Për nder të 23 prillit, Ditës Botërore të Librit, më 27 prill në Malmö të Suedisë u realizua një pasdite kulturore me autorë, veprat e të cilëve u botuan kohëve të fundit. Veprat që u përzgjodhën u botuan në Prishtinë e Tiranë, ndërsa autorët e tyre gjallojnë në atdhe e mërgatë. Në sallën e mbushur përplot bashkatdhetarë- dashamirës të librit e mysafirë të ftuar nga Parisi, Uppsala, Stockholmi, Kopenhaga, Halmstadi, Vetlanda, Landskrona e Malmö, promovimi i parë filloi me veprën e autorit nga Prishtina.

Abdullah Zeneli

“SALIH LUTOLLI-AGI  Kalorës i rrugës së pafund”, shtëpia botuese “Faik Konica” Prishtinë, 2023

Për këtë monografi, kushtuar jetës e veprës së piktorit Lutolli, foli shkrimtari shqiptar me banim në Paris Luan Rama. Rama, përveçse njohës i denjë i gjuhës e kulturës frënge, është edhe skenarist e kineast, është edhe njohës i hollë i artit shqiptar e botëror. Vizita e Ramës në Malmö, ishte pjekje e  tij e parë me Suedinë. Shpirtërisht, Rama ishte takuar qëmoti me vendin nordik, prejse kishte lexuar Lagerlöf-in, Strindberg-un, Tranströmer-in, apo kishte parë filmat e Bergman-it, Troell-it, aktrimin e Garbo-së e Ingrit Bergman-it. Luan Rama është gjurmues e ndriçues i fatit të familjeve elitare shqiptare në Europë (siç ishte familja Durrazo) dhe kur rasti e sjell para publikut (si në organizimin e “Okarinës”) shfaqet përrallor në kuvendim, aq sa të duket vetja se gjendesh para një orakulli. Rama ishte mbështetës i artistëve shqiptarë, rrugët profesionale të të cilëve, një ditë, përfunduan në Francë. Në Francë, Rama ishte  ambasador i shtetit shqiptar për shumë vite dhe profesor në universitetin “Denis Didero”.  Dhe jo vetëm artistëve. Në kohën e luftës në Kosovë, Luan Rama krijonte kontaktet e nevojshme mes udhëheqësve të Kosovës e shtetit të Francës. Luan Rama ftonte përfaqësuesit e UÇK-së për bashkë këshillim me shkrimtarin e madh Ismail Kadare, që jetonte në Paris në kohën e luftës në Kosovë.  

Salih Lutolli-Agi, kur u dëbua bashkë më mijëra bashkëqytetarë nga Prishtina, përfundoi në Francë. Atje gjeti Luan Ramës dhe e mori mbështetjen e tij. Këtë histori takimi, Rama ia evokoi publikut kur filloi të flasë për piktorin Lutolli. E rrëfeu edhe dramën familjare që artisti e kishte përjetuar në Kosovë (një vajzë e Lutollit ishte plagosur në Prishtinë). Pastaj nisi të vlerësojë krijimtarinë e piktorit. Përmendi teknikat e realizimit të motiveve, legjendat e subjekteve grafike, përkryerjet artistike që Agi i krijon me tush, akuarel apo guash. Veçoi edhe titujt kuptimplotë që piktori u jep tablove të veta. Titujt-pagëzimet e grafikave dëshmojnë kulturën letrare të Agit. Lutolli, për shkrimtarin Luan Rama, është piktor i realizuar dhe piktor që ka lexuar shumë njëkohësisht. Surrealizmi i Agit është ekuivalent me surrealizmin europian. Brenda arealit surrealist shqiptar Agi është origjinal dhe i pashoq. “Agi, do të duhej të bashkëpunonte me galeritë e njohura në Suedi, apo gjetkë në Europë, edhe për faktin se do të mund të internacionalizonte artin shqiptar”-tha Rama. Gjithashtu i sugjeroi Lutollit të vë në objektivin e grafikës së tij epikën suedeze ngase është e bukur dhe e kapshme për intuitën e tij krijuese.

Kur piktori Lutolli mori fjalën, kujtoi fëmijërinë, shkollimin, punën, publikimet e para dhe bashkëpunimet me revistat e shkrimtarët kosovarë që krijuan trashëgiminë gjysmëshekullore letrare të vendit gjatë shekullit XX e fillimit të shekullit XXl. Trashëgimia figurative e kësaj periudhe në Kosovë mbanë me krenari nofkën e shkurtër Agi. Monografinë për jetën e veprën e Lutollit e përgatiti Abdullah Zeneli dhe e botoi shtëpia botuese  “Faik Konica”. Botimi i monografisë është luksoz, bashkëpunimi i autorit Zeneli me “Faik Konicën” i rëndësishëm. Për monografinë foli edhe miku i Agit dhe i shqiptarëve danezi Niels Henrik Hooge  që kishte ardhur enkas nga Kopenhaga. Agi mori shumë urime për veprën nga bashkatdhetarët e miqtë suedezë, danezë e norvegjezë.

Zyrafete Kryeziu-Manaj

“Dikter i urval” përktheu Ullmar Qvick, e botoi shtëpia botuese “Beqir Musliu” Gjilan.

