James Arnold Horowitz (1925 – 2015), i njohur si James Salter, shkrimtar amerikan. E braktisi karrierën ushtarake pas botimit dhe suksesit të romanit të tij të parë, The Hunters, më 1957. Përmbledhja me tregime Dusk and Other Stories është shpërblyer më 1989 me PEN/Faulkner Award; ishte përfitues i PEN USA’s 2010 Lifetime Achievement Award; më 2010 i është ndarë REA Prize për tregim të shkurtër dhe më 2012 PEN/Malamud Award

KOMETA

Nga James Salter

Filipi u martua me Adelen një ditë qeshori. Ishte ditë me re dhe frynte era. Më vonë doli dielli. Kishte një kohë që Adela ishte martuar dhe vishej me të bardha: këpucë të bardha me taka të ulëta, një fund të gjatë të bardhë të puthitur për kofshëve, një bluzë të hollë me një gjoksore të bardhë nën dhe përreth qafës një varg perlash nga ujërat e ëmbla.

Ishin martuar në shtëpinë e saj, në atë që i kishte mbetur pas ndarjes. Të gjithë miqtë e saj ishin aty. Ajo besonte fort te miqësia. Dhoma ishte e mbushur përplot.

“Unë, Adela”, tha ajo me një zë të qartë, “po të jepem ty, Fil, plotësisht si gruaja jote…”. Mbrapa saj si burri më i mirë, disi si i përhumbur, po rrinte në këmbë biri i saj dhe për mbathjeve të saj mbante të karficëzuar si diçka të huazuar një disk të vockël të argjendtë, në të vërtetë medaljen e Shën Kristoferit, që babai i saj e kishte mbajtur në luftë; e kishte vërtitur disa herë poshtë rrethit të fundit të saj që t’ua tregonte njerëzve. Pranë derës, duke lënë përshtypjen se ishte pjesë e një shëtitje nëpër kopsht, ishte një grua në moshë që mbante një qen të vogël me bishtin e një bastuni të mbërthyer për qaforës së tij.

Adela qeshi në pritje gjithë lumni, piu tepër shumë, qeshi dhe i gërvishti krahët e vet lakuriq me thonjtë e gjatë prej vajze kabareje. Burri i saj i ri e adhuronte. Do t’ia kishte lëpirë pëllëmbët siç e lëpin viçi kripën. Ajo ishte ende e re që të dukej bukur, në flakën e mbreme, megjithëse ishte tepër në moshë për të pasur fëmijë, nëse kishte ende për të thënë ndonjë gjë rreth kësaj. Vera po vinte. Tej mjegullinës së pasditës ajo do të dukej, në kostumin e saj të zi të larjes, gjymtyrët krejt të nxira, si dielli ndriçues mbrapa saj. Ajo ishte ajo figura e fortë duke ecur nëpër rërën e hollë të detit, këmbët e saj, flokët e saj të lagura nga notimi, hiri i saj, krejt e shkujdesur dhe e ngeshme.

Iu përvishen jetës bashkërisht, në të sajën kryesisht. Ishin mobiliet dhe librat e saj, megjithëse shumica ishin të palexuara. Asaj ia kishte ëndja të tregonte histori rreth DeLereos, burrit të saj të parë – Frenk, ishte emri i tij – trtashëgimtari i një perandorie të transportit të mbeturinave. Ajo e quante atë Delirium, por historitë nuk ishin jodashurore. Lojalitet – vinte nga fëmijëria e saj po aq sa nga vitet e martesës, tetë vjet të lodhshme, siç tha ajo vetë – ishte kodi. Kushtet e martesës kishin qenë të thjeshta, e pranoi ajo. Puna e saj ishte të vishej, të bënte darkën gati dhe të qihej njëherë në ditë. Njëherë në Florida kishin marrë një barkë me qira me një çift që të shkonin të peshkonin në Bimini.

“Do të hamë një darkë të mirë”, kishte thënë DeLereo hareshëm, “do të hipim në barkë dhe do të nisemi. Pasi që të zgjohemi në mëngjes do të kemi kaluar Gulf Streamin”.

