Kosova PEN Center këto ditë e realizoi një ndër projektet më të mëdha botuese. Botimi i librit “Nobelistët e Letërsisë”, me gjithsej, 898 faqe është përkthyer, edituar dhe përgatitur nga përkthyesi dhe publicisti i mirënjohur Avni Spahiu.

Projektin e botimit e ka mbështetur financiarisht Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit.

Parathënia e Avni Spahiut

 Lexuesi shqiptar ka në duar një prezantim kronologjik të fituesve të Çmimit letrar prestigjioz ndërkombëtar të Nobelit, që nga themelimi i tij, më 1901 deri më 2021. Ky prezantim (tani i plotësuar nga botimi i parë i vitit 2007) përmban fjalët që mbajtën laureatët e Nobelit më rastin e marrjes së Çmimit, në Stokholm, ligjëratat e tyre mbi letërsinë para publikut të Nobelit, apo, në raste të mungesës të tyre në ceremoni, fjalët e prezantimit të veprës së tyre nga kritikë letrarë apo akademikë të Akademisë Suedeze të Nobelit. Çmimi Nobel për Letërsi ndahet çdo vit për një autor, nga cilido vend i botës, që, sipas fjalëve në testamentin e Alfred Nobelit, ka krijuar “veprën më të veçantë me prirje idealiste për njerëzimin”. Duke filluar që nga viti 1901, Komiteti i Nobelit ka ndarë gjithsej njëqind e njëzet ëmime, duke mos e dhënë këtë çmim vetëm gjatë viteve të të dy luftërave botërore apo në kohë të “rreziqeve të mëdha” të njerëzimit. Me këtë, Komiteti i Nobelit është shndërruar në njëfarë lloj “tribunali kozmopoliten të letërsisë”, që veçon të arriturat më të mëdha letrare në botë gjatë një viti të një shkrimtari, apo të figurave të mëdha të letërsive kontinentale dhe atyre që kanë një pozitë ndikuese në letërsinë botërore. Ideali i Çmimit Nobel për Letërsi ka qenë i padiskutueshëm. Që nga themelimi i tij, ky çmim shpërblen letërsinë e mbarë botës dhe ka përfshirë një numër të madh emrash, nga të gjitha kontinentet, shkrimtarë të veçantë dhe emra të mëdhenj të krijimtarisë letrare. Por, ndonëse ka arritur ta ruajë namin dhe prestigjin e vet, ai gjithashtu ka qenë shpesh edhe nën tehun e kritikës për lënien jashtë të një numri të madh të emrave të mëdhenj të letërsisë botërore. Në këtë antologji do të gjeni emra të njohur dhe më pak të njohur, por nuk do të gjeni edhe emra të gjenive letrarë si Prust, Kafka, Rilke, Musil, Tolstoj, Mandelstam, Garcia Lorka, etj., si dhe (ende jo) të shkrimtarit tonë të madh Ismail Kadare, i cili me vite të tëra ka qenë kandidat për këtë Çmim të madh. Standardet e ‘Nobelit’ kanë një kërkesë të përgjithshme për kandidatin potencial dhe veprën e tij “që i ka dhënë kontributin më të madh njerëzimit” dhe për letërsinë “që ecën në një drejtim ideal”. Kritere të tjera përfshijnë, “stilin madhështor”, “preokupimin universal”, “punën prej pionieri” dhe “letërsinë për tërë botën”. ‘Nobeli’ nuk e ka hedhur poshtë as standardin e pashkruar, atë të “integritetit politik” që përmendet shpesh në arsyetimet për laureatët, me shpjegimin se kjo nuk do të thotë edhe parapëlqim i orientimit politik të kandidatëve të caktuar. Ka pasur gjithashtu “autorë të kontestuar” në kontekstin e qëndrimeve të tyre kontroverse politike,që janë në shpërputhje me mesazhin e 6 qartë universal në veprat e tyre. Qëndrimi “politikisht jokorrekt” i autorëve nuk ka qenë një argument për të shkualifikuar veprën e një kandidati dhe kjo çështje ka vazhduar të jetë temë për debate të vazhdueshme jo vetëm në kuadër të Nobelit. Autorë të tilë si Harold Pinter, Ivo Andriq, Peter Handke (që të dy të denjë për t’u akuzuar për racizëm), e ndonjë tjetër, qëndrimet politike të të cilëve janë të njohura, megjithatë kanë dalë si laureatë mes një debati të ashpër dhe vlerësimi artistik të veprës së tyre letrare. Dy fusha të reja debati, kanë përshkuar përzgjedhjen e fituesit: konsiderata politike (gjithnjë e më evidente) dhe parimi i “gjithëpërfshirjes”, që do të thotë përfaqësimi me kandidatë nga të gjitha kontinentet dhe nga sa më shjmë vende, si dhe kriteri i përzgjedhjes së kandidatëve, jo me sfond të pastër letrar, si Bertrand Rasëll, Uinston Çërçill e Bob Dylan e Leonard Kohen… Por, bota sot është aq e ndërlikuar dhe e polarizuar sa të mos merret parasysh ky standard i fundit, nga që konsiderimi i aspektit politik vërehet lehtë në historinë e preferencës së Komitetit të Nobelit. Sa për ilustrim, vendet që kanë marrë më së shumti nobelë për letërsi janë Franca (15), SHBA (15), Britania e Madhe (10), Gjermania (8), Italia (6), Spanja (6) dhe Suedia (8), Polonia (4), Irlanda (4), Rusia (4), etj . Pjesa tjetër e fituesve janë kryesisht nga vende perëndimore, me një numër të vogël të përfaqësuesve nga kontinente dhe vende jashtë-perëndimore. Sido qoftë, prezantimi i laureatëve të Nobelit, në një botim të veçantë do t’i ofrojë lexuesit shqiptar mundësinë për t’u njohur më për së afërmi me ata që me fjalën e tyre letrare lanë vulë në thesarin e kulturës botërore. Disa nga fjalët e tyre në ceremoninë e marrjes së Çmimit Nobel, jo vetëm që paraqesin shembuj të elokuencës dhe mendimit të krijuesve të mëdhenj, por përbëjnë edhe pjesë të perlave të vërteta të krijimtarisë së tyre. Kjo edhe ka qenë arsyeja që ato po i prezantohen lexuesit tonë në një formë të këtillë të përmbledhur libri.