditësh?

Si të them, nuk vura re një gjë të tillë. Më kuptoni, kur nuk e ke mendjen në diçka të tillë është vështirë…

Ju kuptoj. Po më pas, në kohën që u dëgj ua sirena e makinës së ndihmës së shpejtë dhe sidomos kur u pa se viktima që ajo solli nuk ishte thjesht një i aksidentuar, por një viktimë e bërë shoshë nga plumbat, a pati ndonjë trazim të veçantë?

Si të them… Kur u dëgjua sirena, nuk e pashë. S’di ku ishte, ndoshta pinte cigare në sallon. Kurse më pas, kur e zbritën të plagosurin, ne ishim aq të tronditur të gjithë, sa qe vështirë që tronditja e dikujt mund të binte në sy. Qyteti ynë është i vogël dhe trupa të grirë ashtu nga plumbat nuk të bie rasti të shikosh çdo clitë.

E mori vesh Vidiçi ç’ishte i plagosuri?
Pa dyshim. Ai e bëri deklaratën në sytë e të gjithëve, midis një heshtjeje varri.

Nëse ju kujtohet, në kohën kur viktima bënte deklaratën ç’shprehje kishte në fytyrë Vidiçi?
S’mund të them asgjë. Ne i kishim sytë të gjithë te fytyra e të plagosurit. Ishte aq tronditëse gjithçka, saqë ende sot ngjethem kur e kujtoj.

Operacioni i parë u bë prej Vidiçit dhe Weberit, asistentit të tij, apo jo? Pas këtij operacioni, J. G. ishte gjallë dhe, përgjithësisht, në gjendje të mirë. Në qoftë se Vidiçi do të donte të…

O, ju lutem, zotni, mos më bëni pyetje të tilla.
Unë po ju bëj një pyetje që është lehtësuese për Vidiçin… Pra, në qoftë se Vidiçi do të donte t’i bënte atë… ai kishte mundësi qysh në ndërhyrjen e parë, apo jo?

Natyrisht.

Aherë, ç’ndodhi pas operacionit? Si ishte gjendja e tij shpirtërore? A ndihej mëdyshja, lufta e motiveve, lehtësimi apo zymtimi i mëtejshëm?

O, ju bëni pyetje tepër të vështira, zotni. Ju më premtuat se do të më bënit disa pyetje të thjeshta. Më falni, zonjushe, që nuk e mbajta dot fj alën. Eshtë fjala jo vetëm për një jetë njeriu, është fjala per shumë, shumë më tepër, besoni! Ju besoj, zotni.

A e kërkoi ndokush Vidiçin në telefon pas operacionit të parë?

Jo.
Po ai vetë a telefonoi? Kaldajisti thotë se ai mori në telefon dikë nga telefoni i qilarit. Ka mundësi të ketë marrë andej. Unë nuk di gjë.

Dhe ka folur në gjuhën e vet? Une s’di gjë. S’e kam dëgjuar kurrë të flasë në atë gjuhë.

Si ishte gjendja e tij pas telefonimit? Desha të them, gjendja e tij shpirtërore aty rreth orës një pas mesnate? Gjendja shpirtërore? Po ju më premtuat… Si mund ta di unë gjendjen shpirtërore të një doktori pas operacionit?

9

NGA POHIMI I RASTESISHËM I KALDAJISTIT JOHAN T.

Vidiçi foli nga telefoni i qilarit në orën një pas mesnate. Duhet të ishte fill pas operacionit të parë, sepse në mëngët e përparëses kishte ende njolla gjaku. Zërin e kishte të lodhur, të munduar. Ai sa vinte i dobësohej, kurse në fund të bisedës vuri dorezën e telefonit, mbështeti ballin mbi aparat dhe ndenji mjaft kohë ashtu. Kishte pamjen e njeriut krejtësisht të dërrmuar, saqë një çast m’u duk se po qante dhe u bëra gati ta pyesja: “Ç’keni kështu, zotni?”. Por e mbajta veten, ngaqë ai nuk më kishte vënë re dhe mendova se ndoshta do t’i vinte turp që po e shihja në një gjendje të tillë.