Ashtu e kishin nisur, por iu kishte dalë ndryshe. Deti ishte goxha i trazuar. Nuk e kishin kaluar fare Gulf Streamin – kapiteni ishte nga Long Island dhe kishte humbur. DeLereo e kishte paguar pesëdhjetë dollarë ta kthente timonin dhe të kalonin poshtë.

“A di ti ndonjë gjë rreth barkave?”, e kishte pyetur kapiteni.

“Më shumë se ti”, ia kishte kthyer DeLereo.

Adela, e cila ishte shtrirë, me çehren e vdekjes, në kabinën e tyre, i kishte dhënë ultimatum. ‘Nxirrna në ndonjë port kudo, ose bëhu gati të flesh vetëm”, i kishte thënë ajo.

Filip Ardeti e kishte dëgjuar historinë dhe shumë të tjerë po ashtu. Ai ishte i sjellshëm dhe elegant, kokën e mbante pakëz mbrapa kur fliste, thua se tjetri para tij është meny. Ai dhe Adela ishin takuar në kursin e golfit ku ajo po mësonte të luante. Kishte qenë një ditë e lagësht dhe kursi kishte qenë pothuajse i zbrazët. Adela dhe një shoqe ishin duke filluar lojën kur një figurë tullace që bartte një çantë rrobash me pak shkopinj në të i pyeti në mund t’u bashkohej. Adela bëri një goditje të kënaqshme. Shoqja e saj e hodhi topin e saj nga ana tjetër e rrugës, pastaj e qëlloi edhe një tjetër, të cilin ai e tejkaloi. Fili, bukur i druajtur, nxori një shkop të vjetër treshe dhe e çoi topin nja dy qind metra poshtë kanalit të ujit.

Kësi tipi ishte ai, i zoti dhe i qetë. Kishte studiuar në Princeton dhe kishte qenë në flotën ushtarake detare. Dukej si dikush që ka qenë në flotë, tha Adele – këmbët e tij ishin të forta. Herën e parë që dolën bashkë, ai vërejti se ishte qesharake, ca njerëz e donin, ca të tjerë jo.

“Kur më duan, atëherë prirem ta humb interesin për ta”.

Ajo nuk kishte qenë e sigurt çka donte të thoshte kjo, por i kishte pëlqyer dukja e tij, që ishte pakëz e lodhur, sidomos përreth syve. E bëri të ndihej se ai ishte një burrë i vërtetë, megjithëse me gjasë jo burri që kishte qenë dikur. Madje ai ishte i mençur, siç e shpjegoi ajo, pak a shumë si profesor.  

Të ishte i dashur prej saj ia vlente, por të ishte e dashur prej tij dukej disi sikur kishte një vlerë më të madhe. Kishte diçka rreth tij që ia humbte peshën botës. Ai dukej sikur nuk e çante kokën për veten, se ishte mbi këtë gjë.

Nuk fitonte shumë para, siç u mor vesh paskëtaj. Shkruante për një javore të biznesit. Ajo fitonte përafërsisht po aq duke shitur shtëpi. Ajo kishte nisur të shtonte pak peshë. Kjo ndodhi pak vite pasi që ishin martuar. Ajo ishte ende e bukur – fytyra e saj ishte – por e kishte adoptuar një skemë më të rehatshme. Futej në shtrat me një gotë pijeje, ashtu siç kishte bërë kur kishte qenë njëzet e pesë vjeçe. Fil, me një xhaketë sportive mbi pizhama, ulej të lexonte. Nganjëherë ai ecte së në livadhin e tyre në mëngjes.

Ajo e gjerbi pijen e saj dhe e shikoi atë.

“A e di një gjë?”.

“Çka?”.

“Kam pasur seks të mirë që nga mosha pesëmbëdhjetë vjeçe”, tha ajo.

Ai i ngriti sytë.

“Unë nuk ia kam filluar aq i ri”, e pranoi ai.

“Mbase duhej ta kishe bërë”.

“Këshillë e mirë. Pak vonë, megjithatë”.

“A e mban mend kur filluam së pari?”.

