Medina Pasoma

Përderisa në jetën e përditshme vitet shihen si ngjarje, në letërsi gjithçka ‘dokumentohet’ sipas ndjenjave. Kësisoj, periudhat e ndryshme të letërsisë shqiptare janë kurorëzuar me emra shkrimtarësh, të cilën guxuan ta sfidojnë veten, për t’i bërë të tjerët të gjejnë veten në fjalën e tyre të shkruar.

Shumë shpesh, ky ‘sfidim’ doli përtej përshtypjeve të lexuesve dhe hyri suksesshëm në shinat e vlerësimeve profesionale. Në vitin e brishtë të botës dhe të lulëzimeve të krijimtarisë, vargu i Rudolf Markut u kurorëzua duke u vlerësuar me një çmim, i cili u dhurua për herë të parë në Shqipëri.

Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit çmoi poezinë e Rudolf Markut, duke e bërë që ky autor të fitoj çmimin “Poeti Laureat Shqiptar”.

Juria profesionale vlerësoi se vargu i tij ka arritur të shpreh me një gjuhë të përshtatshme atë që mbetet përherë te njeriu, duke dalur përtej konteksteve historike, politike e gjeografike. Ndër të tjera, Markut nëpërmjet këtij çmimit iu vlerësua edhe përkthimi i shumë kryeveprave të poezisë botërore në gjuhën shqipe.

Andaj, KultPlus për intervistën e fundvitit në mesin e shumë personazheve të suksesshëm, ka zgjedhur edhe Poetin Laureat shqiptar. Shkrimtari Rudolf Marku përveç që ka një penë që flet shumë nëpërmjet saj, ai tregohet edhe tejet modest për këtë sukses, duke e parë këtë arritje më shumë si një vlerësim për poezinë shqipe.

“Çmimi “Poet Laureat” do të jetë një përmendje për rivlerësimin e madh të rolit të poezisë, sidomos në një vend si i yni, ku poezia ka qenë që në fillimet e para të shkrimit, në ballë të artikulimit të madh shpirtëror”, nis rrëfimin e tij Marku.

Tutje, teksa flet për këtë çmim, Marku vlerëson se poezia është duke u nënvlerësuar nga zhanret e tjera artistike.

“Ka kohë që poezia tek ne ka filluar të shihet si diçka e dalëmode, e shkuar, e vjetër, si ballot te Rostovët- do thoshte një poet i njohur ballkanik. Mirëpo, letërsia dhe artet gjithmonë kanë provuar se janë përtej modave dhe trendeve të përkohshme. Në krye të gjithë arteve ka qëndruar poezia- si një totalart- si ngjyra e të gjitha ngjyrave”, shprehet Rudolf Marku.

Marku si poeti i parë Laureat shqiptar do të promovojë për dy vite radhazi poezinë shqipe, teksa këtë e sheh si përgjegjësi në vete. Mirëpo, përbrenda një shoqërie me tipare jo të mira, poezia për të mbetet një shërim.

“Jetojmë në një shoqëri materialiste dhe të pushtuar nga Amnesia, në një shoqëri me një banalitet arrogant dhe me një mendjetrashësi të shpërblyer me poste të larta dhe me vlera monetare marramendëse. Poezia është antidoti i kësaj, është antikorpi i këtij virusi moral dhe shpirtëror. Të flasësh për poezinë dhe bukurinë e saj do të thotë se ke folur padashje dhe për mospranimin e banalitetit në çfarëdo forme që shfaqet ky banalitet”, vlerëson shkrimtari.

Përveç këtij çmimi, ky vit ishte i frytshëm për Rudolf Markun edhe në aspektin e botimeve artistike. Vëllimi poetik “Rrathë të brendashkruar” dhe romani “Pritja” u shtuan përgjatë 2020-ës në raftet e artdashësve të këtij autori.

“Ashtu si pjesën më të madhe të Poezive të librit “Rrathë të brendashkruar”, i kam shkruar brenda vitit 2020, edhe romanin “Pritja” e kam shkruar këtë vit. Çuditërisht vitet e mbrapshta në planin njerëzor janë vite të mbara në krijimtari”, shprehet për KultPlus Rudolf Marku.

Përderisa nga Covid-19 e gjithë bota jetoi në një ‘cenzurë’ të rrjedhës jetësore, Rudolf Marku këtë ndjenjë në raport me letërsinë e kishte shijuar qyshmoti. Në vitin 1973 vëllimi poetik “Shokët e mi” ndalohet nga qarkullimi, duke i gdhendur në kujtesën e shkrimtarit dallimet mes lirisë dhe censurës në krijimtari.

 “Censura e paimagjinueshme që iu imponua krijuesve shqiptarë sidomos në vitet 1973 deri në vitet 1987-1988, bëri që letërsia shqipe, në pjesën më të madhe të saj, të asfiksohej dhe të denatyralizohej. Këtë censurë të pakrahasueshme me asnjë censurë tjetër në botë nuk duhet ta harrojnë gjykatësit e rremë puritanist moralizues të letërsisë”, vlerëson Rudolf Marku.

