Ditari në dy vëllime i Tolstojt i përgatitur nga R. F. Christian përfshin vitet (vëllim i parë)1847-1894 dhe (vëllimi i dytë) 1895-1910. Këto qindra faqe pasqyrojnë preokupimet e autorit si shkrimtar dhe zhvillimin e tij si person dhe mendimtar. Në to po ashtu gjejmë edhe qëndrimin e tij ndaj problemeve shoqërore, jetës rurale, industrializimit, edukimit dhe më vonë çështjeve religjioze dhe shpirtërore

3 janar,  Nikolskoje  

Olsufjevët¹. U nisëm siç e kishim bërë me plan me të parin. Punova në tregimin Padroni dhe argati deri në momentet e fundit. Artistikisht tash është për t’u pasur parasysh, por prapë i dobët në përmbajtje. Ajo puna me fotografitë është bukur e trishtueshme. Të gjithë janë të ofenduar. I shkrova një letër Çerkovit². Edhe para kësaj nuk u ndjeva mirë dhe nuk isha mirë dhe isha i ligësht edhe kur i nisëm. Arritëm në formë të mirë. Të nesërmen dhe sot nuk bëra asgjë – lexova, shëtita dhe fjeta. Dje patëm një kuvendim të gjallë rreth ortodoksisë. I gjithë pështjellimi i të kuptuarit vjen si rezultat i faktit se njerëzit nuk e dinë se të jetosh është të jesh pjesë e procesit të përmirësimit të vetvetes dhe përmirësimit të jetës. Ji më i mirë dhe bëje jetën më të mirë. S’kam mbajtur shënime këtyre ditëve të fundit. Ora ka vajtur tetë e mëngjesit – po më flihet.

Sot është 6 janar, Nikolskoje.

Jam bukur mirë dhe kam nisur të punoj përsëri me katekizmin: dje dhe sot. Më intereson bukur fort dhe e ndiej goxha afër zemrës, porse ende s’po mund të gjej formën e duhur dhe jam i pakënaqur. E lexova tregimin tim pardje në mbrëmje. U hëngra me fjalë dy herë me Dmitri Adamoviçin⁴. E ka organizuar për veten e vet një formë të shërbimit praktik te njerëzit me një shpirt sllavofil, do të thotë një dyshek me pupla ku mund të shtrihet, jo të punojë. Çështja është se ata e konsiderojnë jetën si diçka statike dhe jo të rrjedhshme. Dje mendova për diçka shumë të rëndësishme, por e kam harruar. Mihail Adamoviçi⁵ përnjëmend është i frikësuar nga Tanja. Një turp i vërtetë. E ajo është aq e hajthme dhe e zbehtë.

Mora shumë letra të këndshme: nga Kenworthy, Sergejenko⁶ dhe dhe Stadling. Vrava mendjen pak…

Ora është tash 6 e mbrëmjes. Do të dal të eci pak dhe të shoh edhe pemën e Krishtlindjeve. Sot shkova në spital dhe isha i pranishëm në një operim.

29 janar, Moskë

S’kam shkruar në ditar ka tre javë. Kalova mirë te Olsufjevët. Isha kryesisht i zënë me tregimin. Ende s’e kam përfunduar, megjithëse është në bocë. Një ngjarje e rëndësishme që, kam frikë, s’do të jetë pa pasoja për mua është fjalimi kokëkrisur i Carit⁷. Shkuam në takimin e Shakovskit. S’duhej ta kishim bërë. Është e gjitha budallallëk dhe është e qartë se organizata e paralizon fuqinë e individëve⁸…

Sot është 7 shkurt, ora është 11 në mëngjes, Moskë…

Ka kaluar më shumë se një javë. Gjatë kësaj kohe kam shkruar një parathënie të shkurtër për biografinë e Drozhzhinit dhe kam vazhduar ta rishikoj tregimin tim. Tregim i pafat. Shkak u bë një stuhi e tmerrshme nga ana e Sanjës që shpërtheu dje. Nuk ndihej mirë, ndihej ligësht dhe e rraskapitur pas sëmundjes së Vaneçkës së dashur dhe as unë s’kam qenë mirë këtyre ditëve të fundit. Filloi kur ajo filloi të kopjonte bocat. Kur e pyeta pse… [Një faqe e ditarit këtu është shqyer].

