Shkrimtari i njohur italian me origjinë arbëreshe, Carmine Abate në një intervistë për “Casa della Cultura Via Borgogna 3 Milano” me Giuliana Nuvoli ka folur për librin e tij “Il ballo tondo”. Një libër i botuar 30 vite më parë, në vitin 1991 dhe në vitin 2005 ka fituar Oscar “Piccola biblioteca Oscar Mondadori, 2005”.

Në një strukturë tregimtare romaneske, duke pasur një lidhje të fortë dhe një plagë të thellë të trashëguar nga të parët e tij, Abate ka arritur që mjedisin arbëresh ta sjellë në romanin “Il ballo tondo”. Njëra nga figurat më mitike dhe më të njohura në baladën shqiptare të hershme, e cila glorifikon mjeshtërisht një nga tiparet qenësore të shqiptarëve, mbajtjen e fjalës së dhënë, baladën e Dhoqinës me të vëllain Konstantinin, Karmine Abate, ka arritur ta sjellë në një version modern. Në dhjetëra detaje me të cilat e ka ndërtuar romanin në fjalë, mitin dhe baladën e kthimit, por në një breg me të tashmen, ai zgjedh personazhin e tij Konstantinin.

Romani është një vepër komplekse, që përveç një strukture plotësisht moderne, në vetvete përbën një sjellje të re të shumë elementëve të tjerë të natyrës psikologjike dhe dilema që zakonisht ka shtruar letërsia dhe psikologjia moderne, mitet dhe aktualiteti. Në këtë ngrehinë romaneske Abate ka bërë bashkë mitin dhe realitetin, duke sjellë në vëmendje “njeriun udhëtar”, që përkon me identitetin e tij dhe historinë e të parëve të tij.

“Il Balo tondo” është një kërcim tradicional që ne e quajmë vallja, është një kërcim ku të gjithë merren dorë për dore dhe kërcehej në një ritëm të njëjtë, por të bukur të valleve. Gjithashtu gjatë kërcimit të valles edhe këndohej. Unë kur isha i vogël nuk i mbaja mend të gjitha rapsoditë, por gjyshërit e mi i mbanin mend shumë mirë dhe i këndonin. Vallja është pikërisht kjo “Il Balo tondo”, është njësoi si jeta, e cila është një rreth që sillet në formë unaze. Libri sjell mjaft mirë historinë e arbëreshëve, nis me emigrimin para 500 vitesh e deri tek emigrimi i brezit të babait tim. E nisa këtë intervistë me këtë pjesë të valles së Kostandinit, i cili gjithashtu është edhe personazhi i librit tim, sepse doja ta prezantoja menjëherë dëgjuesin me arbëreshët. Nëse e dëgjuat zëri im ishte shumë pasionant, dhe kjo sepse për mua gjuha arbëreshe është gjuha e zemrës. Më parë ne flisnim këtë gjuhë, por askush nuk na tregonte se pse ne flisnim këtë gjuhë, ndryshe nga ajo që flitej disa kilometra më tutje. Mua më pas historinë e origjinës sime ma ka treguar gjyshja ime, e cila nisi të më tregojë historinë e Heroit tonë kombëtarë, Skënderbeu. Dukej sikur në shikimin e gjyshes sime fshihej një histori e tërë e trashëguar me aq kujdes.”

E pyetur nga gazetarja nëse personazhi Kostandinit është vetë Abate, shkrimtari shprehet:

“Kostandini, sigurisht nuk jam, por është një djal tipik i vendit tim, është një djalë i viteve ’70, i cili në moshë të re, njësoi si unë zbulon historinë e origjinës së tij nga tregimet e të moshuarve. Më pas gjithashtu përjeton eksodin e emigrimit nga prindërit tanë. Në këtë mënyrë ai rritet në një kulturë të madhe, ku femrat kanë një rol shumë të rëndësishëm dhe bëhen nënë e baba kur burrat emigrojnë, por flasin çdo ditë për figurën e babait në mënyrë që ai të jetë prezent. Në komunitetin arbëresh gratë kanë qenë vërtetë shumë të rëndësishme, si në përçimin e vlerave, por edhe në punët që bënin. Kështu Kostandini sjell një autobiografi të shumë të rinjve, jo vetëm arbëresh, por edhe të rinjve të tjerë që kanë përjetuar emigracionin njësoi si ne. Tridhjetë vite më parë kjo histori ishte shumë aktuale, ishte një kalim nga bota tradicionale, në atë modern dhe Kostanino jeton pikërisht duke kalëruar mes këtyre dy botëve, nga tradicionalia në atë modern. Personazhi shpesh është shumë kontradiktor, është një personazh që unë e vlerësoj shumë. Personazhe që vendosen në hije përballë personazheve me peshë të madhe, siç është në këtë rast gjyshi dhe gratë arbëreshe.

Ndërsa për gjuhën e nënës Carmine Abate thekson se gjuha e nënës është pasuri që nuk mund të humbet: “Nuk duhet harruar kurrë gjuha e nënës, sepse gjuha e nënës është pasuri, madje edhe dialektet duhet të ruhen.”/ KultPlus.com