Nga Visar Shabani

“Fillimi i mijëvjeçarit të ri e gjeti profesorin e arkeologjisë dhe historisë së lashtë të Universitetit të Tiranës, Arbër Muzaka, në Trinity College, në Toronto. Kish shkuar për t’u aftësuar në degën e antropologjisë kulturore. Aty njohu nga afër edhe profesoreshën e dëgjuar Sydney Fox,(personazh fiksioni i serisë televizive Relic Haunter, i krijuar nga Gil Grant) shefe e departamentit të historisë së lashtë, e cila drejtonte revisten shkencore të Universitetit Trinity College”

Kështu e fillon novelën e saj, shkrimtarja shqiptare, ku pas novelave “Ballo në Versailles”, “Pa zemër në krahëror” dhe “Vrasje në Venecia”, na vije me novelën e saj më të re “Hakmarrja e Kazanovës” dhe një përmbledhje tregimesh, prej gjashtëmbëdhjetë sosh në veprën e saj më të re.

Një ekspeditë historianësh të lashtësisë përndjekin misterin më të madh të jetës së Casanova-s, dorëshkrimin e princit venecian të joshjes dhe njërit nga shkrimtarët më të mëdhenj të Rilindjes europiane, Mira Meksi në fiksionin e saj dhe historiografisë së Casanova-s, përmes personazheve Sydney Fox, Arbër Muzaka dhe Enrieta Muzaka, kërkon “relikten” e Giacomo Casanova “Il manuale dell’ amore”.

Manjati italian i verërave të Piemontit, i cili kish parapëlqyer të mbetej anonim, kërkonte të gjendej Il manuale dell’amore, i shkruar nga dora e Giacomo Casanova-s, i mbiquajtur “aventurieri i Venecias”, “joshësi i përjetshëm”, “ngadhënjyesi i madh”, “mjeshtri i erotikës”, “artizani i seksit” apo “princi i dashurisë”,  apo thjeshtë “Veneciani gjenial”.

Tek Hakmarrja e Kazanovës befasia e Mira Meksit shfaqet e shumëanshme, ku fjala është qoftë për befasi brendatekstore, të cilat lidhen me poetikën e rrëfimit, – shprehimisht, me format, me teknikat dhe mekanizmat rrëfimtarë që autori vë në lëvizje personazhet e saj, qoftë për befasi jashtëtekstore, të cilat lidhen me poetikën e leximit – shprehimisht, me efektet e leximit që krijon poetika e rrëfimit.

I ndërtuar në dy linja paralele rrëfimi, flashback-u i novelës qëndron tek personazhet e saj, ku hynin e dilnin nga shek. XXI në shek. XVIII dhe anasjelltas, sipas nevojës që diktonin kujtimet, ku në dy linjat paralele, autorja i jep një kontinuitet novelës që e përcjell me një letërsi dokumentuese  mbi qytetin e Venecias, e veçanërisht mbi legjendën e Casanaova-s.

Duke e vendosur fiksionin e saj të trekëndëshit ndërmjet qyteteve, Venecia, Kështjella e Dux-it dhe Tiranës, Mira Meksi petkun e misterit të saj, mbi Saint Grailin e saj, e paraqet Casanovan jo vetëm si një dashnor Venecian, por si një eurodit që la pas tij 3700 faqe dorëshkrim, dhe që përfaqësonte një njeri modern të kohës, ku i vishej petku i shkrimtarit, filozofit, ekspertit financiar, muzikantit, okultistit, alkimist dhe spiuni, si agjent i inkuizicionit të Seremismas të Republikës Veneciane.

I parë në rrafshin e poetikës së rrëfimit, shpërfaqet i befasishëm për këdo, përfshirë madje edhe lexuesin e mirë sprovuar tashmë. Befasinë si mekanizëm rrëfimtar e ndeshim në tërë rrëfimtarinë e Mira Meksit, përfshirë edhe ato raste kur, teknikisht, thurja e rrëfimit është pastërtisht proleptike.

