Mira Meksi, është shkrimtare dhe përkthyese shqiptare. E nderuar me shumë çmime në letërsi si për romanet e po ashtu edhe për përkthimet. Në vitin 2014 romani i saj “Mallkimi i priftëreshave të Ilirisë” ka përfaqësuar Shqipërinë në garën për çmimin letrar “Ballkania”, po ashtu e njohur si përkthyese e poetëve me famë botërore si Marquesit, Borhesit, Bodlerit e Nerudes ka marrë çmime të ndryshme, këtë herë na vjen me veprën “Hakmarrja e Kazanoves”.

Vepra është e përbërë nga një novelë dhe gjashtëmbëdhjetë tregime. Në tërë përmbledhjen dalin temat si dashuria, jeta e vdekja. E pasuruar me figura historike e legjenda të cilat dekonstruktohen, me figura fiksionale që përçojnë sindroma psikologjike. Me një stil i cili na afron më shume drejt fantazisë dhe më pak drejt reales por duke i mbajtur në një balacim të konsiderueshëm. Që në titull vepra është shënjuese që na dërgon tek një figurë historike. Për t’u pasuar nga tregimet të cilat janë në komponim midis letërsisë, historisë, psikologjisë e filozofisë së autores. Tregimet lexohen të lidhura mes vete në ide dhe të ndara për shkak të personazheve.

Çmitizimi i miteve të dashurisë

Në vepër, idenë e dashurisë autorja e ndërton duke përzgjedhur figura historike e legjenda të cilat në laboratorin e saj krijues dekonstruktohen me qëllimin e vetëm që lexuesit t’i ofrojë një perspektivë tjetër të vështrimit. Kështu novela për Kazanovën, personalitetin e të cilit historia njerëzore e kualifikojë si: ushtarak, spiun, filozof, prift, shkrimtar dhe mbi të gjitha me mitin si dashnori më i madh i të gjitha kohërave, vjen i shpalosur për të na ofruar një këndvështrim tjetër. Të nisur nga një gjurmë e vetme Sydney Fox dhe Arbër Muzaka me një grup historianësh vihen në aksion për të gjurmuar jetën e njeriut të njohur si dashnori ma i madh historik. Zbulesa e tyre ndryshon komplet qasjen ndaj kësaj figurë. Deshifrimi i ditarit të Kazanovës nga Arbër Muzaka e nxjerrë në publik të fshehtën e tij e që është dhimbja për një dashuri të humbur. Kështu figura e Kazanovës nga një dashnor, që koleksionon marrëdhënie erotike me shumë femra, në fakt del të jetë një fatkeq i cili vuan për dashurinë e humbur.

Duke qenë se autorja është përkthyese e Marquezit kjo ide me të cilën ajo paraqet Kazanovën na asocon me idenë e dashurisë së humbur në veprën “Dashuria në kohërat e kolerës”, ku aty kemi figurën e Florentino Arizos i cili është në dashuri të përjetshme me Fermina Dazën por, duke qenë së dashurinë e tij s’mund ta realizojë edhe ai shndërrohet në një Kazanovë i cili krijon marrëdhënie erotike me shumë femra. Në këtë relacion ideja është e njëjtë, një grua ma shumë në shtrat është një numër më shumë për ta shpaguar dashurinë e humbur. Në këtë mënyrë autorja çmitizon figurën e Kazanovës të njohur si një dashnor i madh në një të përvuajtur të madh. Në tregimin tjetër “Shiriti prej mëndafshi blu” kemi figurën e Beatriçes, legjendës spanjolle të dashurisë. Teuta e fiksuar pas ngjarjeve mistike, të komunikimit të shpirtrave, të dyzimit të dy botëve, të thyerjes së barrierës që ndanë botën e gjallë nga bota e vdekur merr pjesë në një ritual të natës së shpirtrave. Një tregim që pasqyron botën e fantazisë i motivuar nga dëshira për njohjen dhe ruajtjen nga dhimbja e dashurisë. Frika dhe brishtësia e ndjenjave e çojnë në një ritual ku e vdekura si simbol i dashurisë komunikon me të gjallën për t’i dhuruar një shirit blu që e ruan nga vuajtjet e mundshme. Tregimi e arrin çmitizimin e tij kur Teuta humb shpirtin blu për të nënkuptuar se fati i secilit në dashuri është i veçantë në vete.

