Përktheu nga origjinali Mira Meksi

“By this art you may contemplate
the variation of the 23 letters…”
The Anatomy of Melancholy
part 2, sect. II, mem. IV.

Universi (që të tjerë e quajnë Bibliotekë) përbëhet nga një numër i pacaktuar, dhe ndoshta i pafund, galerish gjashtëkëndëshe, me puse të gjera ajrimi në qendër, rrethuar me parmakë shumë të ulët…

Prej secilit nga këta gjashtëkëndësha shihen katet e poshtme dhe të sipërme, pa mbarim. Shpërndarja e galerive është e pandryshueshme. Njëzet rafte, nga pesë për anë, mbulojnë gjithë muret me përjashtim të dyve prej tyre; lartësia e tyre është sa ajo e vetë kateve, nuk e kalon aspak shtatin e një bibliotekari me trup normal. Secila prej faqeve të lira bie në një korridor të ngushtë, i cili del në një tjetër galeri, të njëjtë me të parën dhe me të gjitha. Në të djathtë e në të majtë të korridorit ka dy kthinëza fare të vogla. Njëra, sa për të fjetur në këmbë; tjetra, sa për të kryer nevojat personale. Aty pranë kalon një shkallë kërmillore që ulet e ngrihet sa të ha syri. Në korridor ka një pasqyrë që dyfishon me besnikëri pamjet. Njerëzit nga kjo nxjerrin përfundimin se Biblioteka nuk është e pafund; po të ishte ashtu me të vërtetë, ç’duhej ky dualitet i rremë? Unë për vete, parapëlqej të ëndërroj se këto sipërfaqe të lëmuara janë atje për të paraqitur pafundësinë dhe për ta premtuar atë…Ca si fruta sferike, të quajtura llamba, sigurojnë ndriçimin. Nga dy për çdo gjashtëkëndësh dhe të vendosura horizontalisht, këto globe lëshojnë një dritë të pamjaftueshme, të parreshtur.

Si të gjithë njerëzit e Bibliotekës, unë kam udhëtuar në të ri; kam bërë pelegrinazhe në kërkim të një libri dhe ndoshta të katalogut të katalogëve; tani që sytë e mi mezi shkoqisin ç’ka shkruaj, po bëhem gati të vdes diku afër gjashtëkëndëshit ku linda. Kur të vdes, nuk do të mungojnë duar të përshpirtshme që të më hedhin nga parmaku e poshtë: varri im do të jetë ajri i humnershëm; trupi im do të zhytet thellë për një kohë të gjatë, do të kalbëzohet, do të shpërbëhet në erën e përftuar nga rënia, e cila është e pafund. Sepse unë pohoj se Biblioteka është e pambarueshme. Për idealistët, sallat gjashtëkëndëshe janë një formë e domosdoshme  e hapësirës absolute, ose të paktën e intuitës sonë për hapësirën; ata mendojnë se një sallë trikëndëshe apo pesëkëndëshe do të ish e pamendueshme. Sa për mistikët, ata mëtojnë se ekstaza u zbulon një dhomë rrethore me një libër të madh, gjithashtu rrethor, me shpinë të vazhdueshme, që i bie përqark plotësisht mureve; por dëshmia e tyre është e dyshimtë, fjalët e tyre të errëta: ky libër ciklik, është Zoti… Le të mjaftohemi tani për tani me përsëritjen e sentencës klasike: Biblioteka është një sferë, qendra e vërtetë e së cilës është një gjashtëkëndësh i çfarëdoshëm dhe rrethi i saj i paarritshëm.

Çdonjëri nga muret e secilit gjashtëkëndësh mban pesë rafte; çdo raft ka tridhjëtë e dy libra, të gjithë me të njëjtin format; çdo libër ka  katërqind e dhjetë faqe; çdo faqe dyzet rreshta dhe çdo rresht, afërsisht tetëdhjetë shkronja të zeza. Ka gjithashtu shkronja në shpinë të çdo libri; këto shkronja, as tregojnë e as paralajmërojnë atë ç’ka do të thonë faqet: inkoherencë që, e di dhe vetë, nganjëherë duket e mistershme. Para se të përmbledh zgjidhjen (zbulimi i së cilës, pavarësisht nga shfaqjet e saj tragjike, është ndoshta fakti kryesor i ngjarjes) dua t’ju kujtoj nja dy aksioma.

