Nga Rachel Hadas

Gati dy vitet e fundit, amerikanët janë përballur çdo ditë me lajme ogurzeza. Jemi duke jetuar në kohëra stresuese. Leximi i lajmeve përjetohet me tmerr; por as injorimi i tyre nuk krijon një ndjesi më të mirë. Psikologu Terri Apter, ka shkruar kohët e fundit për fenomenin në sjelljen njerëzore të përshkruar si “dukuria e kosheres”, ku “ngjarjet katastrofike eliminojnë egoizmin, konfliktin dhe konkurrencën, duke i bërë njerëzit bashkëpunues si bletët dhe ultra-socialë”.

Por, nëse uraganet, tërmetet ose vullkanet shkaktojnë këtë dukuri, a ekziston ky parim për katastrofat e shkaktuara nga vetë njeriu? Po në lidhje me politikën e emigracionit që ka ndarë fëmijët nga prindërit e tyre? Masakrat nëpër shkolla, vetëvrasjet, fatkeqësitë ekologjike?

Po në lidhje me “përmbytjen” me lajme të frikshme dhe të neveritshme, që përplasen tek ne çdo ditë?

Në përgjigje të gjithë kësaj, njerëzit mezi po akomodohen në një “zgjua” bashkëpunuese. Përkundrazi, cilësitë njerëzore të imagjinatës, vigjilencës dhe dhembshurisë duket se po kthehen kundër nesh. Paramendimi i vuajtjes së qenieve tona bashkë me të ardhmen e planetit tonë të ngatërruar, provokon zemërim, frikë dhe një ndjenjë dërrmuese pafuqie. Dhe çfarë mund të bëjmë? Dëgjoni Senekën dhe Epiktetin.

Frika dhe tmerri mund të ndryshojnë në aktivizmin politik, por është e vështirë të mos ndihet se ndonjë ndryshim është tepër i vogël dhe tepër i vonuar. Për shembull, fëmijët që janë ndarë nga prindërit e tyre, madje edhe nëse janë ribashkuar, gjë që nuk duket e mundshme, do të ruajnë plagët psikike për pjesën tjetër të jetës së tyre, siç e ka theksuar Daniela Ofri.

Si duhet të reagojnë njerëzit, ndaj rritjes së shkallës së vetëvrasjeve? Ndoshta, duke gjykuar nga mbulimi mediatik i kohëve të fundit, maksimumi që mund të shpresojmë të bëjmë është të përpiqemi të parandalojmë një vetëvrasje tjetër. Sidoqoftë, mbulimi mediatik mbi vetëvrasjet më dërgoi sërish tek filozofët stoikë, mendimtarët që lulëzuan veçanërisht në Romë, në shekujt I dhe II. Të painteresuar për spekulimet, ata e vunë theksin tek etika dhe virtyti. Ata ishin të shqetësuar se si të jetonin dhe si të vdisnin. Psikologjia stoike ofronte dhe ende ofron ndihmë, duke punuar me mendjen për të qetësuar ankthet tona, dhe për të na ndihmuar që ta përmbushim funksionin tonë si qenie njerëzore.

Këshillat e shkrimtarëve si Seneka dhe Epikteti, janë të mrekullueshme. Llojet e mjerimit që shpesh përmenden në lidhje me impulset vetëvrasëse, të tilla si frika dhe ankthi, janë përbërës shumëvjeçarë të gjendjes njerëzore. Kur flasim për një person vetëvrasës që mundohet nga demonët – një fjalë aq e vjetër sa Homeri – kjo është ajo për të cilën po flasim. Stoikët mësojnë se ju mund të përpiqeni të kundërshtoni demonët tuaj – jo me terapinë e bisedimit, dhe aq më pak atë farmaceutike, por duke punuar me mendjen tuaj.

Teknika e parë është vizualizimi negativ: Imagjinoni më të keqen, në mënyrë që të jeni gati për të. Ka shumë të ngjarë që më e keqja të mos ndodhë kurrë. Gjërat e këqija që mund dhe ndoshta do të ndodhin, ka gjasa të jenë më të buta, se sa gjëja më e keqe që mund të mendoni.

Ju mund të ndjeheni të lehtësuar, se më e keqja nuk ka ndodhur, dhe që po ashtu u sforcuat mendërisht ndaj mundësisë më të keqe.

“Ai u heq sëmundjeve aktuale pushtetin e tyre”, shkroi Seneka, “i cili e perceptoi paraprakisht ardhjen e tyre”. Diku tjetër, shkruan Seneka, “Pemët që janë rritur në një luginë me diell, janë të brishta. Prandaj, kjo është në favorin e njerëzve të mirë dhe u mundëson atyre të jetojnë pa frikë, të jenë në lidhje me intimitetin rrezik, dhe të ruajnë me qetësinë, është një fat që i takon vetëm atij që e duron atë sëmundje”.

Teknika e dytë stoike e vetë-ndihmës, ajo që John Irvine e quan dikotomia e kontrollit: Ndajini situatat në ato që i keni kontroll dhe ato që nuk i keni. Epikteti vëren se “nga gjërat që ekzistojnë, Zeusi ka vënë disa në kontrollin tonë, dhe disa të tjera jo. Ndaj, ne duhet të bëjmë gjithçka me gjërat që janë nën kontrollin tonë, dhe t’i besojmë atyre që nuk janë në kontrollin tonë në univers”.

Irvine shton një kategori të tretë, duke transformuar kështu dikotominë në një trikotomi: Gjëra që ne nuk i kemi nën kontroll, gjëra që i kemi nën kontroll të plotë, dhe gjëra mbi të cilat kemi njëfarë kontrolli. Ne nuk e kemi në kontroll nëse dielli lind nesër. E kemi vetë në dorë nëse duam të konsumojmë një kupë të tretë me akullore, çfarë bluze të zgjedhim të veshim, apo nëse shtypim komandën “send” në celurarin tonë.

Por, për vetëvrasjet, të shtënat më armë nëpër shkolla, fëmijët e shokuar për shkak të ndarjes nga prindërit e tyre? Mund të bëjmë diçka. Ne mund të votojmë, të garojmë për poste, të organizojmë, të kontribuojmë me para ose mallra. Në këto sipërmarrje mund të bashkëpunojmë me fqinjët dhe kolegët tanë, duke vepruar si një koshere bletësh pa qenë të paralizuar nga ankthi.

Ata mjaftueshëm me fat që përjetojnë një kënaqësi private, ndjejnë ende hijen e frikës nga publiku. Megjithatë, gëzimi është akoma gëzim; jeta ende duhet të jetohet. Nëse ne jemi lojtarë bejsbolli, mund të luajmë bejsboll. Nëse jemi gjyshër, mund t’i mbajmë nipërit e mbesat tona në park.

Ne mund të lexojmë – jo vetëm lajmin, por thrillera dhe histori që na nxjerrin nga gjendja jonë momentale. Dhe ne mund të lexojmë poezi, e cila ka fuqinë e distilimit të kohës sonë, për t’i bërë dilemat tona morale, në mos saktësisht të shpjegueshme, shumë të qarta. /Burimi: “The Conversation”/Në shqip nga: Bota.al/KultPlus.com