Nëpërmjet kujtesës fotografike synohet të tregohet se si janë ruajtur traditat, kujtesa historike dhe kulturore gjatë tranzicioneve të ndryshme politike-shoqërore

Libri “Kosova në 100 fotografi” ka për qëllim promovimin e trashëgimisë kulturore dhe historike brenda dhe jashtë vendit të Republikës së Kosovës, duke vënë në fokus ngjarje, vende dhe objekte të ndryshme që lidhen ngushtë me identitetin e vendit dhe të banorëve. Nëpërmjet kujtesës fotografike synohet të tregohet se si janë ruajtur traditat, kujtesa historike dhe kulturore gjatë tranzicioneve të ndryshme politike-shoqërore, si dhe ndryshimet që kanë ndodhur pas përfundimit të luftës së vitit 1998-1999 dhe pas shpalljes së pavarësisë në Kosovë.

Libri “Kosova  në 100 fotografi”

Ky libër është konceptuar në formatin e një Photobook-u, i shoqëruar me 100 fotografi nga i gjithë rajoni i Kosovës, të cilat evidentojnë dhe dokumentojnë pjesë nga trashëgimia historike dhe kulturore e vendit. Krahas çdo fotografie qëndron një tekst i shkurtër informues që përcillet në katër gjuhë të ndryshme: shqip, anglisht, gjermanisht dhe frëngjisht. Përkthimi në disa gjuhë të huaja është parë si mënyrë që krijon lehtësi në qasjen ndaj tekstit te gjeneratat e reja në vende të ndryshme të diasporës, për t´u njohur më mirë me kulturën dhe trashëgiminë e vendit të origjinës. Gjithashtu një qëllim tjetër është zgjerimi i rrethit te lexuesi i huaj në Europë dhe Amerikë, për ta njohur atë jo vetëm me atraksionet turistike të Kosovës, por edhe me kulturën dhe historinë e saj.

Fotografitë janë kategorizuar sipas natyrës që përfaqësojnë: objekte dhe vende historike, trashëgimi kulturore, kulturë materiale dhe shpirtërore, objekte kulti, etnografi (veshje, valle, rite dhe festivale), gatime tradicionale dhe peizazhe natyrore.

Duke iu referuar kategorisë Objekte dhe vende historike midis të tjerave dallon historia e Kronit të Lotit në fshatin Gorozhup të Hasit, si vendi ku u vendos kufiri shqiptaro-shqiptar ndërmjet Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë në vitin 1948.                                       

Kroni i Lotit, Gorozhup

Brenda kësaj kategorie, një objekt tjetër me rëndësi historike është dhe Memoriali Heroinat, i cili simbolizon 20 000 gratë shqiptare të përdhunuara, torturuara dhe vrarë gjatë luftës së vitit 1998-1999 nga forcat serbe.

Memoriali “Heroinat”

Në pjesën Trashëgimi kulturore mjaft domethënëse është arti shkëmbor në Kosovë, ku dëshmohet për gjurmë të një popullsie mjaft të vjetër në këtë rajon, nëpërmjet të cilit mund të kuptojmë lidhjen midis kulturave dhe epokave të ndryshme. Pjesë e artit shkëmbor janë pikturat e spiraleve në guvën e Vllashnjës (Guva e Kobit), të cilat i dominon e kuqja okër, apo gravimet e ndryshme në pllakat shkëmbore në fshatin Zatriq.

Spiralet te Shpella e Kobit në Vllashnjë

Gravimet në pllakat shkëmbore në Zatriq

Pjesë e Trashëgimisë Kulturore të Kosovës janë edhe varrezat e hebrenjve në lagje të ndryshme të Prishtinës (Taukbahçe, Arbëri), por edhe në qytete të tjera, të cilat tregojnë jo vetëm praninë e komunitetit hebre në këtë vend, por edhe bashkëjetesën e tyre me komunitetin shqiptar përgjatë dy luftërave botërore.

Varrezat e Hebrenjve në Taukbahçe, Prishtinë.

Interes të veçantë kundrejt interesave të tjera studimore, paraqet Kultura Materiale dhe Shpirtërore. Në këtë lëm, vend të veçantë zë plisi, si pjesë e pandashme e veshjes dhe si simbol i identitetit kombëtar, madje i kthyer tashmë në një  kremte, e njohur ndryshe si Dita e Plisit, e cila festohet çdo 17 shkurt në Kosovë.

Plisi

Lidhur me kulturën materiale mjaft domethënëse gjithashtu është dhe okarina, një instrument muzikor i punuar me argjilë, i konsideruar si një ndër eksponatet më të vjetra frymore të gjetura deri më tani në Kosovë dhe Europë.

