Romani “Demë Dedë Boga” i Binak Kelmendit nuk është vetëm një rrëfim për një individ apo një familje, por një reflektim i thellë mbi identitetin, fenë dhe kujtesën historike të një kombi. Ky roman shpalos një narrativë të fuqishme e cila prek plagët e historisë shqiptare dhe sfidat që e kanë shoqëruar atë për shekuj. Nuk është thjesht një vepër letrare, por një manifest që fton lexuesin të reflektojë mbi trashëgiminë, përplasjet fetare dhe ndjeshmërinë e kujtesës historike.

Shkruan: Ardit Hasani

Kelmendi e ndërton romanin e tij mbi shtresa të shumta narrative, duke krijuar një botë ku realiteti dhe simbolika gershetohen në mënyrë të pashmangshme. Me një stil të pasur e të thellë, ai arrin të rikrijojë atmosferën e tensionuar të kohërave kur shqiptarët u përballën me sfida ekzistenciale. Romani eksploron se si ngjarjet historike ndikojnë në individin dhe shoqërimin e tij me të kaluarën, duke vënë në pah tensionin mes së kaluarës dhe së tashmes. Një nga aspektet që e bën këtë roman të veçantë është struktura e tij fragmentare. Kelmendi e paraqet tregimin nëpër copa të ndryshme rrëfimi, që së bashku formojnë një tablo të ndërlikuar të jetës shqiptare nëpër shekuj. Elementet lirike dhe antropologjike i japin veprës një dimension të thellë intelektual, duke e shndërruar atë në një studim të ndjeshëm mbi shpirtin e kombit shqiptar. Nëpërmjet një gjuhe poetike dhe një simbolike të thellë, Kelmendi arrin të japë një mesazh të fuqishëm mbi rezistencën dhe përballjen me të kaluarën. Pyetjet që ngrihen në roman nuk janë thjesht filozofike, por i drejtohen thellësisht qenies njerëzore, duke u kthyer në një reflektim universal mbi identitetin dhe fenë.

Struktura dhe Simbolet

Romani është ndërtuar mbi kapituj të shkurtër, të cilët funksionojnë si gurë varri të kujtesës kolektive. Me tituj të ngarkuar me domethënie si “Gjarpërinjtë e Kishës”, “Varri i vetmuar në Kodër” dhe “Djegia e Kishës”, Kelmendi krijon një narrativë ciklike ku e kaluara vazhdimisht ripërsëritet. Prologu dhe epilogu shërbejnë si një vajtim që e mban gjallë temën e rikujtimit dhe humbjes së pashmangshme. Dy protagonistët kryesorë, Antropologu dhe Etnologu, nuk janë vetëm studiues të historisë, por metafora e përplasjes mes faktit dhe mitit. Dialogjet e tyre janë të ndërtuara në formën e një ballafaqimi intelektual, ku pyetjet mbeten pa përgjigje të qarta:

“A nuk kanë të gjithë njerëzit të njëjtën origjinë?”

“Pse ke bërë Antropologjinë, pra?”

Këto pyetje e çojnë lexuesin drejt një reflektimi të thellë mbi origjinën e identitetit dhe rolin e fesë në formësimin e tij.

Feja si Plagë dhe Shpëtim

Një nga temat më të rëndësishme të romanit është përplasja mes fesë dhe identitetit kombëtar. Konvertimi i Dedë Bogës në islam gjatë shekullit XVII nuk është thjesht një zgjedhje personale, por një moment kyç historik që ndikon në ndarjen e familjes dhe të gjithë komunitetit. Kelmendi e trajton këtë konflikt pa e gjykuar atë, duke e lënë lexuesin të reflektojë mbi pasojat e tij:

“Njerëzit e zgjedhin fenë, dhe feja nuk i zgjedh njerëzit.”

Ndërsa gjarprinjtë që ruajnë rrënojat e kishës së djegur janë një metaforë e fuqishme për këtë realitet të dhimbshëm. Feja mund të përçajë, mund të sjellë shkatërrim, por kujtesa e saj nuk mund të zhduket plotësisht.

