Biseda e fundit e filozofit Giordano Bruno me nxënësin e tij Sagredo, pak para se ta digjnin për së gjalli në furrën e druve.

Giordano Bruno

Në korridorin e ngushtë, të errët dhe të gjatë të burgjeve të Kastel Sant’Angjelo dëgjohen hapa që shënojnë afrimin e mysafirëve ndaj burrave të dënuar dhe ekzekutimin e radhës.

Me një zhurmë të madhe të çelësave hapet dera e rëndë e qelisë aty ku rri mbyllur i dënuari me djegie në zjarr në furrën e druve: Giordano Bruno. Ai është aty, i shtrirë në kashtë të egër, ndërsa sytë e tij të ndritshëm, të mbajtur dhe të qetë, shkëlqejnë me gëzim dhe butësi në sytë e të ftuarit.

“Sagredo, shoku im i ri!” thërret filozofi i madh.

Të dy përqafohen, kujdestari del i heshtur, pas tij mbyll derën e qelisë së zhveshur dhe të lagur.

“Ti ke rrezikuar, bir. Inkuizicioni nuk ka simpati për ata që kanë simpati për heretikët”.

“Maestro, nuk mund të mos ju përshëndesja”.

I riu mezi fsheh emocionin e ballafaqimit me mjeshtrin e madh, tani afër ekzekutimit me një dënim të egër.

“Je bërë burrë tashmë dhe guximi yt do të të shpërblejë”.

“E kërkova nga Kardinal Bellarmino një leje të veçantë. Ai u tregua i mirë. Ndoshta diçka po ndryshon!”

“Po, po ndryshon”, konfirmon Bruno “edhe falë vdekjes sime: historia e kësaj bote është e shkruar më shumë me vdekje sesa me jetë. Vdekja ngjall frikë, shqetësim, pyetje, për më tepër, nëse është ilustruese. Kjo më bën të qetë, shoku im. E di se jam duke përmbushur fatin tim”.

“Maestro, s’ke frikë nga zjarri që do të ta djegë mishin?”

“Po, Sagredo, kam frikë. Trupi im ka frikë”… (reflekton mbi ‘trupi im’), por unë e di që nuk do të vdes… kur trupi im fizik të vdes, unë do të jem atje; do ta shoh trupin tim të bjerë, do t’i shoh fytyrat triumfuese, të habitura dhe të mërzitshme të persekutuesve të mi…”

(Pavarësisht prej fjalëve të maestros, fytyra e të riut është e trishtuar).

“Nëse nuk të kisha lajmëruar… për arrestimin e vajzës dhe të dashurës tuaj, ju nuk do të ktheheshit në Venecia…”, thotë ai, pothuajse për ta qortuar veten.

“Do të kthehesha gjithsesi, herët a vonë. Po vdekja e tyre ishte një sinjal për mua…” vazhdon Bruno me shikimin kthy­er drejt pafundësisë.

“Me sa butësi e vullnet e kam dashur atë grua… Dashuria, Sagredo, është forca më e madhe e natyrës… është jeta, shkrirja e trupave të të dashuruarve… Afër saj ishte ndjenja e ëmbël e pafundme e shtëpisë, e botës reale, butësia e ëmbël që vetëm një grua inteligjente dhe e thellë mund të japë dhe marrë… Sa iluzion, sa injorancë…

Njeriu s’është i keq, Sagredo. Ai është vetëm i pakënaqur. Mendja e tij e vogël është shkaku i pakënaqësisë së tij. Po, e dija që ato ishin marrë, gjithashtu, për dënimin e tyre. Lajmë­­rimi yt ishte vetëm një konfirmim i trishtuar. Kur trupi im të digjet, unë do të jem i lirë, Sagredo, i lirë të bashkohem me ato, t’i përqafoj. Mos u shqetëso, shoku im… Ky ishte fati ynë i zakonshëm për të gjithë ata që kërkojnë të vërtetën, të dëbu­ar nga një botë që mbahet me gënjeshtra.

