Umberto Eco

Përktheu Donika Omari

Letërsia, para së gjithash, e ushtron gjuhën si trashëgimi të përbashkët. Gjuha vetvetiu shkon aty ku do vetë, asnjë dekret nga lart, as nga politika, as nga akademia, nuk mund ta ndalojë në rrugën e saj dhe ta bëjë të shmanget drejt situatave që pretendohet se janë më të mirat. Gjuha shkon ku i do qejfi, por është e ndjeshme ndaj sugjerimeve të letërsisë. Pa Danten nuk do të kishte një italishte të unifikuar.

Kur Dantja te “De Vulgari Eloquentia”, analizon dhe dënon dialektet e ndryshme italiane dhe merr përsipër të përpunojë një latinishte të re vulgare të shkëlqyer, askush s’kishte për të vënë bast për një akt të tillë kryelartësie, e megjithatë ai, me Komedinë e fitoi davanë. Vërtet që për t’u bërë gjuhë e folur prej të gjithëve, latinishtes vulgare të Dantes iu deshën disa shekuj, por ama ia doli, sepse bashkësia e atyre që besonin te letërsia vazhdoi të frymëzohej te ai model.

Dhe po të mos kishte qenë ky model, ndofta nuk do të merrte udhë as ideja e bashkimit politik.

Letërsia, duke dhënë ndihmesë për të formuat gjuhën, krijon identitet dhe bashkësi. Fola më parë për Danten, por le të mendojmë pak se çdo të ishte qytetërimi grek pa Homerin, identiteti gjerman pa përkthimin e Biblës nga Luteri, gjuha ruse pa Pushkinin, qytetërimi indian pa poemat e veta bazë.

Por praktika letrare mban të ushtruar edhe gjuhën tonë vetjake. Sot shumë veta ankohen për lindjen e një të foluri neotelegrafik që po imponohet nëpërmjet postës elektronike dhe mesazheve të shkurtra të celularëve, ku të dua thuhet edhe vetëm me një sigël; por të mos harrojmë se ata të rinj që dërgojnë sot mesazhe me këtë stenografi të re, janë të paktën një pjesë prej tyre, po ata që mbushin ato katedrale të reja të librit që janë libraritë e mëdha shumëkatëshe, dhe që, qoftë edhe duke shfletuar një libër pa blerë gjë, vijnë në kontakt me stile letrare të ngritura e të përpunuara, të cilat prindërit e tyre, dhe sigurisht as gjyshërit e tyre nuk kishin mundësi t’i njihnin./ KultPlus.com