Tregim

Afrim DEMIRI

Kur trandofilat e dhembjes hidheshin në varrin e hapur, Goni po njihej përherë të parë  me fytyrën e vdekjes. Jeta, deri atëherë e kishte kursyer nga  ballafaqimi me të. Ai kurrë nuk kishte menduar, se një ditë do të merrte pjesë në një varrim, ku varrosen 40 veta përnjëherë dhe një varr do të mbetej i hapur.

Si gazetar i ri, nuk e dinte se ç’farë lidhje  mund të kishte gazetaria dhe lufta. Por, shpejt filloi ta kuptoj  këtë ndërlidhje fatale. Pamjet e përgjakura nga masakrat filluan ta krijojnë  mozaikun e shkrimeve të tij. I dukej vetja një surealist! Mbytej në vaj, derisa i përkthente rrëfimet e dëshmitarëve shqiptarë për masakrën, në fshatin fqinj, për një botim në gjuhën serbe. Bashkë me të qante edhe hulumtuesja serbe, e cila shikohej me mosbesim, në atë ditë të trishtë. Çfarë kërkonte një serbe në mesin e shqiptarërve pikërisht në ato ditë tmerri?! A mund të bënte ajo raport objektiv?! Dhembja nxirrte dyshimet në pah, por lotët kishin shijen e njejtë të dhembjes. Fshatarët qanin, përkthyesit qanin, qante edhe ajo! Rrëfimet mbusheshin gjak e lot! Nuk përballoheshin emocionet, kur duhej të përkthehej për  kokën e prerë  të një fshatari në oborrrin e  tij, apo për zhdukjen e kufomës së një zoje të shtëpisë, varri i së cilës kishte mbetur i hapur.

Gazetaria në kohë lufte filloi t’i përngjajë në një varr të hapur.

1.

Ndjenjat që i  sjell vdekja  i kishte provuar në fëmijëri.

Ftohësinë e parë të  vdekjes, Goni, e kishte ndjerë, nga fletëvdekjet. Ato vendoseshin nëpër  drunjët e  trotuarëve dhe në shtyllat elektrike. Parakalimi i kortezheve të varrimeve, mespërmes qytetit, i ishin bërë ritual i përditshmërisë urbane. Herë  banda muzikore ekzekutonte muzikë funebër, kur vdiste një qytetar serb, e herë mbi katër krah bartej kufoma e ndonjë  të vdekuri shqiptar.  Atij i ngatërrohej, kur thirrej ezani, e kur paralajmërohej një  vdekje, sikur që nuk e dallonte dot kur këmbanat binin  për  gëzim e kur  pikëllim.

Si një fëmijë kurreshtar ecte krahas kortezheve, por edhe shpesh  përfundonte brenda tyre. Mes hapave të rëndë, dëgjonte edhe pëshpëritjet për të vdekurin. Kishte edhe ndonjë nënqeshje të nxitur nga ndonjë batutë për të vdekurin, e cila mbytej me shuplakë të dorës. I  dukej vetja si të ishte në një teatër të hapur. I bënte përshtypje ndalimi i automjeteve, derisa kortezhi  kalonte udhën për tek varrezat. Gonit i pëlqente kur  nderohej i  vdekuri i panjohur.  Kur kthehej në shtëpi, në mbrëmje, dëgjonte të flitej për “Natën e varrit”, për “Ditën e gjykimit”, “Për ringjalljen e Krishtit” apo edhe për xhehnemin dhe parajsën. Me një fjalë kuptimin për vdekjen filloi ta krijojë më shumë  nga pamjet e dhembshme, që parakalonin në qytet dhe nga përfoljet e prindërve për botën e përtejme, se sa  nga leximi i librave fetarë apo filozofik.

Përtej një grope, ai filloi të mendoj  për varrin dhe varrezat si një stacion të vdekjes. Aty shkohej dhe mbetej, apo aty shkohej dhe pastaj fillonte një udhëtim mistik i ri, i amshueshëm?

