“Mercure de France” ka botuar, me 1 nëntor 1903, në faqet 521-523, një shkrim mbi mendimin (analizën) e Faik Konicës (Thrank-Spirobeg-ut) për gjuhën Esperanto, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

L’Européen botoi, nga një korrespondent i rrallë, z. Thrank-Spirobeg, shkrimtar shqiptar që trajton gjuhën tonë mrekullisht, një letër kurioze për gjuhët ndërkombëtare, dhe veçanërisht Esperanton, e fundit deri më sot, me gjuhën blu, nga këto ndërtime të shpikura dhe të përkohshme :

“Esperanto është një fantazi qesharake dhe është për t’u habitur të shohësh disa figura të një inteligjence të lartë të futura në këtë galerë prej kartoni. Ideja për t’i bërë të gjitha kombet të flasin në të njëjtën gjuhë ka po aq kuptim sikurse të bashkosh kuaj, gomerë, qe dhe deve dhe t’i detyrosh, duke i rrahur të tërë me shkop, të hingëllojnë, pëllasin apo ulërojnë, pa dallim speciesh. I vetmi ndryshim është se apostujt e Esperantos i zëvendësojnë rrahjet me shkop me bindjen. Por gabimi është i njëjtë : ai konsiston në konsiderimin e gjuhëve si krijime artificiale, ashtu si rrobat dhe veshmbathjet, të disponueshme dhe të zëvendësueshme sipas dëshirës.

Por, çfarë është një gjuhë në të vërtetë? Unë përcaktoj një gjuhë, fizionominë tingëlluese të një race. Në të vërtetë, ne nuk kemi asnjë shembull të dy racave shumë të dallueshme që zotërojnë të njëjtën gjuhë, vetë ideja e një fakti të tillë është e pamundur të konceptohet sepse do të nënkuptojë ekzistencën e dy fytyrave njëkohësisht të pangjashme dhe identike. Pra, kur mbrojtësit e Esperantos pretendojnë të shtypin këto organizma të gjallë që janë gjuhët në mënyrë që t’i zëvendësojnë ato me një makinë universale, unë them se ata duhet të fillojnë duke shtypur të gjitha racat si raca dhe t’i bashkojnë ato në një racë të vetme. Dhe këtu është mënyra e vetme për të bërë këtë operacion të vogël: të vendosni të gjitha racat ekzistuese nën të njëjtën temperaturë, përpara të njëjtit peizazh, nën të njëjtin regjim politik dhe ekonomik, – dhe t’i kryqëzoni ato në mënyrë metodike për disa shekuj. Kjo do të thotë që larmia e racave është e pashkatërrueshme, po aq e pashkatërrueshme sa larmia e gjuhëve. Prandaj, Esperanto ka disa mundësi të qëndrojë në një gjendje shprese të përhershme.

Gabimi thelbësor i esperantistëve është të injorojnë, qëllimisht, se pasuria dhe bukuria e një gjuhe nuk janë vetëm në fjalorin dhe sintaksën, por mbi të gjitha në masën në të cilën është e mundur të shprehin nuanca të reja përmes kombinimeve të reja të fjalëve. Një gjuhë e kulturës së lartë, si frëngjishtja për shembull, nuk ka kufij në përsosmëri; shkrimtarët e mëdhenj vazhdimisht e pasurojnë atë me forma të reja, duke e mprehur, rafinuar, duke e bërë atë më të “vështirë” gjithashtu dhe duke e komplikuar atë me një arsye të mirë, sepse vetëm një organizëm i komplikuar është i aftë të shprehë ndjesi të komplikuara. Përkundrazi, Esperanto pranohet me naivitet si gjuhë “shumë e lehtë”, domethënë e aftë për shprehjen e vetme të ideve shumë të thjeshta. Dhe, për fatin e saj, ajo është e dënuar të mbetet përjetësisht e lehtë, sepse nëse, duke u bërë gjuha universale, shkrimtarët nga vende të ndryshme do të merrnin përsipër ta përmirësonin, domethënë ta transformonin, do të kishte shpejt aq shumë specie të esperantos sa ka kombe.”

Nuk mund ta kishim thënë më mirë. Fundi i letrës përmban disa pikëpamje më të diskutueshme mbi të ardhmen gjuhësore të Evropës. Unë mendoj se uniteti gjuhësor është i pamundur pa unitetin politik; por këto dy njësi, nëse do të realizoheshin, ndoshta do të ishin vetëm për një moment. Le ta lëmë të ardhmen. E tashmja mbetet për të ardhur keq. Si ilaç, pasi që theksi mbi kombësitë dhe fshirjen e latinishtes, nuk ka asnjë në praktikë. Ne duhet të përpiqemi t’i bëjmë “gjuhët e vogla” të kuptojnë se interesi i tyre është thjesht familjar dhe, me raste, letrar, se gjithçka që i drejtohet të gjithëve duhet të shkruhet në një nga “gjuhët e mëdha”. Por kush do t’i ndajë në mënyrë të barabartë gjuhët e mëdha dhe të vogla? Z. Thrank-Spirobeg pranon vetëm tre kryesore : frëngjishten, anglishten dhe gjermanishten. Janë shumë ose shumë pak. Në shekullin e shtatëmbëdhjetë, kur donim të popullarizonim një libër, për ta bërë atë të dilte përtej rrethit, sado shumë i gjerë, nga frëngjishtja, ne e përkthenim atë në latinisht. Kështu bëri edhe Dekarti (Decartes) për Ligjërimin e tij; ashtu bëri edhe Nicole për “Provinciales”. Nëse Koperniku do të kishte shkruar në polonisht, ne ndoshta nuk do ta dinim se toka rrotullohet… / KultPlus.com