Agim Vinca

Këto ditë të nxehta vere, në Strugën tonë të bukur, takova djalin e mësuesit tim të parë, Sadik Halilit, figurën e të cilit e kam përjetësuar në një poezi të shkruar rreth pesëdhjetë vjet më parë. Kishte ardhur nga Stambolli, tok me të shoqen e dy fëmijët dhe kërkoi të më takonte. U takuam në një restorant buzë Drinit, aty ku dikur familja e mësuesit e kishte pasur shtëpinë (para se t’ua sekuestronte “pushteti popullor”, duke i zhvendosur te “Lagjja e jevgjve”).

Ishte mesi i viteve pesëdhjetë të shekullit të kaluar, kur qindra familje shqiptare nga këto vise, për shkak të presionit politik, por edhe të iluzioneve për një jetë më të mirë, morën rrugën e arratisë. Kështu edhe familja e mësuesit tim, i cili iu nënshtrua dëshirës së prindërve, të babait të tij në radhë të parë dhe u detyrua të largohej nga vendi ku kishte lindur e ishte rritur dhe ku e kishte filluar punën si mësues. Punoi vetëm një vit, në vendlindjen time, në Veleshtë, në vitin shkollor 1954/55 dhe pastaj u largua. Iku përgjithmonë, si shumë të tjerë.  

Puna e parë që u detyrua të bënte familja e tij, sikurse edhe familjet e tjera të shpërngulura në Turqi, ishte ta ndërronte mbiemrin. Duhej të hiqnin dorë nga llagapi familjar dhe të zgjidhnin një tjetër. Ky ishte rregull. Mësuesi im, Sadik Halili, nuk mund të quhej më si më parë. Por, i zgjuar e atdhetar, ai zgjodhi një mbiemër që e lidhte me vendlindjen: Akgöl (Akgjol), që në shqip do të thotë Liqeni i Bardhë. Babai i tij ishte kalishtar, ndërsa mësuesi kishte lindur në Strugë, në një shtëpi shumë afër Liqenit dhe ishte rritur aty. Edhe atje ku shkoi, pa dëshirën e tij, nuk donte të shkëputej nga gjoli i tij. 

Krijoi familje duke u martuar me një vajzë nga Ohri, po ashtu familje shqiptare e shpërngulur, me të cilën lindi e rriti dy fëmijë, djalë e vajzë.

Mustafa quhet i biri i mësuesit. Është inxhinier me profesion, por shumë i dashur e i afërt. Erdha nga Prishtina për t’u takuar me të dhe për të mësuar diç më shumë për njeriun që m’i mësoi shkronjat e gjuhës shqipe. Kur i kreva studimet dhe mora ditarin në dorë, në vitin e largët 1971, shkrova vjershën e famshme “E kujtoj mësuesin”, që është poezia ime ndoshta më e popullarizuar. E dinë përmendsh pothuajse të gjithë fëmijët e shkollave në Kosovë, në Shqipëri, në Maqedoni e në diasporë. Më ka ndodhur, madje, ta recitojnë në praninë time, pa e ditur se unë jam autori.

Njohja virtuale me djalin e mësuesit ndodhi vitin e kaluar, afërsisht në të njëjtën kohë, kurse tani u takuam për herë të parë “live” dhe kaluam disa orë bashkë. Kishte marrë me vete një album me fotografi nga koha kur babai i tij ka shërbyer si mësues në shkollën tetëvjeçare “Fejzi Vinca” në Veleshtë. Në secilën fotografi ka shkruar me dorën e tij kur, ku dhe me kë ka dalë. Disa nga këto shënime janë histori në miniaturë.

Mustafai më dhuroi dy foto nga albumi i babait, kurse unë një kopje të librit tim të parë, “Feniksi” (1972), ku gjendet poezia për mësuesin.

Ruan edhe një fletore të vitit 1946. Për herë të parë shihja fletore të asaj kohe me portretin e Titos në ballinë. E shfletoj dhe në të lexoj: fjalia, periudha, kryefjala, kallëzuesi… Kjo është gramatika e dhembjes sonë!