Zyrafete Kryeziu- Manaj është emër i njohur i lirikës shqiptare në ekzil. Dikur ishte protagoniste e revoltës dhe e qëndresës në Kosovë. Poezisë i fali përkushtimin, lirisë idealin dhe sakrificën personale. Këto dy virtyte të larta njerëzore e shquajnë jetën e saj. Shqiptar Oseku i kishte parasysh këto dy cilësi, kur filloi të flasë për poeten në suedisht. Duke e njohur mirë poezinë e Zyrafetes e duke qenë vetë redaktor i përmbledhjes “Dikter i urval”, Oseku e kishte të lehtë t`u transmetonte të pranishmeve vlerat që fsheh poezia dhe virtytet që rrezaton njerëzia e kësaj gruaje shqiptare. Oseku e mbaroi ligjërimin e vet me një diskurs kuptimplotë që lartësonte emrin e gruas në shoqëri dhe denonconte sjelljet brutale (të kohëve të fundit) të burrave në dëm të qenies femërore.

Imri Demisai

“Jam strugan”, botoi shtëpia botuese INFBOTUES Tiranë, 2023

Për përmbledhjen “Jam Strugan” të Demisait foli Qerim Kryeziu. Demisai poezinë e ka pasion, psikologjinë profesion. Poezinë e formaton me elemente të vjershërimit klasik, me strofa e rima të prera e të rregullta. Një traditë e hershme kjo në metrikë, e sprovuar me sukses nga Demisai në poezi. Ndërkaq në psikologji, Demisai demonstron metodologji krejtësisht të re dhe e aplikon atë në repartet e spitalit të psikiatrisë në Goteborg ku punon. Kërkimet dhe rezultatet e punës së vet, sivjet i publikoi në librin shkencor me titull  “Antidepressiv Kognitiv Stil” të botuar këtë vit në suedisht. Librit iu bë një prezantim i shkurtër dhe autorit iu shtruan disa pyetje interesante.

Qerim Raqi

“Tregime dhe poezi nga nobelistë suedezë” të përkthyera në shqip, botoi shtëpia botuese “Armagedoni” Prishtinë, 2023

Qerim Raqi, përveçse poet, me disa përmbledhje të botuara, është edhe përkthyes i mirë i letërsisë suedeze në shqip. Ismail Rugova (veprimtar e përpilues i hershëm i fjalorëve të parë suedisht-shqip) dëshmoi aftësitë shqipëruese të Raqit në përkthimin e tekstit suedisht në shqip, qoftë ai poetik a prozaik. Duke u ndalur shkurtimisht tek secili nobelist suedez dhe duke konkretizuar tekstet suedisht- shqip, Rugova konstatoi se Raqi është mjeshtër i përkthimit dhe mësues e intelektual që i bën nder komunitetit tonë në Suedi. Raqi lexoi një poezi të Lagerkvist-it të përkthyer në shqip.

Rexhep Jashari

“Figura e Isa Boletinit në këngët tona popullore epike-historike, “Figura e Bajram Currit në këngët popullore epike-historike dhe në letërsinë e shkruar”, “Shaban, Hamëz dhe Adem Jashari në këngët popullore epike-historike dhe në letërsinë artistike”, botoi shtëpia botuese “Lena Graphic” Prishtinë, 2023  

Prof. Rexhep Jashari para pensionimit ishte mësues e misionar i shqipes. Pas pensionimit, kontribuoi me koleksionimin e këngëve epike dhe studimeve historike. Në ekzil, Jasharit i peshon gjithashtu fatura e angazhimeve kombëtare për liri e pavarësi të Kosovës. Për autorin Jashari, epika historike është e veçantë. Për këtë arsye, ai mblodhi e analizoi këngët që populli ynë i këndoi për heronjtë si Isa Boletini, Bajram Curri, Shaban, Hamëz e Adem Jashari. Këto figura heroike janë strumbullar i këngëve epike, ngase të njëjtat ishin subjekte të ngjarjeve të mëdha historike. Botimet e Jasharit mundësojnë që epika historike për këta heronj të ruhet e të përcillet si trashëgimi. Edhe këngët e thonë se qëndresa e këtyre heronjve ishte madhështore e mitike. Po aq madhështore, në kuptimin estetik, është edhe lirika epike që është shkruar e kënduar për këta burra qendrestarë. Prezantimin e veprave të prof. Jasharit e bëri Gala Kryeziu.

Entela Tabaku (poete dhe profesore në Universitetin e Uppsales) theksoi rëndësinë që kanë botimet për kulturën kombëtare, veçanërisht për mërgatën. Gjuha është e rëndësishme për të gjithë, për mërgimtarët gjuha është vetë ekzistenca e tyre. Shqipja ka trojet e veta ku jeton sovrane dhe nuk ka nevojë të brengoset nëse harrohet nga dikush. Ne, mërgimtarët kemi nevojë për të, prandaj nuk guxojmë ta harrojmë. Meqë  jetojmë në trojet e huaja, GJUHËN e kemi të vetmen pasuri, të vetmin ilaç që siguron vazhdimësinë tonë si shqiptarë- përfundoi Entela Tabaku.

Promovomi si organizim

Për këtë organizim, anëtarët Qendrës Kulturore “Okarina” kishin menduar mirë, kishin punuar shumë dhe e kishin realizuar shkëlqyeshëm. Promovimi pati për motivacion Ditën Botërore të Librit. Në këtë organizim nderoi me pjesëmarrje edhe konsulli i Kosovës në Suedi zoti Ardian Kolaj.  

Falënderojmë RTV “Zëri i Danimarkës” z. Ibrahim Xhemajli dhe z.Bedri Bytyçi për mbeshtetje mediale, Lulzim Ramën për mbeshtetje me tekniken e zërimit dhe shoqatën kulturore “Kosovarja” të Malmös për gostitjen./KultPlus.com