Aksioma e parë: Bioblioteka ekziston ab aeterno.

Në këtë të vërtetë, rrjedhoja e përnjëhershme e së cilës është përjetësia e ardhshme e botës, nuk mund të dyshojë asnjë njeri me mend. Qëllon që njeriu, bibliotekari i papërkryer, të jetë vepër e rastësisë ose e demiurgëve dashakeqas; universi, me paisjen e vet elegante me volume enigmatike, me shkallët e palodhshme për udhëtarin dhe me nevojtore për bibliotekarin ndenjur, s’mund të jetë veçse vepër e Zotit. Për të matur largësinë që ndan hyjnoren nga njerëzorja, mjafton të krahasosh këto simbole të vjetëruara e të mekura që dora ime e gabueshme shkarravit e shkarravit mbi kapakun e librit, me shkronjat organike të pjesës së brendshme: të përpikta, të brishta, në një të zezë të thellë, me një baraslargësi të paimitueshme.

Aksioma e dytë: numri i simboleve ortografike është njëzet e pesë^[1].

Qe ky shënim që lejoi, para nja treqind vjetëve, të formulohej një teori e përgjithshme e Bibliotekës dhe të zgjidhej në mënyrë të kënaqshme problemi që s’kish mundur ta zbërthente asnjë hamendje: natyra e paformë dhe e rrëmujshme e pothuaj të gjithë librave. Njëri prej këtyre, të cilin im atë e zbuloi në një gjashtëkëndësh të rrethit pesëmbëdhjetë-nëntëdhjetë e katër, përmbante vetëm tri shkronjat MCV të përsëritura mbrapshtisht  nga rreshti i parë tek i fundit.

Një tjetër (që e shohin shumë në zonën time) është një labirint i vërtetë shkronjash, por në faqen e parafundit  gjendet kjo frazë: O kohë piramidat e tua. S’ka sesi të injorosh më këtë gjë: për një rresht të arsyeshëm, për një informacion të saktë, ka lega e lega të tëra zhangullimash të çmendura, shkarravinash pa kuptim e fjalësh pa lidhje. (Njoh një zonë barbare ku bibliotekarët kanë hequr dorë nga zakoni për t’u gjetur një kuptim të çfarëdoshëm librave, si zakon besëtyt e i kotë, duke e krahasuar me zakonin për të shpjeguar ëndrrat dhe vijat e rrëmujshme të dorës…Ata pranojnë se shpikësit e shkrimit kanë imituar njëzet e pesë simbolet natyrore, por pohojnë se ky zbatim është i rastësishëm dhe se librat vetë nuk thonë asgjë. Ky mendim, siç do ta shohim, nuk është plotësisht i rremë).

Për shumë kohë, u mendua se këta libra të padepërtueshëm u përgjigjeshin idiomave të harruara e të largëta. Është e vërtetë se njerëzit më të lashtë, bibliotekarët e parë, përdornin një gjuhë krejt të ndryshme nga ajo që flasim ne tani; është e vërtetë se disa dhjetra milje në të djathtë gjuha bëhej dialektale dhe nëntëdhjetë kate më lart, e pakuptueshme. E gjithë kjo, e përsëris, është e saktë, por katërqind e dhjetë faqe me MCV të pandryshueshme nuk mund t’i përkonin asnjë gjuhe, qoftë edhe dialektale apo rudimentare. Disa lanë të kuptohej se çdo shkronjë mund të ndikonte te shkronja pasardhëse dhe se vlera e MCV-së në rreshtin e tretë të faqes 71 nuk është e njëjtë me vlerën e këtij grupi në filan rresht të një tjetër faqeje; por ky propozim i turbullt nuk pati aspak sukses. Të tjerë thanë se qe fjala për kriptografi; është kjo hipotezë që më në fund triumfoi dhe u pranua botërisht, megjithëse  në një kuptim të ndryshëm nga ai primitiv.

