“Dikush tjetër hyn në trupin tënd. Është shkrimtari”. Kështu e përshkruante John Fante kalimin nga një gjendje në tjetrën, teksa futej në botën e shkrimit, duke e parë trupin e tij si një kalim për në botën ku zotëron shkrimi. Procesi i shkrimit është po aq i ndërlikuar, mahnitës e torturues në të njëjtën kohë. Shkrimtarët japin përshkrime nga më të ndryshmet mbi atë çfarë shkakton të shkruarit në jetën e tyre. Flutura Açka, shkrimtare dhe poete ka mënyrën e saj të kalimit në laboratorin krijues. Më poshtë ajo vjen në një bisedë për Leteratura mbi joshjen e përhershme të shkrimit…

Si lind një libër në tryezën tënde të punës? A ka një moment kur e ndjen, se kjo është historia që duhet të shkruash?

Libri im nis në mendjen time, puna në tryezën e punës është më shumë një proces mekanik, materializues. Kam tekste që nuk e mbërritën ndërkohën e tryezës së punës, por kurrë nuk ka ndodhur e kundërta. Nëse arkitekturën e rrëfimit që do të bëj, e kam ndërtuar mirë në mendje, e kam shumë të lehtë te letra, te ekrani. Aty, në procesin e magjes mentale, ndonjëherë më ndodh ta mbaj gjatë, aq gjatë sa më kthehet në një plagë që më cëmbis.

Kështu e kam, për shembull, një rrëfim për ngjarjet e viteve 1913-1914, kam nevojë të izolohem e ta shkruaj sepse më ka barrësuar me vite. Për shkak të kësaj gjendjeje, të nevojës për të shkruar, si të jetë një shtypje nga rrallimi i ajrit në një lartësi të caktuar, unë ndiej një shmangie nga rutina e ditëve të mia të zakonshme. Thjesht, kam nevojë të mendoj. Dhe që të mendosh, do të thotë të harxhosh sa më pak kohë me tjerrakohë që të konsumojnë fjalët, pra mendimet. Në gjendje të tillë, gati prej amoku, zë e takoj më pak njerëz, edhe pse në përgjithësi rri me pak njerëz, pasi balancën mes së folurës dhe të menduarit e kam të anuar nga kjo e dyta. Kështu ka qenë gjithë jetën time. Kur skeleti i veprës është gati, të parën gjë që bëj, është titulli, pasi titullin e shoh si epiqendrën që ma mban endjen rrotull saj. Gjatë kësaj kohe rri shpesh nëpër kafene të zhurmshme, bare që shohin mbi peizazhe që më ofrojnë hapësirë. Murmurima mund të duket e padurueshme, por unë, prej atij përqendrimi të lartë që më ndodh në historinë time – në fragmentet që dua të shkruaj, më së shumti mbi blloqe shënimet që mbushin skeletin e historisë sime – nuk e dëgjoj fare ç’ndodh rreth meje, një mur qelqi më ndan nga rrethoja ime, i shoh, por nuk e ndjej çfarë ndodh rreth meje. Si të jem në një botë tjetër, në atë botën paralele, që vetëm letërsia ka fatin dhe bujarinë të të çojë. Unë punoj me skema, njëlloj si ato formulat e kimisë, asisoj që personazhet të mos më mbesin në ajër, historitë të pambyllura dhe ajo çfarë dua të them të më mbetet e mangët. Mundimin e kam derisa nevoja për rrëfimin të kthehet në histori e rrëfyeshme, pjesa tjetër është punë, punë, punë. Për romanet e gjata, siç janë disa nga veprat e mia, pa një vetmi të plotë dhe pa punë e disiplinë, nuk mund t’ia dalësh.

I beson muzës, asaj që orvatet si një puhizë dhe të përfshin menjëherë, apo gjithçka është mënyrë… disiplinë?

Pa muzë nuk flitet për letërsi, as për artet në përgjithësi. A mund të bëhet poezi pa muzë? Nuk e di, nuk e besoj. Kam dëgjuar një herë një poet holandez që shpjegonte procesin e shkrimit të një poezie, sikur të qe ndërtimi i një ngrehine, që i merrte orë dhe ditë. M’u duk një gjë shumë luksoze, por edhe ai vetë një dikush me pretendime bjerraditëse nga mënyra se si e përshkruante procesin e shkrimit të një poezie, si e detyronte veten ta shkruante poezinë. Nuk e kuptoj se si mund ta detyrosh veten të shkruash poezi?! Pa muzë?! Madje as prozën nuk mund ta shkruash pa muzë, por ndryshe nga poezia, proza kërkon disiplinë, veçanërisht proza e gjatë. Dhe jo vetëm këtë, por kërkon lexime në anë mbi temën që shqyrton, kërkime, analiza, mbajtje shënimesh, redaktime e ri redaktime, aq shumë punë. Për të shkruar një roman pesëqind faqesh, unë shkruaj përreth pesëmijë faqe, po të mendosh gjithçka që shkruaj e shënoj mbi romanin dhe që nuk përfshihet në roman. Kjo pasi dy-tri nga romanet e mi janë në formë sagash dhe kanë minihistorira të përfshira në vetë historinë e romanit, pra romanthe më vete, që ndonjëherë në formën e intertekstit siç janë, të duhet t’i trajtosh si tekste më vete. Poezinë mund ta quash një puhizë që të përfshin njëherësh, ndonjëherë aq shpejt sa rrëmeti i saj nuk pret të hapësh kompjuterin, por ta hedhësh shpejt e shpejt në një fletë të bardhë – së paku kështu e shkruaj unë poezinë – ndërsa proza është një stinë e tërë e ngarkuar me gjithfarë moti. Proza, përveç muzës, imagjinatës, kulturës, ndjenjës akute për të rrëfyer, kërkon disiplinë, vetmi, por edhe fuqi mentale e fizike. Të paktën unë kështu e kam, arsye edhe pse pasi botoj një vepër, veçmas të gjatë, jam një qenie me imunitet të cenuar, prej bjerrjes së gjithsejtë që më ndodh.