Kujtesa si Gur i Shkëputur

Romani ngre një pyetje të madhe: çfarë ndodh kur një komb humbet kujtesën e tij historike? Nëpërmjet simbolikës së “gurëve të Kishës”, të cilët janë shpërndarë në vende të panjohura, Kelmendi krijon një metaforë për identitetin e shpërndarë shqiptar. Antropologu dhe Etnologu kërkojnë këto gurë për të rindërtuar të kaluarën, por gjejnë vetëm barin që rritet mbi themelet e rrënuara, një shenjë se natyra nuk e harron atë që historia përpiqet të fshijë. Kjo temë është e lidhur ngushtë me konceptin e harresës kolektive dhe përpjekjeve të vazhdueshme për të mbajtur gjallë kujtesën kombëtare. Në këtë kontekst, Kelmendi e shndërron romanin e tij në një akt rezistence ndaj harresës historike.

Romani Demë Dedë Boga i Binak Kelmendit nuk është vetëm një rrëfim historik mbi një figurë të veçantë, por një meditim i thellë mbi identitetin, kohën dhe kujtesën kolektive. Fragmenti fundor i kronikës e mbyll rrëfimin në një mënyrë mistike dhe tragjike, duke përforcuar idenë se vdekja e protagonistit nuk është thjesht një fund personal, por një simbol i humbjes së një epoke të tërë. Përmes simbolikës së “Orës”, ndarjes së kohës dhe metaforës së resë në qiell, Kelmendi na vë përballë pyetjeve ekzistenciale rreth pushtetit, besimit dhe identitetit të lëkundur mes forcave historike.

Ajo që e bën këtë roman të paharrueshëm është gërshetimi i realizmit të ftohtë me një dimension filozofik dhe poetik, duke krijuar një atmosferë ku e kaluara nuk është kurrë thjesht histori, por një realitet që ripërsëritet në forma të ndryshme. Mbyllja e rrëfimit me vdekjen e Demës dhe zhdukjen e “Orës” së tij është një paralajmërim për zhdukjen e trashëgimisë kulturore dhe përpjekjen e vazhdueshme të një kombi për të ruajtur identitetin e vet përballë sfidave të jashtme dhe të brendshme.

 Demë Dedë Boga mbetet një vepër që sfidon lexuesin të reflektojë mbi rrënjët dhe fatin e një populli, duke e vendosur mes kufirit të reales dhe metafizikës. Ky roman është një kujtesë se historia nuk është vetëm një rrëfim i shkruar, por një përvojë që vazhdon të jetojë në mendjet dhe shpirtrat e njerëzve.

Romani “Demë Dedë Boga” është më shumë sesa një rrëfim historik; ai është një thirrje për të mos harruar rrënjët dhe të kaluarën e një kombi që ka përjetuar ndarje, dhimbje dhe sfida të mëdha. Nëpërmjet një strukture fragmentare, një gjuhe poetike dhe simbolikës së fuqishme, Kelmendi arrin të krijojë një vepër që e vendos lexuesin përballë pyetjeve të rëndësishme mbi identitetin dhe fenë. Në fund të romanit, nuk ka një përfundim të qartë apo një zgjidhje për dilemën e kujtesës dhe identitetit. Në vend të kësaj, Kelmendi e lë lexuesin të reflektojë, duke e bërë pjesë të këtij rrëfimi të pambaruar. Mesazhi i tij është i qartë: historia mund të harrohet nga dokumentet, por jo nga kujtesa kolektive e njerëzve që vazhdojnë ta mbajnë atë të gjallë në shpirtin e tyre. Ky roman nuk është vetëm një kronikë e së kaluarës, por edhe një reflektim mbi të tashmen dhe një paralajmërim për të ardhmen. Ai na kujton se kujtesa është një përgjegjësi dhe një barrë që duhet mbajtur me dinjitet. Përmes kësaj vepre, Binak Kelmendi jo vetëm që na tregon një histori, por na fton të bëhemi dëshmitarë dhe ruajtës të saj për brezat që do të vijnë./KultPlus.com