Afrim Demiri

Në studimet tona nuk na bie shpesh të kemi vepra krahasuese, të cilat na shpien në një lexim paralel, apo më më mirë të thuhet, në një lexim integrues, ku njëri paragraf i njërit libër të dërgon në një libër tjetër dhe anasjelltas. Për më shumë këta paragraf nuk të dërgojnë vetëm në një adresë, por në të vërtetë në një hapësirë krejt tjetër të dy botërave, në shikim të parë të kundërta, por që në esencë ato lidhen me një fije të padukshme.

Pikërisht kjo fije e padukshme në mes hapësirës krijuese dramatike të vepres “Shakespeare dhe Kanunit të Lekë Dukagjinit”, është kapur , është tjerrë dhe është zbërthyer nga autori Bekim Lumi. Duke qenë një pasionant me një shije filigraneske, duke poseduar një kulturë të gjërë në shumë fusha si në letërsi, dramaturgji dhe në regji, pastaj duke qenë një njohës shumë i mirë i trashëgimisë kulturore shqiptare, autori Lumi ka arritë që mes metodave sa analizuese po aq sintetike, të krijojë një paralele sa dinamike dhe aq integruese në mes të jo vetëm këtyre dy autorëve, por në esencë në mes të dy kulturave; asaj të shkruar të letërsisë angleze si dhe asaj të folmes tek shqiptarët, të formësuar nëpërmjet Kodit zakonor.

Andaj ky studim krahasues na merr me vete dhe na fut në Kodin etik, i cili qoftë tek dramat e Shakespeare-it apo tek Kanuni flet me të njejtën fuqi dhe me të njejtin rend njerëzor, duke nxjerr në pah një vlerë njerëzore në dy rrafshe të ndryshme.

Një projektim të tillë të fuqishëm të kësaj ndërlidhjeje, regjisori Lumi, e pat shfaqur nëpërmjet inskenimit të dramës “Këmisha e gjakut”. Por gjatë përpunimit të saj, si duket Lumit iu kanë shfaqë ide dhe refeleksione të reja, për të gjetur dhe analizuar edhe shumë pikëtakime në mes këtyre dy Kodeve; Kodit dramatik të veprave të Shakespeare si dhe Kodit jetësor të shqiptarëve. Edhe pse në shikim të parë këto dy Kode zhvillohen në rrafshe të ndryshme; njeri në atë letrar, kurse tjetri në rrafshin jetësor, autori Lumi e gjenë emruesin e përbashkët të tyre tek drama njerëzore, duke u nisur nga fakti i fuqishëm se dramat e Shakespeare-it kanë pasqyruar Kodin moral të kohës, ku ai i vendosë personazhet e tija.

Nëpërmjet këtij studimi autori Bekim Lumi kultin e Mikëpritjes, të Besës, të Mikut si cilësime etnopsikologjike të botës shqiptare i nxjerr nga cfarëdo arkaizmi paragjykues, duke i vendosur si vlera që korrespondojnë me vlerat më të larta etike të qytetrimit evropian, të përfaqësuara aq me mjeshtëri artistike në veprat e Shakespeare-it.

Duke ndërlidhur fatet, situatat dhe dilemat në dramat “Makbethi”, “Rikadi III” e “Hamleti”, me shpjegimet, vlersimet dhe gjykimet tek “Kanunit të Lekë Dukagjinit”, e posacerisht duke u përqendruar në krahasimet në mes të tragjedisë “Makbethi” dhe kryeveprës së etnokulturës zakonore shqiptare “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, autori Lumi sa e veshë veprën e Shakespear-it me petkun Kanunor shqiptar, po aq Kanunin e Lekë Dukagjinit e veshë me petkun artistik të kryeveprës letrare të mbarë njerëzimit.

Gjatë gjithë kohës së leximit në mënyrë po ashtu paralele, stili i të shkruarit të Lumit i lejon lexuesit me lehtësi të kalon nga një teatër jetësor i hapësirës shqiptare, në një teatër Shakespeare-ian. Loja tragjike është po ajo, e njejta, fati i njejtë tragjik i njeriut; qoftë ai personazh i letërsisë angleze, i nxjerrur nga jeta e Mbretërive apo një njeri që ecë me pushkën në krah maleve shqiptare. Kjo qasje e Lumit krijon frymë interdisciplinare aq e nevojshme për të thyer klishetë tona të studimeve dhe për të krijuar një diskurs të qasjes evropiane të trashëgimisë kulturore shqiptare.

(Ky shkrim u lexua ne EtnoFest, gjatë promovimit të librit të Bekim Lumit, “Shakespeare-i dhe Kanunit të Lekë Dukagjinit”) /KultPlus.com