Ndihmomë të mos E braktis, të mos harroj kush jam unë, ose çka dhe pse jam. Ndihmomë. Sado që gjatë kësaj kohe: […]

Gjendja e pjesës më të madhe të njerëzve të edukuar në dashurinë e vërtetë vëllazërore dhe tash e shtypur nga mashtrimi dhe dinakëria e atyre që e ushtrojnë pushtetin dhe e detyrojnë këtë shumicë të shkatërrojë jetën e vet – kjo gjendje pra është e tmerrshme dhe duket se nuk ka shpëtim prej saj. Vetëm dy mënyra nxjerrin kokën dhe që të dyja janë të përjashtuara: njëra është të luftohet dhuna me dhuna, terror, dinamit dhe kama siç kanë bërë nihilistët dhe anarkistët tonë, për të mposhtur konspiracionin e qeverive ndaj popujve, pa pjesëmarrjen tonë: tjetra është të ketë ujdi me qeverinë, t’i bëhen lëshime, duke marrë pjesë në të, të shthuret shkallë-shkallë rrjeta që i mban njerëzit të mbërthyer fort dhe të largohet tutje. Që të dy mënyrat janë të përjashtuara.

Dinamiti dhe kamat, siç na tregon përvoja, vetëm sa provokojnë reaksione dhe e shkatërrojnë pushtetin më të vlefshëm, pushtetin e vetëm në kontrollin tonë – opinionin publik; mënyra tjetër përjashtohet nga fakti se qeveritë tashmë kanë arritur të marrin vesh se sa gjatë duhet ta tolerojnë pjesëmarrjen e njerëzve që duan t’i reformojnë. Ato e tolerojnë vetëm atë që nuk i shkatërron gjërat esenciale dhe janë shumë sensitive ndaj asaj që është e dëmshme për ta, sensitiv ngase ka të bëjë me vetë ekzistencën e tyre të vërtetë. Tolerojnë njerëz që nuk pajtohen me to dhe duan ta reformojnë qeverinë, jo vetëm me qëllim që të kënaqin kërkesat e këtyre njerëzve, por po ashtu për hatër të vetes së vet, për hatër të qeverisë. Ata njerëz do të mund të ishin të rrezikshëm për qeveritë nëse do të mbeteshin jashtë atyre qeverive dhe të ngrihen kundër tyre; do të mund të forconin atë mjet që është më i fortë se qeveritë – opinionin publik – kështu që kanë nevojë t’i mbajnë këta njerëz nën kujdes, t’i blejnë përmes lëshimeve që ua bën qeveria, duke i bërë më të padëmshëm si mikrobe të kulturave – pastaj t’i përdorin për t’iu shërbyer qëllimeve të qeverive, do të thotë shtypjes dhe shfrytëzimit të njerëzve.

Që të dy mënyrat e dhëna janë të përjashtuara vendosmërisht dhe papërshkueshmërisht. Çfarë mbetet atëherë? Nuk mund ta luftosh dhunën me dhunë – e shton reaksionin; as nuk mund t’iu bashkohesh rangjeve të qeverisë – bëhesh instrument i qeverisë. Mbetet vetëm një gjë: të luftohet qeveria me mjetet e mendimit, fjalën dhe mënyrën e të jetuarit, jo duke i bërë lëshime, jo duke iu bashkuar rangjeve të saj, jo duke e rritur pushtetin e saj. Kjo është një gjë e domosdoshme dhe me gjasë do të jetë e suksesshme. Dhe kjo është ajo çka do Zoti dhe kjo është ajo që na mëson Krishti.

