Nga Stavri Trako

Sintagma metonimike e rrëfimit poetik e poeti Frederik Rreshpja estetikisht përvijohet si shumë dimensionale. Vetëm një lexues i kualifikuar mundet t’i kuptojë ndoshta dhe dimensionin e imagjinates konceptuale të poetit. Ato mund të veçohen si faqet e kristalta të diamantit poetik edhe të letërsisë shqiptare nëse arrin të kuptosh imazhin metonimik të tyre në imagjinatën artistike të poetit Frederik Rreshpja.

Modestisht provova të eksploroj në imagjinatën metonimike të poeti Rreshpja për të kuptuar veçanësitë e unit të tij poetic dhe tharmit artistik ku ky poet e mbrun frymëzimitn e tij krijues te arritjet më të mira krijuese dhe të kuptoj raportet që ka poetika e tij me poetikën bashkohore, kombëtare dhe atë botërore. Dallohet poezia e Rreshpjes për inteligjencë ndjejoro- emocionale të lartë. Poetika metonimike e Rreshpjes është e brujtur nga shpirtit traditës epike dhe legjendare të vendlindjes mes së cilës ai u rrit, tek duart e nanës si jasteku më i sigurtë i jetës deri te sintagmat metonimike që janë të papërsëritshme dhe të pakopjueshme.

Lirikat e zgjedhura të Frederik Rreshpjes janë meto-sintagma që priren nga theksa llogjik që përcaktojnë të kuptosh gjendjen e tij shpirtërore ku spikat : lirizmi i dhimbjes që e ka zotëruar, sidomos në vitet e pjekurisë si poet.

Lirizmi i Frederik Rreshpjes është burues ndër tre krojesh: ai romantik dhe estetizan, elegjiak dhe epik. Lirikat romantike qartësisht janë të mirëpritura në sofrën poetike bashkëkohore.

Te kënga “ Poezi” Rreshpja rrëfen shtegun ku ai përkundi mendimin poetik në imazhet e një realiteti misterioz: atje ku ka kësollën, vjeshta e ku të gjitha stinët janë fqinj:

Kësollë me hënë!/Në qiellin tërë shi pikë pikë/Mbi çatinë e kaltër /Kësolla e trishtimit të djelmënisë teme.

Në sfondin e imazheve misterioze te stinëve të cilat ai i viziton pa u pra, në më të lumen stinë të vjeshtës ai ndalet ma së shumti por, se zemrën e kam te ju njerëz dhe te dashnia e parë(nana) dhe të një brengë shoqëruese , -Ku vështrimi i thyem mbetet te xhami i plasun i dritares së saj.

Ai të detyron tu kthehesh imazheve të gjurmëzuara nga vitet e rinisë që si në poezinë “Akuarel”ai të përfshin ta ndjekish pas imazhin e lëvizjes së Yllit në muzg që si një vëzhgue ta ringjallësh ndjenjën e dashurisë së parë të mbushur plotë lot
prej të cilëve çelin trëndafilat/dhe ku gjurmëzohen thirrmat/e të dashuruarve që ah-hojnë/si psherëtime zërash të largët,/si një korr i pafundëm i të gjitha dashnive/që vijnë dhe vdesin te kjo âmë trandofilash./

Te poezia “Shiroka në dimër”kupton që poetika e Rreshpjes është e lidhur me vetminë e detit. Nuk ka më zogj , fluturimet u fshinë, bregu mendohet te këmba e ujrave dhe në rërën e haresës mbledh qeramikën e portretit të saj. E copëza artefaktesh te tilla dashurish të humbura gjithkush i ngujon në kujtesën e tij si çaste lumturie dy zemrash që vërtiten përjetësisht në imagjinatë .

Sa e shkurtër kjo verë . o Zot!/Një grusht rërë , një grusht diell/Në kalendarin e verë vetëm një e shtunë/Dhe tërë e shtuna vetëm me një puthje.

Poetika e ndjejimit të imazhit të mbramjes në prag pranvere ndihet të poezia “Ul kokën i lodhur “ ku Rreshpja e sjell imazhin e një prag pranvere , pikërisht në bujimin qarkësor të perceptuar me përmasa të paana të çeljes së pranverës, të ringjalljes së jetës që mund të përshfaqen me imazhe vetëm në imagjinatë .

Mbrëmja rend drejt qiellit/Hëna rend drejt një shtëpize reshë/ Mjegulla e ulur në korijen e fjetun/Një zgjim lulëzimi që premton mars/Dhe pikëllimi i borës me gjunjë te burimi/

Por spikat në vargje sintagmash gjendja shpirtërore e poetit si një alarm, gjethesh?!

