Duke ecur nëpër Sarajevë, një novelë zë pozitën kryesore në libraritë e qytetit. Është vepra e fundit e Faruk Shehiqit, ‘Greta’. Shehiqi, i cili fitoi “Çmimin Evropian për Letërsinë” në vitin 2013 për romanin e tij debutues “Quiet Flows the Una”, është një emër i njohur në Bosnje dhe Hercegovinë, si për poezinë e tij, ashtu edhe për prozën e tij, transmeton KultPlus.

“Shehiqin e takoj në një kafe buzë lumit Miljacka në kryeqytet, ku shkon shpesh për të qenë afër ujit.
“I dua lumenjtë”, më thotë ai. Pretendimi i tij nuk vjen si befasi“, nis kështu intervistën gazetarja Paula Erizanu me shkrimtarin Faruk Shehiqi.

Lumenjtë janë një prani e fortë në të gjithë letërsinë e Shehiqit. Në romanin e tij debutues, Shehiq feston ujërat që rrjedhin nëpër qytetin e vogël ku ai u rrit dhe ku ai kthehet çdo verë. Ai ende peshkon, noton dhe qesh me miqtë e fëmijërisë, shumë prej të cilëve kanë emigruar jashtë vendit, por që kthehen gjithmonë për stinën e ngrohtë. Përmbledhja e tij e ardhshme me poezi në anglisht quhet gjithashtu “Lumenjtë e mi”.

Ndoshta është e lehtë të kuptohet pse Shehiqi ka zgjedhur rrugët ujore të vendit si muzën e tij. Bosnja me të vërtetë krenohet me disa nga ujërat më të pastër në Evropë. Të paktë janë ata që qëndrojnë indiferentë ndaj blusë së pastër, pothuajse joreale të lumenjve të saj. Por për Shehiqin, kjo bukuri natyrore është gjithashtu një kundërvënie e ndritshme me të kaluarën e dhimbshme të vendit.

“Ata që e donin jetën buzë lumit Una
dhe vdiqën për këtë, që ne të ktheheshim në qytetin tonë
Ajo dëshirë, ishte arma jonë më e madhe,
por vetëm familjet e të vdekurve e mbajnë mend këtë”, shkruan Shehiqi në poezinë e tij ‘Domestic Epifania’.

Ashtu si “Quiet Flows the Una” dhe koleksioni i tregimeve të shkurtra që i paraprinë, “Nën presion”, novela e fundit e Shehiqit “Greta” është një reflektim mbi jetën në mes të luftës. I lindur në vitin 1970, Shehiq ishte një student veterinarie kur shpërtheu konflikti i armatosur në atë që ishte Jugosllavia e atëhershme – (epoka e artë e sllavëve të jugut), siç e quan shkrimtari. Kur filloi Lufta në Bosnje në vitin 1992, vetë Shehiqi mori armët si vullnetar i kthyer në toger, duke udhëhequr 130 burra vetëm në moshën 22-vjeçare. Ai ka ende një mbresë nga lufta në parakrahun e majtë.

I pyetur për incidentin që e shkaktoi: “Është një histori qesharake; nuk është tragjike, – thotë ai, – por megjithatë ishte e dhimbshme.”

Shehiqi në fakt e përshkruan episodin në “Dusk til Dawn”, në “Nën Presion”. Historia paraqet një grindje në gjendje të dehur me policinë, e cila e lë Shehiqin duke marrë qepje në spital, përpara se të “kryqëzohej në një dyshek me shkumë të UNHCR” për nëntë ditët e ardhshme. Nëna e tij e mbulon me pomada, ndërsa babai i tij shtrihet në dhomën ngjitur, i plagosur.

“Ai kishte shkelur një minë tokësore që i hoqi gjysmën e këmbës”, thotë rrëfyesi, me ton joheroik që lë të nënkuptojë banalitetin e përditshëm të dhunës.

“Mezi prisja të më hiqnin qepjet që të mund të dilja jashtë. Isha duke u copëtuar nga mërzia. Fillova të shkruaj poezi:

‘Nëpër pamje të hekurt, vështroj yjet
Teksa shpërdorojnë rastësisht shkëlqimin e tyre
Kur vdesin, nuk shqetësohen për dëbimin e tyre
Nga bota dhe mishi i tyre
Arma ime është e mbushur me ndjenjën.’

“Greta” është zgjerimi i një tregimi ndryshe brenda “Nën presion”. Ndërsa veprat e mëparshme të Shehiqit kanë trilluar disa nga përvojat e tij, kjo është emëruar pas një prej fqinjëve të dikurshëm të shkrimtarit, një mësuese shkolle sllovene, të cilës shkrimtari i bën nderime.

“Ajo ishte si një nënë e dytë për motrën time më të vogël dhe u largua me familjen time kur na u desh të evakuonim banesën tonë – pavarësisht faktit se ajo nuk kishte nevojë ta bënte atë; ajo ishte e sigurt aty ku ishte.”

Shehiqi shkroi novelën, i sfiduar për të provuar formatin nga miku i tij, shkrimtari boshnjak Semezdin Mehmedinovic, i cili sapo është kthyer në Sarajevë pas një mërgimi 25 vjeçar në Shtetet e Bashkuara.