Jeni tani në këtë gjendje, e përfshirë në një libër të ri?

Po, jam duke shkruar, nuk jam e përfshirë tërësisht, pasi jam në kurthin e disa teksteve që më kanë joshur, por jam në punë e sipër, në kërkim të disiplinës dhe të përqendrimit që më janë anuar nga arsye të jetës sime. Jam e përfshirë në disa libra të rinj, që kanë secili ngutínë të marrin radhën e parë. Ato janë të vetmet lëndina të epërme ku mund të gjej sadopak lumturi nga tani e tutje.

Mund të zbuloni diçka rreth asaj që po shkruani?

Po, kam një tekst mbi marrëdhënien nënë-bir, jo një rrëfim thjesht epistolar, por një rrugëtim nëpër hapësirën transhedentale të këtij raporti pas humbjes, një eko shpirtërore e kujtesës dhe e sublimimit që vjen nga kërkimi dhe mospranimi i përjetshëm. Kam shumëçka të them nga përvoja ime e pazakontë, me pikëllimin përtej dhimbjes, me zinë e patjetërsueshme, unike. Nuk e di a do t’ia dal dot, nëse nuk do t’ia dal, fragmente të saj do të mbeten në arkivën time si barabitje për ta zhbërë humbjen dhe mumifikuar kujtesën, bashkë me pelinin dhe dritën, hirin dhe vlesën që të lenë fatalitetet në jetën reale, e që nuk ia shmang dot jetës tënde letrare. Por po shkruaj edhe një roman të shkurtër, në të cilin, ndryshe nga natyra e rrëfimit tim, shoh elementë surrealistë. Të shkruarit tanë, në fund të fundit, është një formë eksperimentimi i vazhdueshëm, i zbulimit të skutave tona, i komunikimit tonë me vetveten. Komunikimi me publikun pas kësaj është thjesht pasojë e trembjes së frikës së komunikimit me veten.

Si ndryshon dita juaj gjatë kohës që shkruani një libër? A ndikon kjo në jetën e shkrimtarit?

Kur jam duke shkruar një libër, përpiqem që ditën time t’ia nënshtroj një rutine, sigurisht nuk e kam luksin të jem gjithë ditën shkrimtare, por vendos të rri më gjatë në Holandë: jo zile telefoni, jo kafene, por shumë kafe. Kam pagjumësi të skajshme dhe pjesën më të madhe të kohës shkruaj natën. Ditën e rishkruaj ose e redaktoj tekstin e shkruar nga nata. Pra, të shkruaj, të hedh tekstin bruto, është ankthi im, pasi, siç thotë J. Picoult, ti nuk mund të redaktosh një fletë të bardhë. Por edhe eci shumë, veçmas nën shi dhe e ndiej se pas shtatë a tetë kilometrash, kam po atë freski mentale si të jem në të gdhirë të ditës. Klishetë mbi vuajtjen e shkrimtarit gjatë procesit të krijimit, më duken qesharake, vuajtjet nuk e inspirojnë shkrimtarin, ato e rrënojnë, ia thërrmojnë edhe durimin për të ndenjur në këmbë. Shkrimtari ka nevojë për komoditetin elementar – kohën – pastaj edhe për të tjerat. Një nga problemet më të mëdha të shkrimtarëve shqiptarë, është mungesa e kohës për të qenë shkrimtarë, pasi u duhet të mbijetojnë. Nuk mund të shkruash libra me kohën që të mbetet nga dita, por dita duhet t’i nënshtrohet të qenit tënd shkrimtar. Mua më rrëmben keq teksti, dhe qysh prej vitit 2009, pas botimit të “Ku je?” ku rrëmbimi – për shkak mbase të temës që lidhej drejtpërsëdrejti me kujtimet e mia nga qyteti i lindjes – që më ndodhi të ishte gati fatal, gjithnjë e më shume jam distante, sepse fundja krimi është imitimi, edhe pse i ngjan aq shumë reales.

E le shkrimin të të rrëmbejë apo vendos afate?

I jap kohën e vet, nuk nxitoj pasi prirem te përkryerja, që të mos më çojë në pendesa. Një kufi diku ia vë veprës, por kjo nuk më brengos. Ngaqë edhe shkruaj shpejt e me një frymë. Po t’i lexosh romanet e mi, e ndjen këtë, ti hyn në ritmin e rrëfimit tim, me të njëjtën shpejtësi, madje-madje e ndjen me intensitetin e një filmi. Ma kanë thënë shumë lexues këtë. Librin që kam ne dorë do të doja ta kisha të botuar nga mesi i vjeshtës, që do të thotë deri në fund të verës ta kem të shkruar dhe të redaktuar dhe gati për rifiniturat, që mua më duan kohë. Por edhe po të mos jetë, ka stinë mjaftueshëm për vepra të mira dhe shkrimtarë të kujdesshëm. Unë dua të jem e tillë, ose jam e tillë.  /Gazeta Liberale