15 Maj, 2020 - 10:00 pm
Shkruan: Serafina Lajçi
‘Pëshpëritja e agonisë’ libri më i ri poetik i poetit, Sali Bashota, shpërfaq një dimension të ri të realitetit ekzistues, ballafaqimin me të panjohurën. Spektri emocional, psikologjik, por edhe filozofik i këtyre poezive, risemantizon frikën, ëndërrimin, dhimbjen, vetminë e poetit (njeriut) në momente e rrethana të veçanta ekzistenciale. Prania e pandemisë së coronavirusit apo i njohur edhe si COVID-19, përbën shtratin ideor, tematik të këtyre poezive që aktin e frymëzimit e nisin si një pëshpëritje agonike, një lloj pakti në mes instiktit njerëzor dhe atij poetik. Jeta, vdekja, lumturia, dhimbja, ëndrra, zgjimi, formojnë procedeun krijues të këtyre poezive që përsëritet vazhdimisht, si një paralelizëm shprehës me gjendjen momentale, ekzistuese të poetit.
Ky libër poetik, ashtu siç e potencon edhe vetë autori, është një përpjekje për të vënë një komunikim poetik për fatin e gjërave që kanë ndodhur dhe që mund të ndodhin, duke e sinjalizuar kështu realitetin krijues si një procedim artistik të realitetit ekzistues.
‘Pëshpëritja e agonisë’ konstituohet si esencë e një vetëdijeje personale, që në qendër të poetikës së vet ka perceptimin si aktualitet dhe kujtesën si replikë ndaj këtij aktualiteti. Diskursi poetik i këtyre poezive, ndonëse parimisht artikulohet si impuls personal, ka trajtë impersonale. Ankthet e poetit nuk janë vetëm të vetat, por ankthe globale që gjuhës poetike i japin shenja universale.
‘Mos e prekë derën me dorë’, ‘Dy metra larg vdekjes’, ‘Frika është dhimbje’, ‘Secili e ngujon frikën e vet’, ‘Baladë për panikun’, janë disa nga poezitë ku gjendja e poetit transferohet në gjendjen e lexuesit: Edhe frika ime/ Edhe frika jote/Edhe frika e atij tjetrit/Edhe frika e këtij këtu/Edhe frika e atyre atje/Edhe frika e këtyre këtu/Njësoj te pragu i shtëpisë. Nëse tek përmbledhjet e tjera me poezi, poeti Bashota, lirikën e vet e ndërton si grishje të një konfigurimi të brendshëm shpirtëror, duke bërë një sistemim konkret të poezisë nëpër kapituj, varësisht prej tematikës, ideve e mesazheve përçuese, tek ky libër poetik, duket sikur poezia nuk e duron sistemimin. Kjo, pasiqë poezia e këtij libri ndjek dhe respekton rrjedhën e ndjenjave dhe si e tillë, nuk ka sistemim rendor, por emocional, momental.
Akti poetik vjen si një realitet i ri, si pjesë e aktit të ngujimit i cili në këto rrethana arrin të konceptohet si i dyfishtë. Si, vetizolim, aludim në rikthimin drejt procesit krijues dhe izolim të domosdoshëm, të obliguar, si pasojë e gjendjes aktuale: Së pari buka e gojës/ Pastaj uji i pijshëm/ Tabletat e bardha të gjumit/ Pak ofshamë shpirti/ Dhe vetmia e ngujuar. Është pikërisht kjo fazë ngujuese, karantinimi që grish frymëzimin poetik si një pëshpëritje agonie. Kjo situatë faktike/fiksionale përfshin tërë procesin poetik që lëkundet herë mes realitetit ekzistues dhe herë mes paradoksit, agonisë e absurdit: Çdo ditë si zakonisht/ Frika vjen nga njeriu për njeriun/ Për të shpëtuar nga njeriu.
Linja dramatike e këtyre poezive zhvillohet në përballje me realitetin, përballje kjo që lë shenja konkrete në kredon krijuese të poetit që duke shkuar drejt identifikimit të vetvetes, shpalos intencën e domosdoshme, ruajtjen e ekzistencës. Sa më shumë që poeti përthithet nga vala e mendimeve, aq më shumë vihet në pah synimi për ta kërkuar qëllimin e jetës edhe pse në ndërkohë, etiketohet kudo prania e vdekjes: Të gjitha stacionet televizive/ Në rend të ditës e kanë vdekjen.