10

Në orën 1.10 pas mesnate në kujtesën e S. G. erdhi numri i parë i telefonit. Pas tij u çliruan të tjerët. Njëri pas tjetrit vinin nga sferat e panjohura ku ishin tërhequr.

Kur ajo sajoi numrin e parë, ndjeu duart t’i dridheshin, dhe vetëm atëherë e kuptoi se sa fort i kishte copëtuar gishtat gjatë gjithë kohës që kishte vazhduar operacioni. Alo, jam S. Tim kunat e vranë para dy orësh. K. Z. gjithashtu. J. porsa doli nga salla e operacionit. Eshtë plagosur rëndë. Narkoza ende s’i ka dalë.

Në orën 2 ende s’kishte mbërritur asnjë nga miqtë. Ishin larg në qytete të tjera dhe koha qe krejt e papërshtatshme për të nxituar në rrugët e akulluara.

Në orën 2.30 pritej dalja e narkozës.

Në orën 2.40 asaj i dhanë përsëri një qetësues. Ndonëse ishte e mpirë, vuri re se kíshte lëvizje në sallën e reanimacionit.

Ç’është? mendoi ajo. Pastaj e bëri pyetjen me zë. Një ndihmësmjeke i tha që të mos shqetësohej. I plagosuri kishte një keqësim të lehtë dhe po i bënin një gjilpërë. Janë gjëra të zakonshme pas një operacioni të tillë, i tha ndihmësmjekja.

Në orën 2.52 trazimi nuk po qetësohej në reanimacion.

Në orën 3 ora ngjante si e mbetur në vend.

Në orën 3.10 truri i saj i lodhur kapi fjalën “operacion”. Iu deshën disa sekonda sa ta dallonte nëse e kishte dëgjuar vërtet apo ishte brenda mendimit të saj.

Në orën 3.11 e kuptoi të vërtetën dhe pyeti me dënesë: Përsëri operacion? A është e mundur? A është e nevojshme?

Asnjë nga miqtë nuk kishte mbërritur ende.

– Ejani në sallon, zonjë. Ky është një operacion i thjeshtë. Shumë më i thjeshtë se i pari. Ka mundësi të ketë ngelur ndonjë plumb i fundit. Mos u shqetësoni.

Në orën 3.15 ajo ndodhej përsëri në kanapenë e sallës së pritjes. Duart i kishte të akullta dhe në mendje iu krijuan prapë zona të zbrazëta. Iu duk sikur jashtë u dëgjua frenimi i një makine, por em harroi sakaq. Një infermiere, ajo që i dha qetësuesin e fundit, u ul pranë saj në kanape.

– Nga jeni? – e pyeti me dhembshuri. – Nga e folura ndihet që jeni e huaj.
– Jam shqiptare nga Jugosllavia, – tha ajo. – Nga Kosova.
– Nga Jugosllavia? – tha infermierja. – Sa mirë paska qëlluar, mjeku që po e operon burrin tuaj është jugosllav?
– Si???

(Nuk kisha parë ndonjëherë vështrim që mund të shkatërrohet në çast, si në filmat me tmerre, kishte thënë infermierja.)

E çmendur, gruaja kishte rendur përjashta pikërisht në kohën që mjeku Vidiç sapo kishte dalë nga salla e operacionit dhe po i thoshte diçka një të panjohuri.

Ajo nuk i dëgjoi fialët e mjekut në fillim, as e njohu të porsaardhurin, njeriun që e kishte kërkuar të parin në telefon. Në kohën kur u bë e aftë për një gjë të tillë… ajo dalloi vetëm tre gishtat e mjekut të ngritur përpara fytyrës së të panj ohurit, siç bëhet në rastet kur tjetri nuk e kupton mirë gjuhën.

– Çfarë? – pyeste me egërsi i panjohuri dhe mjeku vazhdonte të mbante përpara tij, skeptër të mynxyrshëm, sfurk tredhëmbësh të mortit, tre gishtat e tij.
– Të thashë një herë, kanë vdekur të tre.
-Ç’po thua, rrezikzi, – thirri i panjohuri. – Po mua më thanë se njëri është gjallë.