Do të vijë një ditë, Sagredo, kur njeriu do të zgjohet nga harresa dhe, më në fund, do ta kuptojë kush është me të vër­tetë dhe kujt i ka dhënë frenat e ekzistencës së tij, për një men­dje të gabuar dhe gënjeshtare që e bën dhe e mban të skllavë­ruar. Njeriu nuk ka kufij dhe kur një ditë do ta kuptojë këtë, ai do të jetë i lirë edhe këtu në këtë botë”.

Kthehet dhe shikon nxënësin e vet gati të ndritshëm.

“E ka parashikuar që nga kohët e lashta jeta…”

“Maestro, po pse ky fat i pamëshirshëm? Kush mund ta këtë dashur gjithë këtë?”

“Unë vetë, Sagredo, shumë kohë para se të lindja në këtë dimension.

Vdekja në zjarr e trupit fizik është një pastrim i thellë. Është pagëzim i zjarrit. Shumëkush e ka zgjedhur këtë vdekje jo vetëm si shembull për një humanizëm të mpirë, domethënës dhe mizor, por edhe për ta përmbushur detyrën që jeta na ka caktuar dhe të cilën e kemi pranuar me dëshirë për dashu­rinë.

Tekefundit, edhe pa vetëdije Kisha po përmbush vullnetin tonë”.

“Por atëherë… Kardinal Bellarmino bën vullnetin tonë?”

“Bellarmino tani kryen vullnetin e Kishës, që synon ruajtjen e pushtetit. Sidoqoftë, ai, gjithashtu, kryen vullnetin e vërtetë, atë të një vdekjeje ilustruese që lë gjurmë në histori.

Edhe njerëzit e kishave janë pjesë e Një-jes: vdekja ime do të shërbejë për ta treguar fuqinë e vërtetë, fuqinë okulte e cila lëviz prapa të gjitha kishave dhe të gjitha fuqive të botës.

Në këtë botë ilustruese, ku mbizotërojnë gënjeshtra, mirësia dhe frika hipokrite, një vdekje shembull është më e efektshme sesa një jetë e tërë.

Njerëzit humanë e mbajnë mend. Njeriu që shkakton vdekje është ai që i frikësohet më së shumti vdekjes. Është paradoks­sale, por kush sjell vdekje në mënyrë të dëshpëruar, përpiqet ta kuptojë atë, të depërtojë në mendjen e Zotit”.

“Pra, Bellarmino… edhe ai është në kërkim të Zotit?”

“Sigurisht, edhe Bellarmino është një vëlla”.

“Maestro, po pse e gjithë kjo?!

Pse gjithë kjo vuajtje, këto mizori, padrejtësi, dhimbje: vëllezër që vrasin vëllezërit e tyre?! Si mund ta firmosë me aq shpirtlehtësi Bellarmino dëni­min e vdekjes tuaj?”

“Ai nuk bëri me aq shpirtlehtësi, Sagredo. Ishte një vendim i dhimbshëm dhe i vuajtur për të, por ai nuk mund të bënte ndryshe. Ai duhej të hiqte dorë nga veshja që vesh dhe nga besimet që predikon. Ai s’ka vetëdije. Nuk e ndien unitetin e universit të pafund. Nuk e di se veprimi i tij sot do të ketë një reagim për të në jetën e tij të ardhshme, në të ardhmen. Kjo vlen edhe për mua dhe të gjithë ata që janë përpjekur kot ta zgjojnë njerëzimin nga mashtrimi.

Toka është një shkollë e vështirë: çdo veprim lë gjurmë, sepse ekziston drejtësia e vërtetë, bir, edhe pse nuk shfaqet në këtë botë”.

“Drejtësia e vërtetë dëshiron vdekjen tuaj?”

“E dëshirojmë vetë, Sagredo, jo trupat tanë kalimtarë, por qeniet e vërteta të pavdekshme që jemi.

Na pëlqeu apo jo, ne jemi shkaku i vetvetes. Qenia nuk i fri­kësohet vdekjes, sepse e di mirë se nuk ekziston. Duke lindur në këtë botë, ne biem në iluzionin e shqisave; besojmë në atë që shfaqet. Injorojmë se jemi të verbër dhe të shurdhër.