Në këtë realitet ekzistues, poeti e ndërton introspektivën e vet poetike në të cilën fillon të thuret emocioni si shkak i një përceptimi simbolik-autobiografik.
Vetmia vazhdon të mbetet një prej kryetemave të letërsisë edhe sot. Duke u nisur nga pohimi i poetes, May Sarton se vetmia është varfëria e vetvetes, vetmia është pasuri e vetvetes, që njëkohësisht përfshin tërë konceptin dhe filozofinë e vetmisë, mund të arrijmë në një konkretizim specifik që synon drejt dy trajtave esenciale, asaj nostalgjike dhe ekzistenciale. Është e rëndësishme të rikujtojmë që si trajtë nostalgjike, vetmia përcakton një domosdo psikologjike të krijuesit për të reflektuar lirshëm rreth konceptit të vet artistik. Kjo, sigurisht e bën të qartë shprehjen e Sartonit për vetminë si pasuri e vetvetes. Në anën tjetër, vetmia që ndërlidhet me trajtën ekzistenciale anon tek vetmia e dilemave të mëdha, pasiqë i tërë koncepti i saj ndërtohet mbi dilemat e jetës, vdekjes dhe ato drejtuar vetvetes. Natyrisht, në këtë kosh dilemash, afiniteti për të rënë në fokusin e mendimit pesimist është i kuptueshëm. Këtu zë fill edhe pohimi tjetër i Sartonit për vetminë si varfëri e vetvetes.
Libri poetik, ‘Pëshpëritja e agonisë’, ndërtohet në bazë të këtyre trajtave të vetmisë, por duke iu referuar kontekstit dhe qëllimit real e poetik, më shumë identifikohet vetmia ekzistenciale. Në një pyetje të mëhershme intervistuese se pse shkruan, poeti Bashota përgjigjet se shkruan për ta mundur vetminë dhe dhimbjen dhe njëkohësisht për t’i qetësuar shqetësimet në raport me situatat e padurueshme. Sigurisht që këtë gjendje të poetit, më së miri mund ta shohim tek ky libër poetik. Vetmia si një makro temë e këtyre poezive, pasi të gjitha poezitë janë shkruar nën ndikimin e saj, nga trajta personale kalon në atë universale dhe aq sa individuale, po aq është edhe kolektive. Është dëshira për ta kuptuar mallin, lutjen, shpirtin, lumturinë, dashurinë dhe njëkohësisht të vërtetën e jetës dhe të vdekjes: Nuk kumbon asgjë/ Më shumë se vetmia/ Në zënkat midis jetës dhe vdekjes.
Poeti arrin ta ndërtojë metaforën e vetmisë, prandaj mund të themi lirisht që ky libër mund të quhet edhe libër i vetmisë, i shkruar në peizazhin e vetmisë si dedikim ndaj miqve të vetmisë. Poezitë ‘Kështu është përafërsisht vetmia’ dhe ‘Rregullat e vetmisë’janë poezi që ndërtohen e frymojnë me ndjenjën e mallit. Përshkrimi i poetit është i gjallë, me nota të theksuara melankolie: Kështu është përafërsisht vetmia/ Veshur me këmishë të bardhë/ Ca trëndafila të kuq mbi supe/ Një pëshpëritje deri në fund të mërzitjes. Kjo gjendjee brishtë shpërfaq tonalitetin e të dyja poezive, si formë shprehëse, si meditim shpirti e ikje në iluzionin e kohës, ku e kaluara dhe e tashmja takohen në caqet e njëra-tjetrës. Në këtë dimension kohor, fillojnë të rishkruhen rregullat e vetmisë: Sot mos ia zgjatë dorën askujt/ Nesër mos e hapë derën me dorë/ Pasnesër bëje një sy gjumë/ Pastaj rrëmbeje para duarsh vetëbesimin, drejt një përfundimi sa pikëllues aq edhe domethënës: Kështu është përafërsisht vetmia/ Një ditë sa një qind vjet.