Okarina

Objektet e Kultit gjithashtu janë një pjesë mjaft interesante për cilindo lexues dhe studiues, ku dallohet lehtë bashkëjetesa fetare ndërmjet komuniteteve të ndryshme në vend. Në këtë kontekst një histori të veçantë mbart Kisha e Letnicës, ku përveç pelegrinazhit që zhvillohet çdo vit në muajin gusht nga njerëz të besimeve dhe komuniteteve të ndryshme (siç ëshë komuniteti kroat), aty është edhe vendi ku shenjtorja e parë shqiptare Shën Nënë Tereza mori vendimin për të filluar rrugëtimin si motër misionare.                                                          

Kisha e Letnicës

Pjesë e pandashme e trashëgimisë kulturore të Kosovës gjithashtu janë veshjet, vallet, ritet, së fundmi dhe festivalet. Midis diversitetit të veshjeve tradicionale ajo që dallon ndër të tjera është veshja e Medvegjës, kjo për shkak të larmisë së simbolikës kozmologjike dhe astrale.

Veshja e grave të Medvegjës

Ndërsa nga ritet që vazhdon të praktikohet ende prej shqiptarëve të komunitetit katolik është Nata e Buzmit, festë e cila mbart gjurmë të paganizmit.

Nata e Buzmit

Së fundmi në Kosovë një risi në kontekstin kulturor janë edhe festivalet Etnofest dhe Dokufest. Etnofest është një festival i cili ka karakter multimedial, me programe të bazuara në traditë si, shfaqje teatrale, ekspozita, koncerte, rite arkaike dhe shfaqje bashkëkohore.

Etnofest

Ndërsa Dokufest është një festival ndërkombëtar i filmit dokumentar dhe filmit të shkurtër, që mbahet çdo vit gjatë muajit gusht në qytetin e Prizrenit.

Dokufest

Gatimet dhe pijet tradicionale janë gjithashtu pjesë e trashëgimisë kulturore të vendit. Si  ushqim i veçantë i traditës buknore te shqiptarët është dalluar flija, forma diellore e së cilës dëften për praninë e kultit të diellit te popullata më e hershme.

Flija

Ndërsa nga pijet është veçuar vera, si një nga pijet më aristokrate në vend, ku si për vendasit dhe të huajt dallon vera e Rahovecit, tashmë dhe me një shpërhapje në tregun europian.

Vera e Rahovecit

Ashtu siç dihet, Kosova është e njohur edhe për bukurinë e peizazhe natyrore, ku disa nga vendet që tërheqin vëmendjen e turistave janë shpellat, ndër të tjera ajo e Gadimës, e cila dallon për shkak të kristaleve të ndryshme dhe formave që ato kanë marrë ndër vite.

Shpella  e Gadimës

Si përfundim, ajo çka mbetet evidente nga rrugëtimi i librit përgjatë hulumtimit të terrenit dhe literaturës ndihet nevoja për prurje të reja shkencore në fushën e arkeologjisë dhe antropologjisë, të cilat kanë kapacitet premtues.

Elona Gjata

Elona Gjata ka mbaruar studimet e larta për gjuhësi në Tiranë. Gjata ka punuar prej 8 vitesh si asistente pranë Departamentit të Gjuhës Shqipe në Elbasan për lëndën e Fonetikës së Shqipes Standarde dhe për 1 vit pranë Departamentit të Gjuhës Shqipe në Tiranë, për lëndën e Fonotaktikës, Shkrimin Akademik dhe Shqipja për të huajt.

Në dhjetor të vitit 2021 ajo ka doktoruar në fushën e Gjuhësisë pranë Fakultetit Histori-Filologji në Universitetin e Tiranës. Në vitin 2019 ajo ka qenë studente e bursës Erasmus si PhD researcher në Universitetin e Humboldit në Berlin.

Tashmë ajo po pregatitet për studimet e dyta doktorale në Gjermani. Fokusi i studimeve të saj të fundit janë ato me kontribut në Albanologjinë Shqiptare.

Së fundmi, ajo është drejtuese e Institutit (NGO), Albanian Institute of Cultural Studies me seli në Prishtinë.

Gjithashtu ajo është ideatore dhe koordinatore e disa projekteve me në fokus Kosovën.

Ajo është autore e librit Kosova në 100 fotografi.

Autore e librit Zanorja ë në gjuhën shqipe. Ë-ja e patheskuar, botuar pranë Institutit Albanologjik, shkurt 2023, Prishtinë. Gjithashtu edhe autore e disa artikujve shkencorë brenda dhe jashtë vendit.

Gjata është bashkautore në tekstin Gjuha shqipe 9 pranë Botimeve Filara. / Albinfo.ch / KultPlus.com