“E mbaj mend”.

“S’kishim të ndalur”, tha ajo. “E mban mend?”.

“Pak a shumë”.

“Oh, po si”, tha ajo.

Pasi që ai shkoi të flinte, ajo e shikoi një film. Yjet plaken po ashtu dhe kanë probleme dashurie. Ishte ndryshe, megjithatë – ata tashmë kanë marrë shpërblime të majme. Shikoi, duke u menduar. Mendoi për atë që kishte qenë, çka kishte pasur. Mund të kishte qenë yll.

Çka dinte Fili – ai po flinte.

Erdhi vjeshta. Një mbrëmjeje ishin te Morrisejt – Morrisej ishte nj avokat i gjatë, ekzekutuesi i shumë pronave dhe trusteve të të tjerëve. Leximi i trashëgimive kishte qenë edukimi i tij i vërtetë, një shikim në zemrën njerëzore, tha ai.

Në tavolinën e darkës ishte një burrë nga Çikago, i cili kishte bërë pasuri me kompjuterë, një kokëbosh siç u duk sheshit së shpejti, i cili gjatë ngrënies ngriti një dolli,

“Për fundin e privatësisë dhe jetës së dinjitetshme”, tha ai.

Ai ishte me një grua të lodhur nga jeta, e cila së fundmi kishte marrë vesh se burri i saj kishte qenë duke pasur një aferë dashurie me një grua zezake në Klivelend, një aferë prej tashmë shtatë vjetësh. Madje mund të kishin pasur edhe fëmijë.

“Mund ta shohësh pse ardhja këtu është si një thithje e ajrit të pastër për mua”, tha ajo.

Gruaja ishte simpatike. Ata e dinin çfarë do të bënte ajo – do t’i rimendonte një e nga një të shtatë vjetët e kaluara.

“S’prish punë”, u pajtua shoku i saj.

“Po çka paska këtu për t’u rimenduar?’, deshi të dinte Fili.

Iu përgjigjen me rrëmbim. Mashtrimi, thanë ata, mashtrimi – ajo ka qenë e mashtruar gjithë kohës. Adela ndërkohë po i hidhte vetes më shumë verë. Shpargri i saj mbulonte vendin ku tashmë kishte derdhur një gotë.

“Por ajo kohë është kaluar në lumturi, apo jo?”, pyeti Fili pa asfarë dredhie. “Është jetuar. Nuk mund të ndryshohet. Nuk mund të kthehet thjesht në fatkeqësi”.

“Ajo grua ma vodhi tim shoq. Ajo m’i vodhi të gjitha ato për të cilat ishim zotuar”.

“Më fal mua”, tha Fili butësisht. “Kjo gjë ndodh për çdo ditë”.

Pati një britmë si të kishte dalë nga një kor, kokat u anuan përpara si patat e egra duke gugatur. Veç Adela rrinte e heshtur.

“Çdo ditë”, përsëriti ai, zëri i tij u mbyt, zëri i arsyes, ose tekembramja i faktit.

“Unë s’e kam vjedhur burrin e askujt”, tha pastaj Adela. “Kurrë”. Fytyra e saj kishte një ton rraskapitjeje kur është e dehur, një rraskapitjeje që ka përgjigje për gjithçka. “Dhe s’e kam shkelur kurrrë asnjë zotim”.

“Smendoj se do të doje ta bëje këtë”, tha Fili.

“Kurrë s’kam ndier diçka për dikë njëzet vjet më të vjetër”.

Po fliste për tutoren, vajzën që kishte ardhur në atë kohë, me rininë që i digjej nën teshat e saj.

“Jo, nuk e ke bërë”.

“Ai e ka lënë gruan e tij”, iu tha Adela atyre.

Ra heshtja.

Ajo pak buzëqeshje që kishte pasur Fili i iku, por fytyra e tij ishte ende e lezetshme.

“Unë s’e kam lënë gruan time”, tha qetësisht. “Ajo më përzuri”.

“Ai e ka lënë gruan dhe fëmijët”, tha Adela.