Novelë, apo edhe një roman i shkurtër historie mbi jetën e Giacomo Casanovas, aventurierit e gjeniut Venecian, Mira Meksi na paraqet një Thriller me emocione të forta, me një suspansë detektivësh, mbi mbledhjen e informacionit/dokumentimit, në përndjekje e gjurmimit të një nga misteret më të mëdha të Casanova-s.

Shkrimtari më i njohur i jetës aventureske të Rilindjes europiane, një enciklopedi e zakoneve, artit, shoqërisë së kohës dhe oborreve mbretërore të kohës, shkrimtar mbi enciklopedinë e estetikës dhe etikës, të asaj që lidhet me rilindjen europiane.

Mbledhja e dokumenteve që shpërfaqin jetën e Casanova-s, nga ekspedita e historianëve, mbi reliktin e Casanova-s, parqet deshifrim të vetë jetës së Venetikasit, duke aluduar që nga lindja, siç supozon autorja një lindje nën magjinë okulte, e për të vazhduar gjerë pas vdekjes.

Fiskioni i ekspeditës së historianëve arrin që këtë mister ta deshifroj dhe të ngjall legjendën Venetikase për rilindjen e Casanova-s “Dhe që prej asaj kohe, – venetikasit e besojnë fuqishëm këtë, -Casanova ‘vdes’ për të rilindur përnjëherë në trupin e një venetikasi të porsalindur atij çasti”

Mira Meksi kërkon prej lexuesit që të krijoj interaktivitet e pjesëmarrje në dokumentimin e saj mbi jetën e Casanova-s, duke e zhvendosur fillimisht në vendet ku kishte jetuar Casanova, pastaj për ta zhvendosur ngjarjen në Tiranë, në shtëpinë e Arbër dhe Enrietë Muzakës, ku edhe do të ndodhë Hakmarrja e Casanova-s, një situatë  psikanalitike mes çiftit studiuesish, gjuetarit të relikteve të historisë së vjetër, Arbërit, dhe gjuetares së “Kopshteve Veneciane”, piktores Enrietë Muzakës.

Thelbi i novelës qëndron në mos-intimitetitn e njeriut bashkëkohor, ku Mira Meksi i referohet Milan Kundrës “Identiteti”. Çifti si shkas i një pikture të një portreti klasik, të një fisniku të hareshëm, ngjall dyshimet dhe xhelozinë, madje dhe përndjekjet në ballot e “tyre”.

Maskat e “Ëndërrimtarëve” tek vepra e Artur Schlintzer, dhe jetesa në çift, fantazinë erotike dhe xhelozia, bisedat dhe dëshirat e tyre, duke zbuluar pjesë nga identiteti i personazheve të saj, duke e futur psikanalizën, Mira Meksi e përfundon Hakmarrjen e aventurierit Casanova, me fatalitet.

Tek Hakmarrja e Kazanovës, një tjetër element befasie në rrafshin e poetikës së rrëfimit, është padyshim edhe stili. Kështu, për shembull, tek novela Hakmarrja e Cazanova-s, apo tek tregimet Tlöli i dashurisë, Kordelja e blertë e të vdekurës, Mikja e toreadorit, Aksidenti etj., atëherë kur pritet të përballemi me një stil dramatik dhe të shtrirë, me një fjalor tronditës e traumatik, siç pritet në situata apo ngjarja të ngjashme me situatat dhe me ngjarjet e këtyre tregimeve, në të vërtetë ndeshemi me një kthesë të beftë stili, me një stil sikurse tek Borges, apo Kafka: i ftohtë, i kursyer, pothuajse telegrafik, në disa raste me elementë zhdramatizuese (madje, deri diku çlirues, si tek Kordelja e blertë e së vdekurës, Mikja e toreadorit, Aksidenti etj.), si të bëhej fjalë për një situatë apo një ngjarje të zakonshme, të natyrshme dhe, mbi të gjitha, më se të pritshme.