Kjo ishte dilema që e mbante pezull, në mes të tokës dhe të qiellit. Kjo ishte metafizika e tij. Në atë kohë vdekjet e natyrshme,  më shumë i ngjallnin meditime filozofike se sa dhembje dhe pikëllim.

2.

Por, kur filloi lufta e vërtetë,  Goni filloi të ndryshojë këndvështrimin për vdekjen dhe për Zotin.  Gjatë gjithë kohës së luftës nuk e kuptonte logjikën pse  ndodhnin aq masakra, aq djegie dhe pse dëboheshin njerëzit! A ishte vërtetë kjo luftë apo çmendurinë njerëzore! Pyetjes se  pse Zoti e lejonte një gjë të tillë, nuk ia gjente dot përgjigjjen?! Çdo ditë e më shpesh dëgjonte se dikur luftërat kanë qenë më të moralshme, kurse tash po vriteshin edhe fëmijët. Në çdo vrasje ai filloi të mendoj, se i pari  që vritej, që vdiste ishte Zoti. Sepse si ka mundësi  qe dikush t’i vret 40, 400,…, 4000  veta, për një ditë, pa e vrarë në fillim  Zotin brenda tij. Kështu  reflektonte, pa e kuptuar ku fillonte  hyjnorja e ku mbaronte njerëzorja.

Nuk i hiqej nga mendja vargu i një balade që dëgjohej me ëndje në shtëpinë e tij. Nga radioja e markës “Portorozh”, e vendosur në qoshe të dhomës së ndejës, kumbonte thirrja e një heroi që po vdiste, që  varrin t’ia linin të hapur, me një frengji, si në kullat tradicionale. Derisa gjilpëra  grithte pllakën magnetofonike, ai  imagjinonte që nga ajo frengji, në formë të vrushkulli të dritës, krijohej lidhja me Zotin dhe pikërisht prej saj shpirti i heroit ngjitej në panteonin e shpirtërave. Varri i përngjante në një kullë të varrosur.

  Por kishte kaluar koha kur për të ekzistonte vetëm  kuptimi për vdekjen e natyrshme. Tashmë atë e  zëvëndësoi  kuptimi për vdekjen si fryt i hidhur i luftës. Iu dukë se do të mund të gjente shpëtim tek  Këngët e kreshnikëve. Donte të ikte nga realiteti. Ato ia sillnin luftën  në sofrën e bukës, si një mëlmesë të përgjakur. Dita, ditës ai filloi të ndjejë se më shumë po jetonte mes kreshnikëve se sa  mes të njerëzve të familjes.  Ngjallja e Konstantinit, nga varri për ta mbajtë fjalën e dhënë  së motrës, apo  vrasja  e Ali Pashë Tepelenës dhe  dy varret e tij, një për kokën e prerë, e tjetri për trupin, e fusnin  në një atmosferë varresh. Ndjente trishtim derisa paramendonte udhëtimin e kokës pa trup për në Stamboll. Me një fjalë  realiteti i luftës dhe realiteti në eposin e kreshnikëve ishin ngatërruar ndër veti. Nuk vonoi dhe  lufta sikur doli nga Eposi. Filloi t’i urrente interpretimet se Ballkan do të thoshte tokë e gjakut!  

3.

 Pas lufte, memoriali në fshatin ku u krye masakra, u shndërrua në një pelegrinazh vjetor, për  viktimat e pafajshme.  Në mesin e të gjitha varreve të mbuluara tashmë me  mermer të përhimtë, një varr vazhdonte të mbetej i hapur. Një trup e një të vrareje, nuk ishte gjetur prej atij janari të kobshëm të  vitit 1999-të.  Lulet e pikëllimit hedheshin për çdo vit në varrin e zbrazët, duke e mbushur atë me dhembjen, për viktimën  e zhdukur. Dikush thoshte se as  në antikitet nuk është luajtur me kufomat, kurse tash zhvillohej një betejë për kufomat, ato zhdukeshin, fshiheshin, kidnapoheshin, zhvarroseshin e rivarroseshin. Dinjiteti i njerëzve vritej për së dyti. Varri i hapur, filloi t’i dukej si një portret i papërfunduar i luftës.