“Nuk i kam braktisur. Sidoqoftë, kishte marrë fund mes nesh. Kishte më shumë se një vit që kishte marrë fund”. E tha këtë qetësisht, pothuajse sikur t’i kishte ndodhur dikujt tjetër. “Ajo ishte tutorja e birit tim”, shpjegoi ai. “Rashë në dashuri me të”.

“Dhe patët ndonjë gje me të?”, hodhi fjalën Morrisej.

“Oh, po”.

Është dashuri kur ti e humb fuqinë e fjalës, kur madje as nuk mund të marrësh frymë. “Brenda dy a tri ditësh”, rrëfeu ai.

“Aty në shtëpi?”.

Fili e luajti kokën. Pati një ndjenjë të çuditshme të pashpresë. Po e lëshonte veten.

“Nuk kam bërë asgjë në shtëpi”.

“E ka lënë gruan dhe fëmijët”, përsëriti Adela.

“Ti e di këtë”, tha Fili.

“Ti u largove prej tyre. Kanë qenë të martuar prej pesëmbëdhjetë vjetësh, qëkur ky ishte nëntëmbëdhjetë vjeç”.

“S’kemi qenë të martuar për pesëmbëdhjetë vjet”.

“I kanë tre fëmijë”, tha ajo, “njëri prej tyre me aftësi të kufizuara”.

Diçka kishte ndodhur – ai po e humbiste fjalën, mund ta ndiente këtë në gjoksin e tij si një lloj neverie. Thua se po nxirrte jashtë një porcion të kaluare intime.

“Nuk ishte me aftësi të kufizuara”, ia doli të thoshte. “Ai kishte… telashe të mësonte të lexonte, kjo është e gjitha”.

Në atë çast iu shfaq një imazh therës i vetes së tij dhe birit të tij i viteve të hershme. Një pasdite kishin shkuar drejt liqenëzit së një shoku dhe ishin hedhur në të, vetëm ata dy. Ishte verë. Biri i tij ishte gjashtë a shtatë vjeç. Ishte një shtresë uji të nxehtë në thellësi, mbi ujin e ftohtë dhe blertësinë e shpëlarë të bretkocave dhe barishteve. Notuan deri në anën tjetër, pastaj u kthyen mbrapa, koka e bardhë dhe fytyra në ankth e djalit të tij mbi sipërfaqen e ujit si ajo e një qeni. Vite kënaqësie.

“Tregojua pjesën tjetër”, tha Adela.

“S’ka pjesë tjetër”.

“Më vonë u mor vesh se tutorja ishte një lloj striptezereje. E gjeti në shtrat me një djalë tjetër”.

“A ka ndodhur kështu?”, pyeti Morrisej.

Po luhatej mbi tavolinë, me mjekrën në duar. Ju mendoni se e njihni dikë, e mendoni këtë ngase keni ngrënë një darkë me të ose keni luajtur me letra, por në të vërtetë s’e njihni. Gjithmonë del diçka. S’dini asgjë.

“S’kishte rëndësi”, murmuriti Fili.

“Ishte aq budalla se prapëseprapë u martua me të”, vazhdoi Adela. “Ajo shkoi në Meksiko Siti ku ky punon dhe u martua me të”.

“Ti nuk kupon asgjë, Adelë”, tha ai.

Deshi të thoshte më shumë gjë, por nuk mundi. Ishte si të kishte mbetur pa frymë.

“A flet ende me të?”, pyeti Morrisej shkujdesshëm.

“Po, mbi trupin tim të vdekur”, tha Adela.

Askush prej tyre nuk mund ta dinte, asnjë prej tyre nuk mund ta përfytyronte Meksiko Sitin dhe vitin e parë të pabesueshëm, duke vozitur përgjatë brigjeve gjatë vikendeve, përmes Kuernavakës, këmbët e saj të zhveshura me diellin të prehur mbi to, krahët e saj, trallisjen dhe nënshtrimin që ndiente me të si para një fotografie të ndaluar, si para një vepre arti që të rrëmben. Dy vjet në Meksiko Siti që e kishin bërë ta harronte mjerimin ku kishte qenë. Ishte ndjesia e devotshmërisë ajo që ia kishte mundësuar këtë. Mund ta shihte qafën e saj të anohej përpara me zverkun e saj të hollë. Mund ta shquante shenjën e zbehtë të eshtrave si perla që lëshohen teposhtë shëpinës së saj të lëmuar. Mund ta shihte veten, veten e tij të dikushëm.