Pesëqind vjet më parë, shefi i gjashtëkëndëshit të sipërm^[2] vuri dorën mbi një libër po aq të ngatërruar sa të tjerët, por që kish pothuaj dy faqe me rreshta njëfarësh e me sa duket të lexueshëm. Ai ia tregoi zbulimin e tij një  zbërthyesi endacak, i cili i tha se ato ishin redaktuar në portugalisht; të tjerë pretenduan se ishte jidish. Më pak se një shekull më vonë, u përcaktua gjuha e saktë: bëhej fjalë për një dialekt lituanez të guaranit, me theks të arabishtes klasike. Përmbajtja gjithashtu u zbërthye: ishin nocione të analizës kombinuese, ilustruar me shembuj të ndryshores me përsëritje të pandryshuar.

Këta shëmbuj i lejuan një bibliotekari gjenial të zbulonte ligjin themelor të Bibliotekës. Ky mendimtar vuri re se të gjithë librat, sado të ndryshëm qofshin, përmbajnë elemente të barabarta: hapësirën, pikën, presjen, njëzet e dy shkronjat e alfabetit. Ai përmendi një fakt që e pohuan të gjithë udhëtarët: në gjithë atë Bibliotekë nuk ka dy libra njësoj. Nga këto premisa të pakundërshtueshme ai nxori përfundimin se Biblioteka është e plotë dhe raftet e saj ruajnë të gjitha shestimet e mundshme të njëzet e ca simboleve ortografike (numër, ndonëse shumë i madh, jo i pafund) d.m.th. gjithë ç’është e mundur të shprehet, në të gjitha gjuhët. Gjithçka: historia e hollësishme e së ardhmes, autobiografitë e kryeengjëjve, katalogu besnik i Bibliotekës, me mijëra e mijëra katalogë të rremë, paraqitja e pavërtetësisë së këtyre katalogëve, paraqitja e pavërtetësisë së katalogut të vërtetë, ungjilli gnostik i Basilides-it, komenti i këtij ungjilli, tregimi i vërtetë i vdekjes tënde, përkthimi i çdo libri në të gjitha gjuhët, ndërfutjet e çdo libri në të gjithë librat.

Kur u shpall se Biblioteka i kish të gjithë librat, kundërpërgjigja e parë qe një lumturi ekstravagante. Të gjithë njerëzit ndiheshin zotër të një thesari të paprekur e të fshehtë. Nuk kish problem personal apo botëror që të mos gjente zgjidhjen të shprehur diku: në ndonjë gjashtëkëndësh. Gjithësia ishte e përligjur, gjithësia befas kish fituar përmasat e pakufizuara të shpresës. Në atë kohë u fol shumë për përligjjet: libra apologjie e profecie që përligjnin gjithmonë aktet e çdo njeriu dhe i ruanin për të ardhmen të fshehta të mrekullueshme. Me mijëra të paduruar braktisën gjashtëkëndëshin e ëmbël të lindjes dhe iu turrën shkallëve, të shtyrë nga qëllimi i rremë për të gjetur përligjjen e tyre.

Këta pelegrinë grindeshin nëpër korridoret e ngushta, lëshonin namatisje të pakuptueshme, kacafyteshin midis tyre në shkallët hyjnore, flaknin në fund të tuneleve librat mashtrues, vdisnin të rrokullisur poshtë nga njerëzit e zonave të thella. Të tjerë shkalluan nga mendtë… Nuk mund të mohosh ekzistencën e përligjjeve (unë vetë njoh dy syresh që kanë qenë personazhe të së ardhmes, personazhe ndoshta jo imagjinare), por kërkimtarëve nuk u shkonte mendja se probabiliteti që njeriu të gjejë justifikimin e vet, apo ndoshta edhe ndonjë variant të rremë të tij, është pothuaj zero.