Te lirika “Zogu” poeti Rreshpja bën apologji për krijimet e tij poetike . Ai lumturohet për çastin kur zogu(krijimi) ikën qiejve , por me bindjen që të ndodh ku fluturim duhet mbruhet nga dora e poetit. Ai i kujton çdo lexuesi se krijimi poetik tjerrasur në duart e poetit vjen nga çerdhja e shpirtit të tij , ku krijimi s’ka për gjetur prehje kurrë më. Me vetëdije të plotë estetike poeti Rreshpja beson se krijimin që ka kaluar në duart e poetit do ta mirëpres qielli, dhe na kujton se ka pasur shumë syresh që i kanë lëshuar duart e tij , shumë të dashuara për të, që ikën një e nga një. I bindur dhe se fluturimi i zogut të fundit të tyre që lëshoi nga duart e tij: Hija e tij u bë hënë dhe ra në det.

Te poezia “Diku, kudo” si e çdonjërit nga poetët në mendimin e tyre për imazhet që pasqyrojnë janë unike , andaj ai përditë duhet të qëmtojë atë diçka që nuk është rrëfyer më pare,se dashuria e tij,Itaka e ti , ka nevojë për një ishull.Se geni i fjetur në shpirtin e tij poetik do t’i zgjojë, se sytë prej shiu (plot shkëndijime )të tyre e vështrojnë nga dritarja , e ai ende si fëmija lakuriq (idlirë) mahnitet nga imazhi i tyre andaj si te çdo poet bien itakat e legjendave pas bregut madhështor të vetmisë (të krijmit )

Lirika e romantike “ Shi në plazh” është një apoteozë për ekzistencialen e planetit : detin, ujrat, qiellin dhe ajrin, me një mesditë të gjelbër mësuar me pezaulë të shtrirë si peshk në rërë. Por, beftas vjen shiu fladitës që u çon lajm dhe fushave të largëta me grurë. Horizonti i ditës së verës, qerthullohet nga një lumturi ndjejore zbukuruar me ylber dashurie.

Tepria e shiut i kthen poeti ndjenjën e trishtimit ,se në vetminë e plazhit at çast lahet vetëm rëra.

Por gjithësesi i mbetet një rreze gëzimi. Poeti i kërkon detit t’ia ruaj këtë këngë që e thurri nën retë e shiut.

Det i dashur !/Do të vij here pas here /Të hedh këtë pezaul përmbi botë.

Te kenga “Ky shi sonte…”është një përftim metonimoik imazhesh që korrelojnë me metaforat homeriane.

Qerrja e shiut mbjell pellgje /Dhe ikën pyjeve me vërtik ./Qertari i zi nëpër kodra /I bie vjeshtës me kamzhik/Tërë verës portretet tona vareshi nëpër gjethe/

Te lumi me gjethe të zhveshta lëkundet qerrja e pikëlluar e shiut që i pëfshinë në rrëketë e saj dhe lumenjtë i rrodhën te varrezat e detit gjethet e harruara të vjeshtës. Dhe dhimbja e shpirtit të poeti shprehet me një revoltë përmbyllëse pamëshirësisë së vdekjes dhe harresës së varrëmihësve që i mënuan:

Qerrtari i zi nëpër kodra /Përze vjeshtën pa mëshirë/Po vjen Perandaria e Ftohtë e dimrit ;/Oh! Sa do të ngrijmë, zemra ime!

Te poezia “Vinë ciganët” si njëri prej dashnorëve shpotitës poeti mbron limeret e dashurive pnga ngulimi i pazakontë i ciganëve ndër to, atje buzë lumit, me daulle dhe me hënë dhe me thirrma ah-hesh, që duket sikur qajnë dhe ulërinë, dhe poeti akohet se ai si të gjithë Romeot e qytetit ndjeu se çadrat rrethuan shpirtin e tij prej uji, dhe gjithçka nga rinia , folet më të bukura , të qarkuara me aureola të zjarrta dashurishë që nuk mund t’i harrojë për atë hënë e për magji. E pazakonta kish ndodhur. Ulërinin ciganët me daulle për dhimbjet e shkretëtirave të largëta. Por poeti rri zgjuar në breg për të mbrojtur nag ky mallkim, lumin e dashurive të qytetasve të tij ku gjithkush ka hënën e tij. Ah-he shpirti te korritë e trëndafilave dhe ai që derdh lot për atë që ishte dikur në një mars të shkuar.

2 -Krroi elegjiak i lirikave të poetit Frederik Rreshpja te vëllimi “Lirika të Zgjedhura”

Te poezia ”Gjethja e fundit “ sintonohet me tonet e shpitrave elegjiak të poetëve në fluturimin e tyre të fundit, si te Ikja së shtërgut të fundit të Lasgushi, me ikjen e gjethes së fundit në qiellin e dimrit, nëpër erë, si një lamtumirë shpirtërore por jo me qetësinë drejt amshimit hyjnor ku shtegtojnë poetët por nervoz nga mynxyrat që le pas , ai kërkon që Zot i qiellit me vetëtima ta mbroj nga kjo e keqe.