“Flas me të”, e pranoi ai.

“Po gruaja jote e parë?”.

“Flas me të. I kemi tre fëmijë”.

“E ka lënë atë”, tha Adela. “Kazanova, dora vetë”.

“Disa gra kanë mendje polici”, tha Fili pa iu drejtuar askujt në veçanti. “Kjo është e drejtë, kjo është e gabuar. Epo, sidoqoftë…”.

U ngrit në këmbë. kishte bërë gjithçka gabim, e kuptoi, në radhën e gabuar. E kishte mjeruar jetën e vet.

“Sidoqoftë, ka një gjë që mund ta them çiltërsisht. Do ta bëja këtë prapë po të më jepej rasti”.

Pasi që doli jashtë, ata vazhduan të flisnin. Gruaja burri i së cilës kishte qenë i pabesë për shtatë vjet e dinte si ishte kjo punë.

“Ai pretendon se s’ka çfarë të bëjë”, tha ajo. “Më ka ndodhur e njëjta gjë. Njëherë po shkoja te Bergdorfi dhe pashë një pallto të hirtë në dritare, e cila më pëlqente, hyra brenda dhe e bleva. Pastaj një çikëz më vonë, në një vend tjetër, e pashë një tjetër që ishte më e mirë se ajo e para, mendoja, kështu që e bleva edhe atë. Sidoqoftë, në fund kisha katër pallto të hirta të varura në dollapin tim – thjesht nuk kisha mundur t’i kontrolloja dëshirat e mia”.

Jashtë, qielli, kubeja më e lartë e tij, ishte dendur nga retë dhe yjet ishin të turbullta. Adela më në fund e gjeti ku ishte, andej tej thellë në terr. Ajo eci me hapa të pavendosur drejt tij. Koka e tij, e vuri re, ishte ngritur lart. U ndal pak jardë andej dhe e ngriti kokën edhe ajo. Qielli nisi të sillet vërdallë. Bëri një hap të papritur që të gjente drejtpeshimin.

“Çka po shikon?”, pyeti në fund.

Ai nuk i ktheu përgjigje. Nuk e kishte ndërmend t’i përgjigjej. Pastaj,

“Kometën”, tha ai. “Ka qenë në gazeta. Kjo është nata kur supozohet të shihet më së qarti”.

Ra heshtja.

“Nuk po shoh asnjë kometë”, tha ajo.

“Nuk po e sheh?”.

“Ku është?”.

“Është atje lart”, bëri me gjeste. “Nuk duket si ndonjë gjë e caktuar, thjesht si çdo yll i vogël. Është ajo atje, te Plejada”. Ai i njihte të gjitha konstelacionet. I kishte parë të nxjerrin kokën në errësirë, mbi kodrat frymëzënëse.

“Lëre ore, mund ta shohësh nesër”, tha ajo, pothuajse ngushëllueshëm, sado që nuk iu avit atij fare.

“S’do të jetë aty nesër. Veç njëherë”.

“Ku e di ti se ku do të jetë”, pyeti ajo. “Hajde, është vonë, ikim nga këtu”.

Ai nuk lëvizi vendit. Pas pakëz ajo eci drejt shtëpisë ku, në mënyrë ekstravagante, çdo dritë lart e poshtë ishte e ndezur. Ai mbeti aty ku ishte, duke shikuar lart në qiell dhe pastaj atë derisa bëhej gjithnjë e më e vogël duke shkuar përmes livadhit, duke arritur së pari aurën, pastaj ndriçimin dhe në fund duke zënë në thua në shkallet e kuzhinës.

/Marrë nga James Salter: ‘Collected Stories”, Picador, 2014/GazetaExpress/ KultPlus.com