Në atë çast, ai ndjeu praninë e gruas dhe iu kthye asaj, për ta përqafuar, për ta ngushëlluar, për ta pyetur se çka po fliste ky i çmendur, kurse e vërteta, siç ia kishte thënë ajo në telefon, duhej të ishte krejt ndryshe. Po gruaja nuk shihte kurrgjë. Sytë e saj vështronin vetëm një pikë te setra e bardhë e mjekut, atje ku në një pllakëz plastike blu ishte shkruar emri “Vidiç”. Ajo e afroi kokën edhe më shumë mbi atë pllakë, pastaj e kapi mjekun nga përparësja si të donte ta rrëzonte atë.

– Ti e vrave! – klithi me zë të çjerrë. – Ti si za ubije…
I bardhë në fytyrë si gëlqere, mjeku u mbajt me një dorë te muri, ndërsa gruaja vazhdonte të klithte në gjuhën serbe.

Gjatë gjithë kohës që vazhdoi kjo skenë e rëndë ai nuk iu përgjigj asaj asnjëherë në serbisht, pohuan dëshmitarët. Ishte tejet i tronditur, dukej çdo çast sikur do të rrëzohej, gjersa ndërhynë dhe e larguan gruan.

11

J. G., emigrant politik shqiptar, arratisur nga Jugosllavia, me nënshtetësi gjermane, gazetar, poet dhe muzikant, vdiq më 17 janar 1982 në orën 3.15 pas mesnate, gjatë operacionit.
Ky ishte shënimi për mbarimin e tij në librin e spitalit të Untergrupenbahut.

Policia nuk arriti asnjëherë të zbulonte vrasësin. Akuzat e bashkëshortes së tij kundër mjekut Vidiç, ndonëse të paraqitura nga një avokat i dëgjuar, nuk u morën parasysh, për mungesë provash.

Mjeku Vidiç u largua nga Untergrupenbahu qysh të nesërmen, në ditën e ftohtë, të ngjashme me atë në të cilën kishte ardhur. Veçse në ndryshim me ardhjen, largimi i tij nuk figuronte në asnjë shkresë, protokoll ose shtojcë protokolli.

Për të u fol njëfarë kohe në rrethe të ndryshme, por ato që fliteshin ishin në përgjithësi gojëdhëna. Përçartje të ndryshme të sëmurësh në spitale psikiatrike, pendesa, vrasje e ndërgjegjes etj., u dhanë disa herë si të tilla, por asnjëherë nuk u saktësua kjo gjë.

J. G. u varros në varrezën e Shtutgartit. Ndërsa kërkonin një tekst sa më domethënës për t’ia gdhendur mbi varr, njerëzit e familjes dhe dashamirësit e tij dëgjuan me radhë disqet me këngë e balada që ai i kishte shkruar dhe kënduar vetë, pjesën më të madhe të shoqëruara me kitarë.

Duke i dëgjuar në heshtje, ata erdhën në një mendje se shumica e këtyre teksteve ishin të përshtatshme për t’u gdhendur në mermerin e varrit. Kjo binte në sy kaq qartë, saqë një ditë, një nga ato ditë kur buzëqeshja dhe mahitë rifituan më në fund të drejtën të pranoheshin në bisedat për kujtimin e të ikurit, si për ta bërë edhe më brilante dhembjen, njëri nga miqtë e tij tha se kishin të drejtë të fajësonin J. G. se kishte përgatitur ai Vetë vrasjen e vet.

Teksti i mbishkrimit u zgjodh, më në fund, prej njërës prej baladave të tij, po drejtoria e varrezës nguli këmbë që të bëhej një ndryshim në të. Ishte prerja ose, për të përdorur një fjalë më të kohës, censurimi i fundit që iu bë J. G., në jetën e të cilit kishte pasur disa herë ndërhyrje të tilla, duke përfshirë këtu edhe vdekjen e tij, e cila, në fund të fundit, nuk ishte veçse një prerje.

I.Kadare , Tiranë, 1984/ KultPlus.com