Rrëfimi ballkanik është i pranishëm çdo vit në festivalin Passagi në sesionin “Europa / Mediterraneo”. Edicioni i këtij viti i mbajtur në Fano, i cili është edhe i dhjeti që organizohet mirëpriti  dy autorë shqiptarë. I pari foli Tom Kuka (pseudonimi letrar i Enkel Demi; Tiranë, 1972), shkrimtar, gazetar dhe drejtues radiofonik, i cili prezantoi Flamën e tij (përkthimi Valentina Notaro, redaktuar nga Besa Muci).

“Flama” do të thotë “fatkeqësi”, por edhe “mallkim” tregon për “Corriere” autori fitues edhe i çmimit europian të 2021 për letërsinë.

“Libri lindi ditët e para të pandemisë, sepse në fillim nuk e kuptova atë izolim drastik. Flet për një qytet, i cili ishte Tirana një shekull më parë, i izoluar nga një lloj murtaje. Por nuk e shpjegova natyrën e sëmundjes, doja të jepja idenë se në çdo epidemi ka edhe mëkatet e një komuniteti. Dhe në këtë atmosferë të zezë, kudo kufoma, ndodhin krime të pakuptimta: ka të vdekur, sëmundje, pse të vrasësh? Krijova një Sodomë të vogël të Shqipërisë për të dhënë idenë se nuk mund të jetosh gjithmonë në të keqe.  Romani është plot magji, fabula, është i pasur me mite ballkanike dhe shqiptare. Tingëllon realist, por humbet në këto paragjykime dhe besime pagane. E shkrova për shoqërinë bashkëkohore shqiptare, doja të shpjegoja se shumë mëkate të sotme, si krimi, i kanë rrënjët te të parët tanë” tregon autori.

Dhe nga ato rrënjë del edhe subjekti i romanit të Mimoza Hysës (Tiranë, 1967), përkthyese dhe shkrimtare e cila në festival prezantoi  romanin e saj “Bijat e gjeneralit” (përkthim në italisht nga Durim dhe Esi Taci, Besa Muci).

Hysa, e cila ka përkthyer në gjuhën shqipe autorë italianë si Dino Buzzati, Eugenio Montale, Claudius Magris, ka shkruar historinë e dy vajzave binjake të një ushtaraku të lartë gjatë diktaturës së Enver Hoxhës. “Është një roman për brezin tim, i cili u rrit në gjysmën e parë të jetës nën regjimin diktatorial dhe më pas në periudhën e tranzicionit. Një ndarje që ka vënë në pikëpyetje mënyrën tonë për të parë botën. E tregoj historinë nga këndvështrimi i përndjekësve dhe jo i viktimave, në përpjekje për të kuptuar motivet dhe përgjegjësitë e tyre, politike e morale dhe këndvështrimin e masës që i mbështeti. Sepse për të kuptuar të tashmen tonë duhet të merremi me të shkuarën. E shkrova këtë libër për të rinjtë që nuk duan të dëgjojnë më për historitë e regjimit, por ata duhet të kuptojnë se ato situata mund të lindin gjithmonë, kudo, si Rusia dhe Ukraina sot, sepse është e rrezikshme të mos bësh kurrë pyetje, ka dyshim se kursen arsyetimin e duhur. Pra, ne shkojmë të banalizojmë të keqen, si korrupsioni në vendin tonë sot: të gjithë e bëjnë, pse të mos e bëj edhe unë? Ky është mentaliteti që gjeneron sisteme dhe regjime të këtij lloji.

Marrë nga Corriere della Sera. / Diaspora Shqiptare / KultPlus.com