Duke parë atë që ndodh në të gjitha tubimet dhe çka ndodh në një shoqëri me argëtimet dhe vetitë e saj konvencionale, më ra në kokë bukur fort mendimi që, besoj, nuk më kishte ardhur kurrë më parë, se vetëm e keqja bëhet në grup, ose turmë ose në tubim. E mira bëhet vetëm nga secili person ndaras. […]

15 shkurt

Zoti më ka ndihur; më ka ndihur në atë se Ai e ka manifestuar Veten e tij tek unë, megjithëse në mënyrë të vagullt, përmes dashurisë – dashurisë ndaj atyre që na bëjnë keq, do të thotë dashurisë së vetme të vërtetë. Posa kjo ndjesi e manifestoi veten, fillimisht më mbizotëroi dhe më ndezi mua pastaj po ashtu edhe ata afër meje dhe gjithçka u zhduk, do të thotë u zhduk vuajtja.

Ditëve në vijim gjërat u përkeqësuan. Ajo qe vendosmërisht afër marrëzisë dhe vetëvrasjes. Fëmijët e ndoqën në këmbë dhe me karrocë dhe e kthyen në shtëpi. Po vuante tmerrësisht. Qe djalli i xhelozisë, xhelozisë së pabazë dhe të pamend. Më duhej vetëm ta doja prapë, për mua, që t’i kuptoja arsyet e saj dhe të kuptuarit e arsyeve të saj nuk ishte çështje e faljes së saj, por të mos pasurit çka të falësh. Ia dërgova tregimin Northern Heraldit dhe do të botohet prej dhe po ashtu edhe në The Intermediary. I përfundova tri përralla dhe i dërgova.

Shënime:

1) Tolstoj dhe vajza e tij Tatjana ishin mysafirë tek Olsufjevët nga 1 deri më 18 janar.

2) Sonja i kishte bërë vërejtje Tolstojt se kishte rënë në nivelin e ‘tolstojanëve’, duke u fotografuar me ta.

3) Padroni dhe argati.

4) D.A. Olsufjev, njëri prej bijve të Olsufjevit.

5) M.A. Olsufjev, djali tjetër, pas të cilit ishte e dhënë Tatjana.

6) A.P. Sergejenko, shkrimtar dhe vizitues i shpeshtë i tolstojëve. Librat e tij përfshinin ‘Si jeton dhe punon konti Tolstoj’ dhe ‘Tolstoj dhe bashkëkohanikët e tij’. Ka botuar po ashtu tri vëllime me letra të Tolstojt.

7) Në fjalimin e 17 janarit 1895, Nikollai II iu referua diskutimeve rreth pjesëmarrjes së mundshme të Zemstva-s në punën e qeverisë si një ‘ëndërr e pakuptimtë’ dhe e bëri të qartë se e kishte ndërmend të mbështeste parimin e autokracisë jo më pak vendosmërisht se babai i tij. Me iniciativën e D.I. Shakovskoit ishte organizuar një takim i anëtarëve të inteligjencës liberale në të vilën kishte qenë i pranishëm Tolstoj, por kishte refuzuar të shkruante një deklaratë proteste ndaj fjalimit të Carit për ta botuar jashtë vendit.

8) Shkaku i stuhisë, e cila me gjasë kishte çuar deri te shqyeja e faqes, ishte kundërshtimi i Tolstojt ndaj gruas së tij që donte të botonte tregimin e ri Padroni dhe argati në botimin e saj të veprave të tij duke qenë se ishte duke e refuzuar kontratën e të drejtës së autorit dhe ia kishte ofruar falas revistës Northern Herald.

9) Tolstoj me gjasë kishte rënë në ujdi që ta linte gruan e tij ta botonte Mjeshtri dhe burri, por po ashtu t’i lejohej Northern Heraldit dhe The Intermediary ta botonin në të njëjtën kohë pa pagesë.

10) Këto Tri Përralla u botuan me ftesën e presidentit të Shoqatës së Adhuruesve të Letërsisë Ruse në antologjinë e botuar nga Shoqata, më 1895.

/Marrë nga ‘Tolstoy’s Diaries, Volume 2’, Charles Scribner’s Sons, 1985 /Gazeta Express/ KultPlus.com