Te poezia “Vinjet “ metamorfizon veten me shelgun e vetmuar të mbuluar me dimën dhe imazhin e lotëve që përciell shelgu, pasi zogjtë dhe gjethet e braktisin dhe era që i lëshon boçen e shiut ndër dhê, një konceptim kafkjan i realitetit ekzistencial të poeteve në kohën kur ai jetoi. Mendimi poetik i Rreshpjës është dy krahësh ai asnjëherë nuk shkëputet nga çastet e lumtura të fëminisë, si zilka që i tringëllinë në degët e kujtesës, hënëza e ngrënë nga shtëllungat e vjeshtës , akullzimin e kristalizuem të natyrës , që përkojnë dhe me gjendjen e tij të trishtë , fatkeqe që si Serembeja , fundon me piskamën që lëshojnë pastelet e borës së mardhët.

Te poezia “Rekuiem” me respekt merr penelin poetik siç bëri Lasgushi duke e përvijuar imazhin e tij elegjiak si një gjethe që noton në një përrua në një ditë të vdekur vjeshte, kur kaluan me ngut dhe në heshtje shtergët e fundit me sy të verdhë. Prej këtyre drurëve (lisave ) rrëzohet trishtimi i borës në lugina me hënë lyer (vegim i parajsës) dhe ku drerët e erës venë kryet me dhimbje, me brirët prej akulli thyer parathënie e vdekjes së vjeshtës poetike, të përzgjedhurës së tij mes stinëve, që e shoqëron me thirrmor të krijimeve anonime popullore.

Qefini me gjethe të tharë/O dimri i drerëve me brinjë në erë/Kë vjeshtë të qajmë më parë?

Te skica poetike “Vizatim” na sjell si imazh fundin e të dhimbshëm të poetëve martirë

Bien nga çerdhet ëndërrat e zogjve /Bien rrezet e fundit dhe gjethet (shpirti poetic)/Dhe në skaj të një reje po ndez qiriun e hënës/Për tërë këta shpirtëra të rënë

Te skica e dytë”Vizatim “drurët( metonema të shpirtërave të poetëve) mbeten si antena të shpirtit të tyre edhe ku zërat kanë vdekur,se u gëzohen zogjve që dikur i lëshuan nga duart e tyre tani e kanë shtëpinë te era .U harrua hëna në kujtesën e gjetheve . Rrëzohet çdo ditë nga mollët vjeshta.

Te poezia “Mbi kodrat e mbuluara me borë” i rënë në gjunjë ndan një pishe metafora e shtojzavalleve të bjeshkëve ,një re e trishtuar qan me lot. Për një çast pisha ai kujton simbolin e bukurisë femrore me pishat të bjeshkëve shqiptare, që përdoret mjeshtërisht dhe nga Camaj . Dua të besoj që kjo elegji i kushtohet këtij mjeshtri të madh të letrave shqipe.

Kushedi nga ç’dhimbje qiellore /Kushedi nga ç’dhimbje lartësie /Dhe mbi kodrat e mbuluara me bore/Rreth zjarrit të hënës ujqit flenë/E mjegullat nëpër ëndrra e tyre /Ngjiten mendueshëm si dhentë./

Rreshpja ka bindje të plotë se nga anatemimi I politikës poetët I mbron bronxi i rrufeve i qiellit të Iliadës e ai shpreson se dikur një botë e tërë do gjëmojë me tërbim , veç për këto gjethe që bien nga supet , veç për një dimër veç për një stinë.

Në poezinë “Në rafshinën e shkretë” vargu: Ikën një tufë me pata drejt korrijes, të lë përshtypjen e një thirrme që ka Brenda vetes me të cilën merr në shpirtin poetik të poetit Fatos Arapit.

Poeti pohon se me diskot e xhamta asgjë nuk e lidh vetëm me drurët(lisat e letërsisë)e merr malli shumë, nga që me çdonjerin prej tyre ka lidhur miqësi , lidhja me ata të njejtëtit i bashkon shtëpia e gjetheve e krijuesve. Sesili prej poetëve të vërtetë për Rreshpjen është unik si çdo gjethe. Do të jetë i lumtur të vdes te shtëpia e gjetheve në një ditë vjeshte, dhe një tufë me pata ikën mbi të , tërë hir legjende.

Te elegjia “Shtegtari” shpreh një pohim drithërues për poezinë e tij, si një metonemë shpirti qe vetem poeti ia di kuptimin e vërtetë.
Hënë s’ka , yje s’ka /Ecën vetmija me bijtë e saj/Asnjë s’më pret te porta vetëm trishtimi./Dhe trëndafilat tërë ankth/Nata dremit te ajri i dritares /Ku janë gdhendur sytë e mi në një moment pikëllimi. / KultPlus.com