Shpresohej gjithashtu, rreth së njëjtës epokë, të hidhej dritë mbi të fshehtat themelore të njerëzimit: origjinën e Bibliotekës dhe të Kohës. Nuk është e pabesueshme që këto të fshehta të rëndësishme të shpjegohen vetëm nëpërmjet fjalëve njerëzore: nëse gjuha e filozofëve nuk mjafton, Biblioteka shumëformëshe do të kish krijuar një gjuhë të padëgjuar që duhej për to, me gjithë fjalorët e gramatikat e saj. U bënë katër shekuj që njerëzit, me këtë shpresë, shtrydhin gjashtëkëndëshat… Ka kërkimtarë zyrtarë, inkuizitorë. Unë i kam parë tek ushtrojnë funksionin e tyre: mbërrijnë gjithmonë të rraskapitur; flasin për një shkallë pa shkallare ku sa s’thyen qafën, flasin me bibliotekarin për galeritë dhe korridoret; nganjëherë ata marrin librin që kanë më pranë dhe i hedhin një sy për të gjetur fjalë të ndyra. Me sa duket, asnjë prej tyre nuk shpreson të zbulojë gjë.

Shpresa e dalldisur u pasua, si zakonisht, nga një ligështim shumë i madh. Siguria që ndonjë raft i ndonjë gjashtëkëndëshi ndrynte brenda tij libra të çmuar dhe që këta libra ishin të paarritshëm, dukej pothuaj e padurueshme. Një sekt blasfemues propozoi të ndërpriteshin kërkimet dhe të përziheshin shkronja e simbole derisa të arrihej të rindërtoheshin, po t’i ndihte fati, këta libra kanonikë.

Autoritetet u detyruan të nxirrnin urdhëra të rrepta. Sekti u zhduk; por në fëmijëri kam parë pleq që fshiheshin për një kohë të gjatë në nevojtore me disqe të vogla metalike, në fund të një pavijoni të ndaluar dhe imitonin dobët shthurjen hyjnore.

Të tjerë, përkundrazi, menduan se thelbësore ishte të zhduknim veprat e panevojshme. Ata pushtonin gjashtëkëndëshat duke paraqitur fletë-leje nganjëherë origjinale, shfletonin me mërzi ndonjë vëllim dhe dënonin rafte të tëra: pikërisht tërbimit të tyre higjienik, asketik, ia detyrojmë humbjen e pamend të miliona vëllimeve. Emri i tyre, kuptohet, urrehet pa masë, por ata që qajnë “thesaret” e shfarosura nga tërbimi i tyre harrojnë dy fakte tepër të njohura. Së pari, Biblioteka është aq e madhe sa çdo gjymtim me origjinë njerëzore nuk mund të jetë veçse i papërfillshëm. Së dyti, nëse çdo ekzemplar është unik dhe i pazëvendësueshëm, ka gjithmonë, meqë Biblioteka është e plotë, me qindra mijëra faksimile pothuaj të përkryera që nuk ndryshojnë nga libri i saktë, veçse nga një gërmë a një presje. Ndryshe nga mendimi i përgjithshëm, unë mendoj se pasojat e dëmtimeve të bëra nga  Spastruesit janë zmadhuar nga tmerri që kish ngjallur fanatizmi i tyre. Ata i kish kapluar deliri për të shtënë në dorë librat fantastikë të gjashtëkëndëshit Gjak të Kuq; libra me format të zvogluar, të gjithëpushtetshëm, të ilustruar e magjikë.