Por, anipse shumica e autorëve iu nënshtruan një ‘ndalese’ letrare, Marku i sheh ata dhe ato si krijuesit më të rëndësishëm të periudhës post diktatoriale.

“Duket se përvoja e censurës të jep përgjegjësi më të madhe për ta vlerësuar dhe menaxhuar – dhe jo për ta shpërdoruar- lirinë për krijimtarinë dinjitoze, po ashtu si ai që ka provuar urinë ekstreme që ia di më mirë vlerën bukës”, thotë Marku, duke aluduar për brezin e tij.

Në anën tjetër, Rudolf Marku pajtohet me domosdoshmërinë e shkrimit, botimit dhe shfaqjes të periudhës së komunizmit nëpërmjet artit. Ai thekson se kjo pjesë e historisë shpesh harrohet, madje as nuk shkruhet mjaftueshëm për të.

“Është një fenomen i natyrshëm i letërsisë serioze që periudhat traumatike të popujve të jenë në qendër të krijimtarisë letrare. Lufta e dytë botërore është tema e mijëra librave, filmave, pikturave. Tema e komunizmit tek ne sapo ka filluar të shkruhet. Mendoj se është një temë që ka për të prekur, me të drejtë, fantazinë krijuese të shumë breza shkrimtarësh shqiptar të ardhshëm”.

Në anën tjetër Marku përveç që i ka rezistuar kohës së censurës komuniste, ai tani po i bën ballë edhe largësisë gjeografike ndaj Shqipërisë. Por jetesa në Angli nuk po ndikon fare në ‘afrinë’ e frymëzimeve artistike në gjuhën e tij.

“Çdo shkrimtar jeton në gjuhën në të cilën shkruan. Naim Frashëri ka shkruar në shqipen më të kulluar duke jetuar në Stamboll pjesën më të madhe të jetës së vet! Po ashtu dhe Konica dhe Noli. Pastaj dhe vetë Bota, në kuptimin gjeografik, po bëhet gjithnjë e më e vogël në kuptimin e komunikimit modern.  Me avion, më duhen veç dy orë e gjysmë të vij në Tiranë nga Londra. Më kanë thënë se nga Tirana duhen të paktën nja 4 orë udhëtim me makinë që të arrish në Sarandë a Gjirokastër!”, shpjegon Rudolf Marku.

Për gjendjen e letërsisë, Rudolf Marku vlerëson se siç ka qenë prezente përherë, edhe tanimë frymon rreziku i tërheqjes pas krijimeve të lehta. Për të, kundërshtarët ndihmojnë nëpërmjet fjalëve të tyre, duke ua bërë me dije autorëve se ku kanë gabuar; ndërkaq vlerësuesit e drejtë të një vepre janë kritikët dhe studiuesit e letërsisë. Por, Marku gjendjen e vlerësimit të veprave te ne e sheh përtej këtij realiteti të duhur.

“Te ne, hierarkinë e vlerave letrare e përcaktojnë kanalet televizive, me të njëjtat ligje që përcaktojnë përse duhet të blihet më parë një detergjent nga një tjetër a një lavatriçe më parë nga një lavatriçe tjetër”, vlerëson shkrimtari nga Shqipëria.

Në anën tjetër, ai thekson se në trojet shqiptare ekziston një letërsi e mirëfilltë dhe e mbushur me vlera. Por, gjendja është ndryshe në rrafshet institucionale

“Te ne kritika dhe institutet e studimeve të letërsisë; sidomos shkollat dhe universitetet kanë një përgjumje të dhimbshme ose ç’orientuese”, shprehet autori i romanit “Pritja”.

Teksa po lë pas vitin e brishtë të 2020-ës, Rudolf Marku ka plane për vitet që do të vinë. Ai do t’ia dhuroj autorësinë e tij disa veprave poetike si dhe do të përmbledh tre antologji.

Antologjia e parë synohet të jetë në përbërje të 185 poezive të autorëve shqiptarë e të huaj (po aq ditë sa një vit shkollor) dhe t’iu drejtohet nxënësve të shkollave të mesme dhe studentëve universitar.

“Vepra e dytë do të jetë një antologji e poezisë moderne shqiptare e Luftës së Dytë, nga 1960 deri në vitin 1991”, thotë Marku për antologjinë e dytë.

Ndërsa antologjia e tretë do të jetë një vepër gjithëpërfshirëse për poezinë shqipe nga fillimet e deri tek poezia bashkëkohore.

Në anën tjetër, përveç si ‘përmbledhës’ të krijimeve të të tjerëve, Rudolf Markun do ta shohim edhe me libra të tjera me autorësinë e tij. / KultPlus.com