William Giraldi

“Kafkaesque” është klishe e vendosur fort në letërsi të despotizmit burokratik ose në ndonjë natë të errët të vjetër të psikikës, por për romanin e Ismail Kadaresë – “E penguara: Requiem për Linda B”, kjo klishe nuk bën punë. Kjo kryevepër e shkrimtarit më të shquar të Shqipërisë godet edhe në formimin e horrorit aktual: diktaturës staliniste të Shqipërisë, e cila rrëmbeu qytetarinë nga viti 1945 deri më 1991. Ëndrra e humnerës së Kadaresë është një portret i çmendurisë: çmenduria e shtetit stalinist dhe çmenduria e burrave dhe grave në pirjen e makinacioneve të shtetit. Në pasqyrimin e tij të ferrit totalitar dhe një konformiteti të tmerruar, Kadare nuk është pasardhës i Kafkës, por i Viktor Serges dhe Eugène Ionesco, dy dëshmitarë sfidues, ndjenjat e të cilëve shpërthyen në këtë libër.

KultPlus ju përcjellë vlerësimin e librit “E penguara: Requiem për Linda B”, nga e përditshmja prestigjioze Washington Post.

Komploti në mënyrë të thjeshtë shpalosë mjaftueshëm. Në fund të shekullit të kaluar, dramaturgu Rudian Stefa thirret nga Komiteti i Partisë. Një grua e re të cilën ai nuk e njeh, Linda B., është gjetur e vdekur si pasojë e vetëvrasjes me një kopje të librit më të ri të Rudianit. Duke qenë se Linda dhe familja e saj ishin anëtarë të borgjezisë së mëparshme, vdekja e saj duhet të hetohet patjetër. E dashura e Rudian, Migena, e njihte Lindën prej së afërmi, dhe kështu Rudian përpiqet të kuptojë se si dhe pse ai dhe puna e tij mund të kenë kontribuar në vdekjen e saj.

Vazhdimisht, në kontekste të shumta, personazhet e Kadaresë shprehin fjalët “pa ndonjë arsye”, sikur të nënvizojnë absurditetet malinje të jetesës nën mbikëqyrje të pandërprerë dhe në frikë të pandërprerë të akuzave për krime, për të cilat ata nuk janë të vetëdijshëm se i kanë kryer. Që të denoncohesh nga një bashkëqytetar, pa prova dhe pa ditur akuzat – është sikur ta prekësh fundin e dikujt menjëherë.

“Kurthe, e tradhti kudo,” thotë shkrimtari. Në një gjendje të tillë, edhe kafja në një kafene mund të interpretohet si kryengritëse nga komisarët e nderuar, dhe Kadare na paraqet një skenë në kafene në mes Rudianit dhe një hetuesi, një skenë në të cilën çdo filxhan kafeje mund të jetë e fundit për Rudianin.

Në një moment, hetuesi i thotë, “Sinqerisht, unë nuk të kuptoj,” dhe Rudian i përgjigjet, “As unë nuk të kuptoj” . Fjalët janë kthyer në absurditet; Stalinizmi fillimisht e torturonte gjuhën, para se ajo të mund t’i torturonte njerëzit. Pasi drejtuesit e shtetit ta bëjnë gjuhën të pakuptimtë, ata mund të bëjnë të pakuptimtë edhe moralin, dhe pastaj çdo gjë rrjedh. Diktatura staliniste shtrembëron mungesën postmoderne të kuptimit në një burokraci të stuhishme, duke dhënë enigmë kudo. Në të vërtetë, emri i Migena është një anagram për “enigma”.

Në një kohë kur pjesët e botës po kënaqen me nostalgji për komunizmin, romani i Kadaresë përballet me pamundësinë e armiqësisë së artit në një sistem autokratik e anti-individualist. Kadare ka qenë gjithmonë një stilist i lirë i forcës së pastër dhe John Hodgson e përktheu këtë roman si edhe tri romane të tjera nga Kadareja: me ngazëllim mbresëlënës ndaj ritmit të errët të prozës dhe komplotit të autorit. Faqet e fundit këtu janë të paharrueshme të cilat ta nxitin kureshtjen drejt befasive. Rudian “ishte i rrethuar nga një zbrazëti, dhe në këtë zbrazëti, para syve të tij, po ndodhte diçka me të cilën nuk mund të ndërhynte. Por kjo diçka, kjo zbrazëti, bashkëvepron me të, ashtu siç bën me çdo shqiptar, nga kryeqyteti në fshat, të dënuar me një frikë të hidhur”. / KultPlus.com