A e pa Shehiqi luftën që po vinte? Po dhe jo, thotë ai.

“Ka pasur tensione politike derisa në vitet e 80-ta filloi të rritet nacionalizmi serb dhe kroat. Por nëse një vend është më i madh, nacionalizmi [i tij] është gjithashtu më i madh,” shpjegon ai, në fakt.

Ishte atëherë që babai i Shehiqit pushoi së lexuari lajmet, duke preferuar të zhytej në perëndimore.

Ndërkohë, shkrimtari ka reflektuar gjatë mbi nacionalizmin që nxiti Luftën e Bosnjës dhe konfliktet më të gjera jugosllave që u ndezën rreth saj.

“Këtu njerëzit duan të kenë një identitet të vetëm [etnik]. Por identiteti im [etnik] është i rrjedhshëm,” thotë ai.

Ai më vonë shton me përzierjen e tij nënshkrimore të autoironisë: “Kur jam [politikisht] i zemëruar, them se jam boshnjak. Kur nuk jam, them se jam thjesht nga Bosnja.”

Në hapje të “Quiet Flows the Una”, edhe rrëfimtari në vetën e parë thotë: “Mos më pyet kush jam, sepse kjo më tremb. Më pyet diçka tjetër.”

A mendon ende për luftën, duke qenë se shkruan kaq shumë për të?

“Kur po shkruaj, duhet të shkoj atje; është si një mbretëri ku duhet të shkoj”, thotë shkrimtari.

“Kujtesa ime është portali im. Por ajo vazhdon të ndryshojë.” Gjatë luftës, pallatit të Shehiqit iu vu zjarri. Të gjitha fotografitë e familjes së tyre u shkatërruan.

“Lufta fshin gjithçka”, thotë Shehiq në mënyrë të vërtetë. “Si mund të pretendoj ndryshe të kaluarën time përveçse përmes tregimeve?”

“Kur Shehiqi më bën një turne në qendër të Sarajevës, është e qartë se lufta nuk është endur vetëm në letërsinë e shkrimtarit, por edhe në mënyrën se si ai e percepton rrethinën e tij. Ai e ndan jetën e çdo ndërtese në faza të ndryshme: “Unë shoh një kullë nga shekulli i 14-të, por më pas mendoj se si ishte edhe një strehë snajperësh gjatë luftës,” thotë ai. Më vonë, ai tregon një ndërtesë zyre në bulevardin qendror të qytetit. “Aty ka qenë një lokal gjatë luftës,” thotë ai”, tregon tutje gazetarja Erizanu.

“Ne pimë atje për tre ditë.”

Megjithatë, një kapitull i ri në historinë e Sarajevës ka filluar që atëherë. Pa asnjë vaksinë kundër Covid-19 në dispozicion në Bosnje dhe Hercegovinë gjatë pranverës, Shehiqi, si shumë boshnjakë të klasës së mesme, shkoi në Serbi për t’u vaksinuar, pas vendimit të qeverisë së Beogradit për t’i ofruar vaksinën të gjitha kombeve ish-jugosllave.

“Më duket ironike që njerëzit që na vranë gjatë luftës po na shpëtojnë edhe jetën”, thotë Shehiq.

Shkrimtari gjithashtu ka ndaluar së piri. (“Nuk mund të jesh shkrimtar profesionist dhe të pish,” më thotë ai.) Shehiqi tani zgjohet në orën 7:00 çdo ditë dhe shkruan për disa orë të mira. Pasdite, ai bën shënime, ose redakton punën e tij. Nëse ai po punon për një roman të ri, siç është për momentin, nuk ka kohë për asgjë tjetër, duke përfshirë rubrikën e tij për një nga gazetat kryesore të Bosnje dhe Hercegovinës.

Romani për të cilin po punon aktualisht është një distopi fantastiko-shkencore e vendosur në një botë pa kufij.

“E kuptova se gjatë luftës, ne jetonim në një distopi,” thotë ai. “Dhe pas luftës, ne po jetojmë fjalë për fjalë në gërmadha.”

Libri është ndërtuar mbi këtë metaforë: “Nuk ka sistem politik, nuk ka shtet, nuk ka kufij, është një anarki e kontrolluar. Qytetet janë shkatërruar dhe njerëzit jetojnë ashtu.”

Duke u larguar nga proza ​​realiste, Shehiq shpreson se fanta-shkencore do t’i japë atij lirinë për të eksploruar një botë pas konfliktit. Ai gjithashtu shpreson të tregojë një histori universale, siç bënë disa nga autorët e tij të preferuar, duke përfshirë George Orwell, Jack London ose Ursula Le Guin – të cilat ai i quan “shkrimtarë profetikë”.

“Në ‘Greta’, edhe ne vetë jemi armiqtë tanë, ndërsa këtu nuk ka armiq, por vetëm të mbijetuar.

Artikull i shkruar nga gazetarja Paula Erizanu për shkrimtarin Faruk Shehiqi. / KultPlus.com