Në mbrëmje kur gazeta shkonte në shtyp, atij i dukej se vet shkonte në një botë tjetër. Në ato çaste mërzie, ndërmend i parakalonin  primamidat egjiptase, si krye-varre të një civilizimi, varrezat e lashta  me rasa guri, të gjata sa një trup njeriu, pa asnjë mbishkrim, pastaj varret e vendlindjes së tij të humbura në mes lisave të mëdhenj. Pyeste vetveten; a ka  vend tjetër në botë që ka Varre të krushqëve. Legjendat thonin se ishte një kohë, që kur takoheshin krushqit ndër veti vriteshin.

Ndihej si një kalorës i humbur në mes të varreve në natën që nuk kishte të sosur. 

Gonin,  një ditë pune  e solli edhe tek varrezat e qytetarëve serbë, në dalje të qytetit. Serbët,  pas luftës filluan t’i zhvarrosnin të dashurit e tyre dhe t’i dërgonin mbetjet mortore, në Serbi. Ky veprim nuk kuptohej lehtë nga ai; donin t’i zhvarrosnin edhe kujtimet nga Kosova apo cila ndjenjë  i shtyente në këtë veprim?! Ishte kohë zhvarrimesh! Forcat serbe kishin zhvarrosur viktimat shqiptare dhe i kishin dërguar në Serbi! Po ashtu  kishte raste që tri apo katër herë ishin zhvarrosur edhe luftëtarët shqiptarë të vrarë, për t’u varrosur në Varrrezat e përbashkëta  të dëshmorëve.  Derisa i mbledhnin eshtrat e tyre, varret mbetnin të hapura.

Zhvarrimet nxirrnin vdekjen nga toka, në ajër  ndihej shija e saj prej dheu. Parafytyrimi i varreve të hapura, Gonit,  nuk i hiqeshin nga sytë. I shihte  si istikame të një lufte që pret të rishfaqej. Filloi të ngatërrohej vetmevete, duke krahasuar  varret e hapura. Njëri i zhdukur, tjetri i zhvarrosur. Kurrë nuk i kishte pëlqyer shkronja ZH, i ishte dukur shumë e zhurmëshme, dhe vetëm në fjalën zhurmë i dukej se rrinte në vendin e vet. Që të dy  varret mbetnin të zbrazura nga mosmbarimi i luftës në kokën e njerëzve. I kujtohej  fjala e urtë  se “kush ia hap dikujt varrin bie vet në të”, por ky e  murmuriste ndër dhëmbë si një motërzim: se nëse dikujt ia lenë varrin të zbrazur, ke zbrazë edhe varrin tënd.

Çdo varr i mbetur  hapur, i gjason  një lufte të  pa kryer.

Kështu disi e  kishte emërtuar  reportazhin e tij, për varret e hapura. Donte t’i mbyllte varret, qoftë edhe simbolikisht. Gjithë ditën kur u botua  shkrimi nuk  ndihej mirë, veshtë i ushtonin , i bëhej sikur po dëgjonte rapsodët ta këndonin shkrimin e tij në vend të këngës së kreshnikëve! Sërish varre të hapura, sërish plagë. Në mes eposit të lashtë  të kreshnikëve dhe kronikave të sotme për vrasjet nuk shihte dallim. Tash lufta po hynte në Epos! Mungonte vetëm  gramafoni sipër radios me gjilpërën e tij magnetike, si dhe ndryshonte  arsyetimi moral për luftërat?!

Si duket sërish ai ishte jashtë realitetit?!/ KultPlus.com