Romani “Unë e di pse këndon zogu në kafaz” i shkrimtares Maya Angelou, përkthyer nga Parid Teferiçi është botuar në gjuhën shqipe nga Botimet Pegi, përcjellë KultPlus.

Libri në thelb përshkruan një botë të egër, ku të qenit me ngjyrë dhe grua njëkohësisht ta bën jetën të pamundur, Maya Angelou arrin të ringrihet si një grua fenomenale.

“Unë e di pse këndon zogu në kafaz” (I know why the caged bird sings” – 1969), romani i parë autobiografik i Maya Angelou-t, është shndërruar tashmë në një klasik amerikan fort të dashur në mbarë botën. Është një roman i hareshëm dhe i dhembshëm, i mistershëm dhe i paharrueshëm siç është vetë fëmijëria. Ai përshkruan jetën e Margaritës (të cilën, i vëllai e quan Maj, ose Maja), që nga mosha trevjeçare deri në shtatëmbëdhjetë dhe vuajtjet me të cilat përballet, përdhunimin, braktisjen nga familja, e sidomos racizmin, në Jugun e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Majën dhe vëllain e saj më të madh, Bejlin, të braktisur nga prindërit, i dërgojnë për të jetuar me gjyshen e tyre nga babai dhe me xhaxhain ulok, në Stemps, Arkansas. Fëmijët do t’i shoqërojë drama e braktisjes gjatë gjithë librit; ata udhëtojnë vetëm dhe u vendosin në qafë etiketa njësoj si bagazheve. “Unë e di pse këndon zogu në kafaz” është një histori rritjeje dhe formimi, që tregon se forca e karakterit dhe dashuria për letërsinë mund të ndihmojnë në kapërcimin e traumave dhe racizmit. Përgjatë librit, ashtu si dhe në jetën e saj të vërtetë, Maja shndërrohet nga viktimë e racizmit me një kompleks të theksuar inferioriteti në një vajzë të re, të vendosur, me dinjitet, e zonja për t’iu kundërvënë çdolloj paragjykimi. Maja mëson se dashuria për veten, mirësia ndaj të tjerëve, shpirti i saj i fortë dhe leximi i shkrimtarëve të mëdhenj do t’i japin mundësinë të jetë e lirë dhe jo më e robëruar. Ky roman, poetik dhe i fuqishëm, do të prekë zemrat dhe do të ndryshojë mendjet për sa kohë që njerëzit do të vazhdojnë të lexojnë.

Kritika

Një prej dritave më të shndritshme të kohës sonë, një grua me të vërtetë fenomenale… Zëri që arriti të gjente brenda vetes, ndihmoi breza të tërë amerikanësh dhe të gjithëve ne na shtyu që të bëheshim më të mirë. – Barack Obama

“Unë e di pse këndon zogu në kafaz” është më i dashuri, por njëkohësisht edhe romani më i ndaluar në historinë letrare të ShBA-së. Angelou e përball Amerikën me imazhin e vet, duke ia sfiduar perceptimet, duke ia ndryshuar peizazhin dhe teksa vitet shkonin, Angelou vëzhgonte vendin e saj dhe e shihte që ca hapa emancipimi ishin hedhur. – The Guardian

Zogu në kafaz “këndon për lirinë”, shkruan Maya Angelou në poemën e saj “Zogu në kafaz” – një imazh prekës dhe i përhershëm i gjithë krijimtarisë së saj, teksa përcjell betejat për t’u çliruar nga vargonjtë e racizmit dhe të misogjinisë. – The New York Times

“Unë e di pse këndon zogu në kafaz” i jep krahë lexuesit, sepse Maya Angelou përballet me jetën e saj me një magji mallëngjyese dhe me një dinjitet të lartë. – James Baldwin

Maya Angelou (emri i vërtetë Marguerite Annie Johnson, 4 prill 1928 – 28 maj 2014), ishte poete, këngëtare, aktore, regjisorja e parë me ngjyrë në Hollyewood, shkrimtare dhe aktiviste e të drejtave të njeriut. Si aktiviste, Angelou ka bashkëpunuar me Martin Luther King Jr. dhe Malcolm X, dy nga udhëheqësit kryesorë në luftën për të drejtat e njeriut dhe sidomos ato të afroamerikanëve. Me më shumë se 50 vjet veprimtari krijuese mbi shpinë, ajo është autore e shtatë librave autobiografikë, tri përmbledhjeve me ese, disa përmbledhjeve me poezi dhe e një sërë veprash teatrale, filmash dhe programesh televizive. Ka marrë dhjetëra çmime e mbi 50 diploma Honoris Causa. Angelou është dalluar dhe si poete që ka thurur himne për bukurinë e grave zezake, forcën e tyre dhe shpirtin e tyre thellësisht njerëzor. Ajo njihet kryesisht për shtatë autobiografitë, të cilat rrëfejnë fëmijërinë dhe adoleshencën e saj. Me botimin e kësaj autobiografie, Angelou shfaqi publikisht një sërë aspektesh tejet personale të jetës së saj. Me kalimin e kohës, ajo u bë zëdhënëse e njerëzve me ngjyrë dhe e grave në ShBA. Ndonëse janë bërë përpjekje të herëpashershme për të bllokuar qarkullimin e librave të saj në librari dhe biblioteka, veprat e saj studiohen gjerësisht në shkolla dhe në universitete, në të gjithë botën. Në lidhje me kategorizimin e prozës së saj, kritikët letrarë kanë mendime të ndryshme; disa e quajnë autobiografi të mirëfilltë, ndërsa të tjerë e konsiderojnë krijimtari letrare, që ka marrë shkas nga jeta e saj personale. Në fakt, veprat e Angelou-t duket se përfaqësojnë një përpjekje të ndërgjegjshme për të sfiduar strukturën e zakonshme të autobiografive, duke e kritikuar, ndryshuar dhe zgjeruar këtë zhanër.