Një bestytni tjetër e atyre kohërave ka arritur deri te ne: ajo e Njeriut të Librit. Mbi ndonjë raft të ndonjë gjashtëkëndëshi, mendoj, duhet të ekzistonte një libër që është çelësi dhe përmbledhja e përkryer e të gjithë librave: është një bibliotekar që e ka lexuar këtë libër dhe që i ngjan një perëndie. Në gjuhën e kësaj zone ruhen ende gjurmë të kultit blatuar këtij funksionari të hershëm. Në kërkim të tij u organizuan shumë pelegrinazhe, që për një shekull rrahën më kot horizonte nga më të ndryshmet. Si ta përcaktoje gjashtëkëndëshin e nderuar e të fshehtë që e mbronte? U propozua një metodë prapavajtëse: për të lokalizuar librin A, shihej më parë libri B që do të tregonte vendin e A-së; për të lokalizuar librin B, shihej më parë libri C dhe kështu deri në pafundësi… Në këto soj aventurash derdha edhe unë forcat e mia dhe harxhova vitet më kot. Është e sigurt se në ndonjë raft të gjithësisë, ky libër i plotë duhet të ekzistojë^[3]; lus perënditë e harruara që dikush – qoftë edhe i vetëm, para mijra vjetësh! – ta ketë patur ndër duar dhe ta ketë lexuar. Po qe se nderi, urtësia, dhe gëzimi nuk janë për mua, qofshin për të tjerë. Rroftë e qoftë parajsa, edhe nëse vendi im është në ferr. Le të poshtërohem e të bëhem hi, mjaft që Biblioteka Jote e stërmadhe të gjejë kuptim te një qenie, te një çast.

Të pafetë pohojnë se absurditeti është rregull në Bibliotekë dhe se pjesët me kuptim, (ose me njëfarë lidhjeje) përbëjnë një përjashtim gati të mbinatyrshëm. Ata flasin (e di) për “këtë Bibliotekë të ethshme, vëllimet e pasigurta të së cilës rrezikohen parreshtur të shndërrohen në të tjera dhe pohojnë, mohojnë dhe ngatërrojnë gjithçka si një perëndi në jerm”. Këto fjalë, që jo vetëm tregojnë sheshit rrëmujën, por edhe e ilustrojnë atë, provojnë mirëfilli një shije të neveritshme dhe një injorancë të pandreqshme. Në fakt, Biblioteka i përmban të gjitha strukturat verbale, të gjitha ndryshimet që lejojnë njëzet e pesë simbolet ortografike, por as edhe një absurditet absolut. Është e kotë të vësh re se vëllimet më të mira ndër gjashtëkëndëshat që drejtoj unë kanë për titull Rrufe e krehur, Ngërç allçie dhe Axaxaxas mlô. Këto fjalë pa lidhje në pamje të parë, kanë padyshim një shpjegim kriptografik ose alegorik; një shpjegim i tillë është verbal dhe, ex hypothesi, figuron që më parë në Bibliotekë. Nuk mund të sajoj një varg të çfarëdoshëm gërmash, për shembull:

dhcmrlchtdj

që Biblioteka hyjnore mos ta ketë parashikuar tashmë dhe që të mos ketë një kuptim të tmerrshëm në një nga gjuhët e saj të fshehta. Askush nuk mund të nyjëtojë një rrokje që të mos jetë plot dhembshuri e tmerr, që të mos jetë diku emri i fuqishëm i një hyji. Të flasësh, do të thotë të biesh në tautologji. Kjo letër e panevojshme e fjalëshumë që po shkruaj tashmë ekziston në një nga tridhjetë vëllimet e pesë rafteve të njërit prej gjashtëkëndëshave të panumërt – dhe përgënjeshtrimi i saj gjithashtu. (Një numër n gjuhësh të mundshme, përdor të njëjtin fjalor; në këtë apo atë leksik simboli Bibliotekë do të marrë përkufizimin e saktë sistem universal  dhe i përhershëm galerish gjashtëkëndore, por Biblioteka do të ketë kuptimin bukë ose piramidë ose  një kuptim krejt tjetër po qe se shtatë fjalët e përkufizimit kanë tjetër kuptim.) Ti, që më lexon, a je i sigurtë se e kupton gjuhën time?