Duke qenë libër i shkruar në rrethana e momente specifike, ‘Pëshpëritja e agonisë’, ndjenjën e mallit e ndërton në bazë të reminishencës poetike. Poeti kthehet në rrugëtimin e tij të zakonshëm, të para coronavirusit, përmes copëza kujtimesh që i mjaftojnë për ta shpërfaqur mallin për jetën, miqtë e familjarët që nuk mund t’i takojë. Këtu, theks të veçantë kanë poezitë dedikuese në të cilat malli i poetit është gjithnjë i vendosur mes dëshirës e shpresës, frikës e dhimbjes. Poezia, ‘Letër motrës në Vincenco të Italisë’, është ndër poezitë më të veçanta të këtij libri, që siç e tregon edhe titulli, poeti ia dedikon motrës së vet, Afërditës i kapluar nga malli, por edhe frika për të. E tërë poezia ka si metaforë dhimbjen për motrën që jeton në Itali, e izoluar sikurse edhe vet poeti. Duke e përshkallëzuar fjalën mos, poeti mallin e brendshëm e shfaq si shenjë kujdesi ndaj motrës, por njëkohësisht edhe ndaj lexuesit: As lotët në fytyrë/ Mos i fshijë me bërrylat e asnjërës dorë/ Askush nuk iu beson më/ Gjymtyrëve të trupit Afërditë, drejt lutjes sublime: Provo ta shtrydhësh dhimbjen/ Deri në fund të mallit.
Në këtë rrugëtim malli, poeti ndjen mall për trotuarët e Prishtinës, për hapësirën e Fakultetit të Filologjisë, për Amaron e takimeve me miq, për nipërit e mbesat, për kënaqësinë e prekjes, për ecjen e pakufizuar në vetëm një orë e gjysmë liri. Kjo kartë e identitetit të botës, që kufizon hapësirën e qarkullimit të lirë e që artikulon mallin, si ndjenjë të veçantë nostalgjike, shpalos edhe ironinë si kritikë ndaj sistemit social dhe atij politik. Ky thumb ironik, bëhet i shpërfaqshëm sidomos tani, që jemi në kohën e vënies së maskave në fytyrë: Të maskuarit para epokës së virusit/ Nuk kanë nevojë për to, për të vazhduar me po të njëjtin thumb: Secili mund ta bëjë një varr për frikën/ Edhe ata që luajnë me lirinë e popullit. Dhe krejt në fund, ironia sintetizohet në të vërtetën e pashmangshme: fundi mund të jetë i njëjtë për të gjithë.
‘Pëshpëritja e agonisë’, synimin subjektiv të së vërtetës e identifikon me vetëdijen personale. Duke u ndërlidhur me poezinë e Shkrelit, ‘Çka mësova unë’, poezia ‘Zhgënjimi i syve’, vë në pah përvojën vetanake të poetit Bashota dhe mësimin e përhershëm, pas së përkohshmës: Me pa adhurimin e ecjes/ Me pa edhe fshehtësinë e zemërimit/ Mos me u mërzitë si dikur. Natyrisht, vargje këto që shpalosin simbolikën që edhe në rrethana të tilla ekzistenciale, jeta t’i servon mësimet më të vlefshme.
‘Pëshpëritja e agonisë’, vjen si reflektim personal, për të marrë trajtë impersonale, e shkruar si formë e një përjetimi të veçantë artistik. Megjithë shpërfaqjet e shumta dramatike shpirtërore dhe tonalitetit të frikës e dhimbjes, poeti, librin e vet poetik nuk e identifikon si artikulim pesimist, por si besim e shpresë në jetë dhe veçanërisht në ndjenjën më sublime të saj, dashurinë: Lexuesi im/ Të paktën bëhu i lumtur/ Vjen dita e dashurisë/ Për t’ia zgjatur jetën prekjes.
Identiteti poetik, personal dhe autorial i këtyre poezive tregon se poeti nuk e ka shkëputur referencën e mëhershme poetike, me shenja konceptuale, sikurse jeta, dashuria, ëndrra dhe lutja, por që këtë frymëzim poetik e funksionalizon si ligjërim artistik, ky synon të zbërthehet esencialja, e domosdoshmja. Krijimi i një poezie të tillë që si parim ka idealitetin estetik, shpërfaq stilin krijues të poetit, për të cilin, gjendja shpirtërore/vetanake është sinteza kryesore e procedimit poetik.
‘Pëshpëritja e agonisë’, artikulon gjuhën e pasur, thellësinë meditative, vargun e matur, drejt një rrëfimi sa poetik, po aq njerëzor, duke e ftuar lexuesin në botën e përjetshme poetike, në të cilen realiteti fiton çdoherë kuptime të reja. /KultPlus.com