Atëherë frika na sulmon dhe harrojmë se jemi hyjnorë, që mund ta ndryshojmë rrjedhën e ngjarjeve, edhe Zodiakun…

Ne jemi fëmijë të diellit të vetëm të vërtetë që ndriçon botët.

Dhimbja dhe vuajtja nuk ishin aty në fillim të historisë, në kohën e Egjiptit të lashtë i cili akoma ruan kujtesën e origjinës së saj të lavdishme dhe të pavdekshme.

Një ditë, jo shumë larg, një epokë e re më në fund do të vijë në Tokë. Vdekja nuk ekziston. Mjerimi, dhimbja dhe tragje­ditë e saj të shumta janë rezultat i frikës dhe mosdijes për atë që është realiteti i vërtetë”.

“Ma, edhe sa kohë duhet?”

“Koha varet edhe nga ne, Sagredo. Koha është intervali mes konceptimit të një ideje dhe manifestimit të saj…

Njerëzimi konceptoi mikrobin e utopisë dhe gestacioni vazhdon drejt përmbushjes së tij të pashmangshme: shekulli i kaluar është një fazë e rëndësishme e cila i paraprin lindjes. Qeniet hyjnore vëzhgojnë gestacionin e Tokës dhe disa kanë lindur këtu për t’i ndihmuar njerëzit të kuptojnë se transfor­mimi, gjithashtu, varet nga zgjimi i tyre”.

“Edhe ju, maestro, zbritët këtu për këtë qëllim?”

“Edhe unë, Sagredo, por nuk jam vetëm. Ekziston një grup i madh i qenieve që kanë zbritur disa herë përgjatë historisë dhe e njohin veten në të madhin Ermete, Sokrat, Pitagora, Platone, Empedokle…

Në këtë shekull, Leonardo, Mikelangjelo, Shekspiri, Kam­pa­nella, emra të njohur, por edhe njerëz të përulur, shërues të thjeshtë, shumë prej të cilëve përfunduan të djegur në kunja”.

(Giordano mallëngjehet nga kujtimi i shumë personave që i paraprijnë atij në rrugën e tëmthit).

Giordano vazhdon: “Është pagëzimi i zjarrit që shërben për ta përvetësuar trupin fizik dhe për të manifestuar qenie të vërteta. Zbulesa e tyre tani është e pashmangshme. Nuk e di kur, por e di se shumë prej nesh kanë ardhur në këtë shekull për të zhvilluar arte dhe shkenca, për t’i hedhur farat e kultu­rës së re që do të lulëzojë papritur, pikërisht kur pushteti do të jetë nën iluzionin që ka fituar”.

Zhurmat në prapavijë sugjerojnë që vizita duhet të përfun­dojë. Frymëmarrja e Sagredos sa s’ndalet…

“Maestro, si mund të të gjej?”

“Shiko brenda vetes, Sagredo, dëgjoje zërin tënd të brend­shëm dhe mbaje mend se maestro i vetëm i vërtetë është qenia që pëshpërit brenda teje. Dëgjoje: është e vërteta dhe është brenda teje. Ti je hyjnor. Kurrë mos e harro”.

Hapet dera e qelisë dhe paraqitet kujdestari. Duket një fytyrë e një burri të vështirë, por që ka edhe frikë nga ai njeri, burgosësi i të cilit e sheh veten. Ai nuk thotë asnjë fjalë dhe pret me respekt që vizitori të largohet.

Giordano dhe Sagredo ngrihen dhe përshëndesin njëri-tjetrin, të dy të mallëngjyer.

“Ne nuk po ndahemi Sagredo. Ndarja nuk ekziston. Jemi të gjithë një, në kontakt të përjetshëm me shpirtin unik…”

(Publikuar në numrin e tetë të revistës “Akademia” që sapo ka dalë nga shtypi. Përktheu nga italishtja:Leonora Buçinca)