Të shkruarit metodik, për fat të mirë, më heq mendjen nga gjendja e tanishme e njerëzimit. Siguria që gjithçka është shkruar, na kthen në hiç  ose në fantazma… Njoh zona ku të rinjtë përkulen para librave dhe lënë në faqet e tyre të puthura barbare, pa zbërthyer dot një gërmë të vetme. Epidemitë, përçarjet heretike, pelegrinazhet që degjenerojnë në mënyrë të pashmangshme në hajdutëri, kanë shfarosur popullsinë. Më duket se i kam përmendur vetëvrasjet, çdo vit edhe më të shpeshta. Ndoshta jam gabuar nga pleqëria dhe frika, por e parandjej se fara njerëzore – e vetmja që ekziston – gati po shuhet, ndërsa Biblioteka do të jetojë ngaherë: e ndriçuar, e vetmuar, e pafund, krejt e palëvizshme, e armatosur me vëllime të çmuara, e padobishme, e pandryshuar, e fshehtë.

Sapo shkruajta: e pafund. Nuk e ndërfuta këtë mbiemër ngaqë më rrëmben retorika; them se është me vend të mendosh se bota është e pafund. Ta mendosh të kufizuar, do të thotë të postulosh se në ndonjë vend të thellë, korridorret, shkallët, gjashtëkëndëshat, mund të zhduken – gjë që është e papërfytyrueshme, absurde. Ta përfytyrosh pa kufi, do të thotë të harrosh se numri i librave të mundshëm, s’është aspak pa kufi. Problem i lashtë, për të cilin unë këshilloj këtë zgjidhje: Biblioteka është e pakufizuar dhe periodike. Po të kish një udhëtar të përjetshëm që do ta përshkonte në një drejtim të çfarëdoshëm, shekujt më në fund do t’i mësonin se të njëjtat vëllime përsëriten gjithmonë në të njëjtin çrregullim – që, i përsëritur, do të bëhej një rregull: Rregulli. Vetmia ime ngushëllohet me këtë shpresë të hijshme.^[4]

---

^[1]1 Dorëshkrimi origjinal i këtij teksti nuk përmban as shifra, as gërma të mëdha. Pikësimi është kufizuar me presjen e pikën. Këto dy shenja, hapësira përmidis dhe njëzet e dy shkronjat e alfabetit janë njëzet e pesë simbolet e mjaftueshme të numëruara nga i panjohuri (Shënim i autorit).

^[2] Dikur kish nga një njeri për çdo tri gjashtëkëndësha. Vetëvrasja dhe sëmundja e mushkërive e kanë prishur këtë raport. Kujtimi i një melankolie të papërshkrueshme: më ka qëlluar të udhëtoj  për netë të tëra përmes korridoreve e shkallëve të lëmuara pa takuar asnjë bibliotekar.

^[3] E përsëris: mjafton që një libër të jetë i përfytyrueshëm që të ekzistojë. Vetëm ajo që  është e pamundur përjashtohet. Për shembull: asnjë libër nuk është gjithashtu shkallë, megjithatë padyshim ka libra që diskutojnë, që mohojnë dhe që e tregojnë këtë mundësi dhe të tjerë, struktura e të cilëve, ka ndonjë lidhje me strukturën e një shkalle.

^[4] Letizia Alvarez de Toledo vuri re se kjo Bibliotekë e madhe ishte e padobishme: do të mjaftonte në fund të fundit një vëllim i vetëm, me format të zakonshëm, i shtypur me shkronja nëntëshe ose dhjetëshe, që do të përmbante një numër të pafund fletësh të holla sa s’bëhet. (Cavalieri, në fillim të shekullit XII, shihte në çdo trup të ngurtë, mbivendosjen e një numri të pafund planesh.) Përdorimi i këtij vedemekum-i të mëndafshtë s’do të ish i lehtë: çdo fletë e dukshme do të ndahej në fletë të tjera; e pamendueshmja faqe e mesit nuk do të kish anë të prapme.

Marrë nga “ExLibris” /KultPlus.com