Odiseu është një nga të parët të mërguar në letërsinë perëndimore. Mërgimi është i rëndësishëm në kontekstin e letërsisë dhe mitologjisë greke. Udhëtimi i Odiseut është boshti i formësimit të temës së mërgimit në hitorinë e letërsisë. Emri latin “Ulysses” rrjedh nga “Ulixes”, përkthimi latin i “Odysseus”, i bërë nga skllavi i liruar grek Livius Andronicus rreth vitit 240 para Krishtit. Ky ishte shembulli i parë i njohur i përkthimit artistik në histori (nga ky përkthim janë ruajtur vetëm 50 rreshta). Më pas, duke iu afruar pjesërisht origjinalit grek, Ulixes u shndërrua në Ulysses dhe kjo formë e emrit u përvetësua në anglishte.tjerë.

Në shekullin e njëzetë, letërsia kryesisht ishte një lloj odisejadë e mërgimit. James Joyce, i larguar nga Irlanda, qëndron në krye të një kolone të shkrimtarëve të letërsisë së mërgimit. Emra të tillë si Thomas Mann, Vladimir Nabokov, Amin Maalouf, Edward Said, Ernest Hemingway, Milan Kundera dhe Ismail Kadare, ndoqën rrugën e largimit nga atdheu, përfshirë shumë shkrimtarë të

Shumë kryevepra letrare u krijuan në mërgim. Romani “Uliksi” i James Joyce, kurora e letërsisë moderniste dhe romani i parë i postmodernizmit, është fryt i shtatë viteve pune në mërgim, mes Triestes, Cyrihut dhe Parisit. Joyce ishte i vetëdijshëm se, për t’i shërbyer artit dhe, nëpërmjet tij, Irlandës dhe njerëzimit, duhej të përballej me ndarjen e dhimbshme nga atdheu.

Më 2 shkurt 1922 (datë interesante kjo për numerologjistët), në ditëlindjen e tij të 40-të, Sylvia Beach, drejtuesja e librarisë “Shakespeare and Company” në Paris, ekspozoi në vitrinën e saj “Uliksin” e Joyce-it, me kopertinë blu dhe letër të bardhë. Libri u botua në 1000 kopje. Titulli nuk përmendet në tekst, por mban lidhje tematike me “Odiseun” e Homerit.

James Joyce dhe Sylvia Beach në fotografi

Sot, në 103-vjetorin e botimit të veprës “Uliksi”, do të ndalemi tek vështrimi që i hodhën këtij romani dy shkrimtarë mërgimtarë të shekullit të kaluar në Paris: Milan Kundera (1975) dhe Ismail Kadare (1990). Të dy, Kundera dhe Kadare, nuk u shpërblyen me çmimin Nobel për letërsi.

Çmimin Nobel nuk e morri as James Joyce. Jeta mërgimtare në Paris, mosfitimi i çmimit Nobel i lidhë këto tre autorë si dhe ndikimi i mjeshtrit të madh Joyce në to.

Kadare e ka cilësuar “Uliksin” si një nga arritjet më të mëdha të letërsisë moderne, një udhëtim filozofik dhe letrar që thellon kuptimin e ndërgjegjes njerëzore. Ai e vlerëson eksperimentimin dhe transformimin e formës narrative në këtë vepër, duke theksuar ndikimin e saj në lindjen e rrymës së postmodernizmit. Kadare e farkoi termin “përroi i ndërdijes” për të përshkruar teknikën e “stream of consciousness” në romanin modernist dhe postmodernist.

Megjithatë, Kadare ka shprehur kritika ndaj përdorimit të tepruar të kësaj teknike, duke argumentuar se mund të krijojë vështirësi për lexuesit që duan një strukturë të qartë narrative. Kadare ka qenë konsulent në përkthimin e parë të “Uliksit” në shqip nga Idlir Azizi në vitin 2004. Duke u mbështetur në vërejtjet e tij për “deliriumin shumëgjuhësh” të Joyce-it, Kadare e ka konsideruar Joyce-in si një pikë referimi në eksplorimet e gjuhës letrare.

Në librin me ese “Arti i Romanit”, Kundera e vlerëson qasjen inovative të Joyce-it ndaj strukturës narrative, veçanërisht përdorimin e tij të “përroit të ndërdijes” dhe përqendrimin në jetën e brendshme të personazheve. Uliksi i Joyce-it paraqitet si një arritje monumentale që shtyu kufijtë e asaj që mund të bëjë romani.

Ai vuri në dukje se, ndërsa risitë e Joyce-it hapën mundësi të reja, ato gjithashtu u shndërruan në modë ku forma eksperimentale morri rolin vendimtar ndaj aspektit të strukturës narrative. Kundera mëton se roli kryesor i romanit qëndron te hulumtimi i ekzistencës njerëzore dhe kritikon ata që imituan Joyce-in në mënyrë sipërfaqësore, duke u përqendruar vetëm në eksperimentimin stilistik. Megjithatë, Kundera gjithashtu kritikon theksin që Joyce-i i jep ndërlikimeve të gjuhës

dhe teknikës, duke sugjeruar se puna e Joyce-it ndonjëherë bëhet tepër vetë-referenciale dhe e shkëputur nga përvoja më e gjerë njerëzore.

Joyce, Kundera dhe Kadare janë pjesë të odiseadës mërgimtare që thellësisht dhe thelbësisht ndryshoj panoramën e letërsisë botnore./ KultPlus.com