Përkthyer nga Parid Teferiçi, Botime Pegi ka sjellë në gjuhën shqipe “Unë e di pse këndon zogu në kafaz” dhe “Mami, unë dhe mami”.

Fragmente nga libri

1) Shpresonte për më të mirën, përgatitej për më të keqen dhe s’kishte gjë që ta kapte në befasi.

2) […] gjuha është mjeti me të cilin njerëzit komunikojnë mes tyre dhe që i dallon nga kafshët. […]Gjyshja jote thotë se ti lexon shumë. Sa herë ke mundësi. Kjo është gjë e mirë, por nuk mjafton. Fjalët thonë më shumë se çfarë gjendet në letër. Duhet zëri njerëzor për t’i mbushur me nuancat e një kuptimi më të thellë.

3) Të mbetesh pezull, e vetme, në litarin e nderë të papërgjegjësisë rinore, do të thotë të përjetosh bukurinë torturuese të lirisë së plotë dhe kanosjen e përhershme të mëdyshjeve. Janë të rrallë, mjaft të rrallë, ata që arrijnë t’i mbijetojnë adoleshencës. Pothuajse të gjithë dorëzohen para trysnisë së vagullt, por asgjësuese, që ushtron konformizmi i moshës së rritur. E kanë më të lehtë të vdesin e t’u shmangen konflikteve, sesa të përballojnë betejën e vazhdueshme me forcat e epërme të pjekurisë.

4) Deri para pak vitesh, çdo brezi i voliste të pranonte fajin për akuzën se ishte i ri e i paditur, dhe e kishte më të lehtë të pranonte dënimin e dhënë nga brezi pararendës (i cili kish bërë të njëjtën gjë disa vite më parë). Detyrimi për t’u rritur pa vonesë durohej më lehtë sesa tmerri i panjohur i një destinacioni të mjegullt si rinia.

5) Nga jeta do të marrësh atë që ke investuar. Bëje me gjithë zemër atë që bën, pastaj lutu dhe prit.

6) Jam e bindur se shumica e vajzave jo fort tërheqëse janë të virtytshme vetëm ngaqë nuk u jepet rasti të jenë ndryshe.

7) Pikërisht në moshën e brishtë kur sulmohet nga forcat e natyrës, vajza e re zezake e gjen veten njëherazi nën zjarrin e trefishtë të paragjykimeve mashkullore, urrejtjes pa shkak të të bardhëve dhe pafuqisë së zezakëve.

8) Fakti që gruaja zezake amerikane kalit një karakter të jashtëzakonshëm, shpeshherë shihet me habi, bezdi dhe, madje, armiqësi. Rrallëherë pranohet kjo gjë si pasojë e pashmangshme e luftës së fituar nga të mbijetuarit, një fitore që meriton respekt, në mos brohoritje.

9) “Djemtë”? Ato fytyra të gurta me sy urrejtjeje që t’i digjnin rrobat në trup, po të të shihnin të shtunave në rrugën kryesore të qendrës. Djem? Ata dukej sikur nuk kishin qenë kurrë të rinj. Djem? Jo, përkundrazi: burra të mbuluar nga pluhuri i varreve dhe të moshuar pa bukuri e dije. Shëmtira dhe kalbësira, pjella neverish të dikurshme. Sikur Shën Pjetri, në Ditën e Gjykimit, të më kërkonte të dëshmoja për këtë gjest bujar të ish-sherifit, nuk do të thosha dot asnjë fjalë në favor të tij. Ishte tepër poshtëruese bindja e tij se, sapo të dëgjonin për mbërritjen e Ku Kluks Klanit, xhaxhai dhe të gjithë zezakët e tjerë do të vraponin të fshiheshin mes glasave të qymezit.

10)Riti, mos çaj kokë që nuk je e bukur. Kam parë plot gra të bukura të hapin kanale a mos më keq. Ti je e zgjuar. Për atë Zot, më mirë të kesh mendjen në rregull sesa vithet. / KultPlus.com