Tregime me bazë psikologjike

Disa nga tregimet janë të ndërtuar për të pasqyruar sindroma psikologjike. Të tillë janë tregimet Nobelisti dhe Vrasësit e vegjël ku del sindroma e sapioseksuales dhe blatofobia. Në tregimin e parë e kemi personazhin Ajo që dashurohet në poetin Julio Cortazar. Dashuri e bazuar vetëm në magjepsjen e madhe që përjeton nga shkrimet e autorit. Një dashuri pa kontakte fizike dhe me bazë admirimin. Në këtë aspekt autorja paraqet sapiofilisten të shndërruar në një sapioseksuale e cila është në një ekstazë të vazhdueshme me dashurinë ndaj poetit favorit. Kështu tregimi del si një ndërtim psikologjik ku personi dashurohet në mendjen e tjetrit më shumë se sa një dashuri erotike. Në tregimin me vrasësit është sindroma e frikës nga milingonat e njohur si blatofobia. Ana vuan me një frikë të madhe nga milingonat, frikë që e çon në vdekje pasi nuk arrinë ta kontrollojë këtë çrregullim. I tërë tregimi është për të pasqyruar defektin psikologjik që shndërrohet në një depresion kronik dhe kthehet në fatalitet për protagonisten e tregimit.

Portreti i poetit

Autorja duket se ka një lidhje të veçante me poetin argjentinas Jose Luis Borgesin. Janë dy tregime në të cilat shpalosë fatin e shkrimtarit në dy linja të ndryshme. Tregimet Aksidenti dhe Emri absolut. Në tregimin e parë del vdekja e tij në një aksident rrugor, i vdekuri shëtitë në mesin e të gjallëve për të kuptuar se ka vdekur fizikisht për të mos vdekur asnjëherë artistikisht. Ndërsa në tregimin e dytë del autorja që e ndjekë në shkrimin e tij Vdekja dhe Busulla e bindur se aty është emri i Zotit i ditur vetëm nga autori. Duke përçuar erudicionin e madh të poetit tregimin e përfundon duke përshkruar se nuk arrinë ta kuptojë emrin e Zotit dhe duke aluduar se emrin e tij e di vetëm Borghesi. Kështu ajo përçon admirim e madh që ë ka ndaj këtij poeti

Biografema e pasqyruar në tregim

Edhe pse ngjarja është fiksionale në tregimin Takimi tjetër është autorja e vendosur në dy periudha të ndryshme. Në atë të rinisë kur lexonte dhe përkthente poetët francezë dhe në periudhën e pjekurisë kur lexon dhe përkthen autorët amerikanolatin. Tregimi vjen si një ballafaqim i ndërdijes me vetëdijen. Kështu një udhëtim nëpër Francë bëhet shkak kur autorja ndodhet në këtë ballafaqim. E kaluara e saj në fillet e leximeve, në fillet e përkthimeve vjen si një ballafaqim me të tanishmen për t’i kërkuar llogari për “tradhtinë” e bërë. Autorja sado që ka nostalgji për letërsinë franceze dashuria e saj jetësore është për atë amerikanolatine dhe kështu tregimi përmbyllet duke shpalosur biografemën e autores si një përkthyese e dalluar dhe e veçuar në këtë letërsi. 

Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Letërsi aktuale shqipe”, që ligjërohet nga Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, Dega e Letërsisë shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.

Nga Edon Thaqi / KultPlus.com