E ka humbur gjuhën, por jo kujtesën dhe ndërgjegjen. Është për lakmi kujdesi që tregon ndaj trashëgimisë së të atit. Më thotë se këngë e preferuar e Mësuesit paskësh qenë “Dalëngadalë po vjen behari…” dhe, sakaq, ma lëshon të regjistruar në celular. I them se kjo është këngë partizane, shumë e dashur në Shqipëri për shkak të luftës antifashiste, kurse për ne këndej kufirit e donim ngaqë prisnim të vinte behari i lirisë. “Dalëngadalë po vjen behari, dalëngadalë po na vjen…”.

Rreth tryezës e këndojmë ngadalë, nën hundë, këtë këngë që tani gjithnjë e më rrallë dëgjohet ndër ne.

Mësoj se mësuesi im e paskësh dashur shumë Shqipërinë (e tillë çfarë ishte) dhe se paskësh marrë gazeta e revista nga Tirana. I lexonte, thotë i biri, dhe i ruante në shtëpi, gjer ditën që ndodhi grushtshteti i vitit 1980, kur u detyrua t’i asgjësonte për shkak të simboleve komuniste.

Mustafai nuk di shqip (as unë turqisht), kështu që detyrohemi të flasim me përkthyes, rol që e luajnë me zell e përpikëri çifti simpatik strugan Albena dhe Hysen Dika, të afërm të tij.

Mësuesi im pat ardhur për herë të fundit në vendlindje në vitin 2006. Nuk më njoftoi kush, sepse po ta kisha marrë vesh do t’i hipja makinës dhe do të vija për ta takuar. Kur e mora vesh, e kërkova adresën, por derisa ma gjetën, ai iku nga kjo botë. (Ndërroi jetë në vitin 2010). Më ka mbetur peng që nuk arrita ta takoj dot as edhe një herë të vetme në jetë!

Biseda sillet rreth shkollës, mësuesit, poezisë. Mysafiri kërkon që ta recitoj poezinë për babanë e tij dhe unë ia plotësoj dëshirën, kurse ai më regjistron në celular. Do ta marrë me vete si kujtim nga vendlindja e të parëve për t’ua treguar miqve dhe të afërmve. Më ndjekin me vëmendje të gjithë, duke më falënderuar në fund me fjalë e duartrokitje, ndërsa e shoqja e Mustafait, mësuese në një shkollë fillore në Stamboll, uron që fëmijët e saj, Selini dhe Urali, të bëhen si Profesori, nxënësi i dikurshëm i gjyshit të tyre, mësuesit Sadik.

Çdo shkulje nga vendi është dramë, por shpërngulja e shqiptarëve në Turqi qe një dramë e madhe kombëtare e njerëzore, me pasoja të rënda në jetën e njerëzve tanë dhe të kombit shqiptar në Ballkan.

Përmenden shifra marramendëse të numrit të shqiptarëve në Turqi, por kjo i takon tashmë të kaluarës. E keqja është se mërgimi në këto troje vazhdon, tani në forma e drejtime të tjera dhe, gjithsesi, edhe për motive të tjera. E mërgimi sjell bjerrjen, zbehjen, asimilimin.

Ajme, sa keq, sa vrer e sa zor, do të thoshte i madhi Nol.

Dita e ngrohtë e verës po i afrohet fundit, qyteti vlon ende nga njerëzit, zërat, thirrjet…; Drini rrjedh i qetë në shtratin e vet; diku larg, në një dasmë, dëgjohet kënga “Vijnë pampurat”…, ndërsa unë dhe ime shoqe përshëndetemi me miqtë tanë që nesër do të marrin rrugën për nga kanë ardhur, mbushur me mall e kujtime nga vendi i të parëve, me urimin për t’u parë sa më parë në Strugë apo në Stamboll. / KultPlus.com