Shkrimi i shkrimtares e bazuar në të dhëna historike, gjithmonë luan me vlera të sigurta, sepse lexuesi është i dhënë pas historisë, ku tregimet, si një formë e realizmit magjik, shpalosin një botë psikologjike, mes reales dhe ireales, botën fantastike të shkrimtares, ku rimarrja e miteve/legjendave dhe figurave të njohura, apo historive nga Spanja, Franca e Shqipëria me tregimet e saj, i paraqet lexuesit tregimet e saj.

Tregimet të strukturuara në pjesëzat vetjake, duke krijuar uniken në secilin tregim veç e veç, nën frymën e të mbinatyrshmes dhe mistikës, realës dhe fantastikës, ku temë është universale, e vendosur në disa vende dhe duke inkuadruar një diversitet personazhesh.

Ndërkaq, befasitë në rrafshin e poetikës së rrëfimit s’mbarojnë me kaq. Tërë rrëfimtaria letrare e Mira Meksit përshkohet gjithnjë nga një prani e fortë e epifanikes (një moment kur papritmas ndjeni se e kuptoni, ose papritmas bëhet i vetëdijshëm, diçka që është shumë e rëndësishme për ju), e vështruar jo vetëm në ngjyresat që ky term shënjon në sferën e fetarisë – shprehimisht, si një “zbulesë qiellore”, – por edhe në ato që shënjon në sferën e letërsisë – shprehimisht, si një çast i veçantë në të cilin një objekt, një njeri, apo një episod kthehet në “zbulesë” të kuptimit të vërtetë të jetës së personazhit, i cili arrin ta perceptojë në vlerën simbolike përkatëse, duke nxjerrë kësisoj në pah – nën dritën e ndërgjegjes – lidhjet mes objektit – bashkë me vlerën simbolike – dhe situatës në të cilën gjendet vetë ky personazh. 

Të njëjtën prani të fortë të epifanikes e ndeshim dhe tek Hakmarrja e Kazanovës. Kështu, deshifrimi i letrës dhe, për më tepër, i të fshehtës së princit venecian të joshjes, është fryt i një epifanie, ndërkohë që edhe krimi që kryen Arbër Muzaka paraprihet nga një epifani, e cila, madje, hollë-hollë, është edhe causa movens (shkak i lëvizjes) e aktit të Arbër Muzakës. Po ashtu, fryt i një epifanie gjatë natës së të vdekurve është edhe Shiriti prej mëndafshi blu, ndërkohë që praninë e epifanikes e ndeshim qartë edhe tek Kordelja e blertë e së vdekurës, Nobelisti, Mikja e toreadorit, Aksidenti, Takimi tjetër, Emri absolut, Hapësirat e mara etj. Dhe, sikundërse merret fare lehtë me mend, çdo epifani krijon vetvetishëm e natyrshëm ndjesinë e habisë dhe befasisë.

Sa i përket befasisë si efekt leximi, sakaq, një befasi e tillë krijohet jo vetëm nga temat e goditura, si dashuria, kujtesa, vdekja, Tjetri, Identiteti etj., të cilat jepen në tërë larminë e formave të shpërfaqjeve përkatëse, por edhe nga larmia e perspektivave, e qasjeve dhe këndvështrimeve, nga ato të personazheve dhe rrëfimtarëve, tek perspektivat, qasjet dhe këndvështrimet e autorit dhe e lexuesit të paramenduar dhe atij të mundshëm.

Të parë nga ky drejtim, këto tregime dhe novela nuk boshtohen përjashtimisht vetëm tek objekti, as tek psika e autorit, dhe as tek psika e lexuesit, por tek të tre së bashku, duke përvijuar kësisoj brenda hapësirës së rrëfimit artistik një formë të veçantë marrëdhënieje mes autorit dhe lexuesit.

Përmes vënies në lëvizje të tërë këtyre befasive, Mira Meksi e nxit fort lexuesin e këtyre tregimeve e novelave t’i jepet jo vetëm leximit si një akt kënaqësie, por edhe interpretimit si një akt zbulestarie. / KultPlus.com

(Visar Shabani student në Fakultetin e Filologjisë: Departamenti i Letërsisë Shqipe, Studimet Postdiplomike Master, Letërsi aktuale shqipe /prof: Sali Bashota)