Kur në vitin 1996, Ernesto Sabato do të vizitonte Shqipërinë, shkrimtari argjentinas me origjinë nga arbëreshët e Italisë, do të shprehej më plot gojën: Jam shumë i emocionuar që ndodhem këtu, sepse një e katërta e gjakut tim është shqiptar.

Me prejardhje nga Kalabria e Italisë, i cilësuar si i barasvlefshëm me autorët e mëdhenj Borges, Marquez, Cortazar… atë ditë me re nuk harroi të tregonte se në studion e tij kishte një gravurë veneciane të heroit të madh të shqiptarëve, Gjergj Kastriot Skënderbeut.

Ernesto Sabato – shkencëtari, shkrimtari dhe eseisti i njohur argjentinas, i konsideruar në njëfarë mënyre si Dostojevski i romanit bashkëkohor në gjuhën spanjolle – lindi më 24 qershor 1911, në Rojas, një qytet i vogël në provincën e Buenos Aires. Më i vogli nga dhjetë fëmijët e një familjeje që kishte emigruar nga Italia në fund të shekullit XIX, trashëgoi emrin e një prej paraardhësve, vdekur që herët, gjë që në mendjen e tij, në sytë e prindërve, e bënte të ndihej si një zëvendësues.

Ai bën pjesë tek ajo gjeneratë intelektualësh ndërkombëtarë që kanë kaluar nëpër tragjeditë dhe utopitë e shekullit të kaluar. Doktor në fizikë, i specializuar në industrinë bërthamore – më saktë në laboratorin prestigjoz të Marie Curie – e braktisi shkencën, “neutraliteti moral” i së cilës e trondiste, për të gjetur kësisoj në letërsi mjetet verbale të shprehjes së vuajtjeve të njerëzve.

Ishte vetëm 13-vjeç kur hyri në liceun “La Plata”, ku nuk vonoi të lidhë miqësi me shokë të familjeve anarkiste.

I magjepsur nga romantizmi, nga Novalis (Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg) tek François-Rene de Chateaubriand, nga Heinrich von Kleist tek Gerard de Nerval, për të cilën ruante në brendësi të shpirtit absoluten, ndjenjën e infinitit, do të arrinte drejt matematikës: “Kjo botë e objekteve të përjetshme dhe të pakorruptueshme”!

Për Sabaton, matematika dhe fizika rrjedhin nga ndjenja jonë estetike; ai i vendoste këto kuptime të shpirtit mes krijimeve supreme, të krahasueshme vetëm me muzikën

Iu kushtua me mish e me shpirt fizikës, sapo vuri këmbë në fakultet, rreth vitit 1930. Në të njëjtën kohë, aderoi në Partinë Komuniste e cila, pak vite më vonë, e dërgoi në një mision në Bruksel për të marrë pjesë në Kongresin kundër luftës dhe fashizmit që kryesoi Henri Barbusse.

Kishte planifikuar të shkonte në Moskë, por në platformën e stacionit mori trenin që shkonte drejt Parisit. Ishin pikërisht proceset e para staliniste, krimet e urdhëruara nga “Ati i vogël i popujve” për të vendosur fuqinë e tij, ato që i hapën sytë. I dëshpëruar e me besim të thyer, zbarkoi në kryeqytetin francez, ku e priste mjerimi i bohemisë studentore. Sapo u kthye në Argjentinë, iu akordua bursa e studimit për të punuar së bashku me fizikantët Irene dhe Frederic Joliot-Curie.

“Është e pabesueshme se deri në ç’pikë lakmia, zilia, pretendimi, fodullëku, makutëria dhe, në përgjithësi, i gjithë ky grup atributesh që përbëjnë gjendjen njerëzore, shkëlqejnë në fytyrë, në një qasje, në një vështrim”, shkruante Ernesto Sabato në librin “Tuneli”.

Në vitin 1979 merr titullin Kavalier i Legjionit të Nderit në Francë, ku romani “Engjëlli i errësirës” ishte vlerësuar si libri më i mirë i huaj. Në vitin 1984 merr gjithashtu çmimin “Cervantes”, vlerësimin më të lartë për letërsi në gjuhën spanjolle

Sabato la shkencën dhe iu drejtua letërsisë, në kohën e surealistëve parizianë, në vitet tridhjetë, sepse – siç shprehet autori: “Kërkoja kuptimin e ekzistencës, përndryshe do të isha i vdekur”.

Universi romanesk i Sabatos shënohet nga tensioni midis të keqes dhe të mirës, në sfondin nostalgjik të Buenos Airesit, në kurbë zbritjeje të kufijve të ferrit, që e shtyn lexuesin në një varavingo pasionante midis apologjive dhe kundërshtimeve.

“Nisemi drejt viseve të largëta, kërkojmë natyrën, jemi të etur për njohjen e njerëzve, shpikim qenie imagjinare, kërkojmë Zotin. Dhe pastaj e kuptojmë se fantazma që ndjekim nuk është tjetër veçse vetja jonë”, shkruante personi që e cilësonte veten herë si një “anarkist i krishterë”, herë si një “ateist”.

Mjetet shprehëse të tij po ndryshonin, por kurrsesi çështja midis realizmit dhe metafizikës. Në fund të jetës, kohë pasi kishte humbur bashkëshorten, dashurinë e tij të përjetshme, si dhe djalin, ngushëllimin për pesimizmin e gjeti në rrugën e besimit./ Insjaderi/ KultPlus.com